T.C
FIRAT ÜN VERS TES
FEN B L MLER ENST TÜSÜ
ELAZI
L ÇME SUYU PROBLEMLER ve ÇÖZÜM
ÖNER LER
Necmettin GÜL
Tez Yöneticisi
Yrd. Doç.Dr. Mualla ÖZTÜRK
YÜKSEK L SANS TEZ
T.C.
FIRAT ÜN VERS TES
FEN B L MLER ENST TÜSÜ
ELAZI
L ÇME SUYU PROBLEMLER ve ÇÖZÜM
ÖNER LER
Necmettin GÜL
Yüksek Lisans Tezi
n1aat Mühendisli3i Anabilim Dal5
Bu tez 25.05.2007 tarihinde, A1a35da belirtilen jüri taraf5ndan oybirli3i le ba1ar5l5 olarak de3erlendirilmi1tir.
Dan51man: Yrd. Doç. Dr. Mualla ÖZTÜRK
Üye: Doç.Dr. Ayhan ÜNLÜ
Üye: Doç.Dr. Ahmet BAYLAR
Bu tezin kabulü, Fen bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunun …/…/….. Tarih ve ……….. say5l5 karar5 ile onaylanm51t5r.
Ç N D E K L E R
Sayfa No
1. Ç NDEK LER I
2. (EK LLER L STES IV
3. TABLOLAR L STES V
4. S MGELER VII
5. ÖZET VIII
6. ABSTRACT IX
1.G R ( 1
2.KENTSEL ÇME SUYU SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNER LER 3
2.1. Su Kalitesi Ve Su Temininde Kar15la15lan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri 3
2.1.1. çme, Kullanma Sular5 çin Gerekli Parametreler 3
a)Mikrobiyolojik parametreler 4
b) Kimyasal Parametreler 5
c) Gösterge parametreleri 6
d) Radyoaktivite parametreleri 6
2.2. Da35t5m, 1letme Ve Kay5plardaki Sorunlar 7
2.3. Finansmanda Kar15la15lan Sorunlar 8
2.4. çme Suyu Sorunlar5n5n Çözüm Önerileri 8
2.5. sale Hatlar5n5n S5n5fland5r5lmas5 10 2.6. sale Hatlar5nda Kullan5lan Boru Çe1itleri 11
a) Font Borular 11
b) Çelik Borular 11
c) Asbestli Çimento Borular 12
d) Beton ve Betonarme Borular 12
e) Plastik Borular 12
2.7. Yük Kay5plar5n5n Hesab5 13 3.ELAZI* L ÇME SUYU PROJE SAHASI 15
3.1. Elaz53 linin çme Suyu Proje Sahas5n5n Genel Durumu 15 3.2. Elaz53 Ovas5 Su Kaynaklar5 16 3.3. Elaz53’5n Mevcut çme Suyu Temini Kaynaklar5 Ve sale Tesisleri 17 3.3.1. Elaz53 Kentini Besleyen Kuyular Ve Tesisler 18
a) P1 Pompa stasyonu 18
b) P2 Pompa stasyonu 18
c) P3 Pompa stasyonu 18
d) Kesik Köprü salesi 18
e) Sürsürü Çay5rl5 Mevki Kuyular5 19 f) Karaçal5 Su salesi 19
g) Depolar 19
3.4.Elaz53 li’nin Nüfus Ve çme Suyu Debisi Hesaplar5 20 3.4.1. Su htiyac5 Kriterleri 20
a-) nsan Su htiyac5 20 b-) Hayvan Su htiyac5 20 c-)Sanayi Su htiyac5 20 d-)Özel htiyaç 21
3.4.2. Nüfus Hesaplar5 21 4.GELECEKTE ELAZI* ÇME SUYU TEM N NDE ÖNER LEN ALTERNAT F KAYNAKLAR 27
4.1. Elaz53 Uluova Yeralt5 Suyundan Kuyularla Su Temini 27 4.1.1.Uluova Yeralt5 Su Kuyular5n5n Su Kalitesi 29
4.2. Keban Baraj Gölünde çme Suyu Temini 30
4.2.1. Me1eli Pompaj5 (P1) 31
4.2.2. Direkli Pompaj5 (P2) 32
4.2.3. Karaa3aç Pompaj5 (P3) 33
4.3. Munzur Su Kayna35 35 5.ELAZI* BELED YES OSU VER LER N N TESP T 49 5.1. Su Kesintisi S5ras5nda Su htiyac5n5n Kar15lanmas5 Ve Da35l5m5 49 5.2. Sular5n Kesilme S5kl535 49 5.3. Su Miktar5 50 5.4. Su Kaçaklar5n5n En Fazla Oldu3u Yerler 50
5.5. Su Kaçaklar5n5n Önlenememesinin Nedenleri 51
5.6. Çevre Kirlenmesi le Sular5n Kirlenmesi li1kisi Tahmini 52
5.7. (ebeke Borular5n5n Erken Y5pranmas5 52 5.8. Özel Su Deposu Kullan5m5n5n Sak5ncalar5 53 5.9. Tesislerde Yap5m Öncelik S5ras5 53 5.10. Su Kaça35n5 Etkileyen Faktörler 54
5.10.1. Su Kaça35n5n Oran5 54
5.10.2. Patlaman5n Olu1ma Frekans5 55
5.10.3. Patlak Noktalar5n5n Bulunmas5 55
5.10.4. Su Darbesi 55
5.10.5. Bas5nç De3i1imi 55
5.10.6. Topra35n Hareketi 55
5.10.7. Borular5n Kötüle1mesi 56
5.10.8. Kötü 1çilik; Kötü Malzeme Ve Kötü Ba3lant5lar 56
5.10.9. Trafik Yükü 56
5.10.10. Zaman 57
5.11. Su kaça35 Kontrol Metotlar5 57
5.11.1. Bas5nç Kontrolü 57
5.11.2. Pasif Su Kaça35 Kontrolü 57
5.11.3. Düzenli Veya Rasgele Dinleme 58
5.11.4. Bölgesel Ölçümleme 58
5.11.5. Su Kaça35 Ölçümlemesi 58
5.11.6. Bölgesel Ölçümleme Ve Su Kaça35 Ölçümlemesinin Birle1tirilmesi 59 5.12. Su Kaça35 Olan Bir Noktan5n Belirlenmesi 59
5.12.1. Dinleme Tekni3i 60
5.12.2. Gaz zleme Tekni3i le Kaçak Noktan5n Belirlenmesi 61
5.12.3. Kesmek Ve Kapamak 61
5.12.4 Deneme Kaz5lar5 61
5.13. Depolardaki Su Kaçaklar5 62
5.13.1. Depolardaki Su Kaça35n5n Yerinin Belirlenmesi 62
6. SONUÇ VE ÖNER LER 63
KAYNAKLAR 66
EK 1
Anket Formu 67
EK LLER L STE S
Sayfa No
(ekil 4.1 Munzur Su Kayna35 alternatif isale hatlar5………..36
(ekil 4.2 Munzur ve Ar5cak Su Kaynaklar5 güzergah alternatifleri………37
TABLOLAR L STES
Sayfa No
Tablo 2.1 çme-kullanma sular5 için mikrobiyolojik parametreler………..4
Tablo 2.2 çme-kullanma sular5 için kimyasal parametreler………5
Tablo 2.3 çme-kullanma sular5 için gösterge parametreleri ………6
Tablo 2.4 çme sular5nda müsaade edilen radyoaktivite de3erleri..………..6
Tablo3.1 DS 9. Bölge su kaynaklar5 potansiyeli………16
Tablo3.2 Kas5m 1999 rasatlar5na göre Elaz53 ovas5ndaki kaynak ve çe1me debileri..17
Tablo3.3 Nüfus say5m5na göre su ihtiyaç debisi………..18
Tablo 3.4 Elaz53’5n y5llara göre nüfus say5m5 de3erleri………...21
Tablo 3.5 Elaz53 kenti nüfus ve su ihtiyac5 projeksiyonu………24
Tablo 3.6 Hesap metotlar5na göre ihtiyaç debileri………...25
Tablo 3.7 P1 Pompa stasyonu içme suyu analiz raporu……….26
Tablo4.1 Gelecekte ihtiyaçlar için kullan5lacak olan Uluova mevcut içme suyu
artezyen ve kuyular5n5n verileri...28
Tablo 4.2 Uluova’da gelecekte kullan5lmas5 planlanan kuyular5n debileri………...29
Tablo 4.3 ller Bankas5 taraf5ndan Akçakiraz Beldesi’nde aç5lm51 kuyunun su kalitesi.30
Tablo 4.4 Keban Baraj Gölü suyu May5s 1997 y5l5 kalite gözlem sonuçlar5…………31
Tablo 4.5 Elaz53 su temini projesi Keban Baraj Gölü alternatifi yat5r5m program5….35
Tablo 4.6 Munzur Suyu kayna35 A güzergah5 ke1if özeti………38
Tablo4.7 Munzur Suyu kayna35 A güzergâh5 ke1if özeti………39
Tablo4.8 Munzur Suyu kayna35 A güzergâh5 ke1if özeti……….40
Tablo4.9 Munzur Suyu kayna35 B güzergâh5 ke1if özeti……….41
Tablo 4.10 Munzur Suyu kayna35 B güzergâh5 ke1if özeti………..42
Tablo 4.11 Munzur Suyu kayna35 B güzergâh5 ke1if özeti………..43
Tablo 4.12 Munzur Suyu kayna35 C güzergâh5 ke1if özeti………..44
Tablo 4.13 Ar5cak Suyu kayna35 güzergâh alternatifinin ke1if özeti………...45
Tablo 4.14 Alternatiflerin maliyet aç5s5ndan kar15la1t5r5lmas5……….47
Tablo 4.15 Alternatiflerin kar15la1t5r5lmas5………..48
Tablo 5.1 Su kesintisi s5ras5nda su ihtiyac5n5n kar15lanmas5 ve da35l5m5……….49
Tablo 5.2 Sular5n kesilme s5kl535………..49
Tablo 5.3 Su miktar5………50
Tablo 5.4 Su kaçaklar5n5n en fazla oldu3u yerler………50
Tablo 5.5 Su kaçaklar5n5n önlenememesinin nedenleri………...51
Tablo 5.6 Çevre kirlenmesi ile sular5n kirlenmesi ili1kisi tahmini………..52
Tablo 5.7 (ebeke borular5n5n erken y5pranmas5 nedenleri………..52
Tablo 5.8 Özel su deposu kullan5m5n5n sak5ncalar5……….53
Tablo 5.9 Tesislerde yap5m öncelik s5ras5 tahminleri………..54
Tablo 5.10 Kaçak noktas5 bulucu detektör markalar5………..60
S MGELER
[hk] Yük kayb5 L;[J] Hidrolik e3im [D] Boru çap5 L; T Sürtünme faktörü [V] Ortalama h5z LT-1;[L] Boru boyu, LN Cidar sürtünmesi ile ilgili katsay5 [R] Hidrolik yar5çap
C Cidar pürüzlülü3ü ve boru cinsi
P Nüfus art51 yüzdesi
Ny Yeni nüfus say5m5 Ne Eski nüfus say5m5
A Yeni ve eski diye ifade edilen nüfus say5mlar5n5n aras5ndaki y5l say5s5d5r Ng Son say5mdan sonraki nüfus
Ny Son say5mdaki nüfus
P Nüfus art51 yüzdesi
Tg Nüfus tahmini yap5lan y5l
Ty Son nüfus say5m5n5n yap5ld535 y5l Qh Gelecekteki nüfusun su ihtiyac5 (lt/sn) Ng Gelecekteki projelendirme nüfusu Qmax(g) Ki1i ba15na kullan5lan masimum su(lt)
Ö Z E T
Yüksek Lisans Tezi
ELAZI
L ÇME SUYU PROBLEMLER ve ÇÖZÜM
ÖNER LER
Necmettin GÜL
F5rat Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
n1aat Mühendisli3i Anabilim Dal5
2007, Sayfa 67
Günümüzdeki h5zl5 nüfus art515, sulu tar5m5n yayg5nla1mas5 ve
endüstriyel kalk5nma, do3al su sistemini nicelik ve nitelik yönünden
zorlamaktad5r. Bu durum, su ile ilgisi olan yasal, idari, sosyal, teknik ve
ekonomik tüm faaliyetleri entegre bir biçimde kapsayan su kaynaklar5
yönetimine daha bilinçli ve sistematik yakla15lmas5n5 zorunlu k5lmaktad5r. Su
küresel ölçekte tükenmeyen do3al kaynaklar grubu içinde say5labilirse de,
bölgesel ve yerel olarak sonlu bir kaynak durumundad5r.
Elaz53’da özellikle terör nedeni ile al5nan göçler ve düzensiz
1ehirle1meden dolay5, mevcut içme suyu 1ebekesi 2010 y5llar5ndan sonra yetersiz
duruma dü1ecektir. Artan nüfus ihtiyac5na cevap verebilecek kaynak ve eskiyip
de3i1tirilmesi gerekli olan tesislerin de gözden geçirilerek içme suyunun kalite
ve nicelik olarak iyile1tirilmesi konusu da ayr5 bir önem arz etmektedir. Bu
çal51mada Elaz53 linin 2025 y5l5na kadar içme ve kullanma suyu ihtiyac5
belirlenmi1, bu ihtiyac5 giderebilecek alternatif kaynaklar ara1t5r5lm51 ve içme
suyu tesisleri incelenerek sorunlar belirlenmeye çal515lm51 ve çözüm önerileri
sunulmu1tur.
ABSTRACT
Master Thesis
ELAZIG CITY DRIKING WATER PROBLEMS AND SOLVE SUGGESTIONS
Necmettin GÜL
F5rat University
Graduate Scholl of Natural and Applied Sciences
Department of Civil Engineering
2007, Page:67
The fast increase population in our day, watery agriculture become widespread
and 5ndustrial development, forced natural water system to state and quality direction.
This case, water with interest one legal, managerial, technical, and economical all
activities integrate in one shape include water spring to menagement, more conscious
and systemically approach to make necessary. However much this case not to run out in
the natural spring group, finally one spring in case as regiaral and local.
Because of terror and to take offance migrations and irregular urbanization,
present driking water band will fall down insufficient case after 2010 years. Because of,
remaining people rate will can answer spring and recessary to change one old
foundation too station cure case too different to be one importent an opinion.
This study was be designation necessity driking and usesed Elaz53 City’s water,
This necessity will be satisfy alternative springs was be resarched and drinking water
foundations be investigated, matters was be worked designate and solve suggestions
was be put for forward.
1.G R
nsan ya1am5 boyunca suya muhtaçt5r. Besinsiz kalm51 bir vücut günlerce ya1am5n5 devam ettirebilir fakat susuz kalan bir canl5 belli bir saat sonra ölür. T5pk5 bunun gibi yeryüzünün ya1am kayna35 da yeterli ve kaliteli sudur.
Bir taraftan h5zla geli1en Dünya’n5n de3i1en ko1ullar5na paralel olarak su kaynaklar5n5n çe1itli amaçlar için kullan5m5na yönelik talepler giderek artarken, di3er taraftan Dünya kamuoyu do3al çevrenin temel unsurlar5ndan biri olan su ile ilgili sorunlara daha duyarl5 davranmaya ba1lam51t5r.
Yeryüzü kabu3unda en bol miktarda bulundu3u bilinen moleküler madde 1,38 milyar km3 olan toplam potansiyeli ile sudur. Su, ayn5 zamanda tabiattaki canl5lar taraf5ndan en çok kullan5lan do3al kaynakt5r.
Bir su kayna35n5n varl535, onun kendili3inden kullan5labilir su kayna35 olarak kabul edilmesine yetmez. Bunun için, tan5mlanabilir bir talebe yönelik olarak, suyun belirli bir yerde ve belirli bir zaman periyodu boyunca yeterli kalite ve miktarda mevcut bulunmas5 veya mevcudiyetinin sa3lanabilmesinin imkân dâhilinde olmas5 gerekir. Su kaynaklar5n5n rasyonel yönetimi için uyumlu bir politikaya duyulan ihtiyaç aç5kça ortaya ç5km51 ve Dünya genelinde kabul görmü1tür.
Su kayna35 sisteminin temel eleman durumunda oldu3u su kaynaklar5 yönetiminin ana hedefleri 1u 1ekilde tan5mlanabilir;
Yerüstü ve yeralt5 sular5n5n mevcut ve gelecekteki durumlar5n5n miktar ve kalite olarak belirlenmesi, temin edilme imkânlar5n5n de3erlendirilmesi.
Toplumun su talebinin belirlenmesi, planlanmas5 ve düzenlenmesi.
Su bilânçolar5n5n olu1turulmas5, dengelerdeki devaml5l535 sa3layacak unsurlar5n derlenmesi ve su kaynaklar5n5n rasyonel kullan5m5na yönelik uzun vadeli bir stratejinin geli1tirilmesi.
Tükenme ve kirlenmeden korunmalar5 için su kaynaklar5n5n durumunun takibi. Su kayna35 sistemlerinin planlanmas5 ve yönetimin modellenmesi.
Su kayna35 i1letme ko1ullar5n5n önceden tayini ve rasyonel su kullan5m5n5n geli1tirilmesi.
Toplumun suyun zararlar5ndan etkilenmemesi için unsurlar5n (örne3in, rezervuarlar5n, ar5tma tesislerinin) verimli kullan5m5.
Türkiye’de su kaynaklar5n5n kullan5m durumu tüketilebilecek yüzey ve yeralt5 kökenli toplam su miktar5n5n y5lda 110 milyar m3oldu3unu ortaya koymaktad5r. Bu miktar5n yakla15k
95 milyar m3’ünün yurt içinde do3an yüzey sular5ndan; 3 milyar m3’ünün de yurt d515ndan giri1 yapan akarsulardan; 12 milyar m3’ünün ise yeralt5 sular5ndan sa3lanabilece3i kabul edilmektedir.
Elaz53 ili F5rat Havzas5 içinde yer almaktad5r. Elaz53 ilinin en büyük su kayna35 F5rat nehridir. ldeki yerüstü ve yeralt5 suyu olmak üzere toplam 20.850 milyon m3/y5l olan su potansiyeline bir müdahale olmad535 takdirde, bu su ya kom1u ülkelere ak5p gitmekte veya s5n5rlar5m5z5n içinde deniz, göl ve batakl5klarda son bulmaktad5r. Elaz53 ilinin ileriki y5llarda artan su ihtiyac5 Munzur suyu, Akda35 suyu, Uluova yeralt5 suyu ve Keban Baraj Gölü suyu olmak üzere dört alternatiften kar15lanabilecektir. Akda35 ve Munzur suyu alternatifleri büyük maliyet gerektiren merkez belediye taraf5ndan büyük maliyet gerektirdi3i için bu iki alternatifin merkezi hükümet taraf5ndan desteklenmesi gereken projelerdir. Keban Baraj Gölü’nün suyu sulamaya elveri1li olup, Uluova’da bu gölün sular5ndan büyük ölçüde istifade edilmektedir.
çme suyu olarak kullanmak için Baraj Gölü suyunun ar5t5lmas5 gerekmektedir.
2.KENTSEL ÇME SUYU SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNER LER
1998 y5l5nda Türkiye’de içme ve kullanma suyunun 1.584.686.000 m³’ü yüzey suyu, 2.457.772.000 m³’ü de yeralt5 suyundan temin edilmi1tir. Yüzey suyu olarak baraj, gölet, göl, akarsu ve di3er kaynaklar, yeralt5 suyu olarak da kuyu ve kaynak suyu de3erlendirmelerde esas al5nm51t5r (DPT, 2005).
Kentsel içme suyu sorunlar5 1. Su temini, su kalitesi ve hijyen 2. Da35t5m, i1letme ve kay5plar 3. Finansman
olmak üzere üç ana ba1l5k alt5nda toplanabilir.
2.1. Su Kalitesi Ve Su Temininde Kar12la12lan Sorunlar Ve Çözüm Önerileri
2.1.1. çme Kullanma Sular2 çin Gerekli Parametreler
çme suyu için Sa3l5k Bakanl535 taraf5ndan insani amaçla kullan5lacak su ile ilgili bir yönetmelik ç5kart5lm51t5r. Bu Yönetmelik, 24/4/1930 tarihli ve 1593 say5l5 Umumi H5fz5ss5hha Kanununun 235 ve 242 nci maddeleri, 27/5/2004 tarihli ve 5179 say5l5 G5dalar5n Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine dair kanun Hükmünde Kararnamenin de3i1tirilerek kabulü Hakk5nda Kanunun 26 nc5 maddesi, 13/12/1983 tarihli ve 181 say5l5 Sa3l5k Bakanl535 Te1kilat ve Görevleri Hakk5nda Kanun Hükmünde Kararnamenin 43 üncü maddesine dayan5larak, ayr5ca Avrupa Birli3ine üye ülkelerce esas al5nan nsani Kullan5m Amaçl5 Sular5n Kalitesine Dair 98/83/EC say5l5 Konsey Direktifi, Do3al Mineralli Sular5n Ç5kart5lmas5 ve Pazarlanmas5na
li1kin Üye Devletlerin Kanunlar5n5n Uyumla1t5r5lmas5 Hakk5ndaki 15/7/1980 tarihli ve 80/777/EEC say5l5 Konsey Direktifi ile Do3al Mineralli Sular çin Konsantrasyon Limitleri ve Etiketleme Bilgileri Hakk5nda Liste Olu1turulmas5 ve Do3al Mineralli Sular5n ve Kaynak Sular5n5n Ozonla Zenginle1tirilmi1 Hava ile 1leme Tabi Tutulmas5n5n (artlar5n5 Belirleyen 16/5/2003 tarihli ve 2003/40/EC say5l5 Konsey Direktifine paralel olarak, haz5rlanm51t5r. Bu yönetmelikte içme suyunun Tablo2.1, Tablo2.2, Tablo2.3 ve Tablo2.4’de belirtilen parametreleri ta15mas5 gerekir.
Bu parametreler mikrobiyolojik parametreler, kimyasal parametreler, gösterge parametreleri ve radyoaktif parametreler olarak tespit edilmi1tir (DPT, 2005).
a)Mikrobiyolojik parametreler
Tablo 2.1. çme-kullanma sular5 için mikrobiyolojik parametreler (OSU, 2006)
Parametre Parametrik de3er say5/100 ml
Escherichia Coli ( E. Coli ) 0/100 ml
Enterokok 0/100 ml
Koliform bakteri 0/100 ml
çme Sular5 için
Parametre Parametrik de3er say5/ ml
Escherichia Coli ( E. Coli ) 0/250 ml
Enterokok 0/250 ml
Koliform bakteri 0/250 ml
P. aeruginosa 0/250 ml
Fekal koliform bakteri 0/250 ml
Salmonella 0/100 ml
Clostridium Perfiringens 0/50 ml
Patojen Staphylococlar 0/100 ml
22 °C’de koloni say5s5 37 °C’de koloni say5s5
100/ml 20/ml
Parazitler 0/100 ml
Di3er mikroskobik canl5lar 0/100ml Kaynak Sular5 için
Parametre Parametrik de3er say5/ ml
Escherichia Coli ( E. Coli ) 0/250 ml
Enterokok 0/250 ml
Koliform bakteri 0/250 ml
P. aeruginosa 0/250 ml
Fekal koliform bakteri 0/250 ml
Patojen Mikroorganizmalar 0/100 ml
Anaerob sporlu sülfat redükte eden bakt. 0/50 ml
Patojen Staphylococlar 0/100 ml
Kaynaktan al5nan numunede maksimum : 22 °C’de 72 saatte agar-agar veya agar-jelatin kar515m5nda koloni say5s5
37 °C’de 24 saatte agar-agar kar515m5nda koloni say5s5
20/ml 5/ml Ambalajlanm51 sularda ambalajland5ktan
sonra maksimum: (Numune, Ambalajlanmay5 takiben 12 saat içerisinde al5nmak ve bu süre içerisinde 4oC±1oC ’de saklanm51 olmak kayd5yla) :
22 °C’de 72 saatte agar-agar veya agar-jelatin kar515m5nda koloni say5s5
37 °C’de 24 saatte agar-agar kar515m5nda koloni say5s5
100/ml 20/ml
Parazitler 0/100 ml
Di3er Mikroskobik Canl5lar 0/100 ml
b) Kimyasal Parametreler
Tablo 2.2. çme-kullanma sular5 için kimyasal parametreler (OSU, 2006)
Parametre Parametrik de3er Birim
Akrilamid 0.1 µg/L
Antimon 5.0 µg/L
Arsenik 10 µg/L
Benzen 1.0 µg/L
Benzo (a) piren 0,010 µg/L
Bor 1 mg/L
Bromat 10(içme-kullanma sular5 için 31 Aral5k 2007 y5l5na kadar 25 µg/L olarak uygulan5r)
µg/L Kadmiyum 5,0 µg/L Krom 50 µg/L Bak5r 2 mg/L Siyanür 50 µg/L 1,2-dikloretan 3,0 µg/L Epikloridin 0,10 µg/L Florür 1,5 mg/L
Kur1un 10 (içme-kullanma sular5 için 31 Aral5k 2012 tarihine kadar 25 µg/L olarak uygulan5r)
µg/L C5va 1,0 µg/L Nikel 20 µg/L Nitrat 50 mg/L Nitrit 0,50 mg/L Pestisitler 0,10 µg/L Toplam pestisitler 0,50 µg/L Polisiklik romatik hidrokarbonlar 0,10 µg/L Selenyum 10 µg/L Tetrakloreten ve trikloreten 10 µg/L Trihalometanlar-toplam 100 (içme-kullanma sular5 için 31 Aral5k 2012
tarihine kadar 150 µg/L olarak uygulan5r)
µg/L
c) Gösterge parametreleri
Tablo 2.3. çme-kullanma sular5 için gösterge parametreleri (OSU, 2006)
Parametre Parametrik De3er Birim
Alüminyum 200 µg/L
Amonyum 0,50 mg/L
Klorür 250 mg/L
C. perfringens (sporlular dahil) 0 say5/100 ml
Renk Tüketicilerce kabul edilebilir ve herhangi bir anormal de3i1im yok
letkenlik 2500 20 °C’de µS /
cm
PH 6,5 ve 9,5 pH birimleri
Demir 200 µg/L
Mangan 50 µg/L
Koku Tüketicilerce kabul edilebilir ve herhangi bir anormal de3i1im yok
Oksitlenebilirlik 5,0 mg/L O2
Sülfat 250 mg/L
Sodyum 200 mg/L
Tat Tüketicilerce kabul edilebilir ve herhangi bir anormal de3i1im yok 22 °C’de koloni say5m5 Anormal de3i1im yok
Koliform bakteri 0 Say5/100 ml
Toplam Organik Karbon (TOC) Anormal de3i1im yok
Bulan5kl5k Tüketicilerce kabul edilebilir ve
herhangi bir anormal de3i1im yok
d) Radyoaktivite parametreleri
Tablo 2.4. çme sular5nda müsaade edilen radyoaktivite de3erler (OSU, 2006)
Parametre Parametrik de3er Birim
Trityum 100 Bq/L
Toplam gösterge dozu 0,10 mSv/y5l
Alfa yay5nlay5c5lar 0.1 Bq/L
Beta yay5nlay5c5lar 1 Bq/L
Su kalitesi ve su temininde kar15la15lan sorunlar ve çözüm önerileri ise a1a35daki gibi s5ralanabilir;
• H5zl5 nüfus art515, köyden kente göç, yat5r5mlar5n geciktirilmesi ve zaman5nda belirlenememesi nedeniyle içme ve kullanma suyu temininde s5k5nt5lar ya1anmaktad5r.
• Kentsel alanlardaki sorunlar5n ço3u, kaçak yap5la1man5n oldu3u imars5z alanlarda yo3unla1maktad5r. Geli1i güzel olu1an bu bölgelerde içme ve kullanma suyu götürmek kentin imarl5 alanlar5na göre daha zor ve daha pahal5 olarak sa3lanmaktad5r.
• Planl5 bölgelerde daha fazla kata izin verilmesi gibi imar plan5ndaki de3i1iklikler nüfus yo3unlu3u ve dolay5s5yla içme suyu ve kullanma suyunun talebinin artmas5na neden olmaktad5r.
• Siyasi otoritenin naz5m planlara müdahalesi planlamada sorun yaratmaktad5r.
• Barajlar5n çevresinde yap5la1maya ba3l5 olarak ham su kayna35 kirlenmektedir.
• Su havzalar5 yap5la1ma, sanayi, tar5m ve hayvanc5l5k gibi faaliyetler sonucu kirlenmektedir.
• Havza baz5nda içme, sulama, sanayi ve enerji sektörlerinin su ihtiyaçlar5 belirli de3ildir.
• Yeralt5 sular5 kat5 at5k depolama sahalar5ndaki s5z5nt5 sonucunda kirlenmektedir.
• Jeolojik formasyonlar5n yeralt5 suyuna, baraj ve göllerde tutulan ham suya etkisi bilinmemektedir.
2.2. Da?2t2m, 1letme Ve Kay2plardaki Sorunlar
• çme suyu sistemlerinde bak5m, onar5m ve kaçak kontrolü amaçl5 tesisat galerileri bulunmamaktad5r.
•Mevcut içme suyu ar5tma tesislerinde, önemli i1letme problemleri gözlenmektedir. lk yat5r5m maliyeti yüksek olan bu gibi tesisler, vas5fs5z ki1iler veya gruplar taraf5ndan i1letilmektedir. Ham su, genelde kimyasal madde kullan5lmaks5z5n filtre edilmekte ve klorla dezenfekte edilip 1ehir 1ebekesine verilmektedir. Tesisin ihtiyac5 olan rutin bak5m ve gereken yenileme i1lemleri için neredeyse hiçbir kaynak ayr5lmamaktad5r. Kaynaklar5 Belediyeler ba1ka amaçlarla kullanmaktad5r. Bu husus tesislerin ekonomik ömürlerinin k5salmas5na neden olmaktad5r.
•Belediyeler politik kayg5larla su sat51 fiyatlar5n5 dü1ük düzeyde tutmakta, baz5 belediyelerde tarife uygulamas5 yap5lmamaktad5r. Bu durum suyun israf5na neden olmaktad5r.
•Sayaçs5z su kullan5m5 belediyelerde ve büyük kentlerin gecekondu yerle1im bölgelerinde yayg5nd5r. Kaçak kullan5mlardan dolay5 gerçek su tüketim miktar5n5n bilinmemesi tüketilen miktar5n gerçekçi olarak fiyatland5r5lmamas5na neden olmaktad5r.
•(ehir 1ebeke suyundaki %50’lere varan su kayb5 çok ciddi ve dikkatle ele al5nmas5 gereken bir konudur.
• Kent içi alt yap5 1ebeke çal51malar5nda kamula1t5rma ve ruhsat i1lemlerinde yerel yönetimler ve ilgili di3er kurulu1lar5n yetkileri yeterince belirgin de3ildir.
•Genel olarak belediyelerin ve büyük 1ehir belediyelerinin su ve kanalizasyon idarelerinin bünyesindeki yeti1mi1 ve vas5fl5 teknik personel yeterli de3ildir.
2.3. Finansmanda Kar12la12lan Sorunlar
•Son y5llarda ülkemizde ödemeler dengesi aç5k verdi3inden, alt yap5 yat5r5mlar5 için de yeterli kaynak ayr5lmamaktad5r. Bu nedenle birçok alt yap5 yat5r5m5 ele al5nmamaktad5r.
•Alt yap5 yat5r5mlar5n5n zorlay5c5 ihtiyac5n5 hisseden baz5 belediyeler d51 ülkelerden kredi temin ederek ödemekte çok zorlanacaklar5 a35r borçlar5n alt5na girmektedir.
• ller bankas5 yat5r5mlar5n5n en önemli finansman kayna35 vergi gelirlerinin %3 ünü olu1turan belediye fonudur. Ancak 1993 y5l5nda itibaren Belediye fonu genel bütçe kapsam5na al5nd535ndan bütçeye çok dü1ük miktarda fon ödene3i konulmakta ve bu da yat5r5mlar5n öz kaynaktan kar15lanan miktar5n5 her sene art5rmaktad5r.
•Yerel yönetimlerin kendi yat5r5mlar5n5n bir bölümünü yapabilme güçleri s5n5rl5 gelir kaynaklar5 nedeni ile olu1mamakta, bu s5n5rl5 gelir kaynaklar5n5n önemli bir bölümü personel giderlerine ayr5lmaktad5r.
• çme suyu tarifeleri gerçekçi olarak tespit edilmemektedir. Yeni imara aç5lan alanlara götürülen alt yap5 hizmetlerinden arsa de3eri art5rmas5na ra3men baz5 belediyelerce katk5 pay5 al5nmamaktad5r.
2.4. çme Suyu Sorunlar2n2n Çözüm Önerileri
Yukar5da belirtilen sorunlar5n çözümü a1a35da s5ralanm51t5r.
•Her y5l kullan5ma sunulan içme suyu miktar5n5n en az nüfus art51 h5z5na paralel olarak art5r5lmas5, buna ba3l5 olarak da sektörde görev yapan kurulu1lar5n yat5r5mlar5n5 art5rarak sürdürmeleri kaç5n5lmaz bir zorunluluk olarak de3erlendirilmelidir.
•Alt yap5 hizmetleri tamamlanm51, imarl5 arsa üretiminin sa3lanmas5 bir ba1ka deyi1le alt yap5n5n önce, yap5la1man5n ise daha sonra gerçekle1tirilmesi gerekmektedir.
•
mar planlar5 ile alt yap5 projelerinin e1zamanl5 olarak ele al5nmas5, uygulamada en uygun çözümlere olanak tan5yacakt5r. Mevcut kentsel teknik alt yap5n5n özellikle içme suyu•1ebekesinin a15r5 yüklenmesini önlemek üzere, meskûn alanlarda imar plan5 de3i1iklikleri yap5larak konut yo3unluklar5n5n art5r5lmas5n5n önlenmesi gerekli görülmektedir.
•Su israf5n5 önleyici e3itim programlar5n5n medyada yer almas5 sa3lanmal5d5r.
•Yüzeysel ve yeralt5 sular5n5n kalite atlas5 ç5kar5lmal5d5r.
• çme, sulama, sanayi, enerji sektörleri su ihtiyaçlar5 havza baz5nda belirlenmelidir.
•Kat5 at5k depolama sahalar5n5n seçiminde içme suyu faktörü dikkate al5nmal5, içme suyu kaynaklar5n5n s5z5nt5 sular5n5n tehdidi alt5nda bulunmas5 önlenmelidir.
•Ham su kaynaklar5n5n yeterince korunmas5, ar5tma maliyetini dü1ürece3inden, tüketiciye kaliteli ve sa3l5kl5 içme suyu daha ucuza temin edilebilir.
•Siyasi otoritenin naz5m plan uygulamalar5na geli1igüzel müdahalelerinin durdurulmas5 yönünde gerekli önlemler al5nmal5d5r.
•Gerek yeralt5 ve gerekse yerüstü su kaynaklar5n5n kirlenmesine ve bozulmas5na kar15 gereken önlemler al5n5rken, söz konusu kaynaklar5n kirlenmeden önce korunmas5, at5k sular5n uzakla1t5r5lmas5, kat5 at5k toplanmas5 ve depolanmas5, endüstriyel kirlenmenin olabildi3ince önlenmesi, tar5msal alanlardan gelen a15r5 gübre ve tar5m ilac5 kullan5lmas5ndan kaynaklanan su kirlenmesinin kabul edilebilir düzeylere indirilmesi konular5 üzerinde titizlikle durulmal5, bu konuda yetkili kurulu1lar5n görevini eksiksiz olarak yerine getirmesi sa3lanmal5d5r. Özellikle içme suyu kayna35 olarak kullan5lan baraj ve do3al göllerin kirlenmeye kar15 korunmas5 ödün verilmeden sürdürülmelidir.
•Kentsel teknik altyap5 kapsam5na giren yol, içme suyu, at5k su, ya3mur suyu, elektrik, havagaz5/do3algaz ve haberle1me 1ebekelerinin ve güzergâhlar5n5n, birbirileriyle ili1kileri gözetilerek tesisat galerilerde olu1turulmal5d5r. mar planlar5nda, galerilerin üstüne gelen uygun alanlar, bak5m, onar5m ve yenileme çal51malar5na olanak verecek kullan5mlara ayr5lmal5d5r. Alt yap5 tesislerinin yap5m5 s5ras5nda ortaya ç5kabilecek üst üste dü1meler, çak51malar ve benzeri yer seçimi sorunlar5n5 ortadan kald5racak yeni düzenlemelere gidilmeli ve kald5r5m altlar5n5n payla15m5n5n TSE standartlar5 çerçevesinde uygulanmas5 sa3lanmal5d5r.
•Kent içi alt yap5 1ebeke çal51malar5nda yerel yönetimler ve ilgili di3er kurulu1lar5n kamula1t5rma ve ruhsat i1lemlerindeki karma1a giderilmeli ve kamu yarar5 ön planda tutularak soruna i1levsel ve kal5c5 çözümler getirilmelidir.
•(ebeke kay5plar5n5n %16–18 seviyelerine indirilmesi hedeflendirilmelidir. Böylece il ve ilçe merkezlerimizdeki yüksek nüfus art51 h5z5na ra3men herhangi bir kapasite art5r5m5 yap5lmaks5z5n, yakla15k olarak 10 y5ll5k ek rezerv 1ans5 do3acakt5r. Bu nedenle, su kay5p ve kaçaklar5n5n olabildi3ince azalt5lmas5 ve engellenmesi yönündeki çaba ve yat5r5mlara a35rl5k ve öncelik verilmelidir. Bu konuda belediyelere mali ve teknik destek sa3lanmal5d5r.
•Tüm alt yap5 yapan kurulu1lar5n tesislerinin i1letme planlar5n5 içeren mü1terek plan geli1tirilmeli ve alt yap5 i1leten ve yapan kurulu1larda bu planlar titizlikle saklanmal5d5r. Elaz53 Belediyesi bu konu ile ilgili olarak DS 9. Bölge Müdürlü3ü ile görü1 al51veri1inde bulunmaktad5r.
•Hat kaçaklar5n5n azalt5lmas5 maksad5yla Belediyeler 1ebeke haritalar5n5 detayl5 olarak ç5kartmal5 ve koruyucu hat bak5m5n5 yapmal5d5r.
•Kaçak suyun kullan5m5n5n önlenmesi için etkin denetim yap5lmal5d5r.
• çme suyu ve kullanma suyu amaçl5 ar5tma tesislerinin i1letilmesi kalite kontrolü hariç tutulmak ko1uluyla özelle1tirilmelidir.
•Yap5m5 devam eden tesisler için eldeki kaynaklar5n daha rasyonel da35l5m5n5n sa3lan5p bunlar5n biran önce bitirilmeleri sa3lanmal5 yeni yat5r5mc5 kimse yap i1let devret modeli uygulanmal5d5r.
•D51 kredi kullan5larak yap5lan i1ler mutlaka DPT ve ilgili Devlet Kurumu taraf5nda denetlenmelidir.
•Su tarifeleri gerçekçi bir biçimde objektif kriterlere dayal5 politik endi1elerden uzak olarak tespit edilip uygulanmal5d5r.
•Gerekti3inde öncelikli baz5 içme suyu projelerinin hazine garantisini haiz %100 d51 kredi temini ile ihale edilmesi, projelerin daha h5zl5 bitirilmesine yard5mc5 olabilir [DPT 2005].
2.5. sale Hatlar2n2n S2n2fland2r2lmas2
Su kayna35 ile hazne aras5nda, suyun iletilmesini sa3layan isale hatlar5, arazinin topografik durumuna ve elde mevcut malzemelere ba3l5 olarak ya serbest yüzeyli yahut da bas5nçl5 olarak projelendirilir. Serbest yüzeyli ak5mlara, içme suyu temininde normal olarak su kayna35 ile tasfiye tesisi aras5nda rastlan5r. Zira bu halde su kirlenme tehlikesine maruzdur. Di3er hallerde ise ak5m bas5nçl5d5r. Serbest yüzeyli bir ak5m üstü aç5k bir kanal içinde olabilece3i gibi, kapal5 bir isale hatt5 ve tünel içindede götürülebilir. Bas5nçl5 ak5mlar, daire kesitli isale hatlar5 ile iletilebilir. Di3er taraftan iletim cazibe ile olabilece3i gibi, sular5 tulumba ile de yükseltmek gerekebilir. Buna terfili isale ve boru hatt5na da terfi hatt5 denir (Muslu, 1980).
2.6. sale Hatlar2nda Kullan2lan Boru Çe1itleri
a) Font Borular
Font borular, 1ehirlerin su 1ebekelerinde en çok kullan5lm51 olan borulard5r. Bu borular dü1ey vaziyette duran kum kaplar5nda dü1ey dökümle, veya su ile so3utulan ve yatay bir eksen etraf5nda döndürülen kal5plarda savurma (santrfüj) usulü ile imal edilir. Savurma borular, imalat metoduna tabiat5 ve çabuk sertle1meler sebebiyle, dü1ey dökümle haz5rlanan borulara nazaran, daha üniform ve kesif bir yap5ya sahiptir. Kalitesinin iyi olmas5 sebebiyle savurma borular, daha ince cidar kal5nl535nda imal edilebilirler. Korozyona da daha iyi dayan5rlar. Font borular5n, korozyona kar15 mukavemetleri yüksek ve ömürleri uzundur (40-60 y5l kadar). Font borular, fabrikada tatbik edilen iki katl5 bir bitüm tabakas5 ile ayr5ca paslanmaya kar15 korunurlar. Bunun için boru ve boru özel parçalar5, 100º C ila 180º C s5cakl5kta, izolasyon maddesi içine dald5r5l5r. Bu maksatla ta1kömürü katran5 kullan5l5r. Böylece katran banyosunda geçirilmi1 borular5 koruyucu kaplamalar5, daha sonra, 1antiyede gerekli ise, iç ve d51lar5n5 bitüm sürülmek suretiyle tamir edilebilir. Bütün bu tedbirlere ra3men agresif sular, bilhassa oksijen muhtevas5n5n yetersiz olmas5 halinde malzemenin harap olmas5na yol açar (Samsunlu, 1977).
b) Çelik Borular
sale hatlar5n5n yüksek bas5nca maruz büyük çapl5 k5s5mlar5nda ço3u kere çelik borular kullan5l5r. Boylar5n5n uzun olmas5, boru hatt5n5n k5sa zamanda dö1enmesine imkân verir. Heyelan bölgeleri için çok elveri1lidir. Metropolitan 1ehirlerde istisnalar5 olmakla beraber eklerinin yap5lmas5ndaki güçlük sebebiyle, su 1ebekelerinde çelik borular nadiren kullan5l5r. Hafif olmalar5 da nakliye masraflar5n5 azalt5r. Netice itibariyle, yüksek iç bas5nca oturmaya ve darbelere kar15 mukavemet, aranan bir 1art olamasa bile, bu ekonomik faktör, çelik borular5n tercihinin bir sebebi olabilir. Bina su tesisat5nda da galvanizlenmi1 diki1siz çelik borular kullan5l5r. Font borulara göre, imal edilmeleri de, daha kolayd5r.
Buna kar15l5k, çelik borular5n önemli mahsurlar5 da vard5r. D51 bas5nçlara kar15 dayan5ks5zd5rlar. Mesela borular5n bo1alt5lmas5 s5ras5nda ortaya ç5kabilen bir vakum, borunun göçmesine sebep olabilir. Cidarlar5n5n ince ve korozyona dayan5ks5z olmalar5 bak5m masraflar5n5 art5r5r ve ömürlerini k5salt5r. 40 ila 600 mm çapl5 borular tercihen diki1siz, 300 ila 3000 mm çapl5 borular çelik levhalar5 spiral 1eklinde büküp kaynak diki1i ile birle1tirilerek imal edilirler (Samsunlu, 1977).
c) Asbestli Çimento Borular
Asbest lifleri, çimento ve su kar515m5n5n, yüksek bas5nç alt5nda çelik bir çekirdek üzerine tabakalar halinde sar5lmas5 suretiyle imal edilirler. Çaplar5 50 ila 400 mm, i1letme bas5nçlar5 25 ila 125 m aras5nda de3i1ir. 25 m bas5nca dayanan borular, ancak memba kaptajlar5nda, drenaj ve kanalizasyon i1lerinde kullan5labilir.
Asbest çimento borular büyük bir kimyasal mukavemete sahiptir. Kolayl5kla i1lenebilir, kesilebilir, delinebilir. (antiyede borular el testereleri ile lüzumlu uzunlu3a getirilirler. Üstünlükleri, a35rl5klar5n5n nispeten az, dona kar15 dayan5kl5 ve yük kay5plar5n5n küçük olmas5d5r. Is5 iletkenli3i iyi olmad535ndan su 5s5nmaz. Man1onlarla ba3land535ndan ek yerleri elastik olup, 3º ile 6º’ lik do3rultu de3i1imleri dirsek kullanmadan gerçekle1tirilebilir.
Mahsurlar5, font gibi, çarpma ve darbelere kar15 hassas ve e3ilme mukavemetlerinin zay5f olmas5d5r. Heyelan bölgelerinde ve dolma zeminlerde kullan5lmaz. Ayr5ca, asbest çimento borular5n özel parçalar5 yaln5z dirseklerden ibarettir. Bunlar5n d515nda kalan ayr5m noktalar5, vanalar çap de3i1im noktalar5 ve benzer yerler, fonttan yap5lm51 özel parçalarla te1kil edilir. Bu sebeple böyle yerleri az olan boru hatlar5nda kullan5labilir (Samsunlu, 1977).
d) Beton ve Betonarme Borular
Bas5nçs5z isale hatlar5nda t5pk5 kanalizasyonda oldu3u gibi, beton borular kullan5labilir. Teçhizats5z beton borular, bas5nçl5 isale hatlar5nda kullan5lamaz. Sudan ayr5lan maddeler ve korozyon sebebiyle boru yüzeyinin zamanla yumru ve kabuk ba3lamamas5 önemli bir üstünlüktür. Bu sebeple su iletme kapasiteleri yüksektir (Hazen-Williams katsay5s5 C=138-152). 60 m i1letme bas5nc5na kadar betonarme borular kullan5labilir. Daha büyük bas5nçlar için ön gerilmeli betonarme borular söz konusu olur. Ön gerilmeli betonarme borular, ekonomik olu1lar5 sebebiyle, büyük çaplarda çelik borular5n yerini alm51lard5r. Öngerilmeli betonarme borular5n a35rl5klar5 font ve çelik borular aras5ndad5r. Uzun isale hatlar5nda, özel parça ve donat5m elemanlar5na az ihtiyaç olunan hallerde tatbik alan5 bulurlar. 1letme bas5nç yükseklikleri 350 mss’a kadar ç5kmaktad5r (mss= metre su sütunu) (Samsunlu, 1977).
e) Plastik Borular
PE (Poli ethylene) ve sert PVC (Polyvinylchloride) den imal edilen plastik borular son y5llarda geni1 tatbikat sahas5 bulmu1lard5r. PE borular e3ilebilir ve bu sebeple dirse3e ihtiyaç göstermezler. Sert PVC ise böyle de3ildir. Belirli bir i1letme bas5nc5na çal51t5r5labilen bir plastik
borunun ekonomik olarak imal edilebilece3i en büyük bir çap vard5r. PVC için maksimum i1letme bas5nc5 yüksekli3i 160 m kabul edilebilir. Bu bas5nç için en büyük çap 300 ila 400 mm aras5nda de3i1ir. PE borular için ise maksimum i1letme bas5nc5 yüksekli3i 100 m dir.
Plastik borular, korozyona kar15 dayan5kl5d5r. Esnek olduklar5ndan suyun donarken geni1lemesi de boruya zarar vermez. Bununla beraber, 0º C’ nin alt5ndaki s5cakl5klarda, PVC malzemesi gevrek bir hal al5r. Bu sebeple 5 º C’ nin alt5ndaki s5cakl5klarda, PVC borular dö1enmemelidir. PE için ise son durum böyle de3ildir.
Plastik borular5n en büyük mahsurlar5, genle1meleri, yanmalar5, 20 º C’ nin üstünde ve zamanla mukavemetlerini kaybetmeleridir. PE borular5 hava gaz5 borular5n5n, benzin istasyonlar5n5n yan5na ve ayr51an, çürüyen zeminlerin içine dö1enmemelidir. PVC ise böyle durumlarda bir zarar görmez. PVC borular 1ebekelerde ve bina iç tesisat5nda kullan5l5r. PVC, ev ba3lant5s5 olarak kullan5lmaz. Burada PE, kur1un borular5n yerini alm51 durumdad5r (Samsunlu, 1977).
2.7. Yük Kay2plar2n2n Hesab2
Uzun iletim hatlar5nda yersel yük kay5plar5 ihmal edilerek sadece sürekli yük kay5plar5 göz önünde tutulur. Sürekli yük kay5plar5 için en rasyonel ifade, Darcy-Weisbach formülüdür; hk=J*L= [(T/D)*(V2/2g)*L] (4.1)
[hk]= Yük kayb5, L;[J]= Hidrolik e3im [D]= Boru çap5, L; T= Sürtünme faktörü
[V]= Ortalama h5z, LT-1;[L]= Boru boyu, L
Darcy-Weisbach ba35nt5s5n5n kullan5lmas5ndaki güçlük sebebiyle, bugün eksponansiyel ifadeli amprik formüllerle de hesap yap5lmaktad5r. Bunlardan Manning formülü, daha ziyade serbest yüzeyli ak5mlar için tatbik edilir
V=(1/n)*R2/3 *J1/2 (4.2)
Burada
n= Cidar sürtünmesi ile ilgili katsay5 [R]= Hidrolik yar5çap,
Hazen-Williams formülü ise;
(4.3) V=0,85*CR 0,63*J0,54
bas5nçl5 ak5mlar için kullan5l5r. Burada C cidar pürüzlülü3ü ve boru cinsi ile ilgili bir katsay5d5r. Daire enkesitli ak5mlar için R= D/4 olup 4.3 ba35nt5s5 süreklilik ifadesinde yerine yaz5l5rsa,
Q= 0,85*C*(c*D
2/4)*(D/4)
0,63*J
0,54= 0,279 CD
2,63*J
0,54 (4.4)1eklinde yaz5labilir. 0,85 rakam5, ngiliz birimlerinin metrik sisteme çevrilmesi dolay5s5yla ortaya ç5kan bir de3erdir. Bu formüllerde geçen d ,n ve C katsay5lar5, borular5n cinsine, eski veya yeni olmas5na göre de3er al5r. Projelendirmede kullan5lan borunun gelecekte alaca35 durumu göz önünde tutmak gerekir. Buna göre kullan5lm51 font borular için C=95 al5nabilir. Yeni bir font boruda C=130 dur. Bas5nçl5 bir font boru, yeni durumda ve Manning formülüne göre hesaplanacaksa (1/n)=85 veya n=0,0118 kabul edilir.
(4.1)denklemindeki d nin hesab5 için Prandtl-V. Carmen-Colebrook denklemleri kullan5labilir. Bilindi3i üzere bu faktör, Reynolds say5s5 ve k/D relatif pürüzlü3ünün bir fonksiyonudur. Bu denklemleri veya Moody diyagram5n5 kullan5rken, k pürüz yüksekli3inin do3ru olarak seçilmesi gerekir. Genel olarak isale hatlar5nda k=0,1 mm, ve 1ebeke borular5nda k=0,4 mm kabul edilirse de bu de3erler, tecritli çelik ve font borularla asbest-çimento borular içindir. ç izolasyon ve boru malzemesinin karakteri sebebiyle zamanla bu borular5n cidar pürüzlülü3ünde önemli bir art51 olmad535ndan bu de3erler kabul edilmi1tir. Normal olarak kullan5lm51 font ve çelik borularda zamanla boru civar5nda yumrulanma ve kabuk ba3lama dolay5s5yla yük kay5plar5 çok büyük de3erler alaca35ndan, bilhassa 1ebeke borular5n5 k=2,0(3,0) mm gibi büyük pürüz yüksekliklerine göre hesap etmek gerekir. Eksponansiyel ifadeli bu ba35nt5lar5n hesab5 için tablolar mevcutsa da, üstel fonksiyonlar5n rahatl5kla hesab5na imkân veren modern elektronik hesap makineleri, bunlara da art5k pek ihtiyaç b5rakmamaktad5r (Samsunlu,1977).
3.ELAZI L ÇME SUYU PROJE SAHASI
3.1. Elaz2? linin çme Suyu Proje Sahas2n2n Genel Durumu
Elaz53 li Do3u Anadolu bölgesinin Yukar5 F5rat bölümünde yer almakta ve 9153 Km² alan5 kapsamaktad5r. lin do3usunda Bingöl, güneyinde Diyarbak5r, bat5s5nda Malatya ve kuzeyinde Tunceli illeri yer al5r.
Kent güneyde Toros Da3lar5, kuzeyde Munzur Da3lar5, bat5da Ayranca Da3lar5 ve do3uda (erafettin Da3lar5 aras5nda kalan Keban Baraj Gölü’nün de bulundu3u çukur alanda bulunmaktad5r.
Elaz53 ili ula15m aç5s5ndan orta Anadolu’yu do3uya ba3layan önemli bir kav1ak noktas5d5r. l merkezi Mu1-Bingöl-Tunceli-Diyarbak5r-Malatya ve Divri3i üzerinden gelen 4 karayolunun birle1me noktas5nda yer almaktad5r. Malatya yönünden gelen demiryolu Hankendi’de ikiye ayr5larak Mu1-Tatvan ve Diyarbak5r-Kurtalan hatlar5 olarak devam eder.
Ayr5ca, Elaz53 - Ankara, Elaz53 – Malatya ve Elaz53 – Diyarbak5r yönünde Hava yolu ula15m5n5 sa3layan bir havaalan5 da mevcuttur.
Orta kesimdeki Uluova havzas5 ise güneybat5 da 1000 kotlar5ndan, kuzeydo3uda 800 kodlar5na kadar alüvyonla kapl5 bir ovay5 olu1turmu1tur.
Bu havza do3al olarak F5rat nehri taraf5ndan drene edilmektedir. Ancak Keban baraj5 yap5ld5ktan sonra, ovan5n 840 kodlar5na kadar do3u kesimi baraj gölü alt5nda kalm51t5r. Kuzeyde Elaz53 ovas5n5 olu1turan havza 1100–1200 kodlar5nda uzanmaktad5r. Ovan5n drenaj5 Uluova’ya do3ru olup dolay5s5yla F5rat havzas5ndad5r.
Elaz53 ilinin en önemli akarsuyu biri F5rat nehridir. Murat nehri, Peri, Munzur ve Keban civar5nda Karasu ile birle1erek F5rat ad5n5 al5r. Har5nget, Cip ve Keydan çaylar5 F5rat nehrine birle1en önemli akarsulard5r.
Sivrice Hazar baba da3lar5 eteklerinden do3an Behremaz çay5 Hazar Gölüne çevrilmi1tir.
Ülkemizde su kaynaklar5 drenaj sahalar5 itibar5 ile 26 havzaya ayr5lm51 olup, Elaz53 ili bu havzan5n birini te1kil eden F5rat havzas5 içerisinde yer almaktad5r. En büyük su kayna35 ise F5rat nehridir. ldeki yer üstü suyu ve yeralt5 suyu olmak üzere toplam 20850 hm³/ y5l olan su potansiyeline bir müdahale olmad535 takdirde, ya kom1u ülkelere ak5p gitmekte veya s5n5rlar5m5z5n içinde deniz, göl ve batakl5klarda son bulmaktad5r. Y5ll5k yakla15k 21 milyar m³ olan su potansiyelinin tamam5n5 kullanmak genelde teknik yönden imkâns5zd5r. Bu akarsular5n bir miktar5 belli ölçülerde kom1u ülkelerin hak ve ihtiyaçlar5n5 kar15lamak üzere Devlet hukuku yönünden de mecburiyet oldu3u için b5rak5lmakta veya proje hesab5nda bu durumlar dikkate
al5nmaktad5r. Nehirdeki canl5lar5n ya1am5n5n korunmas5, sular5n kirlenmesinin önlenmesi ve sonunda nehir ta15mac5l535na imkân verebilmesi için yeterli ölçüde suyun sürekli olarak akarsu yataklar5na verilmesi gerekir.
Elaz53 ilinin:
Yer üstü suyu (il ç5k515 toplam ortalama ak5m) :20.717 hm³/y5l F5rat Nehri ( Keban baraj ç5k515 ) :20.717 hm³/y5l Yeralt5 suyu ( ldeki toplam emniyetli rezerv) : 133hm³/y5l
Toplam su potansiyeli :20.850hm3/y5l d5r.
Devlet Su 1leri verilerine göre, Elaz53 bölgesinde ortalama y5ll5k ya351 608 mm.’dir. Tatl5 su kaynaklar5 potansiyeli ise 22473,4 hm³’ü yerüstü ve 222 hm³’ü yeralt5 olmak üzere toplam 22695,4 hm³/y5ld5r ve Tablo3.1’de gösterilmi1tir (DS , 2006).
Tablo 3.1. DS 9. Bölge su kaynaklar5 potansiyeli
3.2. Elaz2? Ovas2 Su Kaynaklar2
Elaz53 ovas5nda su tabakas5n5n topografyayla kesi1mesinden meydana gelen 115 memba tespit edilmi1tir. Kaynaklar5n ço3u ovan5n güneyinde ç5kar. K5rk Gözeler membalar5n5n toplam debisi 250 lt/sn dir. Dipsiz Göl, (or (or ve So3uk Su kaynaklar5 da büyük debilerdendir. Elaz53 deresini besleyen kaynaklarla ovada kullan5lan kaynaklar5n mevkii, ç5kt535 formasyon, adedi ve debileri Tablo 3.2.’de verilmi1tir(Do3ru, 1970).
Elaz53, Malatya, Tunceli, Bingöl ve Kemaliye ilçe alanlar5 38.533 km² Elaz53 bölgesi y5ll5k ortalama ya351 608 mm
Ortalama ak51/ ya351 oran5 0.43
Elaz53 bölgesi yerüstü sular5 22473,4 hm³/y5l
Elaz53 bölgesi yer alt5 sular5 222 hm³/y5l
TOPLAM 22695,4 hm³/y5l
Türkiye yerüstü sular5 238757 m³/km²/y5l
Elaz53 bölgesi yerüstü sular5 583225 m³/km²/y5l
Türkiye yeralt5 sular5 52900 m³/km²/y5l
Tablo 3.2. Kas5m 1999 rasatlar5na göre Elaz53 ovas5ndaki kaynak ve çe1melerin debileri(Do3ru,1970)
Kayna35n ad5 ve mevkii Adedi 1999 Kas5m debi Lt/Sn
Dipsiz göl 20 55 K5rkgözler 30 270 So3uk su 10 60 (or 1or 10 55 Gümü1kavak Köyü 11 30 Sürsürü Köyü 15 30 Çatalçe1me Köyü 11 20 Ulukent Köyü 15 25
Ulukent Köyü ve Çatal çe1me Köyü aras5 11 15
Zafran5n güneyi 8 15
Elaz53 kaynak ve çe1meleri 31 50
TOPLAM 172 635
Halen kullan5lan membalar ise K5rkgözler, Sürsürü Köyü, Ulukent Köyü ve Elaz53 Memba ve çe1meleridir.
3.3. Elaz2?’2n Mevcut çme Suyu Temini Kaynaklar2 Ve sale Tesisleri
Elaz53 kentinin ilk bilinen içme suyu tesisi (1ebeke) 1938–1940 y5llar5nda yap5lm51t5r. ller Bankas5 1957–1960 y5llar5 aras5nda Karaçal5 sale hatt5 ile 65 km’lik ilave 1ebeke in1a ettirmi1tir. Daha sonra 1800 evler ve 56 evler’in 1ebekeleri yap5lm51t5r. Mevcut 1ebeke yetersiz kald535 için 1968 y5l5nda tasdik edilen imar plan5na göre depo ve 1ebeke projesi yap5larak 1985 y5l5nda hizmete girmi1tir. Bu arada Kesrik Havzas5 ve Kesik Köprü havzas5 kuyular5 da devreye girmi1tir.1988 Y5l5nda (Elaz53 merkez ilave) Do3ukent yerle1im bölgesinin depo-1ebeke projesi devreye girmi1tir. Elaz53 co3rafi konumu itibar5yla ovada kurulmu1 bir 1ehirdir. Bu konumu nedeni ile 1ehrin su ihtiyac5 derin kuyularda 845 mt kotundan al5nan suyun 1330 mt kotuna kadar terfi edilerek temin edilmektedir. Bu pompa sistemi bugünkü su ihtiyac5n5 kar15layacak 1ekilde yedekleriyle birlikte in1a edilmi1tir.
Elaz53 Kentinin su ihtiyac5 halen Elaz53 Belediyesi’nin, kamu kurulu1lar5n5n ve sanayi kesiminin açt535 kuyularla kar15lanmaktad5r. Belediyenin açm51 oldu3u kuyu adedi fazla
olmakla birlikte pek ço3u çe1itli nedenlerle çal51amaz durumdad5r. (u anda çal51makta olan ve kente su veren kuyular ve mevkileri a1a35da s5ralanm51t5r.
3.3.1. Elaz2? Kentini Besleyen Kuyular Ve Tesisler
a) P1 Pompa stasyonu
P1 pompa istasyonu Bingöl Yolu 8’inci km’deki Mollakendi Köyü civar5nda bulunmaktad5r. Bu mevkide 22 derin kuyudan elde edilen 850 lt/sn debi lik su 845 kotundan 972 kotuna P2 pompa istasyonuna Ø 1000 mm’lik çelik borularla terfi edilmektedir. Çelik boru kullan5lmas5n5n en büyük sebebi isale hatlar5n5n yüksek bas5nca maruz kalmas5d5r. Büyük çapl5 hatlarda genellikle çelik borular kullan5l5r. Borular5n uzun olmas5, boru hatt5n5n k5sa zamanda dö1enmesine imkân verir. Çelik borular heyelanl5 bölgeler için çok elveri1lidir. Hafif olmalar5 da nakliye masraflar5n5 azalt5r. Font borulara göre imal edilmeleri daha kolayd5r. sale hatt5n5n uzunlu3u 7 km dir.Bu hat P1 pompa istasyonundan P2 pompa istasyonuna kadar olan uzunluktur.
b) P2 Pompa stasyonu
P2 pompa istasyonu Akcakiraz Köyünün üst k5sm5nda bulunup P1 pompa istasyonunda gelen suyun 972 kotundan 1071 kotuna Ø1000 mm’lik çelik borularla P3 pompa istasyonuna terfi ettirmektedir.
c) P3 Pompa stasyonu
P3 pompa istasyonu ilin R5zaiye mahallesinde bulunan Ata park5n içine in1a edilmi1tir P2 pompa istasyonundan gelen su Elaz53’5n merkez 10 mahallesindeki 1ebekeyi besleyecek 1ekilde iletilmektedir. Geri kalan suyu Eski Ara1t5rma Hastanesi yan5nda bulunan su deposuna 1071 kotundan 1115 kotuna Ø 600 mm’lik çelik borularla terfi etmektedir. Terfi edilen su Elaz53’5n yüksek kotta bulunan mahallelerinin 1ebekesine verilmektedir.
d) Kesik Köprü salesi
Kesik Köprü su kuyular5 Elaz53 Malatya yolu Han Köyü mevkisinde bulunup 100 lt/sn debide su al5nmaktad5r. Bu su 1114 kotundan 1210 kotuna kadar pompayla Ø 600 mm’lik asbest
çimento borularla (AÇB) 1ehir 1ebekesine verilmektedir. Asbest lifleri çimento ve su kar515m5n5n yüksek bas5nç alt5nda çelik bir çekirdek üzerinde tabakalar halinde sar5lmas5 suretiyle imal edilmektedir. Asbest çimento borular büyük bir kimyasal mukavemete sahiptir. Kolayl5kla i1lenebilir, kesilebilir, delinebilir. Is5 iletkenli3i iyi olmad535ndan su 5s5nmaz. Özellikle 1ehrin bat5 bölgesindeki mahalleler bu isale hatt5 ile beslenmektedir.
e) Sürsürü Çay2rl2 Mevki Kuyular2
Sürsürü mahallesi Çay5rl5 Sokakta bulunan 4 adet derin kuyudan 125 lt/sn olarak al5nan debi Ø 250 mm’lik asbest çimento borular5 (AÇB) ile Kesik Köprü salesi birlikte 1ehrin bat5 mahallelerinin su ihtiyac5n5 kar15lamaktad5r. Bu isale hatt5n5n uzunlu3u 6 km’dir.Bu kuyulardan al5nan su klorlanma i1lemine tabi tutulmaktad5r.
f) Karaçal2 Su salesi
Bu su kayna35 Elaz53 ili Sivrice lçesi Hazar Baba Kayak tesisleri mevkisinde olup 18 lt/sn debide su al5nmaktad5r. Elaz53 1ehir merkezine 37 km. uzakl5ktad5r. Ø 250 mm’lik çelik borular kullan5lmaktad5r. (ehir merkezine kendi cazibesiyle gelen tek su kayna35d5r. Bu su özellikle 72 adet olan Karaçal5 çe1meleri olarak adland5r5lan çe1meleri beslemektedir.2006 y5l5nda Elaz53 Belediyesi taraf5ndan 1ebeke yenileme çal51malar5 kapsam5nda Ø 250 mm PVC borularla 1ebeke yenilenmi1tir. Karaçal5 1ebeke sular5na klorlama i1lemi yap5lmaktad5r.
g) Depolar
Elaz53’ a ilk su tesisleri yap5l5rken 2000 m³ kapasiteli depo in1a edilmi1tir. Daha sonra 1ehrin su ihtiyac5 art5nca Ata Park’5n arka taraf5na, Eski Ara1t5rma Hastanesi yan5na, Feyzi Çakmak Mah. Odun Ambar5 yan5na, Gülmez Su Deposu, Do3ukent Su Deposu, Üniversite Mah. Ye1ilkent kireç oca35, Abdullahpa1a Mah. ve Ulukent Su Deposu olmak üzere 9 adet su deposu daha in1a edilerek depo say5s5 artm51t5r. n1aa edilen depolar gömme olarak dikdörtgen kesitli, betonarme ve iki gözlü olacak 1ekilde yap5lm51lard5r. Manevra odalar5 suyun 1ebekeye verilmesi, deponun bo1alt5lmas5 ve suyun kirlenmemesini sa3lanacak 1ekilde yap5larak iletim hatt5nda geli1, 1ebekeye ç5k51, dip ve dolu savak borular5yla merdiven, korkuluklu geçit köprüsü, ölçü cihazlar5 ve vanalar bulunmaktad5r. Haznelerde su derinli3i hacmine göre 4–6 m aras5nda de3i1mektedir.
3.4.Elaz2? li’nin Nüfus Ve çme Suyu Debisi Hesaplar2
3.4.1. Su htiyac2 Kriterleri
a-) nsan Su htiyac2
ller Bankas5 içme suyu projelerinin haz5rlanmas5na beldenin gelecekteki nüfusuna ba3l5 olarak ve yazl5k gereksinme, ortalama gereksinmenin 1,5 kat5 olmak üzere insan ba15na günde su ihtiyac5 Tablo 3.3’deki miktarda su hesaba al5nacakt5r. Bu tabloda 1ebeke su kay5plar5 de3erlere dâhildir.
Tablo 3.3. Nüfus say5m5na göre su ihtiyaç debisi
Tablo3.3.’de gelecekteki nüfusu 300.000’e kadar olan yerle1im merkezlerinde verilen de3erlere yol, ev bahçesi, park, pazaryeri, motorlu araçlar, hastane, mezbaha, otel, hamam, çama15rhane, dükkân, in1aat v.b. yerlerin gereksinme veya temizlenmesi için tüketecekleri su miktar5 da dâhil edilmi1tir.
b-) Hayvan Su htiyac2
Projelerin düzenlendi3i tarihteki hayvan say5lar5 hesaba esas al5nacak olup; Büyükba1 hayvan için: 50 lt/gün
Küçükba1 hayvan için: 15 lt/gün
c-)Sanayi Su htiyac2
Beldedeki küçük sanayi, liman, istasyon gibi tesislerin su gereksinmesi ayr5ca göz önünde tutulacakt5r. Büyük sanayi, büyük fabrika kullanma suyu gereksinmeleri içme suyu projesinden ayr5 dü1ünülebilinir. Bu hususlar raporda belirtilerek idare ile anla1ma sa3lan5r.
NÜFUSU 1,5 x qort 3.000’e Kadar 60 5.000’e Kadar 70 10.000’e Kadar 80 30.000’e Kadar 100 50.000’e Kadar 120 100.000’e Kadar 170 200.000’e Kadar 200 300.000’e Kadar 225
d-)Özel htiyaç
1 – Mezbahalarda kesilen büyükba1 hayvan ba15na :300 – 400 lt/gün 2 – Mezbahalarda kesilen küçükba1 hayvan ba15na :150 – 300 lt/gün 3 – Okullarda ö3renci ba15na :2 – 10 lt/gün 4 – K51lalarda asker ba15na :50 – 150 lt/gün
5 – Hamamlarda ki1i ba15na :300- 350 lt/gün 6 – Hastanelerde ki1i ba15na :250 – 600 lt/gün
Kabul edilmektedir ( lbank. 1988).
3.4.2. Nüfus Hesaplar2
Elaz53’5n y5llara göre nüfus say5m5 de3erleri a1a35daki gibidir (M GM, 1990) Tablo 3.4. Elaz53’5n y5llara göre nüfus say5m5 de3erleri
YILLAR NÜFUS (Ki1i)
1945 23.695 1950 29.317 1955 41.667 1960 60.289 1965 78.605 1970 108.337 1975 131.116 1980 150.975 1985 182.296 1990 204.605 1995 237.000
Gelecek y5llar için nüfus hesaplar5 ller Bankas5, aritmetik art51 ve geometrik art51 metotlar5na göre ayr5 ayr5 hesaplanarak sonuçlar Tablo: 3.5.’de gösterilmi1tir. Elaz53 ilinin (1990 tarihinden itibaren ) 5 y5l periyotlarla 2025 y5l5na kadar nüfus art51lar5 hesaplanm51t5r. Nüfus hesaplar5 dört ayr5 metotla yap5lm51 olup, Tablo 3.5.’e göre 2025 y5l5nda ller Bankas5 metoduna göre nüfus 575.000 ki1idir. Bu çal51mada, Elaz53 li için eksik içme suyu ihtiyac5n5 temin etmede nüfusu hesaplamak için ller Bankas5 Metodu baz kabul edilmi1tir.
ller Bankas5 Yönetmeli3ine göre nüfus art51 yüzdesi P ile ifade edilir.P de3eri ller Bankas5nca a1a35daki esaslara ba3lanm51t5r.
“P” de3eri birden küçük ise(P<1) P=1 al5n5r
“P” de3eri üçten büyük ise (P>3) P=3 veya ç5kan de3erin al5n5p, al5nmayaca35 ller Bankas5 ile birlikte kararla1t5r5l5r.
“P” de3eri bir ile üç aras5nda ise (1kPk3) “P” nin bulunan de3eri kullan5l5r. Buna göre
P= (ª NY/Ne-1)*100 formülü ile P: Nüfus art51 yüzdesi
Ny: Yeni nüfus say5m5 Ne: Eski nüfus say5m5
a: Yeni ve eski diye ifade edilen nüfus say5mlar5n5n aras5ndaki y5l say5s5d5r. P=( m237.000/204.000-1)*100
P=3.04 3.00
Gelecekteki nüfusun hesab5nda,
Ng= Ny(1+P/100)n Formülü kullan5l5r. Ng: Son say5mdan sonraki nüfus
Ny: Son say5mdaki nüfus P: Nüfus art51 yüzdesi Tg: Nüfus tahmini yap5lan y5l
Ty: Son nüfus say5m5n5n yap5ld535 y5l
Elaz53 linin 2000 y5l5ndaki nüfusu hesaplan5rsa
N2000=237.000 (1+3.04/100) = 274.000 ki1i
(imdi ihtiyaç debisini bulal5m
Ng: (ki1i) Qh(lt/Nüfus.Gün)
200.000<Ng<300.000 225-200 200.000-300.000 = 100.000 25
Qh= Ng*qmax(g) 86.400
Ng: Gelecekteki projelendirme nüfusu
Qmax(g): Ki1i ba15na kullan5lan masimum su(lt) 86.400: Bir gündeki saniye say5s5d5r
Do3ru orant5 kullan5larak (Tablo 3.3’den) ki1i ba15na kullan5lan su miktar5 34.25 lt/N.Gün olarak kullan5lm51t5r.
Qh2000= 274.000*234,25/86.400= 742 lt/sn
Yang5n debisi için ana boruda 30 lt/sn al5nmas5 gerekir ancak Elaz53 li için yang5n debisi 26lt/sn al5nm51t5r. 742+26= 768 lt/sn debi Elaz53 li’nin 2000 y5l5ndaki ihtiyaç debisidir. Di3er y5llar için ihtiyaç debileri ve nüfus hesaplamalar5 ller Bankas5 hesap metotlar5 esas al5nd535nda 2025 y5l5na kadar gerekli içme ve kullanma suyu miktarlar5 Tablo 3.5.’de gösterilmi1tir.
Tablo 3.6’da ller Bankas5, Aritmetik Art51 Metodu ve Geometrik Art51 metotlar5na göre hesaplanan ihtiyaç debileri mevcut su miktar5 ile kar15la1t5r5larak 2025 y5l5na kadar olan su aç535 belirlenmi1tir. Mevcut olan 1024 lt/sn suyu’da Elaz53 Belediyesi OSU 1letme Müdürlü3ü’nün debimetre verilerinden al5nm51t5r.
Tablo 3.7’de Uluova Kuyu sular5n5n topland535 depodan P1 Pompa stasyonu ile terfi edilen sular5n Halk Sa3l535 laboratuar5nda yap5lm51 analiz sonuçlar5na ait bir örnek sunulmu1tur.
Tablo 3.5. Elaz53 kenti nüfus ve su ihtiyac5 projeksiyonu
24
ller Bankas5 metoduna göre Aritmetik art51 metoduna göre Nüfus 1000 Ki1i Geometrik art51 metoduna göre Y5l Nüfus 1000 Ki1i Lt/sn Hm³/ay Nüfus 1000 Ki1i Lt/sn Hm³/ay Lt/sn Hm³/ay Nüfus 1000 Ki1i 1990 204 584 18.44 204 584 18.44 204 584 18.44 204 1995 237 670 21.13 228 646 20.37 246 694 21.88 255 2000 274 768 24.22 251 708 22.33 297 826 26.05 320 2005 318 882 27.81 275 769 24.25 358 985 31.06 400 2010 369 1014 31.98 298 830 26.17 431 1176 37.08 979 2015 428 1168 36.83 322 892 28.13 520 1406 44.34 1225 2020 496 1345 42.42 346 953 30.05 626 1684 53.10 1532 2025 575 1552 48.94 369 1015 32.00 755 2020 63.70 1917Tablo 3.6. Hesap metotlar5na göre ihtiyaç debileri
Qt = TOPLAM HT YAÇ DEB S S5ra
no
Hesap metodu ad5 1995 y5l5 lt/sn 2000 y5l5 lt/sn 2005 y5l5 lt/sn 2010y5l5 lt/sn 2015 y5l5 lt/sn 2020 y5l5 lt/sn 2025y5l5 lt/sn ller Bankas5 metoduna göre 670 768 882 1014 1168 1345 1552 Mevcut su 1024 1024 1024 1024 1024 1024 1024 1 Su aç535 --- --- --- --- 144 321 528 Aritmetik art515na göre 646 708 769 830 892 953 1015 Mevcut su 1024 1024 1024 1024 1024 1024 1024 2 Su aç535 --- --- --- --- --- --- --- Geometrik art51a göre 694 826 985 1176 1406 1684 2020 Mevcut su 1024 1024 1024 1024 1024 1024 1024 3 Su aç535 --- --- --- 152 382 660 996
Tablo 3.7. P1 Pompa stasyonu içme suyu analiz raporu (Halk Sa3l535 Lab.)
T.C SA*LIK BAKANLI*I
ELAZI* HALK SA*LI*I LABORATUVAR MÜDÜRLÜ*Ü ÇME SUYU/KAYNAK SUYU KONTROL ZLEMES ANAL Z RAPORU
Say5 Tarih 08.01.2007
Protokol No: 1
Gönderen Ki1i/Kurum /Kurulu1 Elaz53 Belediyesi 1letme ve 1tirakler Müd. lgi Yaz5 Tarih ve Say5 08.01.2007
Tutanak tarih ve No-Mühür Durumu Var Numunenin Sahibi
Numune Suyun Ad5 Su
Numunenin Al5nd535 Adres P1 Pompa stasyonu Numunenin Cinsi-Miktar5 1 lt
Ambalaj (ekli Var Numunenin Lab. Geli1 Tarihi 08.01.2007
Raporun Lab. Ç5k51 Tarihi 08.01.2007
Parametre Birim Yöntem Yön. De?er Sonuç
Renk Fiziksel Normal Normal
Bulan5kl5k Fiziksel Normal Var
Koku Fiziksel Normal Normal
Tat Fiziksel Normal Normal
letkenlik uS/cm pH metre 2500
pH pH metre 6.5-9.5 6.7
Amonyum mg/L S. Fotometre 0.50 Yok
Alüminyum* uG/L 200 Demir* uG/L 200 E.coli 250 mL M.Filitre 0 Koliform bakteri 250 mL M.Filitre 0 P.aeruginosa** 250 mL 0 Koloni Say5s5 (22C)** mL 100 Koloni Say5s5 (37C)** mL 20 C Perfringes*** 100 mL 0
* çme sular5nda art5mda kullan5ld535nda bak5l5r ** (i1e veya kapta sat51a sunulmas5 halinde bak5l5r
*** Suyun yüzey suyunda al5nmas5 veya etkilenmesi durumunda bak5l5r
De3erlendirme
Numune suyun yap5lan analizleri sonucunda 17.02.2005 tarih ve 25730 say5l5 Resmi Gazetede yay5mlanan “ nsani Tüketim Amaçl5 Sular Hakk5nda Yönetmenlik” uyar5nca uygundur
4. GELECEKTE ELAZI ÇME SUYU TEM N NDE ÖNER LEN ALTERNAT F KAYNAKLAR
Elaz53 line 1u anda gelen içme suyu miktar5 Q=1024lt/sn dir. 2015 y5l5nda 1168 lt/sn, 2020 y5l5nda 1345 lt/sn ve 2025 y5l5nda 1552 lt/sn suya ihtiyaç vard5r.
Elaz53 ilinin ileri ki y5llarda içme suyu ihtiyaçlar5n5 temin etmek için 4 alternatif üzerinde dü1ünülmü1tür. Dü1ünülen alternatifler bir öneri niteli3indedir.
Elaz53 ili için önerilen alternatif su kaynaklar5 1unlard5r; 1-) Elaz53 Uluova yeralt5 su alternatifi.
2-) Keban Baraj Gölü su alternatifi. 3-) Munzur su alternatifi.
4-) Ar5cak Akda3 suyu alternatifi.
4.1. Elaz2? Uluova Yeralt2 Suyundan Kuyularla Su Temini
Elaz53’5n güneyinde bulunan bu ova kuzeyde k5r5k hatlar halinde uzanan alçak da3larla, güneyde Çilemenk, Deveboynu ve Mastar da3lar5yla çevrilidir. Ovan5n tamam5 33 bin hektard5r. Bunun 12300 hektar5 Keban Baraj5 Göl sahas5 içerisinde kalm51t5r. 9100 hektar5 yeralt5 suyu ile sulanmaktad5r. Geriye kalan 11600 hektar Keban Baraj Gölünden pompajla sulanmaktad5r.
Uluova bölgesindeki yeralt5 kuyular5ndan içme suyu temin edildi3inden, bu ovada ekilecek tar5m ürünlerinin bu yeralt5 sular5yla beslenmeleri mümkün de3ildir. Çünkü yeralt5 suyu derinli3i 4 mt. den ba1lad535ndan bu sudan bitkilerin istifade etmeleri imkâns5zd5r.
Uluova’n5n yeralt5 su rezervi 65 hm³ civar5nda olup, 17 hm³/y5l içme suyu 1u anda 1ehre verilmektedir. Geriye kalan suyuda içme suyu olarak kullan5lmas5 dü1ünülmektedir. Elaz53’5n 15 – 20 km. güneyinde yer alan Uluova’da halen 38 adet kapal5 artezyen kuyusu bulunmaktad5r. Elaz53 linin 2025 y5l5na kadar olan içme suyu ihtiyac5n5 da bu bölgeden kar15lamak amac5yla bir ara1t5rma çal51mas5 yap5lm51t5r. Kapal5 olan bu artezyen kuyular5 verileri Tablo 4.1.’de gösterilmi1tir (OSU, 2005).
Tablo 4.1. Gelecekte ihtiyaçlar için kullan5lacak olan Uluova mevcut içme suyu artezyen ve kuyular5n5n verileri (OSU, 2006)
Kuyu s5ra no Kuyu sondaj no Optimum debi Q=debi(lt/sn)
1 20024 42 2 20031 43 3 20029 50 4 20028 42 5 20030 48 6 20033 40 7 30456 60 8 34295 55 9 28663 62 10 36324 64 11 5661 50 12 39217 55 13 20082 40 14 34295 66 15 36328 33 16 36322 55 17 39221 57 18 28665 39 19 28666 50 20 36323 55 21 36327 60 22 39217 46 23 30452 42 24 10802 57 25 7170 60 26 7168 50 27 30453 60 28 30457 55 29 36325 66 30 42628 45 31 39218 40 32 18915 55 33 19289 60 34 19290 45 35 16946 50 36 19291 58 37 19294 55 38 32848 59
Tablo 4.1’de de görülebilece3i gibi 38 kuyunun toplam debi miktar5 1969 lt/sn dir. Bu debinin tümünü kullanmak imkâns5zd5r. Çünkü 2025 y5l5nda Elaz53 ili için gerekli olan ihtiyaç aç535 debisi 528 lt. olaca35ndan yukar5da gösterilen 38 adet kuyunun debisi 1969 lt. oldu3undan
bunun tümünü kullanmak gereksizdir. Ancak Elaz53’5n nüfusunda h5zl5 bir art51 olmas5, sanayinin daha da geli1mesi durumunda bu debinin tamam5 kullan5labilir.
Elaz53 içme su temini projesi Uluovada bulunan 38 adet kuyunun Elaz53 iline olan uzakl535, i1letme durumu, bak5m ve maliyet gibi hususlar5 göz önünde bulundurarak 528 lt/sn lik debiyi te1kil edecek en yak5n kuyular tespit edilmi1 olup debi de3erleri Tablo 4.1.’de verilmi1tir. Toplam debi miktar5 543 lt/sn oldu3undan 2025 y5l5 için yeterlidir.
Tablo 4.2. Uluova’da gelecekte kullan5lmas5 planlanan kuyular5n debileri (OSU, 2006)
S5ra no kuyu no kuyu debisi lt/sn
13 20082 40 14 34295 66 15 36328 33 16 36322 55 17 39221 57 18 38665 39 19 28666 50 20 36323 55 21 36327 60 22 39219 46 23 30452 42
4.1.1.Uluova Yeralt2 Su Kuyular2n2n Su Kalitesi
Elaz53 iline ba3l5 Akçakiraz Beldesi’nde ller Bankas5 taraf5ndan 1996 y5l5nda aç5lan kuyudan DS .9.Bölge Müdürlü3ü taraf5ndan al5nm51 olan su numunesinin analiz sonuçlar5 Tablo 4.3’de verilmi1tir. Analiz sonuçlar5, Türk çme Suyu Standartlar5yla (TS 266) kar15la1t5r5ld535nda suyun s5cakl535, elektriksel iletkenli3i, klorür, sodyum, potasyum, amonyum, nitrit, bor, organik madde, sülfat ve pH de3erlerinin standartlara uygun oldu3u görülmektedir. Ancak toplam sertlik de3erinin standartlara göre 15 ten büyük olmamas5 gerekirken 61 olarak hesaplanm51t5r. Bu de3eri a1a35 çekmek için yumu1atma i1lemlerinin uygulanmas5 gerekir. Bu kuyu halen Akçakiraz Beldesi’nde herhangi bir yumu1atma i1lemi uygulanmadan kullan5lmaktad5r.
Tablo4.3’de ki söz konusu olan kuyu kendini temizlemeden numune al5nd535 için mikrobiyolojik olarak parametrelerin analizi yap5lmam51t5r. Sudaki kalsiyum ve magnezyum iyonlar5n5 uzakla1t5rmak için suya kireç ilave edilerek yumu1atma i1lemine tabi tutulmal5d5r. Suda sertli3i meydana getiren kalsiyum ve magnezyum metallerinin suda eriyen bile1iklerini erimeyen bile1ikler haline çevrilerek çökeltilmesine sert sular5n yumu1at5lmas5 ad5 verilir (Gölhan, 1970).
Tablo 4.3. ller Bankas5 taraf5ndan Akçakiraz Beldesi’nde aç5lm51 kuyunun su kalitesi ( ller Bankas5,1996) TÜRK ÇME SUYU STANDARTI (TS-266) PARAMETRE B R M ÖLÇÜLEN DE*ER TAVS YE MAX.DE*ER YORUM SICAKLIK ºC 14.0 12 25 UYGUN ELEKTR KSEL LETKENL K omhos/cm 1199 400 2000 “ KLORÜR Mg/l 106.35 25 600 “ SODYUM Mg/l 43.70 20 175 “ POTASYUM Mg/l 0.80 10 12 “ TOPL.SERTL K ºF 61 - 15 Ayk5r5 (Filitrasyon yumu1ama i1lemi yap5lmal5) AMONYUM Mg/l 0.00 0.05 0.5 UYGUN N TR T Mg/l 0.00 - 0.1 “ BOR Mg/l 1.48 1 2 “
ORGAN K MADDE Mg/O/l 1.60 2 5 “
SÜLFAT Mg/l 8.60 25 250 “
PH 8.12 6.50-8.50 6.50-9.20 “
4.2. Keban Baraj Gölünde çme Suyu Temini
Keban baraj5n5n rezerv yüzey alan5 40261 hektard5r. Gölün maksimum su seviye kotu 845 m minimum su seviye kotu ise 820 m’dir. Gölün suyu sulamaya elveri1lidir. Bu gölün suyunun içme suyu olarak kullan5lmas5 için ar5t5lmas5 gerekmektedir. Elaz53 kenti içme, kullanma ve endüstri suyunu temin etmek için i1letmede olan Keban Baraj Gölü’nden pompajla içme suyu temin edilecektir. Elaz53 ilinin 20 km kuzeyinde bulunan Pertek Feribot skelesi taraf5nda Me1eli köyü yak5nlar5nda kurulacak üç kademeli pompajla al5nacak su Elaz53 ilinin kuzeybat5s5nda bulunan polis lojmanlar5n5n üst taraf5na yap5lacak ar5tma tesisine bas5lacakt5r. Su buradan ar5t5ld5ktan sonra 1ehre içme suyu olarak verilecektir. Bu pompaj tesisleri Me1eli Pompaj5 (P1), Direkli Pompaj5(P2) ve Karaa3aç Pompaj5 (P3) 1eklinde s5ralanmaktad5r. Tablo 4.4’de Pertek skelesi civar5nda al5nan numunenin analizi yap5larak Keban Baraj Gölü su kalitesi TS 266 le kar15la1t5rmal5 verilmi1tir. Bu tabloda amonyumun maksimum de3ere yak5n olmas5 bu baraj gölünün at5k su ile kirletildi3inin göstergesidir.
Tablo 4.4. Keban Baraj Gölü suyu ( Pertek skelesi Civar5) May5s 1997 y5l5 kalite gözlem sonuçlar5 (Yücel, 1998)
T.Coli Say5/100ml 10630 0 0 E.Coli Say5/100ml *347 0 0 F.Strp. Say5/100m *14 0 0
Bakteriyolojik parametrelerin her üçüde MSM metodu ile yap5lm51 olup, TS 266 ya göre içme ve kullanmaya uygun de3ildir.
ÖNER : Bakteriyolojik ar5tma, filtrasyon Dezenfeksiyon ve havaland5rma.
*MSM : Membran Süzme Metodu *E.Coli :Escherichia Coli *T.Coli : Toplam Coliform *F.Strp.:Faccal Streptococci
Keban Baraj Gölü’ne birçok yerle1im biriminin evsel at5k sular5 ar5t5lmadan verilmektedir. Bu nedenle Keban Baraj Gölü’nden al5nacak suyun ar5t5m5 çok pahal5ya mal olacakt5r. Hem in1as5 hem de i1letmesi pahal5d5r. Çünkü hem terfi hem ar5tma vard5r. Bu alternatifin en son dü1ünülmesi gerekir.
4.2.1. Me1eli Pompaj2 (P1)
Me1eli pompaj (P1) tesisi Elaz53 ilinin 24 km kuzeyinde Me1eli Köyü yak5nlar5nda Keban Baraj Gölü k5y5s5nda kurulacakt5r. Keban Baraj Gölünün 820 m kotundan al5nacak suyu 1 000 m kotuna terfi edecektir. Buradan kendi cazibesiyle 9 500 m uzunlu3undaki isale hatt5yla 980 m kotunda bulunan Direkli Pompaj (P2) tesisine verilecektir. Terfi yüksekli3i 180 m, isale hatt5 boru çap5 1 000 mm, pompa kapasitesi 1,620 m3/s olup, pompalanacak su miktar5 40,84 hm3/y5l’d5r (DS , 2006) TÜRK ÇME SUYU STANDARTI (TS-266) PARAMETRE B R M ÖLÇÜLE N DE*ER TAVS YE MAX.DE*ER YORUM SICAKLIK ºC 20.3 12 25 UYGUN ELEKTR KSEL LETKENL K omhos/cm 327 400 2000 “ KLORÜR Mg/l 19.2 25 600 “ SODYUM Mg/l 14.99 20 175 “ POTASYUM Mg/l 0.33 10 12 “ TOPL.SERTL K ºF 15 - 15 “ AMONYUM Mg/l 0.49 0.05 0.5 “ N TR T Mg/l 0.002 - 0.1 “ BOR Mg/l 0.07 0.4 4-1.5 “
ORGAN K MADDE Mg/O 1.55 2 5 “
SÜLFAT Mg/l 22.7 25 250 “
Me1eli pompa istasyonu ile ilgili karakteristik bilgileri a1a35da verilmi1tir. Me1eli Pompaj5 (P1)
Azami debi : 1,620 m3/s
Pompalanacak su miktar5 : 40,84 hm3/y5l
Su alma yeri : Keban baraj gölü
Su alma kotu : 820 m
Su basma kotu : 1 000 m
Statik yükseklik : 180 m
Dinamik yükseklik : 184,08 m
Cebri boru çap5 : 1 000 mm
Cebri boru uzunlu3u : 750 m
Ünite adedi : 3
Ünite gücü : 1 600 kW
Kurulu güç : 4 800 kW
4.2.2. Direkli Pompaj2 (P2)
Direkli Pompaj (P2) tesisi Elaz53 ilinin 15 km kuzeybat5s5nda Kapl5kaya Köyü yak5nlar5ndaki A1a35 ve Yukar5 Direkli tepelerinin aras5ndan geçen Direkli Deresinin sol taraf5nda 980 m kotuna kurulacakt5r. Me1eli Pompaj tesisinden ald535 suyu 1 120 m kotuna terfi edecektir. Buradan kendi cazibesiyle 6 650 m uzunlu3undaki isale hatt5yla 1 100 m kotunda bulunan Karaa3aç Pompaj (P3) tesisine verilecektir. Terfi yüksekli3i 140 m, isale hatt5 boru çap5 1 000 mm, pompa kapasitesi 1,620 m3/s olup, pompalanacak su miktar5 40,84 hm3/y5l’d5r.
Direkli Pompa istasyonu ile ilgili karakteristik bilgileri a1a35da verilmi1tir. Direkli Pompaj5 (P2)
Azami debi : 1,620 m3/s
Pompalanacak su miktar5 : 40,84 hm3/y5l
Su alma kotu : 980 m
Su basma kotu : 1 120 m
Statik yükseklik : 140 m
Dinamik yükseklik : 148,97 m
Cebri boru çap5 : 1 000 m
Cebri boru uzunlu3u : 2 150 m
Ünite adedi : 3
Ünite gücü : 1 000 kW
Kurulu güç : 3 000 kW
4.2.3. Karaa?aç Pompaj2 (P3)
Karaa3aç Pompaj5 (P3) tesisi Elaz53 ilinin 10 km kuzeybat5s5nda bulunan Körpe Köyü’nün 2 km güneyindeki Karaa3aç s5rtlar5n5n 1 100 m kotuna kurulacakt5r. Direkli Pompaj tesisinden ald535 suyu 1250 m kotuna terfi edecektir. Buradan kendi cazibesiyle 5650 m uzunlu3undaki isale hatt5yla 1230 m kotuna yap5lacak ar5tma tesisine verilecektir. Ar5tma tesisi Elaz53 ilinin bat5s5nda, polis lojmanlar5n5n üst taraf5nda bulunacakt5r. Terfi yüksekli3i 150 m, isale hatt5 boru çap5 1 000 mm, pompa kapasitesi 1,620 m3/s olup, pompalanacak su miktar5 40,84 hm3/y5l’d5r.
Karaa3aç Pompa stasyonu ile ilgili karakteristik bilgileri a1a35da verilmi1tir. Karaa3aç Pompaj5 (P3) Azami debi : 1.620 m3/s Pompalanacak su miktar5 : 40,84 hm3/s Su alma kotu : 1 100 m Su basma kotu : 1 250 m Statik yükseklik : 150 m Dinamik yükseklik : 155,46 m
Cebri boru çap5 : 1 000 mm
Cebri boru uzunlu3u : 1 050 m
Ünite adedi : 3
Ünite gücü : 1 250 kW
Kurulu güç : 3 750 kW
Elaz53 kentinin içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyac5n5n kar15lanabilmesi için alternatif Keban Baraj Gölü’nden temini için pompaj tesisleri, ar5tma tesisi, su iletim tesisleri ve ana su depolar5 önerilmektedir. (ebeke ve da35t5m depolar5 bu projenin kapsam5 d515nda tutulmu1tur.
Me1eli Pompaj tesisinin yerinde gabrodiyabaz türü kayaçlar, direkli pompaj tesisi yerinde kumta15 ve kireçta15ndan olu1an fli1 ve Karaa3aç Pompaj tesisi yerinde bazaltlar bulunmaktad5r. Ar5tma tesisinin yerinde kil, kum ve çak5ldan olu1an moloz ile alt5nda kumta15-marn vard5r.
çme suyunda tüm sistemin kapal5 olmas5 gerekti3inden; ar5tma tesisine kadar su CTP borularla getirilecektir.
Keban Baraj Gölü birçok nehrin ve çaylar5n kat5lmas5 ile dolmaktad5r. Ülkemizde ve dünyada yerle1im yerleri büyük nehirlerin, çaylar5n sahillerinde olu1makta ve bu sahiller büyük
