Operanın doğuşu ve İtalya’daki gelişimi

Marmara lletiSim Dergisi , Say:7, Temmuz 1994

OPERANIN

Docu$u

ve

hALyA'DAKi cELi$iMi

Arq.

Giir.

Yegim

ULUSU

MARMARA IINiVENSiTgSi

iletigim Faktiltesi

Operanrn doluqunu

hanilayan

nedenler feodal d0nemin ekonomik

yaprsrnda gizlenmektedir. Bu dOnemde din ve

dilin

ewensel cizellikler iger-mesi toplum_devlet bilincine g6lge diigtirmekteydi. Feodal

iligkilerin

yay-grnhk kazandrlr bu dOnem var olan iiretim bilincinin

gtiglendili

dOnemi

g6s-termektedir. Edeiyat _,resim, heykel gibi eserlerin

iiretiminin

ekonomik

ko-qullara

balrmh

olugu 15.yy _{rn Onemini ortaya koymaktadrr.Ortagafrn} sonla-nna

do!ru

, uluslar olugtu, ulusal edebiyatlar doldu,ulusal endiistri kurallan

mahalli kurallann yerini aldr; ulusal yasalar,ulusal diller hatta ulusal kiliseler

ortaya g1k[. insanlar artrk kendilerini Madrid'in, Kent'in ,Burganya'nrn

delil

,ispanya'nrn,ingiltere ya da Fransa'nln yurtta$l olarak gortiyodar&.

Sanatta her yenilik bir frkir hamlesi sonucu ortaya

g*ml$trr.

Ortaga!,

sanat tarihirde

iki

drineme

aynlr:

Roman sanau ve Gotik sanat. i$te bu nokta-da operayr hazrrlayacak aragtrma tutkusu

ozellikle Gotik

dOnemde agrkga

gdriilmektedir.

Roman sanatl var olan dtizenin

br

anlatrmrydr,oysa Gotik sanat gok srnrflr toplum

yaplstil

,aynntrh anlatrmlan ifade ediyordu. Dolayrsryla

Gotik

donem onceki ddnemlerden aynhyor ve ashnda rastlantlsal diye diigiiniilen

operanrn

geligimini

bilimsel

bir

temele oturruyor.

Rrjnesans ise

kiilttir tarihi

baqta olmak iizere, toplumsal hayatrn

biitiin

alanlannda

koklii

bir de[igimi

belgeler. Sanar ve diigtince alanrndaki gelig-meler, insana verilen

delerin

artmasl ve dofarun yeniden gOzlenmesi ile re-sim,heykel ve mimaride farkh boyutlara ulagilmasr rOnesansrn belli baqh

de-ligimleridir.Bu

gerqeve iginde operanrn dolugu da ronesansrn son

d6nemle-rine ortaya grkar. R6nesens ile olugan birtakrm kavramlar da operanrn igene 275

girer. Oncelikle R0nesansla beraber'Evrensel insan' ( L'uomo Universale )

iuuru*t

ortaya 91kar' Evrensel insan sadece

bulundufu

qehne

de[il

biitiin

JU"VuVu

aittii,

krsaca

biitiin

insanlar kardeqtir kavramt geiiqir' Yine bu d6-nemoe htiseterde garkr ve

miizik eqlifiyle

sunulan kutsal gosteriler (

rappre-

sentzionisacre),mtizisyenvedansgtlartnyeraldrlrsimgeselmaskelerlehrt-ianan qentiner

(trionfi)

, commedia dell'arte' nin perde

arala'

igin diiqiiniilen

ara

oyrnlan

(intermezzi)' ler operayt olu$turan Onemli agamalardrr ve tiimbu

ettiniinerin

operaya d6niiqmesi'Evrensel insan '

m

ara$tlrma tutkusundan

dofmugtur.

_"

io.yy.,rn

sonlrrnda Floransa'da Kont Bardi akademisinde

ilk

tohum-lan atrlan op.runto

ilk

baSlangrcr Yunan kiiltiiriinden esinlenerek Antik tiyat-rolara yOneliqle olmuqtui.Ancak bulgular yetersiz oldulundan

Antik

sahne yapltlannda

dilin

yetersiz

kaldrlr

yerde'garkr'ya geqiliyor ve sahnenin etkisi

miizikle

birleqtiriliYordu.

ilk

opera denemesi olan 'orfe', Fransa

kah

6. chades'm

Medici

aile-sinden bir piensesle evlenmesini kutlamak iizere diizenlenen qenliklerde

oy-nuo*tqttr.

Onceleri sOz-miizik

beraberli[ine

dayanan bu denemeler ' daha

sonralan

bir

ses g0sterisine dOniiqtii'

Venedikteagrlanilktiyatro,operaylhalkrnbefenisinesundu.Ancak

maddi olanaklar ,teknik yapl o zamanlar koruyucu adr altrndaki soylular

tara-finan

sa$andrlr

igin opera saray gevresinde krsrtlt kaldt'

OperanmhalkaagrlmasriseBarokd0nemdeolmuqtur,Barokddnem

rdnesanstn

bir

devamt olarak geligir ancak bu ddnem _' r6nesanstaki akil ve manuk dengesini agarak adeta kendini ilahi

bir

sarhoglula

brakr'

Barok sahneslnde duygular

abar[hdr.

Rdnesans'ta gdriilen kendine giiven duygusu gitmiq, herqeyin gegici

oldu[u

duygusu yerleqmiqtir(vanitas

mundi).Yaqamacoqkususiirekli6I[mkorkusuilegevrelenmigtir.Gorkem

ve eplenceye

bafh

opera ise bundan en az etkilenen sanat dalt

gbriiniimiin-oeyse oe, bu ydniiyle Barok insanrn

srfrndrfr gizli

korkulannt ortbas ederek

gergeklerdenkagtrlrbirgOsteridir.Boylebirortamdaoperanlnulusal6zel-iittr,

,uqr-urr

ancak dolayh y6nden dtigiiniilebilir. Handel'in Londra'ya yer-legerekitalyanca operalar bestelemesi operanln

esneklifini

gostermektedir'

italya'da dofan operanrn bu zamana kadar sadece italya'da geliqmesi ve daha sonra diger ii]kelere yaytlmast, hiq kugkusuz, resim ,miizik ve

yatm yeni diinya ve insan goriigiine

balhdr

Bu ydniiyle sanatrn ve edebiyatrn

egifi

sanrlan italya, gerek

dil

mtizi-kalitesi, gerekse ronesanla beraber ortaya grkan ve geiigen yeni evrensel insa-nrn

iinciiliiliinii

yaparak, operanln kendi iilkesinde geliqmesini sa$amrqtrr.

KAYNAKqA

Gazimihal, Mahmut Ragrp,55 Opera 1957

ISTANBUL

Ulusal

Kiiltiir,

Temmuz 191915,

Kiiltiir

Bakanhlr