Diyarbakır’da “Kırklı” Kavramı ve “Kırk Çıkarma”
Etrafında Oluûan ùnanıû ve Uygulamalar
The Practises and Beliefs about “Forty-Removal” and “Forties”
Con-cept in Diyarbakir
Rezan KARAKAû ÖZET
Bu makalede, Diyarbakır yöresindeki “kırklı” kavramı ve “kırk çıkarma” etrafında oluüan ina-nıü ve uygulamalar deùerlendirilecektir. Çalıümamız özellikle Diyarbakır merkez, Ergani, Çermik ve Çüngüü ilçelerindeki inanıü ve uygulamalar etrafında üekillenecektir. Yaptıùımız araütırma ve gözlemler sonucunda Diyarbakır’da “kırklı” kavramıyla ilgili olarak “kırklı,
nev-se/nefse, loùusa, kırk çıkarma, kırkını dökmek, kırk karıüması, kırk basması, kırkı kalmak” gibi tabirlerin yaüadıùı, al karısından ise çoùunlukla isim verilmeden bahsedildiùi tespit edilmiütir.
Yörede doùumdan sonraki kırk gün tamamlandıktan sonra “kırk çıkarma” iülemi yapılır. Bu pratikle ilgili olarak “dokuz kırkın” ve “yarı kırkın çıkarılması” uygulamasının sadece Çüngüü
yöresinde, “loùusanın 7. gecesinin beklenmesi” ritüelinin ise Diyarbakır merkez ve Ergani’de gerçekleütirildiùi görülmektedir. Günümüz Diyarbakır toplumunda aüaùıda belirteceùimiz gelenek ve inanıüların bir kısmı yaüamaya devam ederken bazıları ise geçerliliùini yitirmiütir.
•
ANAHTAR KELúMELER
Doùum, kırklı kavramı, kırk çıkarma, al karısı, Diyarbakır. •
ABSTRACT
In this paper, about the “forties” concept and the beliefs and traditional practices “forty-removal” in Diyarbakır will be evaluated. Our study takes its form around the beliefs and practices particularly in central Diyarbakir, Ergani, Cermik and Cungus districts. As a result
of our research and observations in relation to the concept of forties exists such expressions as “forties, nevse (a mother newly gave birth), postpartum period, forty removal, pouring forty, forty-contamination, flooding- forty, forty-stay”, but it has been uncovered that it’s mentioned Al Karisi mostly without giving any definite name. Forty days after birth in the region, “forty-removal” is performed. In this practice, “nine-forty” and “semi-forty removals” are carried out
solely in Cungus, while the ritual waiting for the seventh night of postpartum period is per-formed in central Diyarbakir and Ergani. In today’s society of Diyarbakir, some traditions and
beliefs indicated below continue to exist, whereas others have lost their validity. •
KEY WORDS
Girióȱȱ ȱ
“Gnsanȱ hayatınınȱ doÂum,ȱ evlenmeȱ veȱ ölümȱ olmakȱ üzereȱ baólıcaȱ üçȱ önemliȱ geçióȱ dönemiȱvardır.ȱHerȱbiriȱkendiȱbünyesiȱiçerisindeȱbirtakımȱaltȱbölümlereȱveȱbasamaklaraȱ ayrılır.ȱBuȱgeçióȱsüreçlerindeȱbirçokȱinanç,ȱadet,ȱtöre,ȱtören,ȱâyin,ȱdinselȱveȱbüyüselȱözlüȱ iólemȱkümelenmiótir.ȱBütünȱbunlar,ȱsözȱkonusuȱgeçióleriȱbaÂlıȱbulunduklarıȱkültürlerinȱ beklentilerineȱ veȱ kalıplarınaȱ uygunȱ birȱ óekildeȱ yönetmektedir.ȱ Buȱ pratiklerdekiȱ amaç,ȱ geçióȱsürecindeȱyoÂunlaótıÂınaȱinanılanȱtehlikelerdenȱkióiyiȱkorumak,ȱkutsamakȱveȱonunȱ
yeniȱdurumunuȱbelirlemektir”ȱ(Örnekȱ1977:ȱ131).ȱGlkelȱinsandanȱbuȱyanaȱdoÂumȬ
evlenmeȬölümȱgibiȱgeçióȱdönemleri,ȱfarklıȱkültürȱveȱinançtakiȱinsanlarȱarasındaȱ çeóitliȱinanıóȱveȱritüellerleȱadetaȱkutsanmıótır.ȱ“ÖrneÂinȱEndonezyaȱveȱFilipinlerinȱ
bütünȱeskiȱhalklarıȱloÂusaȱdöóeÂindeykenȱölenlerinȱgenellikleȱbuȱdünyadaȱkalarakȱkötüȱ cinlereȱ dönüótükleriniȱ kabulȱ etmektedir”ȱ(Örnekȱ 1971:ȱ 124).ȱ Günümüzȱ Türkȱ halkȱ kültüründe,ȱyöredenȱyöreyeȱufakȱtefekȱfarklılıkȱgöstermekleȱberaber,ȱbuȱüçȱgeȬ çióȱdönemiyleȱilgiliȱmuhtelifȱinanıólaraȱbaÂlıȱpratiklerinȱuygulandıÂıȱgörülmekȬ tedir.ȱȱ
DoÂum,ȱ birȱ bireyȱ içinȱ hayatınȱ baólangıcıȱ veȱaynıȱzamandaȱ ilkȱ geçióȱdöneȬ midir.ȱDoÂumdanȱsonrakiȱsüreçteȱgerekȱdıóȱdünyayaȱnazaranȱtehlikesizȱsayılaȬ bilecekȱbirȱortamȱolanȱanneȱkarnındanȱayrılanȱçocuÂuȱdıóȱdünyadakiȱtehlikelerȬ denȱkorumakȱgerekseȱsaltȱkadınȱolmaktanȱsıyrılarakȱtoplumunȱsaygıȱduyduÂuȱ annelikȱ aóamasınaȱ ulaóanȱ kadınıȱ herȱ türlüȱ zararȱ vericiȱ unsuraȱ karóıȱ muhafazaȱ altınaȱalmakȱamacıylaȱçeóitliȱuygulamalarȱyapılmaktadır.ȱDoÂumȱsonrasıȱbebeȬ Âeȱ veȱ anneyeȱ yönelikȱ gerçekleótirilenȱ dinselȱ veȱ törenselȱ uygulamalarınȱ kırkȱ günlükȱsüreȱiçerisindeȱyoÂunlukȱarzȱettiÂiȱgörülmektedir.ȱȱ
“HayatınȱüçȱönemliȱdönemindenȱbirisiȱolanȱdoÂumaȱbirȱsürüȱrit,ȱbüyüselȱkaçınmaȱ vb.ȱ eólikȱ etmektedir.ȱ Gebeȱ kadın,ȱ doÂacakȱ çocuÂunuȱ birtakımȱ zararlardanȱ korumakȱ veȱ onaȱ istediÂiȱ nitelikleriȱ kazandırmakȱ içinȱ dahaȱ gebelikȱ sırasındaȱ birçokȱ yasaÂa,ȱ birçokȱ dinselȱ veȱ büyüselȱ özlüȱ iólemeȱ uymakȱ zorundadır.ȱ DoÂumȱ veȱ loÂusalıkȱ sayısızȱ âdetin,ȱ
inancın,ȱbüyüselȱpratiÂinȱhücumunaȱuÂramıótır”ȱ(Örnekȱ1971:ȱ106).ȱAnadolu’daȱveȱ
AnadoluȱdıóındakiȱTürkȱtopluluklarındaȱdoÂumdanȱsonrakiȱkırkȱgünlükȱzamanȱ dilimiyleȱ ilgiliȱ olarakȱ çeóitliȱ inanıóȱ veȱ uygulamalarȱ mevcuttur.ȱ Bunlar,ȱ ȱ çoÂuȱ yerdeȱ birbiriyleȱ benzerlikȱ göstermekte,ȱ bazenȱ deȱ ufakȱ ayrılıklarȱ içermektedir.ȱ Türkȱhalkȱkültüründeȱvarȱolanȱ“kırklı”ȱkavramıȱveȱ“kırkȱçıkarma”ȱileȱilgiliȱinaȬ nıóȱ veȱ ritüeller,ȱ doÂumȱ sonrasıȱ süreçleȱ ilgiliȱ büyüselȱ uygulamalarlaȱ karóımızaȱ çıkmaktadır.ȱ Buȱ makaledeȱ Diyarbakırȱ yöresindekiȱ “kırklı”ȱ kavramıȱ ileȱ “kırkȱ çıkarma”ȱetrafındaȱoluóanȱinanıóȱveȱuygulamalara,ȱyöreȱiçerisindekiȱfarklılıklarȱ
daȱdikkateȱalınarak,ȱvurguȱyapılacakȱveȱbuȱpratiklerdekiȱtemelȱunsurlarȱirdeleȬ necektir.ȱȱ
KırklıȱKavramıȱ
DoÂumdanȱsonrakiȱkırkȱgünlükȱsüreciȱyaóayanȱkadınȱiçinȱkullanılanȱ“kırkȬ lı”ȱ kavramınaȱ geçmedenȱ önceȱ Türkȱ halkȱ kültüründekiȱ kutsalȱ sayılardanȱ biriȱ olanȱ“kırk”aȱkısacaȱdeÂinmemizȱyararlıȱolacaktır.ȱȱ Schimmel,ȱ“40’ınȱbüyükȱsayılarȱarasındaȱenȱbüyüleyiciȱsayıȱolarakȱOrtadoÂu’daȱ özellikleȱdeȱGranȱveȱTürkiye’deȱyaygınȱbiçimdeȱkullanıldıÂınıȱbelirterekȱ40’ınȱönemininȱ ayınȱgeçtiÂiȱ28ȱnoktaȱileȱ12ȱburcunȱbileóimiȱolarakȱgörülmesiyleȱdeȱaçıklanabileceÂini”ȱ ifadeȱederȱ(Schımmelȱ2000:ȱ265).ȱ“Müslümanȱfolklorȱbaótanȱbaóaȱ40’lıȱgruplarlaȱdoȬ ludur.ȱ40ȱsütunluȱsaraylar;ȱ40ȱatlıȱkahramanlar;ȱmasallardaȱbirȱbatındaȱ40ȱerkekȱyaȱdaȱ 40ȱkızȱçocukȱdoÂuranȱanneler.ȱKahramanlarȱ40ȱmaceraȱyaȱdaȱsınamaȱyaóarlar,ȱ40ȱdüóȬ manȱöldürürlerȱyaȱdaȱ40ȱhazineȱbulurlar.ȱÇokȱsıkȱ40ȱóehittenȱsözȱedilirȱveȱPeygamberleȬ rinȱMedine’dekiȱmezarınınȱbaóındaȱ40ȱcesurȱadamȱkatledilmiótir.ȱMuhammed’inȱyeÂeniȱ veȱ damadıȱ veȱ kiiȱ Gslamınȱ ilkȱ imamıȱ Ali’ninȱ 40ȱ müridiȱ vardır.ȱ Gizemciȱ Gslamdaȱ 40ȱ (Arapçaȱ erbain,ȱ Farsçaȱ Çihil,ȱ Türkçeȱ kırk)ȱ ermióȱ önemliȱ rolȱ oynar”ȱ(Schımmelȱ 2000:ȱ 268,ȱ269).ȱ
“Kırk,ȱyarıȱkırk,ȱkırklıȱolmak,ȱkırkıȱçıkmak,ȱkırklamak,ȱkırkınıȱçıkarmak;ȱhalkȱinançȬ larımdaȱçokȱgenióȱbirȱcoÂrafiȱalanaȱyayılmıótır.ȱkakulîȱboyutuȱdaȱMuhammedîlikȱdöneȬ mininȱçokȱevvellerineȱulaómaktadır.ȱKırkȱkavramı,ȱdiliȱFarsçanınȱtesirindeȱkalmıóȱTürkȱ kesimlerindeȱ deȱ aynıȱ mahiyetiȱ ileȱ yaóamaktadır.ȱ “Çili”ȱ tabiri,ȱ yaóamaktaȱ olanȱ “Kırk”,ȱ “Kırklar”ȱtarikatlarımızdaȱ özellikleȱ deȱ tasavvuftaȱ muhtevalıȱ birȱ yereȱ sahiptir.ȱ Bilhassaȱ Bektaóîȱ inançlıȱ Müslümanȱ Türklerdeȱ “kırk”ȱ derinliÂiȱ çokȱ olan,ȱ nefeslere,ȱ semahlara,ȱ meclislereȱyansımıóȱbirȱolgudur”ȱȱ(Kalafatȱ1999:ȱ95)ȱ
Halkȱhikâyesi,ȱmasalȱgibiȱanlatılarda;ȱdoÂum,ȱevlenmeȱveȱölümȱgibiȱgeçióȱ dönemlerineȱhasȱuygulamalardaȱveȱçeóitliȱhalkȱinanıólarındaȱkırkȱsayısınınȱbüȬ yüleyiciȱveȱkutsalȱbirȱsayıȱolarakȱönemȱarzȱettiÂiȱgörülür.ȱKırkȱsayısınınȱbüyüȬ selliÂi,ȱ geçióȱ dönemlerininȱ ilkiȱ olanȱ doÂumȱ sürecindeȱ oldukçaȱ belirgindir.ȱ Buȱ dönemdeȱ tümȱ eÂitilmióliÂineȱ veȱ geliómióliÂineȱ raÂmen,ȱ insanoÂluȱ 40ȱ sayısınınȱ cazibesindenȱ kendiniȱ alamaz.ȱ Buȱ sayınınȱ etkileyiciliÂi;ȱ doÂumdanȱ sonrakiȱ süȬ reçte,ȱ kióiȱ yaȱ daȱ kióileri,ȱ korkuluȱ birȱ bekleyióleȱ yüzȱ yüzeȱ bırakır.ȱ DoÂumdanȱ sonrakiȱ kırkȱ günȱ boyuncaȱ aile,ȱ adetaȱ dikenȱ üstündeȱ oturur.ȱ Diyarbakırȱ halkȱ inanıóında,ȱloÂusaȱkadınınȱkırkȱgünȱboyuncaȱkabrininȱaçık,ȱkazmaȱküreÂinȱsırȬ tındaȱ olduÂuȱ söylenir.ȱ Bununȱ anlamı,ȱ “kırklı”ȱ kadınȱ herȱ anȱ tehlikeȱ altındadır.ȱ Korunmayaȱ muhtaçtır,ȱ bilinmeyenȱ bazıȱ varlıklarȱ tarafındanȱ öldürülebilir.ȱ Buȱ nedenleȱ sürekliȱ korunmalıȱ veȱ yalnızȱ bırakılmamalıdır.ȱ Yöredeȱ kırklıȱ kadınınȱ
óakaylaȱbileȱolsaȱkorkutulmamasıȱveȱonaȱelȱkaldırılmamasıȱgerektiÂiȱdileȱgetiriȬ lir.ȱEvdeȱneȱpióerseȱöncelikleȱ“kırklı”ȱkadınaȱverilir.ȱDiyarbakır’daȱözellikleȱtaȬ baası1ȱ olanȱ veȱ çeóitliȱ halkȱ hekimliÂiȱ veȱ büyüselȱ yollarȱ deneyerekȱ çocukȱ sahibiȱ
olduklarınaȱinananȱailelerȱiçinȱ40ȱsayısı,ȱdahaȱbüyükȱbirȱönemȱtaóır.ȱSıradanȱbirȱ anneȱiçinȱyapılmayanȱbirçokȱpratik,ȱ“tabaa”sıȱolanȱannelerȱiçinȱyapılır.ȱBöylelikȬ leȱanneȱveȱbebek,ȱmuhafazaȱaltınaȱalınmayaȱçalıóılır.ȱ “DoÂumȱöncesindeȱveȱsonrasında,ȱtehlikeleriȱuzaklaótırmakȱveȱkötüȱbüyüleriȱkovȬ makȱiçinȱçeóitliȱbüyüȱayinleri,ȱarınmaȱtörenleri,ȱyeniȱdoÂanınȱyüceȱgüçlereȱyaȱdaȱtopluȬ luÂaȱtanıtıldıÂıȱtopluȱóenliklerȱveȱeylemlerȱvardır”ȱ(Malinowski,ȱ2000:ȱ31).ȱGenelȱolaȬ rakȱ Türkȱ halkȱ kültüründeȱ “kırklı”ȱ kavramıylaȱ ilgiliȱ ritüellerinȱ veȱ inanıólarınȱ oluómasındaȱveȱóekillenmesindeȱloÂusalaraȱmusallatȱolduÂunaȱinanılanȱveȱonȬ larınȱ ciÂeriniȱ söküpȱ götürdüÂüneȱ inanılanȱ demonikȱ birȱ varlıÂınȱ önemliȱ etkisiȱ vardır.ȱ Abdülkadirȱ Gnan,ȱ “loÂusalaraȱ musallatȱ olanȱ buȱ kötüȱ ruhunȱ Çinȱ Seddi’ndenȱ
Akdenizȱkıyılarına,ȱbuzȱdenizindenȱHind’eȱkadarȱyayılarakȱTürkȱfolklorȱveȱhurafelerindeȱ Alȱkarası,ȱalbastı,ȱalbis,ȱalmisȱadlarıylaȱyerȱaldıÂını”ȱbelirtirȱ(Gnanȱ2006:ȱ169).ȱ ȱ
“Al,ȱ birȱ kılȱ kılıÂınaȱgirerek,ȱdoÂumȱ yapanȱkadınınȱyemeÂininȱ içineȱgirer,ȱ böyleceȱ kadınınȱ içineȱ dalar,ȱ ciÂerleriniȱ çıkarıpȱ götürür.ȱ Kadınȱ daȱ ölmüóȱ olur”ȱ(Elçinȱ 2004:ȱ 355).ȱ“OrtaȱAsyaȱTürklerindeȱloÂusayıȱAlbastı’danȱkorumakȱiçinȱçaÂrılanȱbaskı/bakóı,ȱ
yaptıÂıȱ merasimdeȱ Albastı’yaȱ loÂusanınȱ ciÂeriȱ yerineȱ koyunȱ ciÂeriniȱ verirȱ veȱ kadınınȱ ölmesiniȱbuȱyollaȱönlemióȱolur”ȱ(Bayatȱ2007:ȱ324).ȱȱ
“ÇocukȱveȱözellikleȱloÂusaȱiçinȱenȱbüyükȱtehlikeȱalbastıdır.ȱBuȱvarlık,ȱAlȬKarısıȱveȱ AlȬanasıȱdiyeȱdeȱadlandırılmaktadır.ȱKırkȱbasmasıȱhastalıÂıȱdaȱAlȱbasmasıylaȱaynıȱniteȬ likleriȱgöstermektedir”(Boratavȱ1973:ȱ154).ȱ
“UrenhaȬTubaȱ Türkleri,ȱ óamanȱ dualarındaȱ buȱ ruhtanȱ yardımȱ isterler.ȱ KırgızȬ KazakȱTürklerininȱhurafelerineȱgöreȱalbastı,ȱȱkaraȱalbastıȱveȱsarıȱalbastıȱolmakȱüzereȱikiȱ çeóittir.ȱ Sarıȱ albastı,ȱ hocanınȱ yaȱ daȱ kamınȱ duasıyla,ȱ karaȱ albastıȱ iseȱ ancakȱ ocaklıȱ olanȱ birininȱ sayesindeȱ kaçar.ȱ Albastıȱ keçiȱ yaȱ daȱ tilkiȱ suretindeȱ görünebilenȱ birȱ varlıktır”ȱ
(Gnanȱ2006:ȱ169,ȱ173).ȱ
UrenhaȬTubaȱ Türklerininȱ óamanȱ dualarındaȱ buȱ ruhtanȱ yardımȱ istenmesi,ȱ Gnan’ınȱ ifadesiyleȱ buȱ ruhunȱ tarihȱ öncesiȱ dönemlerdeȱ aileyiȱ koruyucuȱ birȱ ruhȱ olduÂunaȱióaretȱedebilir.ȱAncakȱdahaȱsonrakiȱdönemlerdeȱbuȱruh,ȱatlaraȱveȱloȬ
1 Tab‘ ϊΒς : “tabiat, huy, yaradılıü” (Devellioùlu 1992: 1207). anlamına gelen bu sözcük, halk arasında
tab‘a veya tabaa üeklinde telaffuz edilmekte ve “korku” anlamında kullanılmaktadır. Yörede ta-baası olan kadınlar, çoùunlukla ûeyh Kötega’ya götürülür ve muska yaptırılır. Kadın, gebelik bo-yunca muskayı üzerinde taüır, doùumdan sonra ise aynı muska bebeùe takılır. Bebek için yeni muska yapıldıktan sonra anne, kendi muskasını taüımaya devam eder.
Âusalaraȱ zararȱ verenȱ óerirȱ birȱ ruhȱ olarakȱ karóımızaȱ çıkmaktadır.ȱ Nitekimȱ doȬ ÂumdanȱsonrakiȱdönemdeȱanneȱveȱbebeÂeȱyönelikȱyapılanȱbirçokȱpratiÂinȱarkaȬ sındaȱbuȱsıraȱdıóıȱvarlıÂınȱetkisininȱolduÂuȱsezilmektedir.ȱȱ
“AlȬKarısı’nınȱ loÂusanınȱ ciÂeriniȱ söküpȱ götürdüÂü,ȱ kendiniȱ veȱ çocuklarınıȱ buȬ nunlaȱbeslediÂiȱsanılır;ȱtürlüȱtedbirlerleȱloÂusanınȱveȱyeniȱdoÂmuóȱçocuÂunȱkorunmaȬ sınaȱdikkatȱedilir:ȱLoÂusayaȱgelincik,ȱmeyanȱköküȱóerbetiȱgibiȱkırmızıȱrenkteȱóeylerȱiçirȬ me,ȱodasındaȱdemirȱbulundurmaȱveȱözellikleȱonuȱyalnızȱbırakmamaȱbuȱtedbirlerȱarasınȬ dadır”ȱ(Boratavȱ1973:ȱ78).ȱ“Ayrıca,ȱkadınınȱbulunduÂuȱyereȱbirȱatȱgetirilir,ȱataȱarpaȱ
verilir.ȱ Atınȱ arpaȱ yerkenȱ çıkardıÂıȱ sestenȱ alȱ karısınınȱ ürküpȱ kaçacaÂınaȱ inanılır.ȱ Atınȱ gemininȱiçeriȱgetirilmesiȱdeȱióeȱyarayabilir.ȱYaólıȱkadınlar,ȱuydurmaȱkelimelerȱsöyleyeȬ rekȱalȱkarısınıȱoȱortamdanȱkaçırmayaȱçalıóırlar.ȱAlȱkarısınınȱboóȱgitmemesiȱiçinȱdeȱkaraȱ birȱtavuÂuȱkesipȱbacayaȱatarlar”ȱ(Elçinȱ2004:ȱ355).ȱ “GlkelȱvaryantındaȱMitolojikȱAnaȱkompleksindenȱçıkanȱAlȱruhu;ȱocak,ȱateóȱkültüyȬ leȱbaÂlantılıȱolupȱkutsalȱdióiȱkonumunuȱdahaȱziyadeȱerkekȱegemenliÂininȱgüçlenmesiyleȱ kaybetmió,ȱocaktan,ȱdolayısıylaȱevdenȱsürülmüó,ȱateóinȱzıttıȱolanȱsuȱveyaȱnehirȱkültüyleȱ iliókiliȱ birȱ durumaȱ düómüótür.ȱ Buȱ sebeptendirȱ kiȱ arkaikȱ óekliyleȱ ocaÂı,ȱ ateóiȱ koruyan,ȱ dolayısıylaȱ kadınınȱ yardımcısıȱ veȱ koruyucusuȱ olanȱ Albastıȱ veȱ onunȱ deÂióikȱ óekillerdeȱ mevcutȱolanȱvaryantları,ȱkadınȱkoruyuculuÂundanȱkadınȱdüómanıȱkutbunaȱaktarılmıóȬ tır”ȱ(Bayatȱ2007:ȱ323).ȱȱ
Anadolu’nunȱbirçokȱyöresindeȱveȱAnadoluȱdıóındakiȱdiÂerȱTürkȱtoplulukȬ larındaȱ loÂusayaȱ zararȱ vereceÂiȱ düóünülenȱ birȱ varlıÂınȱ olduÂu,ȱ buȱ varlıktanȱ korunmakȱiçinȱbirtakımȱtedbirlerinȱalınmasıȱgerektiÂiȱortakȱbirȱinanıótır.ȱBahseȬ dilenȱvarlık,ȱfarklıȱcoÂrafyalardaȱfarklıȱadlarlaȱanılsaȱdaȱonunlaȱilgiliȱkorunmaȱ yollarıȱ çoÂunluklaȱ aynıȱ veyaȱ benzerdir.ȱ Buȱ daȱ bizeȱ buȱ kötüȱ varlıÂınȱ aynıȱ kayȬ naktanȱçıkmıóȱolduÂuȱgörüóünüȱkanıtlar.ȱȱ
Diyarbakırȱ halkȱ kültüründe,ȱ kötüȱ ruhlarınȱ yaȱ daȱ cinlerinȱ insanlarınȱ yaóaȬ dıklarıȱmutluȱolaylarıȱkıskandıklarınaȱdairȱbirȱinanıóȱyaóamaktadır.ȱAlȱkarısıȱyaȱ daȱalbastıȱdenilenȱóerirȱruhȱdaȱhenüzȱdoÂumȱyapmıóȱmutluȱbirȱkadınaȱveȱonunȱ ailesineȱzararȱ vermesiȱ beklenenȱ birȱ varlıktır.ȱ Buȱ nedenleȱ onunȱ verebileceÂiȱzaȬ rarlaraȱkaróıȱtedbirlerȱalınmalıdır.ȱ
Diyarbakır’daȱ“kırklı”ȱanneyiȱveȱbebeÂiȱalȱkarısındanȱkorumakȱiçinȱyapılanȱ uygulamalarȱóunlardır:ȱ
Ergani’deȱköyȱebesi,ȱdoÂumȱsırasındaȱeveȱkötüȱruhlarȱgirmesin,ȱdiyeȱbacaȬ yaȱbirȱkucakȱdikenȱkoydurur.ȱDamdakiȱloÂuȱdikletir.ȱBöyleceȱkomóular,ȱbuȱevȬ deȱ doÂumȱ olduÂunuȱ bilirlerȱ (Demirȱ 2006:ȱ 48).ȱ ȱ Buȱ noktadaȱ Kuzeyȱ Türklerininȱ
“pencere”ȱȱyerineȱgeçenȱ“baca”ȱiçinȱduaȱettiÂiniȱveȱbacanınȱocakȱ(ateó)ȱileȱiliókiȬ sindenȱdolayıȱkutsalȱkabulȱedildiÂiniȱbelirtmekȱgerekir.ȱȱȱ
“DoÂumȱ yapanȱ kadınınȱ yataÂıȱ örkenle2ȱ çevrilir.ȱ YastıÂınȱ kenarınaȱ dehre3ȱ yaȱ daȱ demirȱ birȱ baókaȱ aletȱ bırakılır.ȱ Kadın,ȱ doÂumdanȱ sonraȱ yediȱ gün,ȱ bazenȱ deȱ 40ȱ günȱ boȬ yuncaȱnereyeȱgiderseȱbuȱdehreyiȱyanındaȱtaóır.ȱDoÂumȱyapanȱkadınınȱboynunaȱküçükȱ Kur’anȬıȱKerimȱasılır”ȱ(Demirȱ2006:ȱ48;ȱk24).ȱȱ “AltaylıȱboylardaȱveȱKırgızlardaȱdoÂumȱsaatiȱyaklaóınca,ȱobaȱyahutȱoymakȱkadınȬ ları,ȱloÂusanınȱevineȱtoplanırlar.ȱTecrübeȱgörmüóȱbirȱkadınȱebeȱ(ineci),ȱvazifesiniȱgörür.ȱ Çadırınȱtamȱortaȱyerineȱ(ateóȱyakılanȱyerine)ȱbirȱdirekȱyerleótirerekȱonaȱbirȱurganȱbaÂȬ larlar.ȱBuȱurganınȱbirȱucuȱduvaraȱbaÂlanıpȱloÂusanınȱkoltuklarıȱaltındanȱgeçirilir.ȱKaȬ dınȱ çokȱ ıstırapȱ çekmeÂeȱ baólarsaȱ albastıȱ yahutȱ alȱ karısıȱ denilenȱ kötüȱ ruhunȱ loÂusayaȱ musallatȱ olduÂunaȱ hükmederler”ȱ(Gnanȱ 2006:ȱ 169).ȱ ȱ Diyarbakır’da,ȱ herȱ neȱ kadarȱ günümüzdeȱ uygulanmasaȱ da,ȱ doÂumȱ yapanȱ kadınınȱ yataÂınınȱ keçiȱ kılındanȱ yapılmıóȱbirȱurganlaȱçevrilmesiȱileȱKırgızlardaȱveȱAltaylıȱboylardaȱyapılanȱyuȬ karıdakiȱuygulamadakiȱbenzerlikȱoldukçaȱdikkatȱçekicidir.ȱȱȱ
“Yediȱ günȱ boyuncaȱ özellikleȱ deȱ 7.ȱ geceȱ doÂumȱ yapılanȱ evinȱ ıóıÂıȱ söndürülmez”ȱ
(Demirȱ2006:ȱ48,ȱk1,ȱk3,ȱk5).ȱ“BuȱyediȱgünȱsüresinceȱloÂusa,ȱlavaboyaȱelindeȱbirȱóióȱyaȱ
daȱ maóaylaȱ gider,ȱ özellikleȱ çaróambaȱ günüȱ eóiktenȱ geçmez..ȱ Geçmesiȱ zorunluȱ hallerdeȱ üzerindeȱfirketeȱbulundurur”ȱ(k4,ȱk5).ȱȱ
ȱ“Anne,ȱ yemekȱ yerkenȱ çuvaldızıȱ yemeÂininȱ içineȱ koyar,ȱ yemeÂiniȱ yediktenȱ sonraȱ çuvaldızıȱsaçınaȱtakar”ȱ(Demirȱ2006:ȱ48).ȱȱ
“Diyarbakır’dakiȱ halkȱ inanıóınaȱ göreȱ “tabaa”lıȱ olanlar,ȱ doÂumȱ yaptıktanȱ sonraȱ kırkȱgünȱboyuncaȱyalnızȱkaldıklarıȱvakitȱellerindeȱbirȱdemirleȱgezerler”ȱ(k1,ȱk5).ȱ
“BebeÂinȱkundaÂınınȱipineȱpastaȱbüyüklüÂündeȱyediȱtaneȱdelikliȱküçükȱekmek,ȱküȬ çükȱ birȱ bıçakȱ veȱ birȱ küçükȱ Kur’anȬıȱ Kerimȱ baÂlanır”ȱ(Demirȱ 2006:ȱ 49).ȱ ȱ “ÇocuÂunȱ
kundaÂınınȱiçineȱaÂzıȱkapalıȱbirȱóekildeȱçakıȱkonur”ȱ(k2).ȱ
KırklıȱbebeÂiȱveȱanneyiȱkorumakȱiçinȱonlarınȱüzerlerinde,ȱodalarındaȱveyaȱ yataklarındaȱ bulundurulanȱ çakı,ȱ iÂne,ȱ çuvaldız,ȱ firkete,ȱ dehreȱ gibiȱ demirdenȱ yapılmıóȱ nesneler,ȱ Türkȱ mitolojikȱ sistemindekiȱ ȱ “kutsalȱ demir”ȱ motifininȱ doȬ Âumȱsürecindekiȱtezahürüdür.ȱ
2 örken: “I. Semeri baùlamaya yarayan enli kuüak, kolan. 2. Kement” (Derleme Sözlüùü: 3347). 3 dehre: “tahra, destere gibi diüli ve baù budamaya mahsus bıçak” (Devellioùlu 1992: 205).
4 Araütırmamız sırasında bilgilerine baüvurduùumuz sözlü kaynaklar, makale içerisinde “k1, k2,
k3….” olarak belirtilmiü olup, bu kiüilere ait bilgiler makale sonunda “kaynak kiüiler” bölü-münde ayrıntılı olarak verilmiütir.
“Mahalleȱebesi,ȱdoÂumȱsırasındaȱbebeÂinȱgöbeÂiniȱbirȱparçaȱekmeÂinȱüzerindeȱkeȬ ser.ȱKesilenȱbuȱekmekȱ40ȱgünȱboyuncaȱbebeÂinȱkundaÂınınȱiçindeȱveyaȱyastıÂınınȱaltınȬ daȱsaklanır”ȱ(k1).ȱ“BebeÂinȱyastıÂınınȱaltınaȱbirȱparçaȱekmekȱveȱçakıȱbırakılır”ȱ(k4).ȱ “DoÂumdanȱsonraȱyediȱadetȱsoÂan,ȱbirȱóióeȱtakılırȱveȱherȱgünȱbirȱsoÂanȱsokaÂaȱatıȬ lır.ȱBuȱuygulama,ȱherȱdoÂumȱyapanȱkadınaȱyapılmaz.ȱGözüneȱ“iyiȱsaatteȱolsunlar”ȱgöȬ rünenlereȱveȱkorkusuȱolanlaraȱyapılır”ȱ(k1,ȱk5).ȱ
Halkȱ kültüründeȱ soÂanȱ veȱ sarımsaÂınȱ cinlerdenȱ gelebilecekȱ tehlikelereȱ karóıȱkoruyuculuklarınınȱolduÂunaȱinanılır.ȱDolayısıylaȱ“Balıkesir’inȱYiÂitlerȱKöȬ
yü’ndeȱ deȱ loÂusanınȱ yataÂınaȱ kurdeleyeȱ baÂlanmıóȱ birȱ baóȱ sarımsaÂınȱ asılmasıȬ nı”(Öktenȱ2011:ȱ343)ȱdaȱbuȱbaÂlamdaȱdeÂerlendirmekȱgerekir.ȱ
“Diyarbakır’ınȱ Erganiȱ ilçesindeȱ kırklıȱ bebeÂinȱ sıraȱ dıóıȱ varlıklardanȱ korunmasıȱ içinȱbeóiÂinȱaltınaȱbirȱtasȱsuȱkonur;ȱçocuÂaȱnazarȱboncuÂu,ȱmuska,ȱdantelleȱiólenmióȱóapȱ veyaȱ“óeytanȱkulaÂı”ȱdenenȱkaraçalıȱtakılır.ȱSatınȱalınanȱetȱevinȱkapısınaȱkadarȱgetirilir,ȱ ancakȱiçeriȱalınmaz;ȱbebekȱdıóarıȱçıkarılır,ȱetȱiçeriȱalınır.ȱEt,ȱbebeÂinȱbaóıȱüzerindeȱüçȱkezȱ dolaótırılır.ȱAynıȱiólemȱeveȱalınanȱunȱiçinȱdeȱyapılır.ȱBuȱkezȱbebek,ȱunȱçuvalınınȱüzerinȬ denȱüçȱkezȱgeçirilir”ȱ(Akcaȱ2009:ȱ36,ȱ37).ȱ “DoÂumȱyapanȱbirȱkadınınȱkomóusuȱdaȱ40ȱgünȱiçindeȱdoÂumȱyaparsaȱveȱçocuÂuȱ daȱayrıȱcinstense,ȱerkekȱçocuÂunȱannesiyleȱkızȱçocuÂunȱannesi,ȱiÂneȱdeÂiótirir”ȱ(k2).ȱ “YeniȱgelinleȱloÂusaȱkadınȱkaróılaómamayaȱdikkatȱederler.ȱEÂerȱkaróılaóırlarsaȱgöȬ ÂüslerindekiȱfirketeyiȱdeÂióirler”ȱ(k6).ȱ“YeniȱgelinleȱloÂusaȱkadınȱkaróılaóırsaȱyeniȱgeliȬ ninȱçocuÂuȱolmaz”ȱ(k9).ȱ “Kırklıȱkadınlar,ȱbirbirleriyleȱkaróılaómamayaȱözenȱgösterirler.ȱEÂerȱkaróılaóırlarsaȱ birbirlerineȱ iÂneleriniȱ veyaȱ tokalarınıȱ verirler.ȱ Karóılaómadaȱ ilkȱ konuóanȱ kadınınȱ birȱ dahaȱçocuÂununȱolmayacaÂınaȱinanılırȱ(Demirȱ2006:ȱ49).ȱ
“Kırklıȱkadın,ȱkuluçkadakiȱbirȱtavuÂunȱyanınaȱgiderse,ȱyumurtalarınȱçürüyeceÂiȬ neȱ veȱ yumurtalardanȱ civcivȱ çıkmayacaÂınaȱ yaȱ daȱ çıkanȱ yavrularınȱ öleceÂineȱ inanılır.ȱ Buȱolayaȱ“kırkȱbasması”ȱdenir.ȱAnneninȱkırkınınȱyavrulamaktaȱolanȱtavuÂaȱzararȱverȬ diÂineȱinanılır”ȱ(k2).ȱ“Kuluçkayaȱyatmıóȱtavuklardanȱuzakȱdurulur.ȱKadınınȱboynunaȱ
asılanȱbirȱipeȱherȱgünȱbirȱdüÂümȱvurularakȱgünleriȱsayılır.ȱKırkȱgününȱsonundaȱiçineȱ 40ȱ taóȱ atılanȱ su,ȱ ȱ kalburdanȱ geçirilerekȱ anneȱ veȱ bebeÂinȱ yıkanmasıȱ saÂlanır”ȱ(Demirȱ 2006:ȱ49).ȱ
DiyarbakırȱyöresindeȱsadeceȱdoÂumȱyapanȱkadınlarınȱdeÂil,ȱaynıȱzamandaȱ yeniȱgelinlerin,ȱsünnetlilerin,ȱdüóükȱyapmıóȱkadınların,ȱhattaȱhenüzȱyavrulamıóȱ hayvanlarınȱdaȱ“kırklı”ȱsayılmalarıȱdikkateȱdeÂerdir.ȱȱ
ȱ“Uygurȱ Türklerindeȱ deȱ doÂumȱ yapanȱ kadın,ȱ yediȱ güneȱ kadarȱ evdekiȱ kediȱ veȱ taȬ vuktanȱ uzakȱ durur.ȱ Bununȱ nedeni,ȱ tavuÂunȱ sütüȱ yoktur;ȱ kedininȱ sütüȱ iseȱ çokȱ azdır.ȱ Kadınȱbunlaraȱdokunursaȱsütüȱazȱolurȱinancıȱhâkimdir”ȱ(Ögerȱ2012:ȱ1687).ȱ
Diyarbakır’daȱ loÂusaȱ kadınlar,ȱ genellikleȱ yalnızȱ bırakılmaz.ȱ “Ferganaȱ ÖzȬ
bekleriȱ deȱ loÂusayıȱ yalnızȱ bırakmazlar,ȱ ecineninȱ boÂmasındanȱ korkarlar”ȱ(Gnanȱ 2006:ȱ 171).ȱ “Çüngüó’ünȱAvutȱköyündeȱdoÂanȱçocukȱkırkȱgünȱboyuncaȱsaratȱ(elek)ȱiçindeȱyatıȬ rılır,ȱçocuÂunȱbaóındaȱbeklenir,ȱçocukȱdıóarıyaȱçıkarılmaz”ȱ(ÖzçelikȬBozȱ2001:ȱ201).ȱ “Kırklıȱçocukȱherȱgünȱyıkanır.ȱYıkamalardanȱsonraȱemzirilmedenȱuyutulur.ȱEÂerȱ emzirilirseȱçocuÂunȱaÂzınınȱkokacaÂınaȱinanılır”ȱ(k2).ȱȱ “ÇocuÂunȱkakalıȱilkȱbeziȱçocuÂunȱyattıÂıȱodanınȱbirȱyerindeȱsaklanır.ȱBununȱpisȬ liÂi,ȱnazarıȱönleyeceÂineȱinanılır”ȱ(k1,ȱk2,ȱk3).ȱ
“Diyarbakırȱ yöresindeȱ yeniȱ doÂumȱ yapmıóȱ kadınaȱ ‘nefse’ȱ yaȱ daȱ ‘loÂusa’ȱ denir.ȱ
Nefseȱkadın,ȱyediȱgünȱyataktanȱkalkmaz.ȱYedinciȱgününȱakóamıȱ‘yediȱgece’ȱȱdenilenȱbirȱ geceȱdüzenlenir.ȱOȱgeceȱsabahaȱkadar,ȱyemeȱiçmeȱeÂlenmeȱolur.ȱOrtalıkȱaydınlanıncayaȱ kadarȱ odanınȱ ıóıÂıȱ söndürülmez.ȱ Çünküȱ doÂumunȱ yedinciȱ gecesi,ȱ loÂusayaȱ veȱ çocuÂaȱ zararȱ vermeȱ ihtimaliȱ olanȱ alȱ karısınınȱ gelebileceÂiȱ düóünülür”ȱ(Özcanȱ 2000:ȱ 22,ȱ k4).ȱ
“DoÂumdanȱsonrakiȱ ilkȱ yediȱ günȱ loÂusaȱyalnızȱ bırakılmaz.ȱ Baóındaȱnöbetȱ tutulur.ȱ Alȱ basmasınaȱ karóıȱ yapılanȱ buȱ bekleyióȱ sırasındaȱ loÂusanınȱ baóındaȱ bekleyenlerdenȱ herȬ hangiȱ biriȱ uyursaȱ alȱ karısıȱ zararȱ vermesinȱ (götürmesin,)ȱ diyeȱ uyuyanȱ kióiȱ karalanır”ȱ
(k1).5ȱ“BuȱkötüȱruhunȱçoÂunluklaȱbirȱkediȱóeklindeȱgelipȱbebeÂi,ȱbirȱbaókaȱbebekleȱdeÂióȬ tireceÂineȱyaȱdaȱanneninȱciÂerleriniȱsökeceÂineȱinanılır”ȱ(k4).ȱ“BirȱloÂusanınȱ7.ȱgecesiȬ
niȱbeklemeninȱbekleyenlerȱaçısındanȱhayırlıȱolduÂunaȱinanılır”ȱ(k7).ȱȱ
“BebekȱaltıȱgünȱboyuncaȱsımsıkıȱkundaklanmıóȱbirȱóekildeȱbirȱkalburȱiçindeȱtutuȬ lur.ȱ Buȱ süreȱ zarfındaȱ neȱ ebeȱ neȱ deȱ doÂumdaȱ bulunanȱ diÂerȱ kadınlar,ȱ eviȱ terkȱ ederler.ȱ Ayrıcaȱ doÂumȱ sırasındaȱgetirilenȱ eóyalarıȱbaókaȱ birȱ yereȱgötürmezler.ȱGeceleriȱ ateóȱyaȱ daȱ ıóıkȱ söndürülmez.ȱ LoÂusanınȱ baóındaȱ sabahaȱ kadarȱ nöbetȱ tutulur.ȱ EÂerȱ bunlarȱ yaȬ pılmazȱiseȱ‘óeóe6ȱdenilenȱkötüȱbirȱruhunȱanneyiȱyaȱdaȱbebeÂiȱöldüreceÂineȱinanılır”ȱ(ÖzȬ canȱ2000:ȱ22).ȱ
5 K1, iùne batırıldıùı için ailesine hizmet eden ve kendilerine zarar vermeyen bir al karısından söz
etmektedir.
6 “Azerbaycan’da ‘üeüe’ bir kuü olarak tasavvur edilir ve onun yalnız kalan erkek çocukları boùazından
vurup öldürdüùüne inanılır. Onu yakalayınca, miras kalmıü olan bir altınla baüını kesmek gerekir; daha sonra kurutulur ve toz haline getirilir. Bu toz, üeüenin vurduùu çocukların boùazına sürülürse, üeüenin tesiri ortadan kalkar. ûeüeyi yakalayana “üeüe anası” denir” (Kalafat-Makas t.y: 107).
“ÇocuÂunȱ doÂumununȱ 7.ȱ günündeȱ kurbanȱ kesilir,ȱ etiȱ yenenȱ kurbanınȱ kemikleriȱ kırılarakȱ birȱ torbaȱ içindeȱ topraÂaȱ gömülür”ȱ(Özcanȱ 2000:ȱ 22).ȱ Yedinciȱ günȱ kesilenȱ kurban,ȱ kötüȱ ruhunȱ bebeÂeȱ zararȱ verememióȱ olmasındanȱ dolayıȱ Allah’aȱ óükȬ retmeȱamacınıȱtaóımaktadır.ȱȱ
“Kırklıȱkadın,ȱbaóınaȱmuhakkakȱbirȱyazmaȱbaÂlar,ȱloÂusaȱsaçıȱbaóıȱaçıkȱgezerse,ȱoȱ eveȱ meleklerinȱ girmeyeceÂineȱ inanılır”ȱ(k2).ȱ “LoÂusaȱ kadın,ȱ dıóarıyaȱ çıkmaz,ȱ saçınıȱ
kesmez”ȱ(k9).ȱ
“Diyarbakır’ınȱErganiȱilçesindeȱ“DeliȱAbbas”ȱailesindenȱHacıȱSermetȱSubaóı’ndaȱ nalȱóeklindeȱbirȱmühürȱbulunmaktadır.ȱBuȱmühreȱ‘nevseȱnalıȱyaȱdaȱloÂusaȱmührü’ȱdeȬ nir.7ȱ KâÂıdaȱ basılanȱ buȱ mühür,ȱ doÂumȱ yapanȱ kadınınȱ yataÂınınȱ baóınaȱ asılırȱ veȱ kırkȱ günȱ boyuncaȱ oradaȱ kalır.ȱ Böyleceȱ loÂusanınȱ cinlerdenȱ korunacaÂınaȱ inanılır”ȱ(Demirȱ 2006:ȱ25).ȱ
“Hazro’daȱyeniȱdoÂumȱyapanȱkadınınȱiçindeȱcinȱolduÂunaȱinanılır.ȱOȱyüzdenȱkızȬ dırılmamasıȱveȱgönlününȱhoóȱtutulmasıȱgerekir.ȱLoÂusaȱkadın,ȱsinirlenirȱdeȱbirȱçocuÂuȱ döverse,ȱonunȱiçindekiȱcin,ȱçocuÂaȱgeçer”ȱ(k8).ȱȱ
Diyarbakırȱ yöresindeȱ alȱ karısıȱ ileȱ ilgiliȱ yapılanȱ uygulamalarȱ “kırklı”ȱ kavȬ ramıȱ çerçevesindeȱ gerçekleótirilir.ȱ DoÂumdanȱ sonrakiȱ kırkȱ günȱ boyuncaȱ loÂuȬ sanınȱ yalnızȱ bırakılmamasınaȱ özenȱ gösterilir,ȱ loÂusadanȱ baóınıȱ birȱ örtüyleȱ kaȬ patmasıȱistenir.ȱGenellikleȱkadın,ȱkırkıȱçıkmadanȱdıóarıyaȱçıkmaz.ȱÇocuÂunȱbeȬ óiÂineȱ Kur’anȬıȱ Kerim,ȱ birȱ parçaȱ ekmekȱ veȱ çakıȱ bırakılır.ȱ BebeÂeȱ veȱ loÂusayaȱ iÂne,ȱçuvaldızȱveȱfirketedenȱenȱazȱbiriȱyaȱdaȱbirkaçıȱtakılır.ȱAlȱkarısınınȱbebeÂinȱ doÂumundanȱsonrakiȱyedinciȱgün,ȱbebeÂiȱalmayaȱgeleceÂineȱinanıldıÂıȱiçinȱyeȬ dinciȱgününȱgecesi,ȱȱaileȱbireyleriȱveȱyakınȱakrabalar,ȱloÂusanınȱveȱbebeÂinȱbaȬ óındaȱnöbetȱbekler.ȱBuȱbekleyió,ȱbekleyenlerȱiçinȱyılbaóıȱgecesiȱgibiȱeÂlenceliȱbirȱ olaydır.ȱ Gece,ȱ sabahaȱ kadarȱ uyunmadan,ȱ çerezlerȱ yenerek,ȱ sohbetlerȱ edilerekȱ
7 Yörede bu mührün yıllarca Deli Abbas’a hizmet eden bir cin tarafından ona verildiùine dair bir
efsane yaüamaktadır. Bu efsane üöyledir: “Zülküf Daùı eteklerindeki Eski Ergani’de, dedeleri
Baù-dat’tan gelip bu bölgeye yerleüen ‘Deli Abbaslar’ adı verilen bir aile yaüarmıü. Bu ailenin reisi olan Deli Abbas, bir al karısıyla dost olmuü; bu cin, Deli Abbas’a nal üeklinde demirden bir mühür vermiü. Bu mü-hür, kimde olursa cinlerin ona kötülük yapmayacaùını söylemiü. Deli Abbas, zamanla bu cin karısının dostluùundan sıkılmıü; çünkü olur olmaz zamanlarda gelip kendisini çaùırıyormuü. Deli Abbas, bazen yemek yerken kaüıùını bırakıyor ‘iüte yine çaùırıyor’ diye öfkeyle kalkıp gidiyormuü. Oysa kimse ortada bir üey görmüyor ve duymuyormuü. Abbas, bir gün bu cine ‘artık beni bırak ve kendi dünyana dön’ demiü. Cin; kendisini bırakmamasını, eùer giderse diùer cinlerin onu aralarına almayacaklarını ve öldürecekleri-ni söylemiü; ancak Deli Abbas ciöldürecekleri-ni istememiü. Cin, mecburen Osman Bey Pınarı’na girmiü ve kaybolmuü. Bir süre sonra pınarın suyu kanlı akmıü. Çünkü diùer cinler onu öldürmüü. Günümüzde bu ‘nevse nalı’ Deli Abbas ailesinden Hacı Sermet Subaüı’ndadır. Bir kadın doùum yapınca, yakınları gelir, bir kâùıda bu mührü bastırır. Bu kâùıt, loùusanın yataùının baüında kırk gün boyunca asılı kalır. Böylece loùusa cin-lerden korunmuü olur” (Demir 2006: 25).
geçirilir.ȱBuȱtedbirlerinȱherȱneȱkadarȱpratiÂiȱuygulayanlarcaȱadıȱsöylenmeseȱde,8ȱ
alȱkarısınınȱzararlarınıȱönlemeȱamaçlıȱolarakȱgerçekleótirildiÂiȱbilinmektedir.ȱȱ
KırkȱÇıkarmaȱ
Türkȱ halkȱ kültüründeȱ doÂumdanȱ sonrakiȱ 40ȱ günlükȱ süreciȱ yaóayanȱ anneȱ veȱ bebekȱ içinȱ “kırklı”ȱ tabiriȱ kullanılır.ȱ Buȱ süreninȱ bitimiȱ “kırkȱ çıkarma”ȱ veyaȱ “kırkınıȱdökme”9ȱeylemiyleȱtamamlanır.ȱBebeÂinȱveȱanneninȱkırkları;ȱgenellikleȱ
mahalleȱebesi,ȱyaólıȱbirȱkadın,ȱanneȱyaȱdaȱkayınvalideȱtarafındanȱçıkarılır.ȱ“Kırkȱ çıkarma”ȱ eylemininȱ gerçekleómesiyleȱ aileȱ üyeleriȱ rahatlar.ȱ Artıkȱ anneȱ yalnızȱ kalabilir,ȱrahatçaȱuyuyabilir,ȱbebeÂiyleȱbirlikteȱgezmeyeȱçıkabilir.ȱȱ
“Ülkemizdeȱ ikiȱ türlüȱ kırklamaȱ iólemiȱ yapılmaktadır.ȱ Suylaȱ yapılanȱ kırklama,ȱ suȬ suzȱ yapılanȱ kırklama”ȱ(Örnekȱ 1977:ȱ 147).ȱ Suylaȱ yapılanȱ kırklama,ȱ Anadolu’nunȱ muhtelifȱyerlerindeȱbazıȱufakȱtefekȱfarklılıklaȱuygulanmaktadır.ȱDiyarbakırȱyöȬ resindenȱyapmıóȱolduÂumuzȱtespitler,ȱsuylaȱyapılanȱkırklamaȱörneÂidir.ȱSusuzȱ kırklamaȱiseȱóöyleȱyapılmaktadır:ȱ“BeóiÂinȱaltınaȱbirȱdöóekȱyerleótirilir.ȱKöyünȱileriȱ
gelenȱ kadınlarındanȱ ikisi,ȱ beóiÂinȱ saÂınaȱ veȱ solunaȱ oturur.ȱ SaÂdakiȱ kadınȱ baóıȱ kıbleyeȱ gelmekȱóartıylaȱçocuÂuȱkucaÂınaȱalarakȱ‘Sallûȱsalavat,ȱsallûȱMuhammetȱdiyeninȱakıbetiȱ hayrolsun’ȱderȱveȱçocuÂuȱbeóiÂinȱaltındanȱsoldakiȱkadınaȱyuvarlar.ȱSoldakiȱkadın,ȱçocuȬ ÂuȱhemenȱbeóiÂinȱaltındanȱsaÂdakiȱkadınaȱyuvarlar.ȱÇocukȱüçȱkezȱbuȱbiçimdeȱyuvarlanȬ dıktanȱsonra,ȱkırklamaȱsonaȱermióȱolur”ȱ(Örnekȱ1977:ȱ147).ȱ
“Diyarbakır’daȱsünnetliȱçocuÂun,ȱyeniȱgelinin,ȱdüóükȱveyaȱdoÂumȱyapanȱkadınınȱ kırkıȱ gözetilir.ȱ Kırklıȱ kavramı,ȱ yeniȱ yavrulamıóȱ olanȱ hayvanlarȱ içinȱ bileȱ geçerlidir.ȱ Buȱ nedenleȱ kırkȱ çıkarılırkenȱ “herkesinȱ kırkıȱ herkese,ȱ cinlerinkiȱ kendine,ȱ kedininȬköpeÂinȱ kırkıȱkendine...”ȱvbȱsözlerȱtekrarȱedilir”ȱ(k3).ȱȱ
Kırkȱ çıkarmaȱ töreni,ȱ Diyarbakırȱ yöresindeȱ birtakımȱ farklıȱ uygulamalarlaȱ yapılmaktadır.ȱ“Dokuzȱkırkın”,ȱ“yarıȱkırkın”ȱveȱ“kırkınȱçıkarılması”ȱpratikleri,ȱ doÂumdanȱsonrakiȱkırkȱgünlükȱsürecinȱnihayetlenmesiniȱtemennisiyleȱyapılanȱ veȱözdeȱaynıȱamacaȱhizmetȱedenȱritüellerȱolarakȱkaróımızaȱçıkmaktadır.ȱȱ
8 Halk inanıüında cin sözcüùünün telaffuz edilmesi, o türden varlıkları çaùırmak anlamına
geldi-ùi için hoü karüılanmaz. Bu tür varlıklar anlatılırken “iyi saatte olsunlar, bizden iyiler, üç harfli-ler” gibi dolaylı ifadeler kullanılır ya da sadece ima yoluyla bu varlıklara iüaret edilir. Diyarba-kır yöresinde loùusa için yapılan pratikler gerçekleütirilirken aile büyükleri, bu uygulamaların niçin yapıldıùını izah etmekten kaçınırlar ve ima yoluyla “albastı”ya iüaret ederler. Ancak loùu-saya zarar verebileceùi düüünülen bu kötü ruh, bazen “al, al karısı, pirabok” veya “üeüe” olarak da adlandırılmaktadır.
9 Yörede halk arasında, banyoda veya hamamda uzun süre kalan ve çok fazla yıkanan insanlar
“ÇocuÂunȱdoÂumununȱ20.ȱgünündeȱ‘yarıȱkırk’ȱçıkarılır”ȱ(k1).ȱ“Çüngüó’teȱdokuzȱ
kırkıȱ çıkarmaȱ uygulamasıȱ daȱ bulunur”ȱ(k2,ȱ Sezginȱ 2000:ȱ 15).ȱ “Yarıȱ kırkȱ yaȱ daȱ kırkȱ
çıkarmaȱuygulamasıȱóuȱóekildeȱyapılır:ȱÜçȱKulhuvallahȱbirȱElhamȱokunanȱsuyunȱiçineȱ tarakȱveȱaltınȱ(yüzük,ȱbilezikȱvb.)ȱatılır.ȱArdındanȱsaÂȱel,ȱparmakȱuçlarıȱaóaÂıyaȱbakacakȱ óekildeȱpençeȱgibiȱyapılırȱveȱbeóerȱbeóerȱkırkaȱkadarȱsayılır.ȱHerȱsayımdaȱel,ȱsuyaȱbatırıȬ lır,ȱ çıkarılır.ȱ Elinȱ üzerindekiȱ sular,ȱ saÂaȱ solaȱ damlatılıpȱ saçılarakȱ ‘Kedinin,ȱ köpeÂin,ȱ kurdun,ȱkuóunȱkırkıȱkendine,ȱbizimkiȱdeȱbize’ȱsözleriȱeóliÂindeȱönceȱbebeÂeȱdahaȱsonraȱ anneyeȱ‘kırkȱsuyu’ȱdökülür.ȱBöyleceȱ‘kırkȱçıkarma’ȱȱtöreniȱtamamlanır”ȱ(k1,ȱk3,ȱk5).ȱȱ “KırkȱçıkarılacaÂıȱgününȱpazartesiȱveyaȱperóembeȱolmasınaȱdikkatȱedilir.ȱÇaróamȬ baȱgünü,ȱkırkȱçıkarılmaz.ȱAnneȱveȱbebeÂinȱkullandıÂıȱkırkȱsuyu,ȱharamȱsayılanȱlavaboȱ yaȱdaȱbanyoyaȱdökülmez.ȱAnneȱveȱbebeÂinȱkırkıȱbirȱleÂenȱiçindeȱçıkarılırȱveȱbuȱsu;ȱtemizȱ birȱyere,ȱtopraÂaȱyaȱdaȱbirȱaÂaçȱdibineȱdökülür”ȱ(k7).ȱ Kırkȱçıkarmaȱuygulaması,ȱçocuÂunȱdoÂumununȱ39.ȱyaȱdaȱ41.ȱgünündeȱyaȬ pılırȱErkenȱyapıldıÂıȱvakitȱ“birȱgünȱçaldık”ȱifadesiȱkullanılır.ȱÇermik’teȱsadeceȱ kızȱçocuklarınınȱkırkȱçıkarmaȱpratiÂiȱdoÂumlarınınȱ39.ȱgünündeȱyapılır.ȱErkekȱ çocuklarınȱkırkıȱiseȱ40.ȱgündeȱçıkarılır.ȱ
Yöredeȱ “kırkȱ çıkarma”ȱ töreniyleȱ ilgiliȱ uygulamalardaȱ muhtelifȱ farklılıklarȱ dikkatiȱçeker.ȱDiyarbakır’ınȱküçükȱilçelerindenȱbiriȱolanȱÇüngüó’ünȱköylerindeȱ dahiȱ kırkȱ çıkarmaȱ ileȱ ilgiliȱ ufakȱ tefekȱ farklılıklarınȱ bulunmasıȱ oldukçaȱ dikkatȱ çekicidir:ȱȱȱ
“Çüngüó’ünȱ Avutȱ köyündeȱ bebeÂinȱ doÂumununȱ kırkıncıȱ günündeȱ kırkȱ kaóıkȱ suȱ birȱtasaȱdoldurulurȱveȱçocuÂaȱdökülerekȱkırkȱçıkarmaȱyapılır”ȱ(ÖzçelikȬBozȱ2001:ȱ201).ȱ
“Çüngüóȱ Kaynakköy’deȱ iseȱ kırkȱ çıkarmaȱ töreniȱ ikiȱ aóamalıȱ olarakȱ yapılmaktadır.ȱ ÇocuÂunȱ doÂumununȱ yirminciȱ günündeȱ yarıȱ kırkıȱ çıkarılır.ȱ Yarıȱ kırkȱ çıkarılırkenȱ suȬ yunȱ içineȱ herȱbirindenȱyirmióerȱ adetȱ olmakȱ üzereȱ arpaȱveȱ darıȱ bırakılır.ȱ “Tamȱ kırkȱ çıȬ karma”ȱritüelindeȱiseȱbuȱsayıȱkırkȱolur.ȱ“Kırkȱsuyu”,ȱüflenipȱokunarakȱçocuÂunȱbaóınaȱ
dökülür”ȱ(ÖzçelikȬȱBozȱ2001:ȱ209).ȱ“Kırkȱçıkarma”ȱpratiÂi,ȱdoÂumȱebesiȱtarafınȬ
danȱgerçekleótirilir.ȱ
“ÇüngüóȱÜçpınar’daȱkırkȱsuyunaȱ40ȱbuÂday,ȱ40ȱmısırȱveȱ40ȱtaóȱeklenir.ȱKırkȱçık,ȱ çık,ȱ çık,ȱ çık...,ȱ denilerekȱ eveȱ suȱ serpilir,ȱ böyleceȱ kırkȱ çıkarılmıóȱ olur”ȱ(ÖzçelikȬȱ Bozȱ 2001:ȱ221).ȱ
“ÇüngüóȱDeveboynuȱköyündeȱkırkȱkaóıkȱsuyunȱiçineȱkırkȱtaóȱbırakılırȱveȱbirȱkalȬ burlaȱkırkȱdökülür”ȱ(ÖzçelikȬȱBozȱ2001:ȱ223).ȱ
“Çüngüóȱ Malkaya’daȱ “dokuzȱ kırkıȱ çıkarma”ȱ vardır.ȱ BebeÂinȱ veȱ anneninȱ dokuzȱ kırkı,ȱ“dokuzȱsuyu”ȱebeȱtarafındanȱçıkartılır.ȱEbeȱdoÂumdanȱsonraȱüçȱdörtȱgünȱdoÂumȱ
yapılanȱevdeȱkalır.ȱDahaȱsonraȱanneninȱveȱbebeÂinȱdokuzȱkırkınıȱçıkarır.ȱ40ȱgünȱdolunȬ caȱdaȱtekrarȱgelir.ȱBirȱkabınȱiçineȱkırkȱtaóȱbırakılır.ȱÜzerineȱkırkȱkaóıklaȱyaȱdaȱkırkȱtasȱileȱ kırkȱkezȱsuȱdöker.ȱEbeyeȱparaȱyaȱdaȱgiysiȱverilir”ȱ(ÖzçelikȬȱBozȱ2001:ȱ230).ȱ “Çüngüóȱmerkezdeȱ“dokuzȱkırklı”ȱkavramıȱyaóar.ȱDokuzȱkırkȱçıkarılırkenȱsuyaȱ40ȱ kezȱGhlâsȱsüresiȱokunur.ȱKaóıklaȱölçülenȱsu,ȱbebeÂeȱveȱanneyeȱdökülür;ȱȱevinȱherȱtarafınaȱ serpilir.ȱBebeÂinȱveȱanneninȱtamȱkırkıȱçıkarılırkenȱdeȱaynıȱiólemȱyapılır”ȱ(ÖzçelikȬȱBozȱ 2001:ȱ181,ȱk2).ȱ
Anneninȱ veȱ bebeÂinȱ kırkı,ȱ genellikleȱ “kırkȱ tası”ȱ adıȱ verilen,ȱ ortasındaȱ deȬ likleri,ȱetrafındaȱdaȱkırkȱtaneȱanahtarıȱolanȱbirȱtaslaȱdökülür.ȱ
Yöredeȱ“kırklı”ȱbebekȱveȱanneyiȱkorumakȱamaçlıȱyapılanȱeylemlerȱileȱ“kırkȱ çıkarma”ȱ töreniȱ uygulamalarında,ȱ bazıȱ varlık,ȱ sayıȱ veȱ kavramlarınȱ önemiȱ dikȬ katlerdenȱkaçmaz.ȱBuȱeylemlerdeȱbaótaȱkırkȱsayısıȱolmakȱüzereȱyediȱveȱdokuzȱ sayılarıȱoldukçaȱdikkatȱçekicidir.ȱDoÂumȱyapılanȱevdeȱyediȱgünȱboyuncaȱıóıklaȬ rınȱ söndürülmemesi,ȱ yediȱ soÂanınȱ óióeȱ takılması,ȱ loÂusanınȱ yedinciȱ gecesininȱ beklenmesi,ȱ doÂumdanȱ sonrakiȱ yedinciȱ günȱ kurbanȱ kesilmesiȱ gibiȱ pratiklerdeȱ yapılanȱritüelinȱkutsalȱveȱbüyüleyiciȱolanȱyediȱsayısıylaȱbütünleótiÂiȱdikkatlerȬ denȱ kaçmaz.ȱ “Dokuzȱ kırkınȱ çıkarılması”ȱ ritüelindeȱ yineȱ büyüleyiciȱ birȱ baókaȱ sayıya,ȱ dokuzaȱ sıÂınılır.ȱ “Kırkȱ çıkarma”ȱ eylemi,ȱadınıȱ kırkȱsayısındanȱ alır.ȱ LoȬ Âusaȱkadınaȱ“kırklı”ȱdenir.ȱLoÂusa,ȱkırkȱgünȱboyuncaȱyanındaȱdemirȱbirȱnesneȱ bulundurur.ȱ Kırklamaȱ suyunaȱ kırkȱ adetȱ arpa,ȱ buÂdayȱ veyaȱ darıȱ eklenir;ȱ kırkȱ Ghlâsȱokunur.ȱGörüldüÂüȱüzereȱloÂusalıkȱsüreciȱveȱ“kırklama”ȱileȱilgiliȱyapılanȱ pratikler,ȱbuȱsayılarlaȱadetaȱkutsanmaktadır.ȱ
“Kırklama”ȱ esnasındaȱ suyaȱ Fatihaȱ veȱ Ghlâsȱ surelerininȱ okunması,ȱ “kırklı”ȱ kadının/bebeÂinȱboynunaȱyaȱdaȱyataklarınınȱbaóucunaȱKur’anȬıȱKerimȱasılması,ȱ Gslamîȱ birȱ anlayıóȱ doÂrultusundaȱ yapılanȱ uygulamalarȱ olarakȱ dikkatiȱ çekmekȬ tedir.ȱȱKırkȱsuyununȱiçineȱkonulanȱbuÂday,ȱarpa,ȱdarı,ȱmısırȱgibiȱtahıllar,ȱtarımȱ kültürünün;ȱaltınȱiseȱticaretȱkültürününȱritüellerdekiȱtezahürleriȱolarakȱdüóünüȬ lebilir.ȱȱ
Yöredeȱ“kırkȱkarıóması”,ȱ“kırkȱdüómesi”ȱveȱ“kırkıȱkalmak”ȱtabirleriȱyaóaȬ maktadır.ȱ Gelióemeyen,ȱ zayıfȱ veȱ sürekliȱ hastalananȱ çocuklarınȱ kırkınınȱ baókaȱ insanlarınȱyaȱdaȱhayvanlarınȱkırkıylaȱkarıótıÂınaȱinanılır.ȱBuȱdurumdakiȱçocukȱ gelióemezȱveȱsürekliȱhastalanır.ȱBöyleȱdurumlardaȱçocuÂunȱkırkınınȱtekrarȱçıkaȬ rılmasıȱ gerekir.ȱ Birȱ “kırkȱ tası”ȱ teminȱ edilerekȱ çocuÂunȱ kırkıȱ çıkarılır.ȱ Böyleceȱ çocuÂunȱ üzerindekiȱ aÂırlıktanȱ pisliktenȱ kurtulacaÂınaȱ inanılır.ȱ “Kırkȱ tası”;ȱ çoȬ rap,ȱtülbentȱgibiȱküçükȱbirȱhediyeyleȱsahibineȱiadeȱedilir.ȱ
“Çermik’teȱkırkȱbastıÂıȱdüóünülenȱveȱ“kırkıȱkalmıó”ȱdenenȱkadınlarıȱsuȱdeÂirmeȬ nindeȱçimdirirler10,ȱbuȱiólemiȱ“üçȱçaróamba”ȱaraȱvermedenȱyaparlar”ȱ(k2).ȱBuȱióleminȱ kadınınȱ üzerindekiȱ aÂırlıÂıȱ pisliÂiȱ aldıÂınaȱ inanılır.ȱ Benzerȱ uygulamaȱ TahtacıȬ lardaȱdaȱyapılmaktadır.ȱ“TahtacılardaȱkırkıȱkarıótıÂınaȱinanılanȱçocuk,ȱdelikliȱtaótanȱ
veyaȱaÂaçȱkökündenȱgeçirilir.ȱAynıȱzamandaȱzayıfȱçocuklarȱdeÂirmendekiȱsuylaȱyıkanır”ȱ
(Selçukȱ2004:ȱ171).ȱ
KırklamaȱpratiÂininȱanaȱunsuruȱolanȱsu,ȱanneȱveȱbebeÂiȱmaddiȱveȱmaneviȱ kirlerdenȱarındırmaȱfonksiyonunaȱsahiptir.ȱ“Kırkȱkarıóması”ȱveyaȱ“kırkȱbasmaȬ sı”ȱ adıȱ verilenȱ rahatsızlıÂınȱ tedavisiȱ içinȱ yapılanȱ ikiȱ farklıȱ eylemdeȱ iseȱ suyunȱ iyileótiriciȱveȱarındırıcıȱgücüneȱbirȱkezȱdahaȱbaóvurulmaktadır.ȱȱ
Sonuçȱ
Anadoluȱ veȱ Anadoluȱ dıóındakiȱ topraklardaȱ yaóayanȱ Türklerdeȱ loÂusalıkȱ dönemiȱileȱilgiliȱçeóitliȱpratikler,ȱyaygınȱbirȱóekildeȱyaóatılmaktadır.ȱDoÂumdanȱ sonrakiȱ kırkȱ gün,ȱ anneȱ veȱ bebekȱ Ȭyöredenȱ yöreyeȱ farklıȱ isimlerleȱ zikredilenȬȱ demonikȱ birȱ varlıÂınȱ tehdidiȱ altındadır.ȱ Buȱ nedenleȱ aileȱ bireyleriȱ içinȱ anneninȱ veȱ bebeÂinȱ korunmasıȱ esasȱ görevȱ addedilir.ȱ Diyarbakırȱ yöresindeȱ doÂumdanȱ sonrakiȱkırkȱgünlükȱzamanȱdilimiȱveȱbuȱsüreciȱnihayetlendirenȱ“kırkȱçıkarma”ȱ eylemininȱ büyüselȱ ritüeliȱ günümüzdeȱ canlılıÂınıȱ korumaktadır.ȱ Oldukçaȱ moȬ dernȱyaóamȱkoóullarınaȱsahip,ȱeÂitimȱdüzeyiȱyüksekȱkióilerȱbileȱ“kırklı”ȱkavraȬ mınıȱ veȱ“kırkȱ çıkarma”ȱ töreniniȱ önemsemekte;ȱ doÂumȱ sürecindeȱuygulanmasıȱ gerekenȱ pratikleriȱ aileȱ büyüklerininȱ telkinleriȱ veȱ gözetimleriȱ doÂrultusundaȱ uygulamaktadırlar.ȱȱ
Altaylıȱ boylardaȱ veȱ Kırgızlardakiȱ alȱ karısıȱ inanıóı,ȱ Uygurȱ Türklerindeȱ kaȬ dınınȱ yediȱ günȱ boyuncaȱ evdekiȱ kediȱ veȱ köpektenȱ uzakȱ durması,ȱ Tahtacılardaȱ “kırkıȱkarıótıÂına”ȱinanılanȱçocukȱiçinȱuygulananȱbüyüselȱyolluȱhalkȱhekimliÂi,ȱ Diyarbakırȱ halkȱ kültüründeȱ yaóatılanȱ doÂumȱ sürecindekiȱ uygulamalarlaȱ benȬ zerlikȱ göstermektedir.ȱ ȱ Bütünȱ bunlar,ȱ doÂumȱ süreciyleȱ ilgiliȱ olarakȱ varȱ olanȱ inanıóȱveȱuygulamalarınȱortakȱTürkȱhalkȱkültürüȱunsuruȱolduÂunuȱveȱAnadoluȱ ileȱ Anadoluȱ dıóındakiȱ topraklardaȱ muhtelifȱ óekillerdeȱ tezahürȱ ettiÂiniȱ açıkçaȱ ortayaȱkoymaktadır.ȱȱ Yukarıdaȱ“kırklı”ȱkavramıȱveȱ“kırkȱçıkarma”ȱileȱilgiliȱolarakȱbahsettiÂimizȱ inanıóȱveȱritüellerinȱbirȱkısmı,ȱmodernȱçaÂınȱfarklıȱdinamikleriȱiçindeȱkaybolurȬ ken,ȱbirȱkısmıȱiseȱcanlılıÂınıȱkorumayaȱdevamȱetmektedir.ȱKitleȱiletióimȱaraçlaȬ rınınȱyaygınlaóması,ȱkültürlerȱarasıȱetkileóim,ȱhalkınȱeÂitimȱveȱkültürȱseviyesiȬ
ninȱyükselmesiȱgibiȱnedenler,ȱbuȱdeÂióimlerdeȱbirinciȱderecedeȱetkilidir.ȱAncakȱ bütünȱ bunlaraȱ raÂmenȱ yöredeȱ “kırklı”ȱ kavramıȱ veȱ “kırkȱ çıkarma”ȱ ritüeliȱ canlıȱ birȱóekildeȱyaóatılmakta,ȱloÂusanınȱveȱbebeÂinȱkaraȱiyelerdenȱveȱnazardanȱkoȬ runmasıȱiçinȱbirtakımȱtedbirlerȱalınmayaȱdevamȱetmektedir.ȱAileȱüyeleriȱveȱakȬ rabalarȱ arasındakiȱ iliókileriȱ zenginleótirenȱ veȱ bilhassaȱ“anne”yeȱmaneviȱ destekȱ saÂlayanȱbuȱritüellerinȱyaóatılması,ȱaynıȱzamandaȱsomutȱolmayanȱkültürelȱmiȬ rasınȱkorunmasınaȱdaȱkatkılarȱsunacaktır.ȱȱ
Diyarbakır’daȱ doÂumlaȱ ilgiliȱ gerekȱ kaybolmayaȱ veyaȱ unutulmayaȱ yüzȱ tutmuóȱ gelenekȱ veȱ inanıólarınȱ gerekseȱ hâlihazırdaȱ uygulananȱ ritüellerinȱ bilinȬ mesiȱ yöreȱinsanınınȱ geçmiótenȱ günümüzeȱ kültürelȱ yapısınınȱanalizȱ edilmesineȱ katkılarȱ sunacaktır.ȱ Bununlaȱ birlikteȱ modernizminȱ avuçlarındaȱ küçülenȱ veȱ geçmióineȱ yabancılaóanȱ birȱ toplumȱ yerineȱ modernizmleȱ harmanlanmıó,ȱ kendiȱ kültürelȱdeÂerleriniȱbilen,ȱortakȱbelleÂeȱsahipȱbireylerdenȱoluóanȱbirȱsosyalȱyapıȱ inóaȱedilebilecektir.ȱ©
KAYNAKLAR
AKCA, Gözen (2009), Diyarbakır úli Ergani úlçesi Halk Kültürü Araütırması, Yayınlanmamıü Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana. BAYAT, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi 2, Ötüken Yayınları, ústanbul.
BORATAV, Pertev Naili (1973), 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi, ústanbul. DEMúR, Hakkı, (1985), Çüngüü’ün Gelenek-Görenek ve Halk únanıüları, Bitirme Tezi, Dicle
Üniversitesi, Diyarbakır.
DEMúR, Hasan (2006), Ergani Folkloru, Bitirme Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır. DERLEME SÖZLÜøÜ (1993), III., IX. c., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DEVELLúOøLU, Ferit (1992), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayın-ları, Ankara.
ELÇúN, ûükrü (2004). Halk Edebiyatına Giriü, Akçaù Yayınları, Ankara.
úNAN, Abdülkadir (2006), Tarihte ve Bugün ûamanizm, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
KALAFAT, Yaüar (1999), Doùu Anadolu’da Eski Türk únançlarının úzleri, Atatürk Kültür Merkezi Baükanlıùı Yayınları, Ankara.
KALAFAT, Yaüar; MAKAS Zeynelabidin (t.y.). Karüılaütırmalı Türk Halk únançları Azer-baycan-Doùu Anadolu, Eser Matbaacılık, Samsun.
MALúNOWSKú, Bronislaw (2000), Büyü, Bilim ve Din, Kabalcı Yayınevi, ústanbul. ÖGER, Adem (2012), “Uygur Türklerinin Doùum Adetleri”, Turkish Studies, International
Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012, p. 1679-1694, Turkey.
ÖRNEK, Sedat Veyis (1971), úlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınevi, ústanbul. ÖRNEK Sedat Veyis (1977), Türk Halk Bilimi, Türkiye úü Bankası Kültür Yayınları,
Anka-ra.
ÖKTEN, Nihal (2011), “Avüa Adası Yiùitler Köyü Geleneklerinde Geçmiüten Günümüze Deùi-üimler, Uluslararası Sosyal Araütırmalar Dergisi”, Cilt: 4, Sayı: 16, s: 336-345
ÖZCAN, Sedat (2000), Diyarbakır Folkloru, Bitirme Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır. ÖZÇELúK, Sadettin; BOZ, Erdoùan (2001), Diyarbakır úli Çüngüü ve Çermik Yöresi Aùzı
(Dil úncelemesi, Metinler, Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
SELÇUK, Ali (2004), “Tahtacıların Doùum úle úlgili únanç ve Uygulamalarına Fenomenolojik Bir Yaklaüım”, Türklük Bilimi Araütırmaları TÜBAR- XVI/ Güz.
SEZGúN, Alev (2000), Çüngüü’ün Gelenek-Görenek ve Halk únanıüları, Bitirme Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır.
SCHIMMEL, Annemarie (2000), Sayıların Gizemi, Kabalcı Yayınevi, ústanbul. Sözlü Kaynaklar
k1 Kudret Yıldırım, 1935 doùumlu, okuryazarlıùı yok, ev hanımı, Diyarbakır.
k2 Naciye Bandeoùlu, 1955 doùumlu, okuryazarlıùı yok, ev hanımı, Çermik/Diyarbakır. k3 Hayriye Yıldırım, 1954 doùumlu, lise mezunu, emekli memur, Diyarbakır.
k4 Fatoü Öztürk, 1962 doùumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Diyarbakır. k5 Güzide Karakaü, 1952 doùumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, Diyarbakır. k6 Emine Karadeniz, 1966 doùumlu, lise mezunu, memur, Ergani/Diyarbakır. k7 Mülkiye Önder, 1989 doùumlu, üniversite öùrencisi, Diyarbakır.
k8 Tülay Tursun, 1988 doùumlu, üniversite öùrencisi, Lice/Diyarbakır. k9 Sevim Yılmaz, 1980 doùumlu, üniversite öùrencisi, Diyarbakır.
