Körfez bunalımı ve iletişim

Marmaralletigim Dergisi, Say:1,

Aral*

1992

KoRFEZ

BUNALTMT

vE ILETI$IM

Prof.

Dr.lsmet

GlRfILl

I

Ileride Krirfez bunahmrnrn ayrrntrh iiykiisiinii yazmak isteyecek tarihgilere, bu konudaki CNN yayur bantlannrn en biiyiik kaynak oluEturacalura kuqku yoktur. Zira, ABD'nin Georgia Eyaleti'nin Atlanta Baqkenti'nde beE uydudan

9l

tilkeye, g0nde 24 saat si.ire ile, haber yayrm yapan CNN'in, K<irfez bunalunurrn baglangrc-mdan beri programlann yiizde 85'ini bu konuya ayudrlr haber verihnigtir.

Bilindigi gibi, CNN (Cable News Network)

I

Haziran 1980'de, 1.7 milyon

abone ile yayura baglanrrg. bugiinkii aborreleri ise.4/5'i ABD'de ohnak iizere, 55 mil-yonu arlarak, yayrnlan 91 iilke ve d0nyanrn geqitli otellerinin 250 bin odasrnda seyre-dilmeye baglanrnrqtr.

CNN'in, Kcirfez bunalrrnurrn biitiin ayrrnhlarurr yaymlamasrnur, Saddam pro-pagandasrnrn oyununa gelmek anlamrna ahnrp, ahnmayacalr soruhnug. bu soruya, CNN kurucusu ve patronu Ted Turner hiddetle, "Sagma. Biz g<irevirnizi yapryoruz" geklinde cevap vennigtir. Gergekten bu yayrnlarrn dtinya kamuoyuna Saddarn!, 23 Alustos 1990 giinii ekranda gririildiilii zaman rehinelerden 7 yagrndfi bir lngiliz er-kek goculunun _{saglannr Eefkatle okqamasr esnasurda} goculun Saddaur'a dehqet ve nefret iginde bakrnasr Saddam'r bile qaErtan bir "Tersine tepme" olmugtur.

CNN'in btiytik etkisirden dolayr bu kururn, Beyaz Saray ve ABD Drqiglcri Bakanhir'ndan baglayarak, her yerde CBS, ABC ve NBC gibi dev yaytn kuruluglan ile aynr muameleyi gtinnekte, CNN'in mensuplan Reagan ve Bush tarafurdan cizel ih-timam griri.irken, Henry Kissinger gezileri esnasrnda ancak CNN yayrnr seyredilen otellerde kalmaktadrr.

Difer

taraftan CNN'in, Gorbagov'un, Arafat'rn, Fidel Cast-ro'nun, Turgut Ozalin ve birgok diler devlet ve hiiki.imet bagkanlannrn "Favori" ka-nallanmn bEurda geldilini biliyoruz.

Diler

taraftan kuruluE yrllarrnda, CNN rumuzundan esinlenerek,biraz

"Ta-vuklu Makarna $ebekesi" adnlr verdiEi de bilinmekte, fakat Ted Tumer bqlattrgr

sa-vE1 kazanmlq bulunmaktada.

1989

y

rndal4o milyon dolar kar yapan ve bu yrlki ci.rosunun

I

milyar dolan gegmesi beklenen CNN'in yayur ba;ansr drqrndaki bu "Mali baqansrnrn sornut sonu-cu. Atlanta qehrinin ortasrnda 1985'de Tumer tarafindan dikilmeye ba$la an ve bugun 1 milyon metsekareye yayrlan dev "CNN Merkezi" dir.

Bu merkez, hem CNN'in tcknik alt yaprsmr, hem de iginde restoranlan, otel-Ieri, sinemalafl ve biirolarr bulunan ve CNN'in istihdam ettiEi 1700 kiqiden, 170'ini barnduan bir kompleks olulturmaktadf.

Bu merkezin 14. katrnr \gal eden Ted Tumelin, Ghandi, Martil Lutfier

Kilg,

ekoloji vc bafll gibi

ki;i

ve konr-rlara hayranl& ve baELltk duyduEu ve bundan sonraki hedefinin Avrupa'ya ve Sovyetler Birlili'lle aqrlmak oldugu bildirilinekte ve Ted Tur-ner'in Sovyet

liderle

ile iyi ililkiler igindc bulunduiu. son zamanlada Berlin'de bir

biiro agtlgr ve Flansu yaymc an tarafindar "Ylhn Adami' segildigi haber verilurek-iedir.

CNN, Kcirfez bunahmr vc ardrndai patlayan sava5 srrasrnda yaptr!r yayrnlar-la, bir telekominikasyon mucizesine gergekleltirmii ve bu alanda dev bir kurulul ol-dugunu ispat etmi$tir.

Savay, Irak engel olana kadar dakika dakika naklen vermesi ise, paha bigil-mez bir bEan olarak kaydedilnigti.r.

II

YalmzABD'nin delil, biitiin diinyamn en etkili haftahk dergilerinden olan ve buSiinkii tirajr 4.5 milyon sayrya ulalan

'Time'

dergisi

l99l

yrhnrn adamr olarak CNN'in kurucusu ve ba5anh patronu Ted

Turner'i

segmig bulunuyor.

1927 yrhndan beri bu geleneEini

sitditen

ve 1937 yrhnda ilk dcfa Atlas Ok-yanusunu ugakla gegen Lindenbergh'i

"Yrhn

Adamr" scgen Time dergisinin, 1927'den bu yana, Atatitk ile Mahahna Gardhi gibi

hayrl

ve Adolf Hitler ile Joseph

Stalin

gibi

zalim kilileri ve Roosevelt ile Churchill gibi iinlii devlet adamlanm

Y

ln

adamr olarak segtiEini biliyoruz,

1991 yrlmrn en iinemli millederarasr atykiilerinden

bt

tanesi "Ktjrfez Savaqr"

dileri

ise "Sovyederde Komiinizmin

yrk

rnasf' olduluna g<ire

yhn

adamr adaylan listesinde George Bush, _{Qiil Ffhnasmln Komutanr Norman Schwarzkopf ve Boris} Yelsin yer almrq ve fakat dergi segicileri CNN'in

y

lrl biitiin iinemli olaylaruu yayma giictin ve biitiin diinyayr gergek anlamda bir "Diinya kttyil" haline getirmesindeki

baialryr giiziiniinde tutarak Ted Tumer'i "Yrlm Adaml" se9mistir'

Bundan bir kuqak dnce Kanada'h Sosyolog iletigimci Marshall

Mcluhan

galdaq iletigim araglarlnm iilkeler arasmdaki srmrlal kaldrnlarak, dtinyayl srnlrlarl ot,inuyun

tii

"Ctot"r

village'Diinya

Kdyi"

haline getirecelinin miijdesini.vermiri ve bu durumda "Zaman" tn dulacalmr "Mekan'!n ise yok olacagrnl stiylemiltir'

lqte diinya,

l99l

yrhnr "Kairfez Sava$i' ve "Komiinizm"in ytktlmasr gibi dnemli oiaylar uydu yolu ilc yaptlan CNN yayrnlanndan anlnda izlemi$ ve bu suretle "Haber" kavrarnr biqimini delir;tirerek "Otmus bitmig" olaylafl dedil' "Cereyan eG mekte

olan"

olaylart vermek anlamml ifade etmeEe

bElamlltr'

Gergekten CNN in 1991 olaylannl nakletmesirde biitiin olaylar kametalar iiniinde ccreyan etrneklc ve dunyantn 150 kadar iilkesindeki seyirciler'antnda bu olaylara ve dolaylsryla yalanan tarihe tanrk olmaktada'

l5te bu dinalnizmden ve ba;ansrndan dolayr. 1980'de CNN'i kwdlgu zaman kendisine 'Kagft' gdzii ile bakrlan vc har an iflas etmesi beklenen CNN'in ba5anL ku-.ucusu ve b"yni Robert Edward Turner

Time

dergisi tarafrndan rahathkla

l99l

yllmrn adamr seqilmiltir.

CNN'in bu anrnda ve eikili yayrnlan ile baa despotlan eylcmden

vazgesu-difiui, Rusya Federasyonu Baqkam Boris Yeltsin'in bir tanlon iizerine grkarak

A!us-to!

t9et'a" Co,tug"la

karyr yaPrlal Stalinci darbeyi. CNN'in amndaki yayrnlan ile

Baqkan Bush un ve Moskova halkrnm tepki ve mukavemetini davet ederek' dnlemeye balardrlrnt inka! etmek miitnkiin degildir'

Diler televizyon yayrnlannrn da dncmli olaylan yaymladr$ doErudur' Fakat hic bir vavrn kurululu bir

rli

CNN boyutlarmda yapmrl degildn' 1991 Kasrlnrnda M'adrir ic

-

roplanun Arap-israil Barrq Konferansrnda 4 600 kadar ga?etecinin giiriiqmcleri -NN'den izledigini bitiyor ve daha iinceki aylarda bir "CBS"

yaytnct-irnrn.

"K,;.f"r

Suuol, esnasrnda CBShin yaptrfr tek ley CNN'i izlemek olmullur"'

dcdilini hatuLYoruz.

ABD'nil

elitigim profesdrlerinden Meyrowitz Ulasal egementilin askeri gticii, tel tirgiilti srnrlara ve haberleri kontrol altmda tutmak imkanrna dayandrlrnt

loyleyerekinilletlerin'

CNN yiiziinden milletlerarasr smrrlar iizerindeki konlroh

kaybettili ve bu yiizden egemenlilin zayrfladrgrm siizlerine ilave etinektedir'

Ne var ki CNN'in bu giicii de ABD'nin giig ve etkisine iifke duyan gvrelerde elegtiri konusu olmakta ve CNN "ABD

Knltir

Emperyalizmi"nin en son 6megj ola-iak' nitelenmektedir. Nitekim, Fransrz

TV

habetcilerillden Cpnebkeha Ockent

-NN'yi

nitelenmek-tedt.

Fakat kim ne derse desin, _{CNN'in diinyanm hangi tarafinda ne olursa olsun} seyircileri bir araya getirerek, adeta bir "Kdy Dayanrgmasr,' duygusunu

oluyur-dugunu inkar ebnek de miimkiin deEildir.

Itr

Bin kadan, Miittefik ordulann karargahl olan Dahran _{!chrinde olmak} iizere, Suudi Arabisrar'daki loplam sayrsr 1300,e ulagan gazeteciler, eiektronik cihazlarr ile donatrlmr$ olarak, haber toplamaEa gal$u ve fakat Vietnam _{' da gazetecileri ba$bog} brakmaktan alzrnln yandr!rna inanan ABD Savunma Bakanh!f S"ua;rn gfiu"nligi

gerekgesi _{ile. bunlarm haleket ve faaliyetleriui iinemli qekilde krsrttarken} .,K'<irfez Sa_ vagr"nrn ge4ek vurguncu ve parsa _{toplaylctsrnrn "Cable News Network_CNN,, yayrn}

kurulu5u oldu!u inkar edilemez.

Gergekten l7 Ocak 1991 gecesi patlak veren _{Kdrtez Savasin l} btitril awln_ trlartm BaEdafin "Al Ra$hid" _{otelinin bir} odasrrrdan diinyaya duyuran Bemard S'haw, Peter_Ametr ve John Holliman

adl

iig gazeteci bir ka9 saat zarfrndan diinyanrn en

popiiler kisileri olmu$lardr.

-

Nirekirl

sava;ur patl:Lk vennesinden sonra ilk basrn toplanlrsrnr yapan ABD

Savunma Bakanr Cheney bile, BaEdat'taki durum ile ilgili olarak o

,,u

tuaal

,u0"""

CNN'den haber aldrlrnr itiraf etrn i5tir.

Ne var ki. Londra'nrn Almanlar taraftndan nastl bombalaldrlrnt canh olarak radyodan anlatan

Amerikal

gazeteci Murrow o zarnan bu yayrnr

iir

dost iilkenin batkentiuden _{Bergeklelririrken, CNN,e mensup ti9 gazeteci}

bu iqi bir dil$man balkcn_ tinden

yiiriitniillerdir.

Kim ne derse desin, Kdrfez Sava$ yaymrnxr CNN,in <iviilecck bir,,Mesleki adatma''sr ve parasal _{y<indel bir',Vurgun'. oldulu inkar edilemez. Nitekirn, CNN,in} kunnaylan kurulu{un ABDiriu _{Georgia Eyaletiniu balkenti Atlanta qehrinde}

bulu-nan merkezde balanlannr sevingle kullarken, CNN in palronu olar Tej Tumcr,in rre, diinyarun rakipsiz bir "Haber yayncrsr" _{hcdefinc ulalnEr da kabul edilmekredir.}

Zra, CNN'in bu batansr _{ile, ABD'nin Ktirfcze biiyiik paralar yatuan} iig dev yayrn kurulugu ABC-NBC ve CBS'yi gok geride

trakrrgimulatkakt.

.

Gergekten Kiirfez Savagr ile _{haberlerABC rdafhdan vedlmil ve fakar bu} ku-rulutun Bagdat ile baElanmr gabuk kesilrnigtir. CBS ilk elden haber aiu_"yrn""

a*r_

mu Dan Rather _{ve Walter Cronkite gibi iinlii yorumcularla idare}

"rrn"g" galrqmrg, NBC ise baqka yerden _{btu haber toplayamayrnca, Baldat,taki CNN}

Bernard Shaw'a telefon ederek neyin olup bittigini sormak zorunlulu!unu

hisset-mi!tir.

Aralannda lngiltere ve Tiirkiye bulunmak iizere bir gok radyo-TV kuru-luqlannm ise, Kcirfez Savaqimn ilk saat ve hatta giinlerinde CNN canh yayrnurr scyir-cilerine aktardrgrnr hep biliyonrz.

Savag zanantnda canlt ve sansiire ugramam{ haberleri, hele bir dtilman bagkentinden vennek iletilirn diinyasmda hi9 qtiphe yok ki, yeni bir olaydr. Bu ne-den ile CNN in bu giriEirn ve baEansr meslcki kskanghklarla higiimsenerrez ve inkar edilemez.

DiEcr taraftan CNN'in Amerikan propaBandasr _{yapmak igin bu tertibc}

8i-rigtiii

iddiasr da, CNN'in Bagdat'ta, AmcrikaD hiikiimetinin aksine telkininc karll ge-lerek, kaldrgr ve yayrn yaptrF haberleri kar$srnda geg€rlilidini kaybetmiltir.

Gergck gudur ki; Benrard Shaw Kiirfez Savaglrun pallak vcnnesinden sadece

bir giin dnce Saddam Hiiseyin ile miilakat yapabilmck iimidi ile BaEdar'a girmi! vc Sava! patlaymca oradaki arkadallafina

kahlmrltr.

IV

2 A!us!o$

l99l

giinU patlak vercn "Kcirfez bunahnf'nrn ve rizclliklc

O

a-dolu'ya yaprlan askeri ylEulaEln btitiin dtinya tarafrndan izlenebilmesine ralmen.

l6

Ocak

l99l

gece yar$rdan sorua baglayan "Ktirtlz Sava5i'nrn gidcrck bir "KaDh

Cel-se" halinde ccrcyan ettigi satylenebilir.

B u anlamda olmak iizere, Fransz TFI Tv'sinin Kcirfez'deki harckattan sorurn-lu olan Rotprt Nahmias, "Dtinyanm en gok haberleqme aracr kullarlmasl ile ba{layan br.t savaq giderek daha az gdze hitap etmektedii" demi$tir,

Gcrgekten OrtadoEu'da ve dzellikle Suudi Arabistan'da bulunan binden fizla

gazctccinin saval haberleririn gbriintiilii

veril

mesinde. bir taraftan; baqta ABD

Sa-vunma Baka!hgl olmak tizere nliittefik giiglerin askeri otoritelerinin, diger tarat'tan ise Saddam ydnetimi tarafindan ciddi srnrlama ve klsmtllara ugratrld*lall

bilin-mcktedir.

Nitekirn. Saddam'rn 18 Ocak'tan itibaren

s*r

bir

sansiir uygulamaya bagladrlrnr ve CNN ekibi dr$rndaki bi.itiin diEer Batlh gazeteciler smr dr$ enigini, bunlann golunun ise, ya Urdiin'de veya Suudi Arabistan'da iislendilini biliyoruz.

Diger t4raftan, Vietnam Sava{r'mn biiliin dehletlerini siirekli olarak elevrz-yon

ba

nda oturan Amedkahlara taslyan yayrn kuuluglanmn bu serbestiyi suistimal ederek za$J verdiEine inanan bir gitrii$ ile, Kitrfez'deki ABD otorilelerince savE ha-bellerinin ve gdriintiilerinin miittefik giiglerin merkezi olan Dahran'da siizgegten ge-girilerek toplanmasmr ve gazetecilere daEftl.rnaslJl1 iingitren bir "Pool System-Havuz Sistemi" olu$turulmu$ur.

Ne var ki, gazeteciler bu haber ve giiriintiilerin birer "Kmntr" ve

"Artrl"

ol-duEundan stiz ederek, bunlann hem gok srnrrh olduEunu ve gecikmeli olarak ulagturldrir igin rekabete dayanan haberleyne diinyasrnda bir deier ifade etmedikle-rini iddia ederek bu sistemi delneye gahgmr;lar ve cephedeki birliklere sokularak en son haber ile gtiriintiileri ilk elden almaEa gaba sarfetmiqlerdir.

Meslek heyecaru ve balan arzusu ile yamp tutu$n bu gazetecilerin yaph& bu gibi Qrk$lann beraberinde bir takrm tehlikeler de getirditi muhak*aktr. Nitekim CBS TV muhabiri Bob Simon ve ii9 arkadagrmn Irakhlann eline gegtili, yasaklara uymayan bazr gazetecilerin izinlerinin ise Suudi Arabistan tarafindan iptal

edildilini

biliyoruz.

Buna raimen, Amerikal ve diEer Batft gazetecilerin onlad k$ltlayan sistemi delme gabalan devam etrnii ciddi ve bol miktarda yorumlara ycr vcrmesine raEmen, sadece kontrolden gegmi! gok az gitrtintii igeren TV yaymlanmn d.aha zengin ve

renk-li

olmasr uErunda "Kiirfez Savagr igindeki gazetecilerin haber elde etme savaqr"

siilmtiltiir.

" Dolru"yu aramakla ve uygulamakla yukiimlii olan Kitle Haberleqme Arag-lafinrn aym esasr kendilerine karyi da uygulamasrru beklemek

dotaldr.

"lletigim Kurallarr'm okutan ve bu siire zarfrnda iletisim ile

ilgili

kural ve kavramlan saptayan Dominique Wolton, Kiirfez Savagr\rdan sonra yayrnladrlr ve Kdrfez Savall esnasmda basm ve yaym araglannm yaptrgr yaynlan delerlenditen ve ele$iren bir kitap yayrnlamrl bulunuyor.

"War Games; L information et La Geurre-Savaq Oyunlan; Iletiqim ve Sava5" adh bu yayrmnda, haberlelme uzmam ve dgretim iiyesi olan Dominique Wolton kide haberlegme araglannrn Kiirfez Savaqr esnasrndaki yaynlanna bakarak ve bunlarr galdag iletiqimh kuram ve kavramlan ile ka$llattua$k, bir tahm "mesaj"lar ver-mekie ve "Giizlem"lerde bulunmaktadrr.

Wolton'un birinci giizlemi:

Kiirfez Savaqinrn bir taraftan CNN'i efsanele tirirken, diEer taraftan uydu

aracrhdr ile 24 saat siire ile yayrn yapan bu yayrn kululuQunun itibarnl sarshlr merke-zindedir.

Zira, yazara g6re, mitralydz veya kiigiik qekig darbeleri gibi durmadan yayrn yapan CNN'in bu yayrnlanntn 9ok defa. "Noksan ve yete$iz" kaldlgl ve goEunun ;'Kcsin ol,nuyan ve $dpheli' nitelik tatldlgl ve bu suretle haberle;Ineyi itibardan

diitiirdtiiii

satyleDebilir.

Wolron'un Kiirfez Savalr esnasr daki yayrnlatdan q*ardlEl ikinci gdzlem ve bize verdiEi mesaj; teknik alaudaki zaferin g<iziimledifi problemler kadar yeni prob-lemleri giindeme getirdiEi hususudur.

Uzmana gore; iletilim araglan ile "ger9ek" arasnldaki "sapma" 9ok btiyiik

bo-yutlara ula!makta, yayrnlanan mesajlar genellikle 9ok krsa oldulu igin' burlan oku-yan veya seyredcn kitle, yeterince aydrnlanmadan sftrlmakla ve bu tiir yaynlar kamu-oyunun ilgisini kaybetrnek tehlikesini talnnaktadr.

Dominique Woltol'a gdre tigiincii tinemli mesaj :

"Haber" ile

"lletilim"in

her zaman birlcqmedigidir'

Yaza$ giire, Kiirfez Savall esnasnda Tunus. Fas ve Cezayir gibi Kuzey

Af-rika iilkeleriDin tafi'ya g6sierdigi Siivensizlilin sonucu olarak' sava! ile ilSili haber ve gitrtintiilerin Washington vc l,ondra gibi Bah batkentleri ile Cezayir ve Hildistan gibi Ugtncii Diinyanrn ba$kenllerinde aym iazda verildigi ve alSrlaDdrtr s6ylene-mez.

Zira. lletilim Demokatillqmenin en erkili aracr oldu8u halde ball Uqiincii Dunya Ulkeleri iletiqimi Bah Emperyalizminin bir tezahiirii olarak kabul etmeke ve pkingen davranmaktadular. Wolton bu riski azattmak igin olaylan daha gok yorum-lamamn liizumuna inanmaktadlr.

Dominique Wolton'un dtirdiincii mesajr ise, gazetecilerin iqleri kangturnak

igin birer politikacr hiiviyetine gi-rerek, kendilerini "Diirdiincii Kuvvet" olarak giirmeklen vazgegmeleri gerektiii hususudtu.

Yazara Sdre :

Cazeteciler haklanm gok iyi bilrnekte faka! g<trevlerini ve sorumluluklannl yiiklenmekten gok defa gekinmektedirter. Basrn ve yayrncrlann mesleki formasyon-ianmn yetersizlili, basmrn baikalanndan talep ettiEi smulamalara uymat

istememe-leri ve basm mensuplarrmn, "Mariz" dereceye ula$an dayamsma iimekleri, Wolton'un hig bir tabu tammadan yaptr$ bu elegtidde, yer alan hususlardr.

Nihayet Wolton'url

verdili

belli bagh mesaj ve gdzlemlerin sonuDcusuna gdre; haberlelmenin biiyiik bolutlara ulalmasr ve haberlelme sektiiriiniin dinamizmr bu alan mensuplanna tehlikeli bir, "Cezasrzl* ve Sorumsuzluk" hissi vermiE, bu da

kanuoyunun kitle haberlegme araglanna duyduEu giiveni azaltm{hr.

_

Dominique Wolbn'un _{bu gdzlem vc tahlillerinin onu kararnsarlla itrnesi}

beklenebiliidi. Ne va! ki, Wolton 18. _{ytizyrl'rn Aydrnhk Dinemi'ni bfititn lilozoflan}

gibi. vatandagrn zekasrna ve iyi niyetine giivendili igin gelecek bakrmrndar ,,lyirn_ ser"dir.