BATI ANADOLU SANATINDA SWASTİKA (GAMALI HAÇ) MOTİFİ

(1)

TÜRK TARIH, KURUMU

BELLETEN

Cilt: LVII

A~ustos 1993

Say~:

2

19 BATI ANADOLU SANATINDA SWAST~KA

(GAMALI HAÇ) MOTIFI

MÜKERREM (USMAN) ANABOLU

Swastika (Gamal~~ Haç) motifi, meandr motifinin bir akrabas~d~r Figürlerin aralar~ndaki bo~luklar~~ güzel bir ~ekilde doldurrna~a elveri~li ol-du~undan, Geometrik Stil ve Oryantalizan Stil Yunan keramik sanat~nda çok kullan~lm~~t~r. Bat~~ Anadolu'da, Güney ~onia - Samos - Rhodos si, meandr motifi ve akrabalar~n~~ ilk benimsemi~~ olan Bat~~ Anadolu bölge-sidir (Antik Dönem'de, Samos ile Rhodos Bat~~ Anadolu'dan sayil~r 2). Ve bunlar~, kendi ürünleri üzerinde uygulam~~t~r. Bir süre sonra kom~u bölgeler de, Güney ~onia - Samos - Rhodos bölgesini izlemi~lerdir. Tekstil ürünlerinden alm~~~ oldu~u motifleri di~er sanat kollar~n~ n ürünlerinde tek-rarlayan Phryg sanat~, swastika motifini çok kullanm~~t~ r.

Bayrakl~'da bulunup M.Ö. 750'ye tarihlenmi~~ olan bir krater parças~~ (~zmir Arkeoloji Müzesi)3 nde motif, kendi ba~~na bir metop kaplar (Res. I). M.Ö. 625 - 600'e ait olan küçük dinos (~zmir Arkeoloji Müzesi) 4 un omuz k~sm~nda motif, hayvan figürlerinin aralar~ndaki bo~luklara soku~tu- Rocetti'nin Enciclopedia dell Arte Antica Classica e Orientale, c. I (Roma, 1961), S. 940 - 943'deki "M eandron maddesinde motif, etrafl~~ bir ~ekilde incelenmi~, yan~nda biblio-grafya da verilmi~tir. Ben, 1990 y~l~nda, Van'da yap~lm~~~ olan Demir Ça~~~ Sempozyumun-da, bu konuyu, a~~rl~~~~ meandr motif~ne vererek i~lemi~tim.

2 Akerström, Dir Architektonichen Terrakotten Kleinasiens (Lund, 1966), S. 204 vd.

Akurgal, Eski ~zmir, rerle~mesi Katlar~~ Ve Alhena Tap~na~~~ (Ankara, 1983), s. 26/27, lev. 24 b.

Akurgal, Die Gnechische und Rarnische Kunst in der Tiirkei (München, 1987), S. 24, lev. 4 a ve 4 b.

(2)

398 MÜKERREM (USMAN) ANABOLU

rulmu~tur (Res. 2). Pitane'de bulunmu~~ olan Myrina amphora's~~ (Louvre Müzesi) s nda da, swastika motifi görülür (Res. 3).

Ephesos Artemision'unda bulunup ta Akurgal taraf~ndan M.Ö. VI. yüzy~ l~n ba~lar~ na tarihlendirilmi~~ olan fildi~i megabyzos (had~m edilmi~~ rahip) heykelci~i 6 ile Iyi-iz kabartmas~ ' nda motif, giysi k~sm~n~n üzerinde-dir. Bu da motifin, tekstil sanat~ndan heykeltra~l~k sanat~na geçmi~~ oldu-~unu belli eder (Res. 4). Gordion'daki P Tümülüs'ünden ç~ kar~lm~~~ olan mobilya kal~nt~s~~ da, swastika motifi ile bezenmi~tir (Res. 5).

Birkaç y~ l önce Londra'daki Sotheby Aç~k Art~rma Salonu'nda sat~~a ç~ kar~lm~~~ olan Küçük Asya kökenli pi~mi~~ toprak mimarl~k levhas~ 8 nda motif, yan yana dizilmek suretiyle bir friz olu~turmu~tur (Res. 6). Sam-sun'un bat~s~ nda bulunan Akalan'da, söz konusu edilen motifle bezenmi~~ 4 pi~mi~~ toprak mimarl~ k levhas~ 9 bulunmu~tur. Bunlardan bir tanesi I° ndeki swastika motifi, kollar~n~n uzat~lmas~~ suretiyle levha yüzeyinin tümünü kaplayan bir bezeme örne~i durumuna getirilmi~tir (Res. 7).

Swastika motifi, meandr motifi kadar çok olmasa bile, sonraki dö-nemlerde de kullan~m~n~~ sürdürmü~tür.

Kaunos'da bulunan Tholos'un tavan~~ ", swastika motifinden üretilmi~~ olan bir bezeme örne~i ile bezenmi~tir. Yuvarlak bir yüzey üzerinde yer alan bu örnekteki bo~luklar, rozetler ile doldurulmu~lard~r. Aizanoi'daki

Pottier - Reinach, La Necropole de Myrina, c. _{II (Paris, 1887), lev. 51; Akurgal, The}

Early Period and the Golden Age of Ionia, American journal of Archaeology, c. LXVI (1962), s. lev. .1 o/32.

Akurgal, Die Kunst Anatoliens, S. 198, res. 158 ve 159; Eine Ephesische Elfenbein Statu-elle aus Erythrai, Lebendige Altertumsuissenschaft, Festgabe zur Vollendung des 70. Lebenyahres von Hermann V~tters, S. 43 - 47, lev. 10/7.

Akurgal, Phrygtsche Kunst (Ankara, 1945), s. 45; Kunst Anatoliens von Homeros bis Ale-xander (Berlin, 1961), S. 81/82; Orient und Okzident (Baden - Baden, 1966), s. 212-214; Fest-gabe zur Vollendung des 70. Lebensjahres von Hermann Vetters, s. 46, lev. 1 o/7.

Young, Gordion 1956: Preliminary Report, American journal of Archaeology, c. LXI (1957), s. 329 - 330, lev. 95, res. 36, lev. 96, res. 37, res. 38; Akurgal, _{Die Griech~sche und}

Rdmische Kunst in der Türke~, s. 33, res. 23.

Akerström, Ad~~ Verilmi~~ Olan Eser, S. 221, res. 70 a/ ~ . Akerström, Ad~~ Verilmi~~ Olan Eser, S. 123, lev. 63/2.

" Doruk, 1984 Y~l~ n Kaunos Çal~~malar~, V//. Kaz ~~ Sonuçlar: Toplant ~s~, s. 525 - 527, res. 6.

(3)

BATI ANADOLU SANATINDA SWASTIKA 399

Zeus Tap~na~~'n~n soffitlerden biri 12 nde de, motifin aralar~na rozetler yer-le~tirilmi~lerdir.

Geç Antik Dönem'e ait olan Hierapolis'deki Aziz Philippus Martyri-on'unun korkuluk kabartmalar~ndan biri nde de, swastika motifi izlenir.

12 M. Wegner, SofTiten von Ephesos und Asla Minor, Oesterreichische jahreshefte, c. LII (1978 - 1980), s. 97, res. 9 a.

3 Verzone, Le Primitive Disposioni del Martyrum di Hierapolis, The Proceedings of the X the International Congress of Classical Archaeology, c. II (Ankara, 1973), s. ~~ o59, lev. 322/2.

(4)

(5)

Miikerrem (Usman) Anabolu

(6)

(7)

Miikerrem (Usman) Anabolu Res. 3 — Lou vre Müze si 'n de bu lunan My rin a Vazosu.

(8)

Mukerrem (Usman) Anabolu

(9)

Mükerrem (Usman) Anabolu 47-k MIP . V 411411:16:: (

(10)

Müke~rem (Usman) Anabolu

Res. 6 — Küçük Asya kökenli pi~mi~~ toprak mimarl~ k levhas~.