Ağrı-Doğubayazıt’da Lise Öğrencilerinin Sigara İçme
Alışkanlıkları ve Sigaraya Karşı Tutumları
Smoking Habits and Attitudes of High School Students Towards Smoking in Agrı-Dogubayazit
Serdar BERK.* Ö. Tamer DOĞAN,** Naim NUR***
ÖZET
Doğu sınırımızda bulunan Doğubayazıt ilçemizde lise öğrencilerinin sigara içme alışkanlıklarını ve sigaraya karşı tutumlarını belirlemek amacıyla 169’u erkek (%49.7), 171’i (%50.3) kadın toplam 340 lise öğrencisine anket uygulandı. Öğrencilerin yaş ortalaması 16.5 olup, 82’sinin (%24.1) sigara içtiği, 258’inin (%75.9) sigara içmediği, sigara içenlerin de 71’inin (%86.6) erkek olduğu saptandı. Sigaraya başlama yaşı 13.52±3.21 olarak hesaplandı. Sigara içen öğrencilerin %73.2’sinin sigara alırken zorluk çekmediği, %59.8’inin kaçak sigara içtiği saptandı. Cinsiyet, yaş ve sınıflar karşılaştırıldığında erkeklerde, lise son sınıflarda ve ileri yaşlarda sigara içme alışkanlığı anlamlı olarak daha fazlaydı (p=0.000). Anne ve babanın eğitim öğretim düzeyi, iş durumu ve sigara içmesi ile öğrencilerin sigara içmesi arasında bir ilişki saptanmazken kardeşi sigara içen öğrencilerin istatistik olarak anlamlı daha fazla sigara içtiği saptandı (p=0.000). Kız ve erkek öğrencilerin sigaranın neden olduğu hastalıklarla ilgili bilgi düzeyleri karşılaştırıldığında iki grup arasında anlamlı farklılık saptanmadı (p>0.05). Öğrenciler sigarayı en sık akciğer kanseri ile en az mesane kanseri ile ilişkilendirdiler. Sonuç olarak sigarayla mücadelede daha etkili yasal, toplumsal, sosyal, ekonomik ve eğitsel çalışmalar yapılmalıdır.
Anahtar sözcükler: Sigara, lise öğrencisi, kaçak sigara, Doğubayazıt
ABSTRACT
In the eastern boundary district Dogubayazit, statistical study about addiction and behavior for cigarette, was applied to the high school students. There were 340 students, 169 male (49.7%) and 171 female (50.3%). The mean age was 16.5 yrs. Eighty two of the students (24.1%) were cigarette occupants and 71 (%86.6) of the occupants were male. Starting age of smoking was 13.52 ± 3.21 yrs. 73.2% of the occupants did not experience any difficulties while obtaining the cigarette and 59.8% of them smoke fugitive cigarette. Gender, age and high school levels compared in this study and addiction rates were significantly higher in male group, senior students and higher age (p=0.0000). Educational level and occupational status of the parents did not differ for the participants (p>0.05). Awareness of the health problems caused by smoking did not differ between two groups (p>0.05). Participants correlate the lung cancer at most and urine bladder cancer at least. In conclusion, during the battle against cigarette addiction, more social, legal, economic and educational issues must be considered.
Key words: smoking, high school student,
contraband cigarette, Dogubayazit
C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 29 (4): 149-155, 2007
* Doç. Dr. Yaşar Eryılmaz Doğubayazıt Devlet Hastanesi, AĞRI ** Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları AD, SİVAS *** Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD, SİVAS
Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi
Ağrı-Doğubeyazıt’ta Lise Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Sigaraya Karşı Tutumları
GİRİŞ
Sigara içimi tüm dünyada ve ülkemizde önemli bir sağlık sorunu olamaya devam etmektedir. Dünya sağlık örgütü (DSÖ) tahminlerine göre günümüzde 15 yaş üstü dünya nüfusunun üçte biri, yaklaşık 1 milyar 100 milyon kişi sigara içmektedir. Bunların büyük kısmı gelişmekte olan ülkelerde yaşamakta (800 milyon) ve büyük kısmını erkekler oluşturmaktadır (700 milyon) (1).
Pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de sigara içme alışkanlığının genç yaşlarda başladığı göz önüne alındığında gençlere yönelik çalışmaların önemi ortaya çıkmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde sigara içenlerin %80’inden fazlası 18 yaş altında sigaraya başlamaktadır. Bu nedenle gelecekteki sigara içme eğilimlerinin belirlenmesinde gençlere yönelik faaliyetlerin önemli olduğu vurgulanmaktadır (2).
Çocukların ve gençlerin sigaraya karşı tutumlarının, sigaraya başlama yaşının ve başlama nedenlerinin bilinmesi sigarayla mücadelede önemli katkılar sağlayacaktır.
Doğubayazıt; ülkemizin doğu sınırında bulunan, köyleriyle birlikte yüz binin üzerinde nüfusa sahip sınır ticaretinin yapıldığı bir ilçemizdir. İlçemizde yasal ya da kaçak tütün mamüllerine ulaşmak daha kolay ve daha ucuz olabilmektedir. Bu çalışma Doğubayazıt ilçemizde lise öğrencilerinin sigaraya karşı tutumlarını, sigaraya ulaşılabilirliği, sigarayla ilişkili hastalıklar ve sigara içiminin kontrolü konusundaki düşüncelerini belirlemek amacıyla bir anket çalışması olarak tasarlanmıştır.
YÖNTEM
Doğubayazıt ilçe merkezinde bulunan Doğubayazıt Lisesi yöneticileri ile görüşülerek çalışma hakkında bilgi verildi ve çalışmanın
yürütülmesi için izin alındı. Dünya Sağlık Örgütünün bu yaş gurubu için önerdiği özellikler dikkate alınarak ve yöremizin özelliklerine göre modifiye edilerek hazırlanan anket formu lise 1., 2. ve 3. sınıfta okuyan ve araştırmaya katılmak isteyen 385 öğrenciye dağıtıldı (3). Form doldurulurken öğrencilerin kimlik bilgilerini yazmamaları, birbirlerinden etkilenmemeleri için de birbirleriyle konuşmamaları ve yanındakilerin formlarına bakmamaları istendi. Anket demografik özellikleri, kendilerinin ve ailelerinin sigara içme alışkanlıkları, kaçak ya da ucuz sigara alıp almadıkları, sigaraya ulaşmada zorluk çekip çekmedikleri, sigaraya başlama nedenleri ve sigaranın zararları konusundaki bilgi düzeyleri ile sigarayla mücadelede alınması gereken önlemlerle ilgili görüşleri belirleyecek sorulardan oluşmaktaydı.
Formu eksiksiz dolduran 340 öğrenci çalışmaya dahil edildi. Sigara kullanımı içenler (her gün günde en az bir tane) ve içmeyenler şeklinde iki gruba ayrıldı. Anketlerden elde edilen veriler “SPSS 10.0 for Windows” paket programına aktarıldı. Verilerin istatistiksel analizinde Ki kare testi kullanıldı.
BULGULAR
Çalışmaya alınan 340 öğrencinin 120’si (%35.3) lise 1. sınıf (9.sınıf), 100’ü (%29.4) lise 2. sınıf (10.sınıf) ve 120’si (%35.3) lise 3. sınıf (11.sınıf) öğrencilerinden oluşmaktaydı. Öğrencilerin 169’u erkek (%49.7), 171’i (%50.3) kadındı. Yaş ortalaması 16.5 yıldı. Öğrencilerin 82’sinin (%24.1) sigara içtiği, 258’inin (%75.9) hiç sigara içmediği, sigara içenlerin de 71’inin (%86.6) erkek olduğu saptandı. Sigaraya başlama yaşı 13.52 ± 3.21 yıl olarak hesaplandı. Çalışmaya alınan öğrencilerin ve aile bireylerinin sigara içme alışkanlıkları ve sosyo-demografik özellikleri Tablo 1’de gösterilmiştir.
Berk ve ark.
Tablo 1. Öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ve sigara alışkanlıkları N % Sigara İçen n=82 (%) Sigara İçme yen n=258 (%) İlkokul öncesi 45 13.2 11 (13.5) 34 (13.2) İlkokul 139 40.8 36 (43.9) 103 (39.9) Orta 59 17.4 9(10.9) 50 (19.4) Lise 73 21.5 16 (19.5) 57 (22.2) Babanın öğrenim durumu Üniversi te 24 7.1 10 (12.2) 14 (5.4) İlkokul öncesi 136 40.0 35 (42.6) 101 (39.1) İlkokul 139 40.8 31 (37.8) 108 (41.8) Orta 34 10.0 10 (12.2) 24 (9.3) Lise 24 7.1 3(3.7) 21(8.2) Annenin öğrenim durumu Üniversi te 7 2.1 3 (3.7) 4 (1.6) Çalışı yor 243 71.5 61 182 Babanın çalışma durumu Çalışmı yor 97 28.5 21 76 Ev hanımı 95 95.0 78 245 Annenin çalışma durumu Çalışı yor 5 5.0 4 13 İçiyor 94 27.6 27 67 Annenin sigara içme durumu İçmiyor 246 72.4 55 191 İçiyor 174 51.2 46 128 Babanın sigara içme durumu İçmiyor 166 48.8 36 130 En az biri içiyor 97 28.5 39 58 Kardeşl erin sigara içme durumu İçmiyor 243 71.5 43 200 Ailede sigara içen varlığı Var 238 70.0 68 170 Yok 102 30.0 14 88 Sınıf 9.sınıf 120 35.3 20 100 10.sınıf 100 29.4 18 82 11.sınıf 120 35.3 44 76 Cinsiyet Erkek 169 49.7 71 98 Kız 171 50.3 11 160 χ2 =19.7 p=0.000
Cinsiyet yönünden sigara içme alışkanlıkları karşılaştırıldığında erkek öğrenciler daha fazla sigara içmekteydi (p=0.000). Sınıflar ve yaş grupları karşılaştırıldığında lise son sınıf
(11.sınıf) öğrencilerinde ve ileri yaşlarda sigara içme alışkanlığı anlamlı olarak daha fazlaydı (p=0.000) (Tablo 2).
Tablo 2. Sigara içenlerin cinsiyet ve yaş grupları ve sınıflara göre karşılaştırılması
İçen (n=82) İçmeyen (n=258) Cinsiyet Erkek 71 98 Kız 11 160 χ2 =59.9 p=0.000 Yaş grupları 14-15 yaş 6 62 16-17 yaş 42 164 ≥18 yaş 34 32 Sınıflar χ2 =39.5 p=0.000 9.sınıf 20 100 10.sınıf 18 82 11.sınıf 44 76 χ2 =16.01 p<0.05
Tablo 3. Sigara içilen yerler, sigaranın temini ile ilgili özellikler, marka tercihleri ve sigaraya
başlama nedenleri n (içen) % İçilen yer Ev 43 52.4 Okul 44 53.7 Sokak 52 63.4 İnternet kafe 46 56.1 Kahvehane 35 42.7
Temin ile ilgili özellikler
Sigara alırken zorluk çekenler
22 26.8
Kaçak sigara alanlar 49 59.8 Tek tek sigara alanlar 50 61.0 Arkadaşlarından sigara
alanlar
49 59.8
Marketten sigara alanlar 67 81.7 Seyyar satıcıdan sigara
alanlar 43 52.4 Marka LM 20 24.3 Marlboro 13 15.9 Winston 4 4.8 Vigor 6 7.3
Hepsi / fark etmez 13 15.9
Diğer 13 15.9
Marka belirtmeyenler 13 15.9
Sigaraya başlama nedenleri
Özenti 37 45.1
Merak 31 37.8
Büyük, olgun görünmek için
27 32.9 Ailemde içen olması 19 23.2 Televizyondan etkilendim 15 18.3 Arkadaşlarımdan etkilendim 41 50.0 Ünlü birinden etkilendim 12 14.6 Stres nedeniyle 67 81.7 Keyif aldığım için 38 46.3
Ağrı-Doğubeyazıt’ta Lise Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Sigaraya Karşı Tutumları
Öğrencilerin sigarayı temin ettikleri yerler, içtikleri mekanlar, marka tercihleri ve sigara içme nedenleri Tablo 3’de özetlenmiştir. Sigara içen öğrencilerin çoğunun (%63.4) sigarayı sokakta içtiği, %53.7’sinin okulda içtiği, %73.2’sinin sigara alırken zorluk çekmediği, %59.8’inin kaçak sigara içtiği, %24’ününde “LM” marka sigarayı tercih ettiği belirtildi. Sigara içme nedenleri sorulduğunda da en sık nedeni (%81.7) stres olarak gösterdikleri, sigara içenlerin yarısı arkadaşlarından etkilendiğini, %45.1’i de özenti nedeniyle sigarayı içtiğini belirtmiştir.Aile özellikleri incelendiğinde baba ve annenin eğitim öğretim düzeyi, iş durumu ve sigara içmesi ile öğrencilerin sigara içmesi arasında bir ilişki saptanmazken kardeşi sigara içen öğrencilerin anlamlı olarak daha fazla sigara içtiği saptanmıştır (χ2
=19.7 p=0.000). Kız ve erkek öğrencilerin sigaranın neden olduğu hastalıklarla ilgili bilgi düzeyleri karşılaştırıldığında iki grup arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır (p>0.05). Kız ve erkek öğrenciler sigarayı en sık akciğer kanseri ile en az mesane kanseri ile ilişkilendirmişlerdir. (Tablo 4)
Tablo 4. Öğrencilerin sigaranın neden olduğu hastalıkları ve pasif içiciliğin zararlarını bilme düzeyleri
Hastalık Bilgi düzeyleri *
n=340 % Kız n=171 % Erkek n=169 % Akciğer kanseri 311 91.5 161 94.2 150 88.8 Kalp damar hastalıkları 293 86.2 152 88.9 141 83.4 Gırtlak kanseri 268 78.8 139 81.3 129 76.3 Yeni doğan bebek ölümü 242 71.2 122 71.3 120 71.0 Ağız kanseri 237 69.7 114 66.7 123 72.8 Beyin damar hastalıkları 201 59.1 99 57.9 102 60.4 Kronik bronşit 185 54.4 97 56.7 88 52.1 Mesane kanseri 135 39.7 60 35.1 75 44.4 Pasif içicilik zararlıdır 300 88.2 156 91.2 144 88.2 *Ki-kare test, p>0.05
Tablo 5’de kız ve erkek öğrencilerin sigara karşıtı önlemler ve etkinliğiyle ilgili düşünceleri özetlenmiştir. Kız öğrenciler erkek öğrencilere göre sigara reklamlarının yasaklanmasının ve toplu yaşanılan yerlerde sigaranın yasaklanmasının daha etkili olduğunu düşünürken erkek öğrenciler kızlardan anlamlı olarak daha fazla oranda sigara fiyatlarının aşırı artırılmasının etkili olacağını belirtmişlerdir (p<0.05).
Tablo 5. Öğrencilerin sigara karşıtı önlemler ve etkinliğiyle ilgili düşünceleri Kız Erkek Toplam Önlemler n % n % n % Test* Sigara satışı tümüyle yasaklanmalıdır 142 83.0 116 68.6 258 75.9 p>0.05 Paketlerdeki “zararlı” ibaresi etkilidir 75 43.9 78 46.2 153 45.0 p>0.05 Sigara reklamları yasaklanmalıdır 116 67.8 89 52.7 205 60.3 P<0.05 Sigara fiyatları aşırı artırılmalıdır 100 58.5 118 69.8 218 64.1 P<0.05 Toplu yaşanılan yerlerde yasaklanması etkilidir 151 88.3 130 76.9 281 82.6 p<0.05 *Ki-kare test TARTIŞMA
Ülkemizde sigara içme yaygınlığı ile ilgili yapılan araştırmalar toplumun hemen her kesiminde sigara içme prevalansının yüksek olduğunu göstermektedir. Özellikle ilköğretim, orta kısım ve lise öğrencileri bu alışkanlığı geliştirme açısından risk altındadırlar.
Sigara içme yaygınlığı konusunda ülkeyi temsil eder nitelikteki bir çalışma olan 1988 PİAR araştırmasında 15-18 yaş grubunda sigara içme hızı %30 olarak saptanmıştır (4). Ülkemizde yapılan başka çalışmalarda da okul öğrencilerinde sigara içme sıklığı %18-43 olarak saptanmışken öğrencilerin 11-14 yaşlarında sigaraya başlama olasılığı %43-50 olarak hesaplanmıştır. Yine bu çalışmalarda erkeklerin daha fazla sigara içtiği ve yaşla birlikte sigara içiminin arttığı belirtilmiştir (5,6). Çalışmamızda
Berk ve ark.
340 öğrenciden 82’sinin (%24.1) sigara içtiği sigara içenlerin de 71’inin (%86.6) erkek olduğu saptanmıştır. Sigaraya başlama yaşı 13.52±3.21 yıl olarak hesaplanmıştır. Lise son sınıf öğrencilerinde ve ileri yaşlarda sigara içme alışkanlığı anlamlı olarak daha fazla bulunmuş olup bulgularımız ülkemizde yapılan diğer çalışmalarda saptanan bulgularla benzerlik göstermektedir.
Edirne’de lise öğrencilerinde 2002 yılında yapılan bir çalışmada sigara içen öğrencilerin %84’ünün sigara alırken zorluk çekmediği, %19’unun tek tek sigara satın aldığı, %42’sinin kaçak sigara aldığı, %54.5’inin “Winston” ve “Marlboro” markalı sigaraları tercih ettiği saptanmıştır (7). Çalışmamızda Sigara içen öğrencilerin çoğunun (%63.4) sigarayı sokakta içtiği, %53.7’sinin okulda içtiği, %73.2’sinin sigara alırken zorluk çekmediği, %59.8’inin kaçak sigara içtiği, %61’inin tek tek sigara aldığı, %29’unun “LM” marka sigara tercih ederken, %18.8’inin her marka sigarayı içtiği saptanmıştır. Görüldüğü üzere ilçemizde lise öğrencileri sigaraya ulaşmada zorluk çekmemekte, daha fazla kaçak sigara içmekte, yasak olmasına rağmen okulda da sigara içmektedirler. Bu durum ilçemizin de Edirne gibi sınır ticaretinin yapıldığı bir yerleşim yeri olması, bir çok bakkal, market ve seyyar satıcıdan kaçak ve ucuz sigaranın kolaylıkla temin edilebilmesi, ilçenin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyinin düşük olması ve okullarda gerekli yasal ve eğitsel önlemlerin alınmamasına bağlanabilir.
Boyacı ve arkadaşlarının(8) yaptığı bir çalışmada sigaraya başlama nedenleri sorgulandığında öğrenciler en çok sıkıntı nedeniyle ve arkadaşları içtiği için sigaraya başladıklarını belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda da benzer şekilde öğrenciler en sık stres (%81.7) nedeniyle sigara içtiklerini, %50’si arkadaşlarından etkilendiklerini, %45.1’i de
özenti nedeniyle sigara içtiklerini belirtmişlerdir. İlçemizde öğrencilerin yararlanacağı sosyal ortamların bulunmaması, grup arkadaşlarının sigara kullanması, sigara içmenin büyüme olarak algılanması gibi faktörlerin sigaraya başlamayı arttırdığı söylenebilir.
Yapılan pek çok çalışma da anne ve babanın eğitim düzeyinin çocukların sigara içmesini etkilediği saptanmıştır (9-11). Ancak Çelik ve arkadaşları (5) ile Göksel ve arkadaşlarının (12) yaptığı çalışmalarda olduğu gibi bizim çalışmamızda da anne ve babanın eğitim durumu ile çocukların sigara içimi arasında ilişki saptanmamıştır.
Aile bireylerinin sigara içiminin çocukların sigara içimine etkisini araştıran çeşitli araştırmalarda anne babanın içici olması ile çocukların sigara içmesi arasında ilişki saptanmışken bizim çalışmamızda anne ya da babanın sigara içmesi ile çocuğun içici olması arasında ilişki saptanmamışır (9,13,14,). Ancak Boyacı ve arkadaşları (8) ile Göksel ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalarda (12) olduğu gibi bizim çalışmamızda da kardeşi sigara içen öğrencilerin anlamlı olarak daha fazla sigara içtiği saptanmıştır.
Çelik ve arkadaşları (5) ile İtil ve arkadaşlarının (15) yaptığı çalışmalarda sigara ile ilişkili hastalıklar sorgulandığında sigara en sık akciğer kanseri ve kalp damar hastalıkları ile en az yeni doğan bebek ölümü ve mesane kanseri ile ilişkilendirilmiştir. Bizim çalışmamızda da öğrencilerin %91.5’i sigarayı akciğer kanseri ile, %86.2’si kalp ve damar hastalıkları ile ilişkilendirmiş, öğrencilerin sadece %39.7’si mesane kanseri ile ilişkilendirmişlerdir. Öğrencilerin %88.2’sinin pasif içiciliğin de zararlı olduğunu bildiği saptanmıştır. Kız ve erkek öğrenciler karşılaştırıldığında iki grup arasında sigaranın neden olduğu hastalıklarla ilgili bilgi düzeyleri arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır. Gerek akciğer kanseri gerekse
Ağrı-Doğubeyazıt’ta Lise Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Sigaraya Karşı Tutumları
kalp ve damar hastalıkları hem basın yayın organlarında hem de okullarda sık sık işlenen ve sigara ile ilişkilendirilen hastalıklar olduğundan öğrencilerin de bundan haberdar olmaları olağandır. Pasif içiciliğin de bu hastalıklara yol açtığının bilinmesi sevindiricidir.
Ülkemizde 1996 yılında yürürlüğe giren 4207 sayılı yasa ile tütün ve tütün mamüllerinin zararlı etkilerinden kişilerin sağlığının korunması hedeflenmiştir. Bu yasa ile sigara reklamları, 18 yaşından küçüklere sigara satışı, kapalı alanlarda sigara içimi yasaklanmıştır. Çalışmamızda Öğrencilerin sigara karşıtı önlemler ve etkinliğiyle ilgili düşünceleri araştırılmıştır. Öğrencilerin %82.6’sı toplu yaşanılan yerlerde sigara içiminin yasaklanmasını etkili bir yöntem olarak değerlendirirken, sigara paketleri üzerine sigaranın zararları konusundaki uyarıcı yazıların yazılmasını ancak %45’i etkili bulmuştur. Çelik ve arkadaşları da araştırmalarında benzer sonuçlar bulmuştur (5). Öğrenciler kız ve erkek olarak iki gruba ayrıldığında kız öğrenciler erkek öğrencilere göre sigara reklamlarının ve toplu yaşanılan yerlerde sigaranın yasaklanmasının daha etkili olduğunu düşünürken, erkek öğrenciler sigara fiyatlarının aşırı artırılmasının etkili olacağını belirtmişlerdir. Kız öğrencilerin %83’ü, erkek öğrencilerin ise %68,6’sı sigara satışının tamamen yasaklanması gibi daha katı önlemlerin alınması gerektiğini belirtmişlerdir. Kız öğrencilerin sigara içimine daha soğuk bakmaları ve sigaraya karşı daha radikal önlemler önermeleri Doğubayazıt’da bayanların sigara içmesinin ayıplanması gibi sosyo-kültürel değerleri ile ilişkilendirilebilir.
Sonuç olarak ilçemizde sınır ticareti yapılması nedeniyle ucuz - kaçak sigaralar öğrenciler tarafından kolaylıkla temin edilebilmektedir. İlçenin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyinin düşük olması ve sigaranın
kolay ulaşılabilirliği gençlerin çocuk sayılabilecek yaşlarda sigaraya başlamalarına neden olmaktadır. Bu nedenle sigarayla mücadelede özellikle öğrencilere yönelik etkili yasal, toplumsal, sosyal, ekonomik ve eğitsel çalışmalar yapılmalıdır.
KAYNAKLAR
1. World Health Organisation. Tobacco or Health: A global status report. Geneva; World Health Organisation 1997;10-8. 2. Preventing Tobacco Use Amoung
Young People: A report of the Surgeon General. Atlanta, GA, Center for Diseases Control and Prevention, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and health;1994. 3. Guidelines for the Conduct of
Tobacco-Smoking Surveys of the General Population, WHO/SMO/83, 4, Geneva, 1983.
4. Sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası kamuoyu araştırması raporu, PİAR, Ocak 1988. 5. Çelik P, Esen A, Yorgancıoğlu A, Şen
FS, Topçu F. Manisa İlinde Lise Öğrencilerinin Sigaraya Karşı Tutumları. Toraks Dergisi 2000; 1:61-6. 6. Kocabaş A. Orta dereceli okul
öğrencilerinde sigara içme alışkanlığı. Ankara Tıp Mecmuası 1988;41:9-22. 7. Karlıkaya C. Edirne’de Lise
Öğrencilerinde Sigara İçme prevelansı. Toraks Dergisi 2002; 1:7-12.
8. Boyacı H, Çorapçıoğlu A, Ilgazlı A, Başyiğit İ, Yıldız F. Kocaeli Üniversitesi
Öğrencilerinin Sigara İçme
Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Solunum Hastalıkları 2003;3:169-75.
Berk ve ark.
9. Aykut M, Öztürk Y. Erciyes Üniversitesi’nin çeşitli fakültelerinde okuyan öğrencilerin sigara içme durumu ve bunu etkileyen bazı faktörler. Sağlık Dergisi 1989;61:60-72. 10. Bener A, Al Ketbi LM. Cigarette
smoking habits among high school boys in developing country. J R Soc Health 1999;3:285-9.
11. Metintaş S, Kalyoncu C, Etiz S. İki ilçemizde lise çağındaki gençlerde sigara kullanmanın mediko-sosyal yönü. Anadolu Tıp dergisi 1991;13:63-74.
12. Göksel T, Cirit M, Bayındır Ü. İzmir ili lise öğrencilerinin sigara alışkanlığını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi 2001;2:49-53.
13. Şahin Ü, Öztürk M, Ünlü M ve ark. Üniversite öğrencilerinin sigara kullanım ve bağımlılık düzeyini
etkileyen faktörlerin irdelenmesi. Akciğer Arşivi 2000;1:73-9.
14. Anda RF, Croft JB, Falitti VJ et al. Adverse chilhood experiences and smoking during adolescence and adulthood. JAMA 1999;282:1652-8 15. İtil O, Ergör G, Ceylan E ve ark. Dokuz
Eylül Üniversitesi öğrencilerinin sigara içme alışkanlığı ve sigara ile ilgili bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi Toraks Derneği 4. Yıllık Kongresi 2001
Yazışma adresi: Ö. Tamer DOĞAN Cumhuriyet Ü. Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD - SİVAS 0.346.258 10 41 tdogan@cumhuriyet.edu.tr
