28 AĞUSTOS Î9Î3 ,
i
Tarih Musahabeleri
: t
% ^ 6 s< 2 î^ 3 ^ ı5 ai^ ^ ^ ^ e3
)
ÂbdOiiıamidln vehmine
dokunan
bir ölfim hâdisesi
Yazan : M e lp ıııe t K e k i P a S c p lıa ı
Ruslarla 1203 (M. 1877) de açılan muharebe idaresizlik yüzünden kaybedilmiş; Tuna-
dan ileri iyen Ruslar Edimeye kadar gelmişti. Sarayın müda. halesi mağlubiyetin en mühim âmili öldüğü için o yoldaki söz ler herkesin ağzında dolaşıyor du. Abdülhamit II, kendisine dokunan bu işten kürtulmak için çare aramak üzere vükâlâyı yanında toplattı. Son vaziyet karşısında harbe devamın mı, yoksa sulh yapmanın mı mu. vafak olacağını karar altına a- Ilınmasını istedi.
Nazırlar ikiye ayrıldı. Bir kısmı harbin devamını, diğer kısmı, da sulhün yapılmasını is tiyordu. O zaman dahiliye na. zırı olan Hamdi Paşa memleke ti bulunduğu elim vaziyetten kurtarmak için sulh yapmak tan; padişahın etrafında topla, nıp memleketi kuvvetlendir mekten başka çare olmadığını söyledi. Müzakereyi yanındaki odadan dinliyen Abdülhamit Hamdi Paşanın sözlerini beyen- di. En ziyade hoşuna giden “ Padişahın etrafında toplanıl, onası” tmütaleası idi. O, bu sa yede mevkiinin kuvvetleneceği ne kanaat getirmişti. Bu sebep, le onu sadrazam yaptı.
Hamdi Paşa sadrazam olun ca muharebenin sona erdirilme si için lâzım gelen teşebbüsler, de bulunmakla beraber Padişa hı çekilmiş olduğu inziva köşe sinden çıkarıp, Avrupa hüküm, darları gibi, milletle bir arada bulundurmayı düşündü. Abdül- hasnide milletin .kendisine mu habbeti olduğu için korunmak, tan vazgeçmesini, halka hoş görünmek için de şahsiyetinden bir miktar fedakârlık yapması nı teklif etti.
Abdülhamit sadrazamın bu sözlerinden hoşlanmadı. Bun.j dan hal mânası çıkardı- Sadra,
j
zamlık sandalyesine oturalı bir | ay bile olmamış iken Hamdi Pa-j şayi azlettiği gibi îstanbulda- da durdurmıyarak valilikle îz- mire yolladı. Daha sonra Şama tahvil etti.
Dar.ı Şura, ahkâm-ı adliye evkaf ve maliye nazırlıkların da, daha evvel de Aydın, Suri ye valiliklerinde bulunmuş olan
Hamdi paşa bulunduğu yerlerde' doğrulukla çalıştığı ve iyi lıiz. metler gördüğü için merkezden çıkarmak maksadile valilikle taşraya atılan emsaline kıyas olunmıyarak hakkında hörmet gösterilir, Hünkâr bazı işler i- çin doğrudan doğruya kendisi- le muhabere ettiği gibi eş’arları da is’af edilirdi. Yalnız vilâyet* ten affiie İstanbula dönmesine müsaade olunması halikındaki mütevali müracaatı terviç edil mezdi.
Hamdi Paşa sarayca her ne kadar itibar ve itimada mazha? idiyse de bu gibi tanınmış adam ların nazaret altında bulundu, rulmaları o zamanın politikası icabından bulunduğundan ken disine karşı ordu müşüri Hüse yin Fevzi Paşa tasiit edilerek daima onunla uğraşmağa mecj bur oldu. Nihayet uğraşa uğra şa azline muvaffak olmuş ise de İstanbula dönen Hüsey u Fevzi Paşa o zaman büyük bir. nüfuz sahibi olan müşir Derviş Paşaya dehalet ve bazı işlerden bahisle Hamdi Paşayı sıayet etti.
Vaktile beşinci ordu müşirli ğinde bulunarak ora işlerini bi. len Derviş Paşa da Kaindi Paşa nın aleyhinde söylemeğe “ şimdi ye kadar hakkında ibzal buyu. rulan teveccühatı şahaneye kül- üyen nedamet edilmiş olduğu” yolunda irade ile baş kitabatt n kendisine bir telgraf çek İdi. Hamdi Paşa bu telgrafı devren bulunduğu Berutta aldı. Çok acı yazılmış, bir takıgı felaket lerin başlangıcı olmak mahiye, tine haiz bulunmuş olan bu tel graf Hamdi Paşayı beyninden vurulmuşa dördiirdü. O anda ölümüne sebep
oldu-Hamdi Paşanın Berutta huo çeten öldüğü o vakit çıkan *-a- rik gazetesinde görülmesi üze rine sarayca telâşı mucip o ou Baş kitabetten Sadrazam S a ıl Paşaya geç vakit tebliğ olunan irade de: “ Bu havadisin Sıhhati ve ademi sıhhatinin tahkik-’e arzı ve sahih ise tercümei ha linin yerli ve ecnebi lisanın .a Münteşir evrakı Havadisle ya* rın tafsilen ilânı iş’ar” ed Mı Gece saat üç buçukdn gönderi len 2 nci teskerede de "tahkikat icrasile neticesinin-vc bu bab'.a ne tedbir itt haz kılınmış oldu* ğunun o gece arzı tekrar kilin miş olduğu gibi ertesi gün teb- Üg edilen diğer bir irade da dahi “ irtihaünin bilcümle gaze ı telere dere:1e ilan ettirilmesi irade iktizasından olduğu haile Tarik gazetesinden maada ga zetelerde Kîıünderiç olmaması esbabının talıkı-ki :1e hemeflj arzı” emir olunması üzerine za ten müielâşı bulunan Sait Faş<$ bir kat daha telâşa düştü. H^-stij
di Paşanın neden öldüğünü]ı tahkiki ile hemen büdiriıimesı mahalline yazıldığı gibi eski bi4 sadrazam ve devlet ve meralaj ketçe muhterem bir şahsiyet olmak itibavile kadir ve şerecm^ lâyık cenaze alayının tertibini de bildirdi. Dahiliye nazırmğ müstacel emirler verdi. Matbu] at müdürünü geç vakit matba*
Tarih Musahabeleri
(Baştarafı 2 inci Sayfada)
a ¡matbaa dolaştırdı. Buııa rağ men sarayın emrettiği lıai ter cümesi gazetelere konulamadı. Teskerelerin böyle tevali et. rnesi Sait Paşayı ziyadesile üz müştü. Hepsine birden cevap olmak üzere gönderdiği hususî teskerede. Hamdi Paşanın vefa tı haberinin doğruluğu (haremi ve Suriye-merkez mutasarrıflı, ğı tarafından alınan telgraflar la teeyyüt, kendisinin göğüs ve kalb illetlerinden mustarip olduğu halde vefat eylediği ve teklifinin büyük bir ihtifal ile icrası hakkında telâkki olunan irade üzerine bilcümle memur lar ve resm elbiselerini giymiş? oldukları halde konsoloslar ha. zır oldukları ve ehaliden de 50 bin kişiden ziyade cemaat bu lunduğu halde şehrin ortasında tedarik olunan yere gömüldüğü de Berut mütesarrıflığımn tel: grafı ile tevazzuh ettiği tafsil ve ol babtaki iradelerinin hangi saatlerde eline geçip hangi saat, lerde dahiliye nezaretine iblâğ ve Nazır paşa tarafından da ne vakit matbuat müdüriyetine isal edilmiş olduğundan ye matbuat müdüriyetinin dahi İs tanbul ve Beyoğlundaki matba aları dolaşarak tebiiğaj icra et. mesi mecburiyetinden ve gaze telerde geceleyin mürettip gibi bazı hadóme ve ameleden başka adam bulunmamak hasebi!e>nn lara meram anlatmak kab'l ola mamak zaruretinden ve kırk el. li seneye varan hizmet müdde tinde ihraz eylediği menasıp’ ?. sair tafsilâtı hâvi terriimei ha linin böyle geç vakit bulunup yetiştir Hebifenesinin imkânsızlı ğmdan bahisle uzun uzadıya teşrih edildikten sonra “ hasb-el k a deri— - uğradığım âri. zadan dolayı daima mü-teessir ve Hûda bilir başımda ve ene rimdeki iztırab ve (râ’şe) te essür şahikasile ¡mütekessir
olduğundan tafsilât ve tasdiat tan doıayı her halde padişahı merhametine müracaat kılım; sözlerde bilirdi..
Sadık Paya, Hamdi Paş; sadrazamlık ettikten sonra ta raya açılmış ve ölümü batin da gelen telgraf üzerine “ Al i taksiratını affetsin” de.?ik; Olduğu halde Hamdi Paşa*" ölümüne fazla ehemmiyet veri mes'nin sebebi onun bövlc a sızın ölmüş o'ması, tehdit te grafmın duyularak ölümün o nun tesiraana affolunmak iiıti malinin bulunması idi.
Hatâ öldüğü zaman yanır ’ bulunan bütün kâğıtlarının îs- tanbula getirilmiş olması *}■ bundan ileri gelmiştir- Getiri len kâğıtlar, telgraf müscesm olman: üzere, arşive konuldu Telgrafın yok edilmesi bu me seleyi tetkik etmek isliyecekier bu şayianın doğru olmadım telgraun yanında çıkmamış o’ masile sabit olduğuna ikna ici; ıdı.
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
