Alain Robbe-Grillet'de obje ve tasvir

S.

tr.

Fen - Ede. Fak.

Edebiyat Daai[:i 1992 - 1993, 7 - 8. Sayı

ALAIN RO!lBE-GRİLL-ET'DE OBJE VE TASVİR

Yrd. Doç: Dr. Galip BALDIRAN C·*) Romanda .oıbjenin Bal2ıac'la büyük ibir ıönem ~azandığını ibiliyo~

ruz. Balzac'daıki ıoibje biız·e ibütün bir :g,eçmişi, ,sosyal y&,pıyı ya da bir kaderi yansıtır. Bir ıbaşika deytşle ıoibj,e, kişinin ıkarakteri :ha/kkın'.da

bize, ipuıçları v,ermeik tedir.

Oysa dur~İn ROibbe-.Grıillet'de h:iıç de !böyle değildir. Onun

obje-leri bize :böyle ,bir aynoalı:k ·tanımaktan uzaktır. "Robibe-Grillet'y.(:)

gör,e romancı; dünyayı görmemizi engelleyen ps1k,o1ojik ,sosyal ve ikültürei tanımların ıparla:k ıg,örüntüsünden dünyanın maddi, eUe

tu-tulur yanlarını ortaya çJ.!k.armaık zorundadır" Cl).

. . Bir sürü geomet:rik tasvir, dbj.elerin !boyutlarını, a;çıla,rını ve hat-ta yerıdeki ıgıölg,elerJilJi fbüe 1bi2ıe -alktarır. Yeni ııomancının t€k a,rzusu ,objeyi ibiz~ olduğu gı~bi sunmaya çahş.maJktır. Bu durumda ortaya

dl;>je, saıdece ,görüntüye indiııgenımi1_{ş · ,g,erıçek veya var.olmaiktaın uza.ık,·}

Balzac'ın oıbj.eleriırde ibile .ıg.öremeddğimiz süibjıelktif !bir deııinlilkle lkaır­ şımıza çıkar. oRolbbe-GrJlle>t'de .ıdbie süıbjektif fbir bakışla 'bize sl,lnu-lur. Aıynı oıbj-enın her ta;svirınde ıonun da.ıha farklı iboyutl~rda ve da-· ha değişik -şeıkilıdıe tasvir ed1ldiğ:in{ ıg,örüyroruz. · ·

Robıbe,Gril1$t, ıgenelliikle şe!hir1erıdeıki talbelalar, planlar, ,evlerin

demir parmaıkhkları, süka:k lambaları, ·sHgi, çaydanlık gibi belki fde

çok a,nlaımsız /blı:' obje'Y!l

ele

,alır ve onu fbiz_e -eh dnce ayrıntısına lkaıdar

tasyir eder. Hiç biT tanımlamaya girmeden. iyi, ,güzel ve Çirk-in gibi sıfatlara hemen hem,en hi,ç y;er vermeden, onları sadece ş€lkilleri,

ha-reket ve irenıkleri ile tasvir eder.

Roland Barthes bu konuda şıöyle ·söylüyıor: "Rdbbe-Gri11et, !bi-r oibjeyi aynaıda ıgörür. v,e \bizim önümü~de onu, ıbiT oyunmuş gifbi

y.e-niden oluşturur. Y.arti ibu öıbj,eye hiızi,m zam-anımJzı a:lm-a hakkını

ve-(*) S. Ü. Fen-Ede,biyat Fakültesi_ Fransız Dili ve 'Edebiyatı Anabilim Öğretim -üyesi.

( ı) Françoise Baque, Le Nouveau Jtoman, Bordas, •H)72, Pa:ris, s. 84.

rir (. . .) tbu obje ,orada kalakalır (. .. ) daha başka hiç bir psikolıojik ayr~ntıya ger'.ek duyulmaz" (2).

Rob'be-Grillet'y,e .gıfö·e, kendilerinden önceiki roman,. objeleri .ve

ihareketleri, olay örgüsünün· Cl'intriıgue) bir ıparçası gibi sunu)Tiordu . . · Fakat zamanla yerlerini tanımlamalara bıraıkmaık üzere kaY,fboldu-lar. Örneğin, lboş ıbir saındalye, yıok olmanın veya·bir·ibeikleyci.şin; pen-oerenill' parmaıklığı dışarı çıkmanın imkansızlığını; omuza konmuş !bir el dıostluğun jşaıretini ıv,eriyordu. Bu tür ·tanımlamaların y.e'Iine,

daha. sağlam, da.ıha dolaysız bir dünya kurm~k gereıkiyı0ııdu, yeni ro-mancılara ıgtöre: "Ge1eoeğin iJ?u roman düriyıasmda objeler ve jestler her hangi ·bir şeyi ·1{ade etmek ıy:e·rine, ıoklukları yerler:de kalacaJklar. Onlar ık endi anlamlan dle ıd:alga geçerces•ine, her zaman · sa,pa sağlaım; · bozulmaz, I kenqilerini ibelinsiz ibir g.eçmiş iVe ,gele~~ arasında

kap-ıkacruk olarak 'bıraikan düşünceden kurtulaca;klar. Rolan Bart'hes lbu .

olayı "ıöbjelerj.n romantik k!a1'bi" mye adlandırıyor .. · 'S9z k;0nusu olan ,bu ,dbje1er tüm eski taını-mlarr-dan kurtulur.sa değişmezliklerini, sırla­ rını .ve ıboş esr~rlarinı yitireceklerdir: O mıman da dnısani ,acı:Iarın, ro~

man kahramap.Jnin ruhunun yansın:ıaısıve.arzularının J.majı

olmak-ta:q. uza;klaşacaJktır (3). ·

Artılr ,dbje1er sembolik ı0maktan kurtı:ılaca;k,tıır. Bu ik.conuda Rıoibbe­ GriUet, La Litteratur.e Aujıourd''hui adlı makalesinde şunları S;C>yle- .·i mektedir: "(. .. ) ben okuyucuyu ,oıbj~kti'Viitenin iboş olan endişesinden lk!orumaya··çalışıyorum" (4). ·Ve ilave eder: ''Benim su.'bj,ektiİ ıha.kışım,.

dünyadaıki · du;rumumu !belirlemeye yarar" (5). "Yeni rıoman saıde-ce tam bir subjelktivitey,i hedef alıır" (6) der.

Roıb'be-Grillet . sözünü ·ettiği lbu süıbj,ektiviteye ulaş.aföilmeık için genellikle hayali ,olan ,c>'bj.eleri 1_{kullanı:r. Bu türden ,bir· obj,eyi Les} Gom.ines .aıdlı ep:e.rinde .gıöreibiliriz .. Romanın kahramanı ,olan · Wallas'-ın çocuıkluğund,ak:i istemediği hatıraları sHo:n:e'k -için arayıp durduğu

bulunmaz ıbir sHgidir ibu. 1Gerçekte Wallaıs piçtir. ıBize 901< detaylı bir biçimde na;kledilen ve · dükka:J?. ıdüıklkan gezerek aradığı ıbir ·silginin

· peş.indedir. Tek amacı da g,eçmdşini zi1_{hrrinden silm,ek,} çııkartmaıktır.

Ama ibu ·s:Hgiy:i !bir türlü !bulamaz

(2) Roland Barthes, Litter·ature Objective, · Oblique. no: 16-17, s. 69

(3) Cf. Maurice Nade~u. Le Rom3{n· Français depuis La Guerre, Gallimard,

ss. 282-286.. . . . ..

(4) Llain Robbe-Grillet, "La Litt~rature Aujourd'yi"; Tel .Queı, Ete 1963, no: 14,

s. 41. .

(5) A. Robbe-Grillet, Pour Un Nouveau Roman, s. 66. (6) A.e., s. 1'17.

-Yumuşak, hafif toz. haline gelebilen ve siliışi kağıdı !boz-mayan aırıa 'küçük ,kırıntılar haline ıgelcebilen, sildiği yer se.:. def. gj)bi parlak, düz olmalı C. .. ) Sarıya çalan rengiyle iki ıv,eya üç santi,m.etre kadar. Kenarları hafifçe yuvarlaı'k ıbir ·silgi.· Yapımcısının ,adı lbir yüzüne baısılmı;ş anoak ortadaki "di" lharllerJ. ,oıkunuyor; en azµ1dan ·iuü harf ,daha, ibtı ''di"

he·:::ssinin (>1)..ünde :ve. s·onunda olımalı (7).

' . .

:Rıomanın ~rn;hramanı h-iç durmadan, daha sonra mitolojik bir de-ğ-er kazanacaık ıolan ıbu silgiyi aramaıktadır. Roman Ödip COid.ipusl !kompleksi . üzerine kurulur.'

. La Jalousie'de Robibe-Grillet acayip bir ·koçayı, A. diye isimlen--dirile.n karısını v,e 'bu ıkadıp.ın farazi sev:gili-sini. anlatır: Narratör du·

· rumıdaJki koca, fbiz.e karısını, çevn~yi, !bürosundaki jaluzinin pa~maik · lıkları arasından se,yr,ederek tasyir eder. Tamamen sübjektif olan lbu

tasvıirlerden !bazılarını vermelk yerinde. olur:

Yeni,den ,eğilmiş durumda, yarım kalan işine şfaİıdJ ye- .

niden ba.şlamıış. Kızıl ,parıltılı saçları :buıklelerinin ikıvrım y;erl,erinde parlıyıor. Hafif titremelerle saçları bir om~zdan öteıkine· ıgeçiyıor, iöyleki vücudunun. diğ,e:r taraflarında hiç

1

ibir !kımıldanma ·g.örıp.ek mümkün değil (8).

Bir sayfa sıonra· aynı k.aıdi..n·bize bir .ibaşka şek:Hde tasv-ir edilir:

O şimdi :örgüleri çözülmek üzere ,olan bir topuzla.

saç-larını · ·süslenıiış, ibirkaç tane toka saçı.arını sanıldığından dathe., sağlam bir ,şekilde tutımaya çalı'şıyor (9). ·

Kocanın 1_{lnsıka.nçlık duyıgulaırının · g-i tıgide -arttığını ''örgüleri}

.çö-. '

zül!llek üzere'' cümlesiyle anlıy,oruz. Koca ~u durumu bir aşk sah-nesine hazırlık olaraık düşüri-m,eıkte.dir.

Biraz sonra ·farazi s:evıgi1inin evJn duvaırında;k:i. bir iktrkayağı ez -diğine şahit ıoluyoruz. Bu olay da ;~ocaya ıgıöre yinG b~ seviş·me sah-n~i olara}c ıgösıterilirr .. V,e kooa evin her tar,afında ,ezi1miış olan !lnrk-: ayağın lekesini görıneye ibaışlar:

(7) A. Röbbe-Grillet, Les Grommes, Ed. de Miriuit, s. 132.

(8) A. Robbe-Grillet, La Jalousie, s. 44. (9) A.e., s. 45.

175 -

Leke evin duvarı; ıdö,ş,eme taşlarının _. ü:öeri ve _. ıgökyü-·zünıdeclir. Vadinin her tarafınd~tdır .. Bahçeden nehre kadaır

v.e öteki yamaç üzer.indedir. Leke ıbüroda, yata.Jk odasında,

yemek salonunda, salonda, !bahçede, ıbüryük yola doğru

gi-den sokakta, ... (10).

Roıbhe-GTlllet':rıin bir kartpostaldan ya da odasının duvarına asılmış iqir taıblodan r,oman ti.<çin m·alzeme çı'kardığıni biliyoruz. /Buna

ibir töirneık vermek .g.er,eki~se·: La Jalousie'deki kıskanç !kocanın ıoda­

çkuki takwmin üzerindeki beyaz ,g-e.miyj ,gör,erek, !karısının ve farazi

sev,gilisinin ıbu. gemiyle ıkaıç8)bilıeceklerini düşünür:

·Odanın duvarındaki _{. .} posta twkvimi üzerine

resmedil-miş ıbu lbeya~ gemi derinler,e doğru ,giden dalga ıkırandan

hare:ket ,eder,ek açıklara doğil'.'u üerliyor... ( ı ı}

.

Evle ilıg,ili ta~virler !birbirini lizler. "Kenar", "aıçı" ve "hat" gibi

k.el.i.ımeJ.er, ,olbjeye fazladan lbir iboyut kazandırmak istercesine ısrarlı

ibir ·şek.ilde ikull.anılır C 12} .

Okuyucu romanı ıaıkuduıkıça tasvirin önemini ve inatçı \bir

>tarz-da ,geliışimirii kıolayıca far.k,eder. Ö.ylıe:ki, .sa;plantilı ve ayrıntılı taTZda

-ki bu tasvir Eı,nlatı:mdaki ahenıg.i ibozm.aık isteroesine ,ortaya çıikar.

Balzac'qaki herşey:i !bilen .anlatıcı (narrateurJ, R<Jbbe-GrH~et'de

kay-bolur. fvo'bıbe-Grıillet ibize ps1!ınolojik, ~hlaJki v.e r,omantik sıfatları

!kul-lanmayarak göze hitap eden 11{:elimelerle ,süsl,enmi'Ş lbir tasvir sunar.

. 1 .

. . . .

Roland ·Barthes 1bi;ze ,onun tas'Viriyle ügüi olarak .şunları söyler :

''Onun eserlerinde ,tek .bir istiaır.e (,metaphore) buldum, yani teık bir

psik.analitik o.bj.eye uygulanmış tek !bir .sıfat : ıo da ·silgilerin yumu:.

şaklığı -ço!k yumuşa>k 1bir. silıgi istiy,orum -'' _(13).

Rdbbe-Grillet obj,eyi yapıJd~ğı maddeyle, :rengi ve şekliyle

tas-vir ,etmeye çalışır. Ha;tta :objenin. ıhareiketi, gölgesi ve izi okuyucunun

g.özieri -önüne •serilir. Şüphesiz 1bu kaıdar · ıoıbj e ve geom·etrik ·terim·

okuyucuyu sııkaca.ktır.

Bu

·

türden çarpıcı- ıbir örn~k. ~·kram edilm,eık

. için, makmada ikesHmiış · domateslerin tasviridir : ·

(10) A.e., s. 141. (11) A.e., s. '156.

(12) B. Souvarine, "A. Robbe-Grillet ou Le Parti Pris du Georrietre, Preuve, 1957, s. 85.

(13) Roland Barthes, "LitteratuTe Objective", Oblique, s. 70. 176

-n:omates ıİı ükenı,mel ·1_{bir simetri ile·} hatasız _lbir şekHde

maldnada ~esilmiş. ·

. .. .

Etli ikısım, parlaık kaıbuk altında ho~oj.en,.

yerli-yerJn-de ıkalınca ıduruyor. !Bölmeler içine sarı Ç·~irdekler, çok

öl-çülü ıbJr ışeikilde· yeşilimısi !bir ince HfJe /bağlı olarak

oturt-µ1-muış. cı~).

. '

Tasv;ir aynı ayrıntılarla. daha bk. (kaç sayfada devam eder. Tüın

' . . . ._

· bu tasvjrler Ro1_{b'be.:Grill.et i•çin} "dünyanın keşfi" _{ve "organize edici}

. . . . "

ıbir güJç': ıdemaktir. Diğ,er taraftan, onda hayal kurma.ık çok önemli

.. 'bir yer' t:utar. Ö.oollfilkle lhaıtlT'lama.k, hayal ikuru:na'k ıgilbi fiiller onun.

kelime dağ,aırcığında çokça rastianan fiil~erd:i'r.

. .

· R01bbe~Grillet'nin sübjektif :bakışının. objeler üzerinde lıi'ç durma

-dan

gezindiğini görürüz. Bu Qbj eler de çoğunlukla ha.yal edilim, s.ı,k

ısılk. hat!T'lana,n _ıveya olması arzu ,edilen oibjele:rıdir. ıBu obj eıer. !haıkıkın­

da o şunları söyleı·: .

C ... ) rüyada, hatırada ya da 1_{g.erıçeıkte olsun hayal ikur.ı}

· ma yaşantimızı ,düzenleyici ibirr' güçtür. !Her insan yakının­

ıda;ki objeleri'· yeniden icad etmelidir. Bu objel~r dünyanın

.gerç·ak, net, pa..Tlak ve ıkatı görüntuleridir. Onlar başka hiç

-·ıbir dünya;yı ilıg.ı1endirmezler. Kendilerinden !başka hiçbir

,şeyin tşareti de değillerdir.. İnsanın onlarla kın-~ileceği tek ib~ğlantı onları hayal -etmekten i:'barettir (15).

·Rıol:ibe-Grillet'delti tasıvirıin :etrafı !kontrol .eden anlatıcının

gözle-riyle ilişkili olduğun:u. söyl,eyelbiliıfJz.' Bu olayı. Proust'ta. da

görüyo-ruz. "Pııouıst't·a ıtasvıir ,anlatıcının gözünün. ve zi'hninin ipirr

aktivitesi-. dir''. (16). !Fakat tasvir etmek, Prou~t ıiçin, aıynı zamanda. aıializ

et-mek

ve

anlamaiktır. Oysa, Robbe-GriHet ·neler· 9lup lbittig.ini anl_am~·. :gi1bi bir ıkaygı.sı olmadığından a.naUzi fbir ke.p.ara :bıra;kır, Hayal

kur-ma ve sadece ıdış ,görünüşe indil\genımi:ş ıbir dünya He yetinir.

· Öte yandan birçdk eleştirmen, /R~bfbe..,Gr~l~et'yi insanı yok etm,eık

v,e aksiyonu romandan çıkarmakla suçlar.

9

d~ kendini şu

cümle-lerle savunmaya çalıışır:

-Biraz acele ibir şeıkilde oraq.a insana 'hiç rastlanmıyor

· ıgilbi 'bir sonuç ıçı:karılıdı. ıBu aslınd~ ırıonıanlan ikötü

ıokumak-. .

{14) A: Robbe-Grillet, Les Gommes, s. 16·1'.

(15) A. Robbe-Grillet, Pour Un Nouveau Roman, ·s. 94 .

. (16) Michel Raimon·d, Pı·oust Roma~cier, Sedes,-1984, · s. 246 ..

-tı. İnsan orada .~er sayfada, her sartırda ve· her kel1·mede

vardır. Hatta; orada ıtitrzliikle tasvir:e'dilmiş fbirçoik obje ol-sa ıbile ,onları ,gıör,en ibir ibaıkış da muhakkak m,esvcuttur ... f (17)

Bütün ıbu savunmalara trağmen &bbe-Gtr.illet dö'küıma~ter

olma-yan· bir yığın ıtasvir ar,a;sında ibize, insanı. a;nlatma>ktan uzaktır. Bir .

lba;şka ıdeyiş1e !bu kadar tasvir arasında boğulmuş olan kahr·am:ani

tanıt~n en \küçük !bir tiıpucu bulmaJk m~m.kün. değildir. "M~dern· ed~

biyatta insan ibir ikenara ·atılmıştır. · Ona ruhsuz

mr

vücut monıte

edilmiş ve lbir ,oıyuncaJk !haıine ,dönüştürülmüştür. Onunla !biraz

oy-nadıktan -sonra da ıçöp tene~es,ine atılmiştıT" (lBL ·

Obje ve tasvirlerin 1ç~luğu, roma.nesfk ,aksiyonu, akuy.uounun.

zil:ınini fbulandırmak için yolundan saptırır. Bu da ~aten .

Rıofbbe-Gril:-let'nin ula:şrİiaık tsted.iği aımaçtır. ·

. .

Le Voyeur'de tasvir edilen 'Obj.e1erin tü1.ııü bir insan şuuruyle

gö-rülmı)ş olbi,elerıdir. Dikizci bir tip, ettafında;ki .,tüm ıobj,eleri aıdeta

ikay-deder •gibidir. Özellikle ıde •tam'amen .süfk?je'ktif ibir tarzda

tasvi~

edil-·miş ı0lan bir martı, !kahramanı daha önce şahit .olduğu sadist

!birci-nay,etle geçmişe .götürür.·

Kahraman, ıçocukl'uğunıda marti resim1eri çizmelktedir. Martılar

.onun için birer saplantı haline gelmiştir. \Kendisinin · cinayet v,e

te-cavüz sa'hnesini gördüğü ·sırada martıların d.a kenıclis.ini glördüğünü

düşünür. ıMartılar tarafından :g.örü1me kor.kusu· ıonu gitgide !kaplar:

Gri r-enkli ımaırtı arka t~raf tan süra-tli ıbir şekilde gele-rek, .dalga krranın ıönünden ya'Vaşça-g.eıçti. C ... ) 1_{başı ·lbu}

ya-n

·

a

.

dıoğr-u, yuvarlak, anlamsız v,e duyarsız !bir. ig.özle

ıgıözeıt-1em·ek iıçin ,eğitilmiştir (19). .

Martı tasvirlerinıin ·g.ittiıkçe çog.aldığına şahit ,oluruz. Öyleiki mar- '

tı aıdeta ~orkul&cak.· !bir obje olur, IMathias i,simli şahıs tçin. Aslında

·bu m{:trtıların g,er,çek .martılara benzer özellikleri ,pelk yoktur. Çünkü

bunlar hayali ve .sü'bj~tif değ,erler ıtaşıdığu;ıdan gerçekle ilişkileri

azdrr. Ta,svirlerin baiilarmda · martıların ıgıöz1eri vardır, !bazılarında

ise gözleri hiç taısvir edilm,emiştfü-; Mathi.as· onlarda· neyın eksil{

oldu-ğunu kendine sorar durur.

Rolb'be-Grillet, ıbirgün Kuz,eıy Fra;nsa !kıyılarına · yaptığı .g·ezide

•şµnları söylıer:

'(17) A.· Robbe-Grillet, a.g.c.; s; lıl6.

(18) Voir, ·Philippe Senart, "Un Planisµıe : Robbe-Gril~et", La Table ~onde,

revue mensuelle, no: 167, Descembre 1961, s. 109.

(19) A. Robbe Gri_l~et, Le ·voyeuı·, s. 12. ·

-İ'şte orala~da ıoluıp ,bi'tenleri' .gözlemek için ·ibir: fır~t. ·

Faıkat ilk deniz· 'kuşunu. göııdüıkten soıiifa yanıldığımı

anla-dım. Şimdi •gözümwı ıönünde ı0lan ımartı:ların ıben,1rm · lkiıtap.:.

ia-rımcla taısvir ettiklerimle .ç·Ök küçüik lbenzerliikle:r'i var,dı.

· Bend:m ,için önemli ıalari ıkafamın içindeki maitılardı.

Çün-ıkü onlar hayaliidüer (20). · · ·

Okuyucunun zi1_{hnini allaik} ıbullak _{·-eden daha} !başka _{tasvirler de}

var: M.aıthias yo_lun üzerinde gıördüğü ·kurbağayı izlemektedir. Biraz

s·onra aynı-·kurlbağa ibir kuş ,oh.ı!verir. ıS:öz ıko:q.usu '.kuş da martıya

!benzer. Bu . olay da, y,aızarın ·şüıbjektif ha:kı-şının a,ç~lanması baıkı­

mından ilginçtir :

· ( ... ) ıoturmuş durumdaıki kurhağa lbir [kuş olabilmek

için g-erinir, profilden, tkanatları· lkıvrılmıış, martının \boynu.

g-iıbi oldukça· kısa _lbir. /boynu v:e hafifçe [kıvrılmış ıgaıgası;

hatta ,onun· kocaman yuvarla;k gıözü·,bile· görünüyor (21) . .

. Roib'be-GriUet_ ıhayal ile :d})j.e arasında srk!sı'kıya kenetlenmiş !bağ­

lar ıkurmaıya gayret .gıösteriy9r diy;e düşünüy,oruz. Bu -nedenl~. hayal

de obje kaıdar ônem ıkaza:nıyıor. _. Tam·amen -Rob'be

_.

-.GriÜet'ye _- ı:has olan

sü'bj-eıktif tasv1~lrerin 10.rtaya çıkıhas-ı d!çin 'hayal, ibir har~et noktası

oluyor demek, hıerhalde yanlış olmaz. · ·

Öte yandan -Robıbe-Griıiet ,biz-e ,oıbj eyi ıolduğu · ,gibi t8isvi_r. etmek~

ten de kaçınıyor. Yani objeyi ük görüntüsiµıün dışına_ çekmeye

ça-· lı:şıyıor. Bu durumda anlatıcı ya da kahramanın ruh 'haline -göre, süib

-fektif tasvirler yapmay_a koyulur. !Belki ibu :olarya rın:etafortk 1çağrışı,m_

da denilebilir. Bu sayede normalde- lineaır (çizgis-el) ıolan zaman

!kav-ramı da bozulmuş olur. · · ·

Roland Barthes-, Robfbe""Grillet'yi . klasik -arilamdaıkt objeyi öldür

-mek, onu -alışılagelmiş .fıonksiyon un ıdışına çık.armaik ve. bizim

lbiy:010-. j.imizc:ten silmekle suçlar. Yine iRıoland Bartf.hes'a ·göre, Robbe-Grillet .

"meta.fıorik tüm imkanları yok -e-d-er" ve sadece- "mekan ·ve durum1a

.ilgili yüz-eys-el ,bağlar" sunar (22).

Bu k•onuq.a

·

ioıand

Ba-r.thes'a hak

ıvermek

yerinde olur

k.anısın­

dayiz. (}erçekte tasvir, okuyucuya :olup bitenleri bildirip fbi~ başka

kişi_ a.racılığı i1e ayıdınlatmary,a ·yarar. -Faıkat RıOjbbe-Grillet'nfrı tasvir~

(20) A. Robbe-Grillet, Pour Un Nouveau Roman, s\ 92. ·

(21) A. Robbe-Grillet, Le Voyeur, s. 92.

(22) B. Roland Barthes, "Litterature Objective", Oblique, s. 70.

' i

lerl ''mümkün olduğunca 'kuru hatlara indirgenmiş" .. (23) ve

bazen

yatay· bazen de dük.ey .çi~giler,in ,oyunuyla, ışık ve ·göl,g,e aras:ında ge- ·

lir gider. '.Bu ıda bize m,oclern r,esimd,eki birıbirinin içi.ne .girmiş karı­

şık obj,eler.i •hatırlatır. Yani onun ıolbjeleri, bizi. doğrudan doğruya

ay-dınlatmaktan. çok u~alktır. - . . .

Oy,sa ·Fıaulbert'de ''tasvir, !kişin-j.n · ruh haliyle direkt ı0laralk

ibağ--ıantı halindedir''. Örneğin Ma.dame Bovary'de ıEnıma'nın "can sıikın­

tısı, katbinin ~ıöşesinde yavaş yavaş ağını dokuyan ibir örümcekle

!kıyaslanır. Tasvir ~itgide hikay,enin içinde, lbir zincir halinde

reaksi-yıonla~ ortaya .çı){,arır : t~l:\vir· etme ihtiyacı, uy-gun ,qlan bir kişiyi, uy

-gun -bir meikan içinde, uygun. olan yere y,er:ieş-tirmeye ıkaıdar gıötü­

rüır" (24) .

Bu ·şartlar altında tasvir, paraz'it bir süs ,olmaktan uzaklaşır.

Ola-. yın oh,lşma:sına

'

ön

ha.zırlık olarak ortaya çıkar. Aynı şekilde

''Balzac'-da sadece süs niteliğini ta;şıy~n ta:svir anlayışı ile tüın bağları

kopa-rır C ... ) ; G~anıdet'lerin evinin tasviri, ıbu ·ibaıkımdan ·sadece g'örüntü-sel bir değ,er ·-taışımaz : ıo r,ornanı anlamamı~ da yardım eder'' (2'5) .

Fa;kat, Rdbbe-Grillefn~n tasvirle·· ilglli ·,en çarpıcı tözelliği ,ıçize

ob-je1erin igeometrik ve düz çizgller,e daya.nan ıgıörüntüsünü sunmasın­

dan iıbarettirr. "Objelerin g·e·ometrik mü~emmellfği, bir anl~·mda.şuur­

suz ;bir :arzun un ifadesidir : Ma thias . ve. W allas yara tm aJk ıi,stediklerl .

maceranı;n, ,çiz.gilerin lbasitliğiİı-e dayanmasını isterler''· (26)

Şüphesiz ki, hu geometriık mükemmelliğ,e ulaışnıa ,endişesi de

sübjektif .ibakışın bir ısonucudur. ıRöibhe-.Grillet'nıin tasvirleri· bize;

il_{a-mera :olbfe-ktifi gibi,· insan. gözünün ~urma;ksızın dolaştığı, .dar bir

1_{.dünyayı em,poz,e etmeye çalışır.}

İl'k defa tasvir ·edüen ıbir ıdbj,eıyi, llc!esinlikle ıbiraz Herde _yeniden,

bit başka tasvirle [Qulacağırnızdan eımin olmalıyız. Bu yöntemle

Rıobbe-Grillet, sübjektif imajları ı9nünüze lkıoyar durur.

Balzac'da 19. yüzyıl romancılarının ,büyük QOğunlu·ğu gibi

tas-vir,e büyülk önem 1Vereoektiır. Hatta, teık ibir koltuik için sayfalar·

do-l usu tasvirler yapaca;ktır: · Öyleıki bu tasvirler. dkuyucuyu- zaman za- ·

· man sııkacaktır~ ''La ıpen~ion .Vauquer ;ve Granıdet'lerin evinin tasvir

· edildiğii sayfaları a.:tlay1p geçen okuyl)..cu ,:s:ayiısı hi,ç de az

degildir.

Bir

(23) R. Bourneuf, et ·R. ·Quellet, L'Univeı·s d11 Roman, s. 110. (24) · A_.e:, s. 119. ·

. (25) Michel ~aimond, a._g.e., s. 238.

(26) F. _. Baque, Le _. Nouveau Roman, s. 87_. . ·

-. .

çıok: eleştirmen (bu· uzun rtıasvıirle:rden ıi;>tfurü 1Ba1zac'ı; ·romanlarını

ağır-laştırdİğı. ıi'çin e-leştirmi'ş_lerdir" (2-7).

,,

Doğal olar.aJk, .rıoriıanın sonucunu mera.ık ,eden dkuiyucu ıbu uzun·

· tasvir saJhnelerini atlayacaJktır. "Hahbuki, ,bu aynı dkuyucu !bizim

ika-

·

taplarımİzdaiki tasv!i.rleri atlaya~k •olursa, !kitaıbın sonuna dogru· tilin

. konuyu anlayamama ıriski dle. karşı ıkarşıya· ,g,elir" (28) der Ro!b!be

-Gri1let. · .

Çünıkü

yeni

romaı,ıcılarda rastladığımız faısvir kavramı

tama-men değişmiş durumdadır. · Artıık, · onlara güre hazırlılk niteliğinde

olaıi ta;gvir siöz konusu değildir. iRıoinanda ;gördüğümüz tasviri düzen

endişeleri, ,g,er,eksiz ıv-e boştw~. . ·

. '

Çevremizde bir çoık insan ve hayvan hu.lunmaktadır.

·

Rdbibe

-Gril1et ,bu: -g.erçekten hareketle eserlerini yazar. Hayali olan ıdbjeleri:

bazen ,gerıçsık giıbi, ,gerçek olan objeler.i de hayali ıgibi. tasvir ettiği

çok ,olur. Onnıı 1!çin :öneınü ı0lan, ya.zar ,taırafından telkin edil:nüş olan

tüm duygu kavramlarından sıyrılmış. olan :olbj-enın var olmasıdır.

Bunu da şu dq•şüncelerle açı~lar :

· · Oysa, düny~

ne

anlamlı ne de saçmadır. O sadece

var-dır. Bu .var olmada en önemli ·unsurdur. Tüm .güzel şeyler

y,o;l{ olur ,gider. Gözlerimizi açar açmaz .fbu gerçeğin şpkuy

-. la •sarsılırız .. Tüm hazırlayıcı sıfatların fbaş:kaldırısına

k:ar-1şı koyarak, objeler yarlıik:larını_ sürdürurıer.. Onların dış

yÜ2feyleri · net, düz;· -el değmemiştt.Lr v,e çirkin paırla:klıktan

uzaktirlar (29) . · · · · ·

·:Anlaşıldığı üzer·e, Hıolbil5e-Grıillet lklasi.k anlamdaki obje :ve sıfat

ıkavrçt,mıni · ıpozmak arzusu~aıdır. Artık qna ıgöre o'bj,eler, ·sadec-e

du-·rum ve melkan bildirmekten Heri ·git~~yeceıklerdir. Kiş11eT'i d.1kınci

.· plana iter~k, ıdbjeler-e özel bir ,imtiyaiz v-erme yolunu :'Seçer .. Bu

du-rum da, ,geleneksel roman anlayışıyla oldukça çelişir.

ı .

. · Diğ,er. taraftan Rob1be-Grıllet'de ıabj.e, olmayan veya ·bul~n:~nayari

. bir ıkişının yerini ık1olaylıkla tutaJbilir: örneğin La Jalousie'tleki koca

·,oturmadığı yem-ek masas111:da, :bir koltuk ve ibjr_ tabak aracılıgı il~

tem·~il edilir. O daima arka :plandadır ve. 'kaırısını gÔ.zlem~ten baış­

ka bir -şey yapmaz. Onun hal ve tavırlarını .gözlememiz

de

imkandı

-(27) A.e., ·S. lrn. ·

(28) · A. Robbe.-Gril~et, Pour Un Nouveau R.oman, s. 126. (29) A.c.,

s:

18.

.ş~dır. Saıdeoe onun,gözüyle, tamamen süıbjektif yaıkl_aşımlarla tasvir

edilımiış objeleri far1{ecfobüiriz. Roibıbe-Grillet;ye göre .insc.1,n, dunyayı

~bj,eıktif

ve

hür bir. şekilde. göremez: .

En az ,şartlanm:tş fbiı:r gözlemci bile k,endi etrafını

çev-r.eley,en· 'dünyayı tarafsız gözlerle ,gıörmeyi ıbaşaramaz.

Bu-rada,· hemen belirtelim ki, ôbjektivitertin · yaıpmacıksız ·

en-. dişesi sıöz ikıonusu değildir (. .. ) dbjeiktirvite. [kullanıla ıgelen

anlamıyla ·ba;kişın ktşisel olımayan 'halidir. Ama lbu da, ger- .

•çekten hayal ıolm,aJktan ilelii. ıgidemez. (30) .

Dah~ ,önce .de ibelirttiğimie: · ;giıbi, !bir sürü obje arasında kişiler

kayıbolm.aıktadır. Bu nedenle bazı •&le-ştkm,enler Rıobıbe-Grillet'yi

ro-. mandan insanı çıka.rmaık1a suçlarlar. iBütün bu suçlamaJar ,onu çok

sinirlendirir ve kendini savunma ihtiyaçını h:i.sseder:

.

"

.

Nasıl ·olurda 'her sayfada, ad.ım adı·m İıe yaptığını, ne . ıgördüğünü, ne hayal. ·ettigini -anlatan !birisi, insan

olma-makla suçlanır. İnsan olaraık, acı v~ · tutkularıyla ha:riekete

,g.e-çen ,birisini hü; kims·e insan ,olmamakla suçlayamaz .. .:C3'1)

Robbe-Grillet,'.nin 'h~cle.f aldı,ğı tek ·şey, r.Balıac tasvirleriyle · •tüm

'bağları koparmaJktır. !Balzac ise.·sadece tasvfr -etm,eik için tasvir etmez.

Kişiyi, fizy,onıomisi, ,giysHeri ve tavırlarıyla yansıtmayı . amaçlar.

Robbe-Grri11et is,e gözlediği şeyleri tasvir. :ederken, lbu ·tasvirlerden,

O'bj,enin sağlamhğını ve ıdeğiş,m,ezliğini · umar. ıBu durumda .dış görü~

nüş, iç· .görünüşe a,ğir basar. Halbuki dış {l'exteri,eur) ve· iç ·

Cl'inre-. ri..eur) g.örünüş, Ba.lzac'ğa ıgör·e, .biT,birinden ayrılm·az iki eleman

ola-. ra:k ortaıya çılkar..

Yine, Balzac'ın ruhla vücudu, maddıe· ile ·şuuru us~ca butünle·Ş­

ttrinesi ıkarşı•sıhda Rolblbe-.Grillet ruh ve şuur kavramlaırına değdn-.

mekten. ıkaçınıyor. · ·Balzac'tan daha sübjektif o1duğunu ileri ,sürer~k

,oıbj,e'ktiflik ~avramının sadece Allah'ta ;bulunaı'bileceğine parmak

'bas:ar:

. (30) A.e.

Balza~'ın ,romanlan.n!da dünyayı kim tasvfr eder? Her

.şeyi fbÜen, her yerde bulunan, 'her ışeyin ,gıerisiiıdelcini.

ibi-1en, yüzün· hareketlerini gıördüğ,ü :gibi fbilıincin . .ıde. hıar.eıket-·

letin'i. izJ.ey,en, ıolayların · olduğ.~· anı, ,geçmişi ve .g~lıeceği.

bi-(30. A.e., ·s. 48.

1 '

. lebHen ikimdir? Bu . olsa olsa Allah~dır. Obj,e'..ktif olduğunu· saıdeoe AllaJh iddia edebilir .. ( .. .) Ha1bulkıi ıbizi-m iki taplar.t ~

mızıda ıgör,en, hisseden; [hayal eden, mekan ve .. zaman· içine

yerleş'tiri]miş kendi tutkularıyla _şartlandırılmış, :Si~in g.iıqi,

: · benim ıgibi fl;)ir insan sôz ·ikıonhsurdut~ Ve kitap, onu sınııdı

· ve /belirli olmayan· tecrülbesinıdeh lbaş!ka hiç Jbir şey aktar.:.

maz (32).

Faıkat R,oıbbe-Grillet'de

dl':k.

farkettigimtz şey; romanı anlaşılmaz·

kılaıi ,şey; objelerin olay ,örgüsü~ü 1boz.ması ve tüm romanı işıgal et-..

mesidir. · Öte yandan,· tüm uzun tasvirler,e rağmıen &lzac; anlaşılır­

lığını· ikoruyacaktnr. Gerçekten dıe ,onun tasvirlerıi semantiik değ-er1eı:

i~zerine kurulaca:ktır.

Romanın lbaşlangıcından fbu yana, gerçeği _yanfütma ihtiyacına

verilen ön~mi, zaten Rıo'.bbe-Grillet gerelksiz ıgör,mektedii'. Bir başika

· deyişle, Roıbbe-GriJlet'nin mantığı He ıdüşünürıs·ek objeler, ibi.rıbi~leri­

ne girmiş ve. !bir:rlbirlerini ta;lcip · -edecek t~rzda romana dağılmış olar

caklardır. Objelerin var olma gerçeğinden lba'Şika \bir g,erçek olmaya-.

cruktır. "ıMadem

Jti

her ışey ,sonunda sülbjektif bir şuura

üıdirgene-, ceküıdirgene-, maıdem ki ol;)je .g.er,çeğinden ,l;)a:şka gerçek bul'u~mayacwk,

ger-çek dünya ile· roman ,arasında ne/far:k kalacaik o zaman? Yaşanan ·

gerçek v,eya hayali. gerçeık nedir?", diye sorar YVıonne Guers-(33).

• . 1

' .

Objelerin !bir ıdi-ğ,er··yanı da, i:r:ı:sanlar anısındaki ilişldy.i kuracalk .

. gerçelk v.e somut unsurlar giibi_ele alınıp, insanı s~nki ya1nızlıg~~an

kur'taraıcak can . ikurtarıcı~armış ;gibi sunulması'dır, Röıbıbe-9-rillet'de · .

gördüğümüz.

Bize gö~e

La

Jalousi.e'd~!lci

yapayalnız

·

olan kocanın

.

•

etr~fını

bü-' . .

yük ,bir titizliıkl,e tas_vir etmesi, yalnızlığını unutmaya :çahşmasınin

. bir yansıması· :gdJbi·dir. Örneğin, · y,eııd.e ,eziİeiı ikırikayağııi lharek;etleri,

!boğulmakta· olan ,bir ikişinıin durumunu te1kin ·eder. Bu hareketler

içinde ka:rısın~n _, . can çekişmesini görür gi!bidir : · · ·

Daha ileriye ·,giıtmeye zaman yoktur. Karo ta;şlarin

üze-r~nde hayvan uzanmış halde, henüz ,azar azar kııvrılaraık

ve uzun ,ayaklarını :gitıg-ide .!kıvırarak ııefle~sel fbir

titremey-le ·çenesini aıçar k,aıpar" (34) .

(32) A.e., s. 118.

(33) Yvonne Guers, La Technique Romanesque chez A. Röbbe-Grillet''·, The

Frenche .Review, vol. XXXV, .April 1962, .na: 5, .s. 571.

(34) A. Robbe-Grillet, La Jalousie, ss. 128-129.

-. 183

'·

· Daha s,onra ifooca,· yerd~ki kırikaıyağın izini ,silm~ik

içµr

·

se:r,t.i bir

silgi· ara~aik arzus~n:9-_ajP:;.: .. ;:Şuna lbenz€r lbir ,olayf,):,ıes"_Gopı,ın~~'da

g-ö:rüyoruz .. Orada: Wallas" ıg·eçmişini silımeık i:çin yumuşak lbir silıgi

arama:kıtaydı. ·

Görüldüğü giıbi Roıblbe-G:nille't'nin kaıhramaiiları· sıraıdan.:.;0bjeleri

bulmak iç.in seferber ,olı.ırlar. Dan's Le La-byiinthe'd~ki asker de

,ke-_.sin adresini· bÜme:diği ıbir y.ere ulaışmak için uğra•şır. önun dolaştığı

şehir sanki başka _ibir dünya ,gii~i ta:svir edıılir. örada her şer anlam~·

sız· ve şaşırtıcıdır.

Görünen ıcdur ki, Roıbibe-Grillet ,o~ruyucuyu şaşırtan V"!3

güvensiz-ffğin ağıT bastığı bir.atmıosf,er·yaratmaya çalışır. :Beiki de 'bu ·

neden-le daha güv:en verici olan ıBalzac tasvirlerini. eleştirD:eıkten.

geri

ikal-.maz;:

. .C. .. ) Balzac'ın ıofbj,eleri ni-ç_in ,o kadar güven verJcidir.

Onlar/ insanin haıkim ,olduğu bir dünyaya aittirler (.. J. Bu

objeler jJe onların sahipleri .arasında değ.tşm-ez bir bağ vaa--·

d.ır: .basit bir y.eleık ıbile, '"bize bi;r karaikteri ve sosıyai s.

evi-yeyi · ·yansıtır. İnsan, her· (Ş'eyin nedeni •g.ibi sunulur.· .A1'zj.a

tüm ıbunla.rdan geriy,e fazla ıbir şey ika.lmamıştır( .. J

Dün-yanın anlamı artık çelişkili, taraflı ve ıg-eçicidir · (35) .

. .

Rofbıbe-Grillet'nin arzusunun, kendine ha:s ola.n objelerden hare- .

.. k,etle bu' . "çelişik.ili, taraflı v'e ıgreçi'Ci'' dünyayı yansıtmak olduğunu

anlıyoruz. Bu -söz ;~onusu objeler .arasında kadınlara ait olanlara da

. raısthyÔruz. Onun bu oibjel-eri ·erotik· !bir ·hava yaratmak .i.~in ta~vir .

. ettiğ-ini ~rav:ramak ·ıda zor.· değd1d-ir. Kaidın vücudunun hatların·ı,

.tas-vir ·etti-ği -:oibj-€.Jerde :gıörm,eık mümfkünıdür. · Bu -bakımdan, çaydanl~k

.tasviri ,gerçeikten 11ginçtir:

Çaydaiılıık kahver.enği ıpors·eıenden yapılmıştır. Vüc_u

-du yuvarlaıktır_. Üstüne de m,antar şekHride bir kapak kon.:'

muış .. Ağız Un'smı · 'hafifçe ,eğik ibir S şeklini almış·~ aşağıya dıoğru biraz da ,göbeklenmiş. _, Bu l.kıs,mı kulak !kepçesini

an-' .

ıdırıyor: Ama ikötü ş~kilhl çok yuvarlak hir kulak (36).

1

Yine La J&lousie .aıdlı .es:erde, .jaluzi kelıiinesi hein· olbj,e anlamın­

_da hem rde 1nskariçlık anlamında kullanllmı•ştır. Yani obj,e lö2iellikle

insan ıc;l.uygu·sunun y,erine fkullanılmıştır. Bildiğimioz 1giibi obje olarak

. .. ~ .... . . . . . .

(35) A. Robbe"."Grillet, Pour ·un Nouveau Roman, s. 120. (36) A. Robbe-Grillet, I~stantane~, s .. 10. ·

-. jaluzi, ikoc.anın. ibulunduğu· büronun pençerelerinde. ·asılıdır ve !C?nl.µl_ · _. anka,sından karısını _. ve sevgilisini _- dilldzlertıekted_{. . .} d.r. _.

. .

Bir .başıka !i.ıginç şey. de; ı:k!ocanm zaman zaman can· sıkıntıstnı ·

· ~nutmak iıstercesıne üzun ta·svirlerıe · ıg.iriş:mesidir; Karısının . tavırla­

rm

-

a

tahaımmül edeniedlği vakit, !baıkı1şlarını

•

evin !önündeki m~z

. lbah-çesüie çeV'i:r.er,ek, ıoraıd.a;ki ~uz ağaçla~ını; göJ.ıgelerini ve gölge

oyun-larını tasvire ıbaşlar : . . ' .

Şimdi odanın yan tarafında blilunan terasın ikıöşes1n- . deki ıgiineyıbatı dest~ .direğinin gö1ıgesi bahçenin

toprak-ların:a dü~müş. Çüneş . ıgö[kyüzünde henüz alçalmış, vadi

doğuya doğru uzanmış iha)4e. · "(Berideki muz ağaçlarının

doğ,rultusuna.

göre

daha._ .diik-ey_ ıdurUmdaki ağaçlar ibu a;y-_

ıclınlıiJ.da, ·~er ·yerden daha ibeli'ngin görünüyor (3•7) ..

Muz iba;hçesini:İı tasvirleri sıık -sıık, lbiraz · daha cieg-işik Şeılcıilde tüm· -roman içinde· ıkarşımiza çıkar. _Şüphesiz lbu değişken ve değişik

:olduğu ölçüde sübj,ektif d~ğer taşıyan

bu

tür taısvirler, ibize kıskanç­ hktan 'çılgına dönmüş, _. .belki lbir.az da deli 1bit lkoca tarafından _. anla-_. tılmaıktadır ve !bu [k.oca aynı zam~nda anlatıcı ,görevini de üstlenmiş dııri.ımdadir.

L'Express. dergi_. ıs·inoe. yapılan bir mülaJkatta Rdb'b.e-Grillet, ta·

svl-\

.

. . rin; ''yaratıcı-yıkıcı" (creatriıce-ıdıestructrioe) ıokiuğunu, tasvire yö

-nelik olmadığını, -cüm1e1erüi !kendisinden önoe ve sonra var olmaya

dev,am ,ocı.eoek ,ola!1: :0:bjeier i,ç_in rapor ıoımadıg1nı söyler c°38). . .

. Flaubert ve Balzac.'ın . o:bjelerinin· sembolik olmasına rağm,en çnun ıobjelerind,e iböyle ıbir özeelliik ibulamıy;oruz. Saıdece bazı imajları canla:ıJ,dı:t:ması nedeniyle metaf,oriılc oldukl?,~lnİ S'.Öylem-ek yanlış ol- ·

· maz kanısındaıyız. Örneğin Mejtlaııne JJ-ovary'de Flaubert lbize

Char-les'ın şap:kasıni tasvir eder'.k-en, adeta .oriun' aptal yüzünü de tasvir ,ediyor ıgib1dir. Yine- Emma'nm bııçağı oriu,n köyden gelmtrş özelli kle-rini y~nsıtır. · Aynı· :şekrilde, B-alzac ıbize Pehsi-on Vauq~·er'i anlatırken oraJdaki ,eşyaları, ısosyal yapmın !bir gföster.gesi gilbi sunar. Öte yan-dan· Balzac tasvirlerini -geneU:ikle rom,anın ·!başında yaıparken Robbe ~

Grillet ıoıilaırı ro~an içine ıdağ1:tır,. ·. ·

Rob:be7.Grillet, Balzac tasvirlerinin, dünyaıyı yansıttığı iddia edi-lir derken, kendisininıkil~rin de konu-şanın 2iihinsel · dünya.ısını :ser8'i-:

. .

(37) A. Robbe..:Grillet, La Jalousie, s.

32.-(38) Bk. L'Inte'rv~ew; L'Express, no:· 876, 1-7 ~isan 1968, s. 174.

185 _;_

·

lediğmıiı

15ijyler

ve

fjÔyle ekler: ''eğ-er ,ben !bir·,bardağı· tasvir edersem,

bu ibardağın tasvirinin oıbj-e o1arak ikenıdisi -ile ibi~ ilişkisi yoktur. Ama

'yaraıticı rve yıkıcı; ıbir hareıke.t ,olarak, ilişki bulmak mümkündür. Bu

harek,et de benden· ıbaış,kası değil~r" (39). . .

İşte bu yaratan. rve ·sonra da yaııattığını · yıkan ·tasvir bize

yaza:-rın sübj,e!ktif lba;kışını. ıserıgiler

_.

_. .

'·

.

.

•