îk n ile m in 'e d a ir \ ? Ş
ta n ıy a n la r ona yaşıyan ta r ih o la ra k d i n l e r l e r d i , yüülrken t a r i h im izin k i r p a r ç a » ı, e d eltiy a tım ızın k i r h u lâ s a s ı g e ç iy o r » a n ır d ın ız 0 Görüşürken k e n d in iz i »on yüz y ı l l a ı s ı n iç in d e bulurdunuz; c i l d l e r y ık ın ı e l e r l e r i n i n d ış ın d a daha n ic e Tak‘ a l a r m , te r k ip Te t a h l i l l e r in m ahfuzatm da yer alm ış kulunluğunu h a y r e tle ö ğ r e n ir d in iz , Der- r i a i z i n en s a lâ h iy e t l i ( ş a i r l e r t e z k e r e » !) y a z a r ı olduğunda kim se- n in tereddüdü k a lm a m şd ı,
¿-lan mu d Kemal İ n a l, normal Ö lç ü le r i aşan şayanı hayret k i r h a fız a y a en a ş a ğ ı 7Ü y ıld a n k e r i Mütemadiyen yeni b i l g i l e r eklem iş , y e n i l e r i y e r l e ş t ir ir k e n e s k ile r d e n h iç k i r i n i çıkarmak lüzumunu
duym aaışdı. i s t i a b ı kukadar gen iş k ir h a fıza n ın « a h ik i , »on n e f e s i - n i t e r d iğ i ana kadar Türk f e r i h in in son yüz y ı l ı n ı n o la n ın ı b it e n in i
b iz e dünkü , bugünkü h ftd i« e le r in c a n l ı l ı ğ ı i l e a n latıyordu ,,
Yurdumuzda kendi k en d in i y e t i ş t i r e n adama m übalağasız k i r m isâl Tem ek i s t e r s e n i z ondan daha mükemmelini bulmağa imkân yok tu r,
Ş u ra yıd eT let R e i« i Yusuf Kâmil P a ş a 'n ın mühürdarı fimin P sşa ‘ nın oğ lu i d i , A kdü laziz d e T rin l hayal meyal , daha sonraki vu k u a tı id ra k ederek (Zeynep hanım) konağının iç in d e , kaka e m in b a k ır c ıla r daki konağında Te Y ekacıkdaki y a z lık eT lerin d e y a ş a d ı. Dünya i l e , d e v le t i ş l e r i l e temasa g e l d i ğ i yer i » e ( l a k ı f i l i ) i d i , Hususî tah—
» ild e n sonra pek genç yaşda in t is a p e t t i ğ i sa d a ret kaleminde h âk ik î m ektebini kuldu; d erece d e re c e y ü k selerek " e y n la t ı mümtaze müdürü"
Te amedcl o ld u , D e v le tle kurduğu bu y a k ın lık ona Sultan Hamid*in «on y ı l l a r ı n ı , m e ş r u tiy e ti, im paratorluğun sonunu i y i c e t a n ı t t ı Te Ib n llem in t i p ik k ir ( lâ k ı A l i e f e n d i s i ) o ld u .
M i l l î h areket z a f e r l e son la n ıp k a k ıftli a r t ı k «adece İsta n b u l T n i y e t i olduğu gün, «on «adırâzuu T e v fik Paşa i l e k ir lik d e oradan ç ı k t ı ve b ö y le e e 14 ünün a a iy y e tin d e ç a lış a r a k yazmağa h a z ır la n d ığ ı
(O suanlı d e v rin d e «on sa dırâ za m lar) e s e r in in sonunu y a şa d ı, v e s ik a l a r ın ın tom arın ı da koltuğuna a l d ı ,
(T elea a k ) m ütercim i Yusuf Kâmil Paşaya İ n t is a b ı ve hükümetteki memuriyeti I b n ile » in * e d e v le t köy" kİ e r i l e tanışma, su h b e tle rin d e bu lunma im kânını ha z ı r l a » ı ş d ı , U^kin I b n i l e a i n 'i n bu imkânı b i r maz h a riy e t ola ra k kullanan in c e tecessü sü , öğrenme , z a b ıt v e nakletme
k a b i l i y e t l e r i olm asaydı o da b ö y le « e e l i ı l e r d e bulunmuş n ic e f i g ü ranlardan b i r i o la ra k g e l i r , g e ç e r , unutulur g id e r , daha T a h in i
onun b iz e t e r d ik le rin d e n aahruu olu rd u k . Halbuki îb n ilem in ta» şark
e f e n d i l iğ i n i n M itine bu nokta da yüzde y iz g n r b lı i d i S Not e t t i r e • a k la d ı, conra da yaydı .
Hikâye e t t i k l e r i n i n yanında T e r d iğ i r e fik a la r d a n e n l a ş ı l ı r k i b i r çok h â d is e le r i i l e r i d e ta rih e n a le ta e k i ç i n v e s ik a la r ın ı g in i g in in e kopya e t a i ş t i r . B ilh a ssa m e şru tiy etten »onra ( Y ıl d ız s a r a y ı) e v ra k ın ı t a s n if e memur e d i l d i ğ i saman y ü z le rc e sa n d ığ ın auh te f i ya t m a n ik ro sk o p la bakarcasm a d ik k a t le e ğ i l m i ş t i r . Bu v e s i k a l a r ı a rşiv (onun t e r c i h e t t i ğ i t a b i r l e î H azineievrak ) e a a le d e b ild i i ı e bu , B â b ıfilin in , bu namuslu kalen e fe n d ilin e itim a t e d iş in in b i r n e tice » i d l r .
B ir in c i cihan h a rb in in «onuna doğru e d e b iy a t ın ız ın ı^nnnaxfltağ-
sk l e l â n i y e t l l b i r kaç M stadınm id a re c in d e (A sâ rı müfide kütüuha-j
n e s i) a d l ı b i r s e r i yayınlanmaya bsş lan ı ş t ı r . Bu k ita p la rd a n b i r
k a ç ın ı heveskâr b i r l i ı e ö ğ r e n c is i tecessü sü i l e e lin e a ln ış ; H erıek - l i A r if Hiknet , h e fk o ç a lı G alip , v e şeyh ülislam hya e fe n d ile r in d iv a n la r ın ın ön ıMzünün a lt ın d a ban« o zaman ç e t r e f i l g elen bu ln z a -y ı -y a d ırg a m ış iıa î îb n ile m in Mahnud Kenal J
Bütün bu d iv a n la r g ib i Finten , T a y ıfls r g e ç id i ve d i ğ e r l e r i n in de iç in d e n iş in e yarar b i r s * y le r çıkarmak i ç i n e p iy yorulmuştum „ Rahm etli baban ön t ö z le r e dik katim i ç e k t i , ben i ik a z e t t i ; Oğlua d ed i "bu zata dik k at e d in , y a z ıl a r ı n ı okuyun; e d e b iy a tım ız ı çok i y i anlam ış, mllkeaael b i r m ü n ek k ittir*. Sonradan öğren din k i babam k e n d is i i l e görüşmüştür i
îb n ile n in t a r i h ç i v e ed ib o la r a k çok namuslu adamdır î B ir vak *ayı yazarken varsa v e s ik a s ın ı k oya r, yoksa onun hakkm daki
ç e ş i t l i r i v a y e t l e r i s ı r a l a r , h â d is e y i d i d i k l e r , bazan hUkıae b a s i l o lu r ve y e rin e g öre de lıüka’J açık da b ı r a k ı r , (Ç alışk an adan) ın bu e n ıâ li n a d ir bulunur t i p i bu m esaisinde gü n lere* , a y la rca b i r ifa d e n in , b ir h ikâyenin , b i r metnin p eşin d e d id in m iş ve yorulm uştuk. B asılm ası yarım k la n bu son e s e r i (Hoş seda - son m u s ik iş in a s la r ın n o t l a r ın ı tamamlamak i ç i n h a y a tın ın son y ılla r ın d a y a ş l ı , hasta
h a l i l e k i t a b ı n ı kütüphanelerde, m eza rlık la rd a d o l a ş t ı ğ ı n ı yekinen b iliy o r u m , » e s t e k â r ı bilin m eyen b ir şark ın ın s a h ib in i meydana ç ı karmak veya b i r ik i tü rlü söylenen v e ça lm a n g ü ft e ve b e s t e le r in a s l ı n ı t e v s ik etmek i ç i n bıkmadan, üşenme den , yorulmadan baş vurm adığı
kaynak kalm am ıştı. îb n il e a i n bu İ ş le r d e (s e p t ik ) İ d i , tek b i r i f a deye , b i r ter ih e inanarak onu nenen gerçek d iy e almağa y a p ıs ı mü s a i t d e ğ i l d i . İ ş t e bu t i t i z , münekkit, h a k ik a ti arayan ruh h a l e t i onu hem yoruyor , hea de meşgul e d iy o rd u . Reamî v a z ife le r d e n ç e k i l i p (verim ) d ev rin e g e ç t i ğ i zaman k e n d isin e la u b a liy a n e " n a s ıl v a k it g e ç ir iy o r s u n u z ?* d iy e sora n la ra h iu d e tid e ondan g e liy o r d u . G eçire cek v a k ti varm ıydı k i . . . ve bu da b i r hakikat i d i J
la k ın ta rih im iz e d a ir y a z ıla n h ik â y e le r e , t e f r ik e e d ile n ro manlara ▼ © e i l d c i l d (k en d i t a b ir i le y a stık kadar) ş i ş i r i l e n k i ta p la ra n e f r e t i de kendi t i t l z liğ in d e n v e c id d iy e tin d e n g e liy o r d u . İbn llem in ( b i r r iv a y e t i d erh a l h âkikut, ilim d iy e s a t ı y o r l a r ) d i - ^ r e k yazanlara ç a tıy o r d u , bu b&öda in a n d ığ ı çok az <tcx adaş v a r d ı. Mabeyin b e ş k â t ib l rah m etli " A li Fuad T ü rk g eld i" nin "görüp i ş i t t i k le rim " 1 i ç i n bana ayn^n "bak o doğrudur, A li Fuad beye İ n a n ı l ır " d e m işti . Ustsd bu in a n c ı , pek çok n âkilden vb eserden — b e lk i de h a k lı o la ra k — kıskanmış t ı r .
(0«*9nnlı d evrin d e son şa dır£ za m lar) a d lı b "y:îk e s e r i i ç i ç e , g i r i f t ne h ik â y e le r , ne n ü k t e le r le d olu d u r. T o p la d ık la r ın ı uztfcn uzun v e cidden kendine has üslubu i l e a n la tır k e n meselâ yüz «ene e v v e lk i b i r h â d is e y i baznn b i r İ s t ih z a yolu İ l e ten k id e t t i ğ i , h i c iv ve t e h z ile çok kaçan t e lm ih le r le s ü s le d iğ i g ö r ü lü r . î e z ı a i İ l e hususî ta h k iy e s i okadar samimi b i r s u re tte b a ğ d a şm ışla rd ır k i okurken lb n ile m in * in s e s i n i de duyar v e yüzünü de görü r g i b i o lu r sunuz. l ö y l e c e , beyaz üstündeki bu siy) a s a t ı r l a r î b n i l e a l n 'i n ta k en d isi o lu r •
ye arpa
■ İr sa d ıra za a ın k a h v e /k a r ı ş t ı r t t ı ğ ı n ı , b i r d iğ e r in in İs e evinde g ü ze l yemekler y e n d iğ in i ehemmiyetle kayd ve z i k r e d iş l evvelâ bu küçük u n su rla rın ş a h s iy e t i y a p tığ ın a in a n ış ın ın i f a d e s i d i r . Ancak bun ların , onun ta ra fın d a n ş a h s iy e t i b elirtm ek i ç i n b ile r e k k u lla n ılm ış olm ası kadar, I b n ile s in * in b e y n e lm ile l b i r mertebeye çıkan h usu si i s t i h z a k u d re tin in k alem ini z o r la y ış ın ın b i r t a t l ı tezahürü olaraJt da kabulü doğru o lu r ,
H azret, 6ü sene e v v e lk i b i r vak*e hakkında d ü şü n cesin i h ic iv yolu i l e a çık la rk e n be.zan de onu b i r b e y it veya k ı t ’ a i l e de ta r ih e m aleder.
Ş iir d e h ic iv v a d is in d e k i ü sta d l ı ğ ı n a d iy e ce k yok tu r. 3*?yı*ı y ü z le r i aşan ve çoğu yayınlanmamış h ic iv le r in d e n b iz d e mahfuz
o la n la rın d a n turada Hç m icâ l v e r e c e ğ i* ;
1 - (Mtârd) ola n t i r köpek i ç i n y a z d ığ ı m ersiye g a lik a ed ek iy a t ta rih im iz d e i l k numunedir. 3sh i p l e r i n i n ( P i l ) a d ın ı takmış o ld u k la r ı k öpeğin m e rs iy e s i ( î t , g i t , a a r g r it , aırma ş e r i t , t i r i t . . )
g i t i hâkikaten o r i j i n a l k a f i y e l e r l e d olu d u r.
2 - Hayatında pek Ala ism in i i ş i t m i ş l i ğ l varken m evcudiyetinden kahse lUzua görm ediği t i r ş a ir in ölünröntt aHteakip k o la y lık la s ö y l i v e r - d i ğ i uzunca m ersiyede "Öldü g*n v a k ıf olduk şanına* d iy e k i ln e a e z l e - nerek kaşlayup » ı r a l a d ı ğ ı t i r t i r i n d e n n e f i » t e y i t l e r l e şa h sı nekadar d e r i n li ğ in e t a n ıd ığ ın ı a d etâ i f ş a eder î
ö y le zenginm iş kİ f i k r i ksnzemez Sn kayak m ily a rd e rin «âaanına
•öyle ş a ir gelmemiş dSnyaya h iç § i r a - ş a * r ı kenzemez akranına Ş ir in in uymaz h esak ı par*ağa
tabucu s gelm ez aruz ev zanına
Ö yle hayranmış k i şi°rtt n eerin e Ehli i r f a n turp ç ık a r iz* a n m a V eçiıi ken zer ş ir in e c a n la r yakar
Ş i r i kenzer v e ç h i nâ-tahşan ın a
Sakça * l r * a t a olurmuş kİ şuur Kendi a ş ık kendi hüenü ânına Postu term iş çıkmamış meyhaneden
Yen v e r ip p ir -S mugan yaranm a
Öyle mihnetkeş im iş k i kİ m isal DUşman a ğ la r d e rd i k î payanm a Ş işe ş iş e nuşedkp koş durmamış
Akıket g irm iş z a v a l lı kanm a
Kendine her v e ç h ile hemdem k llu p •ekri M is tik alm ış â n ı yatıma Heşt k e h iş tte n ç ı k t ı t a r ih gevh erin
İ ç t i i ç t i Ornan ca n ın a .
5
3 - Ona g ö re çok fr e n g in e t a v u r la r iy le maruf olan k i r dotu i ç i n y a z d ığ ı e n fes k i r kasidede k i r çok g k z e l t e y i t l e r i n arasın d a şu %
Ruhuna î n c l l okur ra h ip KAmil Heykele t e d r is e d erd i Kod S i v i l
b u r a l a r ın a gücenmeye t a k i i imkân yoktur * Ik n ile m in -â ş ik â r d ır k i - ku t e y i t l e k a sid e mevzuu z a tın ecdadına da telm ih e tm e k te d ir. Sunun g i k i rah m etli F lo r in a * lı
Y;-hu t s
Hazım*ın k e n d is in i l â b ı â l i d e sik s ık z iy a r e t e d işin d e n b iz a r ola ra k yüzüne k a r ş ı s ö y le d iğ i şu k ı t 'a y a da b iz z a t t a r iz e d ile n in güldüğünü Ihailem in (Son a s ır Türk ş a i r l e r i ) k i takında yazar l
l i r ta k ın l& f i l e t e ş v i ş i huzur Etme ey ş S ir i k î ş i r i şuur
Her dakika kana'gelm ekten i s e
î ı l d a k i r kendine g e ls e n ne o lu r V j Üstad, mizaç i t i k a r i l e hadid , s e r lü l i n f i f i l , t i t i z , k ira z kindar v e çok m uhafazakârdı. Her P a z a r te s i akşamı y a t s ı T a k ti başlayan t o p la n t ıla r ın ın yersek l i zamanına ben yetişm edim , lakad&n kalma k ir miras h a lin d e ^7 y ı l devam etm iş olan bu to D ia n tıla rd a n
pek çok maruf sim alar g e ç m iş t ir , ü-eceslnde z iy a r e t in e g id e n le r e k ir Istan kul e fe n d is in in yüksek t e r b i y e s i i l e hürmet etmek le b erak er mutlaka g ö s t e r d iğ i yerde oturması g e r e k t iğ in i ih ta r eder , ikramda kusur etmez, lâ k in musiki esnasında veya suhket meyanında i ş i h a f i f e
almağa y e lt e n e n le r i azarlaafekdan da aslfe çekinm ezdi. Güzel ola n , onu kilen l e r i n bu azarlam alardan g ocu n m a yışia rı i d i .
Üstad, şa h sî namusu baklam dan da kxkx paha b iç ilm e z b i r kıymet t a ş ı r d ı . Irz on» lı* lik in ln en k ıy m e tli v e d ia s ı i d i . ( d in i bütün Müslüman) l ı ğ ı onda m ille t malına k a rşı hududsuz b i r sâna'» e t duygusunu gün g e ç t ik ç e b e s liy o r d u . *egk& s ın ın , m ille t in hakkına , malına d i l ve e l uzatmak uhrevî alemde büyük Kücazata na'azed o la a k d ı. lâ k ı "İld e n a y r ıld ık d a n sonra b ir müddet Evkaf (şim d ik i kSt İslâm
e s e r l e r i ) müzesinde ç a lış m ış ve n ih a y et e ü z 'i emekli » a a ş ı i l e köşe s in e ç e k ilm iş n o t la r ın ı , mahfuza! m ı a s ı l o zaaan yazmaya k oyu la rak h a y a tın ın en v e r im li, h ayrete şayan v e r im li devr sine g ir m i ş t i . Hm yat t a r z ı refa h a h iç de yakın olmamasına rağmen ııaddî i h t i
raslarda n uzak y a şıy ord u . V a r l ı ğ ı , s ıh h a t i, s a a d e ti i ç i n Hakka şükrü , Peygambere b a ğ l ı l ı ğ ı ağzından düşürmedi, beş v a k ti ihmal etm edi, a k d e e siz sokağa çıkm adı. Anne ta ra fın d a n ( şaadfitı
Hü s ey ki ye ) âen olduğunu kemali i f t i h a r l a te k r a r la r v e bu s u r e t le hH zreti Peygamberin lu t u f ve İ l t i f a t ı n a devam lı s u r e t te mazhar olmakla bu a e s 'u d h a y a tı idame e d e b i ld i ğ in i cid d en temiz b i r mümin ed a sı İ l e , şükran dolu b ir yürekle s ö y le r , m in n etin i ira d e e d e r d i. Hiç b i r şeye i h t i y a c ı yokdu, çünkli gön lü ( g a n i ) i d i ,
î b n ile a in M il lî ta r ih im iz e hürmetkar , t a r i h î ş a h s iy e t le r e , (büyük.) t a n ıd ığ ı g e ç m iş le r in h a t ır a la r ın a ce fa k a r ve t e r b i y e l i i d i . îfikm t a r ih t e onun Ö lç ü le r i ▼ e aaaenin kanaati i l e pek i y i n ot Almamış a a r u fla r ı i s t i h z a i l e i k t i f a , ehemmiyet derece t in e g öre de te n k it v e t e ş h ir ed er, fa k a t büyük ve b ilh a s s a namuslu ta nı d ık la r ın ın v eyn büyük m -v k ile r iş tia l etr«iş o la n la r ın hatta unYan la r ın ın noksan söylenm esine » i l e müsamaha etmez ted ızile kctlkan— l a n *u*tururdu S b i r defa ( Abdülh*»mid) d e t!ip in i duyandın, kusur l a r ı n ı söy lem iş ve ya. z an ş olıask lebe raber her d e f a tın d a (s u lta n Abdttl hnaidi e a n i) d e r d i. Onun d ilin d e (d a z n e li Mahaud)yoktur, (Mahısudu ö a z n e /î) v * r d ı , bu muhafazakâr unvan i l e ^r.c^k o ş a h s iy e t i ifa d e e t
t iğ in e İn a n ıyord u , » i r d e fa (Sydp) â e a e r t iş t ir , o büyük şa h siy e t (Saa eyup h a z r e t l e r i ) i d i |
M uhafazak&rlığın ia lâ e in a da t e s i r e t m iş t ir : M aarif V e k û le t i n in ¿naga« m ı ta şıya ra k s a a r i f matbaasında b a sılm ış ols-n e t e r l e r i n l e dahi arapca k e lim e le r i, tam Ye ûopru t e l a f f u z l a r ı i l e türk h a r f l e r i l e yaz ı p ı g ö rü lü r î Füad, Areb g ib i . . . Burada h er tü rlü müsamaha ve a-ayret i G östererek İ » n ile « iin * in e lin d e n o l e î e r l i n o t la r ı s l ı p b a » - t ı r a b l l e n « f a r i f * e k â le t in e en d erin şükranlarım ı ifa d e etmeden g e -
5e a s d ia .
1 ^ 9 y ılın d a — ölüsünden sonra alın m ası ş a r t i l e — kütüphanesi n i U n iY ersiteye b a ğ ış ia u a teaefebg#!ln» yaptıihc Ye Noter sen ed in i im z a la d ı. 1 de (ölü n e b a ğ lı o ls a ) k a y d ın ı da k a ld ıra ra k eeneû** yeni b i r şerh verdim i zaman ben Ü n iv e rs ite d e Hektördiin. İbn^-lemin* in bu e a s a ir iz „ a ? i l te r e k e t l ö ğ r e n c il e r Arasında heyecan u yan d ırd ı, b i r jl i b i l e t e r t i p ederek ona ü n iv e r s it e n in şü k ran ın ı ifa d e etmek
i s t e d i l e r , ben de g e rişle rin bu arzuluna Y anıta olm skla çok i f t i h a r duydun. Şu anda bu büyük adasın ; n e fe s i tükenmeden, g e z l e r i ka panmadan kendi kıy ne t i n in ta k d ir ed ilm ek te olduğunu görmüş bulunma
sından ne büyük b i r t e s e l l i duya*kdayıa0
İ a n ile n in o gün t k d ir ve şükran i ç i n benim, H ila l Ziya ülgen v e haadi T sn p ın r.r'm s ö y le d iğ im iz s ö z l e r i d ik k a t le i n l e d i v e »u
Uç h ita b e y e mukabele rin de "ben nefs in d e bi r kıymet ta s avvur eden ha yâİpere s t l e rden eleğiİ l a , haddini b ile n le r d e n im . »enim beyen l l e - ie k b ir şeyiu ola n d ı '■mı saciİmÎ b i r v ie ö » n i l e i t i r a f etmekle b e r a b e r m* t e s e 1 l i o Idu ¿un y a ln ız b ir ol her v a r d ır k i a z iz m i l l e t i s i n maari f i n e hizm et i ç i n ş a l ı şu® kan bulunda pundur . Muvaffak ala iiyorem » kusurumun hüsnüniyete b a ğ ı ş l a n a c a ğ ı n ı üaid eö erim" d i yer ek b a şla d ı v e v a k t i le söylem iş olduğu S
îlm in e hükm ettiren insan© f r t ı c e h l i d i r B i l i ir fa n c e h l i n i â li® olun ca a n lıy o r
b e y t in i tek ra rla y a ra k g e n çle re * e c i z i f a d e l e r l e ö ğ ü t le r v e r d i v e ş ö y le deve* e t t i î
"bak-m lehurs bana i f f e t v e n&nuedan ksşka mira* k ı r ' kamdı, ben is e kazanmanın yolunu h iç k i r d e v ird e öğrenem ediğlsden se rv e t sa h ib i
olamadım«, c enakı a iire b b iî â l en , (r ız k ın h a y ı r l ı s ı k if a y e t ed en d ir) ku yurdu İhından kana is a b e t edene kanaat e ttim , Sent kıhakka. ş'lk rf'd e ria k i n ef simce maddî k ir d i l e ğ i « v e em elin yoktur, ö i l e r i a k i k it a b ı hayatım k.-pnnuıkdan sonra k ita p la rım erbabı tetekkü t e
leraka f » i d e te s in e y le s in " .
f-öylece üetad , küyin b i r ömür koyunca m ukteıidane yaşayarak vücuda f-et İ r d i ğ i koca Kütü phaneyi e l i l e memleketin en büyük ir fa n aUe^eeseeine k a k ışla m a v e bu »{hareketine k a rş ı unuaen duyulan ka d ir ş in a s lık v e şükran h i s l e r i k e n d isin e ib la ğ e d ilm iş o ld u .
İnsan ola ra k z â f l a r ı yckrsu i d i 'i olmasa insan olm a zd ı. Osdadın k a ş lıc a ik i höyük z“ f ı va rd a : Taşından b dn* e d il e 1e z d i, z ir a nazardan k ork a rd ı, on» göre es-'sen yaşdan bahsetmek t e r b i y e l i b i r h a rek et de s a y ılm a z d ı. 11^ de g ü z e ld i * ICvet, g e n ç liğ in d e n k e r i çok g ü z e l olduğu kakül e d ilm e li i d i . İİstıul « u h b e tle r in in h u s u s iliğ in i yaoan şa k alar
te lm ih le r ve t a r i z l e r arasın© b a ş k a la rın ın ç ir k in liğ in d e n m is â lle r verm eyi ve f ı r s a t buldukça kendi s e lS h a t i v e ç h iy e e incien hâhia f ı k
r a la r e k le n e y i de h ik â y e le r in in b i r ç e r e z i h a lin e g*t İra i ş d i ,
hektörlK kd» bulunduğum zaman , k ir gün gayet g&zub k ir çehre i l e odaya 'ir e r e k b a zı genç h a n ıv la r m k e n d is in i tramvay v e o to b ü s le r a h a ts ız etm iş oldu k la rın d a n y a rı ş ik â y e t, y a rı i f t i h a r e d a s ile bah s e t t i , s ö z l e r i n i tamamlayın«® "üstad b iz ne t a li h s iz m i ş iz ? h iç ö y le y e r le r d e k i z l r a h a ts ız eden o l u y o r " d iy e re k şakayı tamamlamak i s tedim, ku d efa Ünfri ş id d e t le "ne mMne s eke t ? sen b ir aynaya kak , b ir de bana , e fe n d i *" d iy e kİ tün bu r a h a t s iz lık İ R m , mehzâ g ü z e l l i İ n in seUeb olduğunu -in a n a n k ir tav u r la - if a d e ed i'cerm lşdi *
Önn g öre g « n ç i ll i n d e k i g ü z e l li ğ in in î s t a n k u l’ da k i r (h â d is e ) oluşunun k a ş lıc a I s k a t ı da s a y ıs ı y ir m iy i e şan iz d iv a ç n n a z e d le - r ln in nep a ön k ea ir b ir e r â ş ık olarak ondan aehcur o ld u k la r ın ı • ilm e le r i hatta ik ra r e tm e le r i i d i . Ü stadın âza m dereced e s ü b je k t if olduğu k iri n c i mevzu ku i d i . *u iz d iv a ç h ik a y e le r i ar sinda k i r
ta n e s i — naazed hanımın pek büyük «aka® s a h ib i k ir z a tın k erim esi olm ası do la y is i 1 e— d e v r in in s o s y e te s in d e uzun y ı l l a r gönün m e s e l e s i
olmuş , k en d isin e göre (klarnet olm adığı i ç i n ) , m uarızlarına göre i s e namzed genç kıb îb n ile m ln * ! görünce beyenmeyüp b a şk a sın ı te r c ih e t t i ğ i i ç i n iz d iv a ç »uyp. dtişaüşdf1. Aradan yarım « e ı r geçtlkden son ra hu hanını ted av i ed iy ord u ». Heyette. ununu çoktan e le m iş , e le ğ in i a s a ı ş olan hu naruf v e çok zeki h an ıaefen di Mahaud *emal i l e e v le * - a e a ie olmak dan şimdi çok pişmanlık duyduğunu ona söy lesek arzusuna — kin h i l i r hangi s a i k le — k a p ı ld ı , ü sta d ı heraher a lara k hastaya z iy a r e te g i t t i k , hanımefendi h lr kaç şah idin huzurunda ikrarda bu lunarak Ustada hududeuz h i r k e y if b a ğ ı ş la d ı . Kainim k i îb n ilem ln o gün h a y a tın ın müctesna günlerinden b i r i n i yaşad ı ve ölümüne kadar bu i t i r a f ı her yerde te k r a r la d ı v e her defasın d a beni işhfid e t t i , üstad muhayyel b i r iz d iv a c ın — b e lk i de şa h sın ı aünkesir eden— ma cerasından v e hanımefendi i l e evlenm iş ve çokdan i r t i h a l etm iş bu lunan rakibinden , böylece intikam a lıy o rd u *
Hasta z iy a r e tin e hueusî b ir i t i n a g ö s te r d iğ i g ib i çalışmada in tizama , t e ş r i f a t ve merasime, v e r ile n sözün tutulm asına büyük k ıy met v e r i r d i . î t i r e f e tm e li k i b u n la rı k a ra k te r in in t a b i i b i r ic a b ı h a lin d e k en d iliğ in d e n yapar v e m ukabelesini de b e k le r d i. Başım ızın a ğ r ıd ığ ın ı duysa koşup g e lm i ş t i r , r a h a ts ız olduğumu haber almasak veya öğrendiğim iz halde i& d ette ihmal ey lese k haşlamayı y e rd ik .
P aza rtesi akşam ları erkeklere mahsus , adeta esk i se lâ m lık
a d e ti üzere t o p l a n ı l ı r d ı . Lâkin onun d ışın d a bazı akşamlar — b ilh a s s a »on y ı ll a r d a — erkekleri l e beraber z iy a r e t in e giden hanım ları kabul ve rağbet e d e r d i. Hayatı boyuncn bekSr kalmış ve her v e ç h ile kadın dan uzak yaşamış olmasının ruhunda kadınlardan uzaklaşma i t i y a d ı n ı
b e s le d iğ in i düşünmek e lb e t t e mümkündür. B a z ıla rın a göre ü sta d bu uzaklaşma i l e kadınlara n e fr e t v e i s t i k r a h ın ı veya s ı k ı n t ı s ı n ı ifa d e ediyordu v e hâkikaten s ık sık bu f i k r i h ak lı g ö s te r e b ile c e k s ö z le r de s a r f etmiyor d e ğ i l d i . Bununla beraber hanım larla görüşmeye arzukeş ve onlara k a r ş ı nâzik bulunduğuna da çok çahid olmuşuzdur. Şurası
muhakkakdır k i Îbnilem ln , m eclisin d e hanım lar bulumuğu zamanlar h ik â y e le r in i g e r e k li t e fe r r u a t ve t a b ir a t i l e snlatamamakdan üzülür ve bu üzüntüsünü de a ç ı k la r d ı .
ü sta d ın b ir kısm ı h a k ik î, b ir kısm ı da k en d isi ta r»fın d a n tahayyül ed ilen m u a rızla rı v a r d ı. Bu m u a rızla rın ı n e s ir veya nazım yolu i l e h ic iv ve t a r iz e tutmak onun İ ç in b a ş lı c a k e y ifle r d e n b ir i i d i , b ilh a s s a t a r i z i n h e d e fin i bulduğunu öğrenince k e y fi tamam o lu r d u .: Okur, yasar b ir kaç k iş i n i n — g a lib a tesadüfen— buluşarak
(S adırâzam lar) e s e r i i sak kında l l e r l - g e r l g ö r ü ş t ü k le r in i is t i h b a r e t t i ğ i sa h a fla rd a k i l i r k it a p ç ı dükkânına ( Darülnedv e ) a d ın ı tak mış Te b ir müddet sonrs bu ism in dükkân s a h ib i ta ra fın d a n duyulduğunu ö ğ re n d iğ i zaman sa a d etin husvasm s e rm lşd l.
O ne müthiş konuşma k u d re ti i d i * * i r d e fa s ın d a f a s ı l a s ı z yed i sa a t konuştuğunu b ilir im » Sathî b ir görüş i ç i n d e v rin Te d e h r in de dikodusunu yapar g ib i olduğu zaman b i l e Ö ğ r e tic i id i » k a s ı l ı h i c i v , t a r i z , i s t i h z â , d i l k a rg a sı , bazan de kalem k a vgası hahmud k e ta l* İn ş a h s iy e t in i (n e v * i şahsına m ünhasır)hale g e tir m iş ve bu u n su rla r tek er te k e r onun d e r is i ne g irm iş , a y r ılm a s ı im kânsız b i r h alde y a şı i l e b ir llk d e a r t m ış la r d ı. îb n lle m in ’ in ş e k i l , k ıy a fe t , Düşünce, h a s ı l ı madde v e ruh o la ra k k ir bütün h a lin d e hakikaten n e v 'l şahsına münhasır v a r l ı ğ ı n ı veznen b i r s e h li aünteni h a lin d e i l k if a d e eden
şüphe yok Süleyman N a zif merhumun *Np kendi kimseye ben zer ne kimse k e n d is in e " m ısra ı i d i . îahya kemal bunun ö z e r in e "HezzAr g ıb t e o d e v r i kadim e fe n d is in e " m ısra ın ı e k le y e re k b e y t i tamamlara ı ş t ı r ,
kütü phanesin i Ü n iv e rsite y e b a ğ ışla m a sı münasebet İ l e yapılan J ü b iled e bu b e y it R ek törlü k çe H attat Recmeödin e fe n d iy e y a z d ır ıla r a k , (H zel S n * a tla r Akadem isinin h e d iy e s i o la n ( rütbet**l ilm i â 'l e l r ü t e p )
--- ) v e c iz e s i n i ta şıy a n y in e ayni H a tta tın keleminden
çıkma d iğ e r levh a i l e b i r ll k d e k en d isin e takdim e d i l d i , lu le v h a la r da ü sta d ın z a t î m alı o lu p kütüphanenin d a v a rla rın a a s ıla n d iğ e r e sk i
y a z ı le v h a la r meyanınd*?.dir, Hakiki büyük ç e h r e s i is e , b ilh a s s a yakın ta rih im iz e v e ed eb iy a tım ıza d e rin vukufu i l e b e lir m iş b î r şah siy et h ü v iy e tin in i f a d e s i d i r .
îb n il e a i n , y a z ı i l e veya s ö z le k en d in in « t e v c ih e d ile n su â l l e r e , en hurda te fe r r u a tın a kadar in e re k cevab v e rm e d e n h o ş la n ır , son a s rın a i l e ş e c e r e l e r i n i sö y le rk e n herhangi b i r r ö tü ş e lüzum görmeden , m eselâ soranın ecdadı dahi o ls a yüzüne k a r ş ı v e kusur l a r ı l e b l r l i k d e söyleraekden adeta haz d u y a rd ı, üstad şahsen a f i f v e müstakim olm akla kal mayup ( â l i s e lc e n ) ve X h a z re t* HiJ s e y in , e
kadar çıkan a i l e ş e c e r e s i i l e muhkem b i r ( kutbülaktap --- ) h a lin d e b a şk a la rın ın şecetelerin d i eki z f iif t a r a f l a r ı b e lirtm e y e haylim e a ü te m fy ild i. Bahusus göze batan b a z ı zamane ş a h s i y e t l e r i n i b i r i k i kuşak e v v e lin d e b i r yabancıdan d ö n a e lik , b i r s u iis t im e l h ik â y e s i v eya herhangi ah lâk i b i r za â f k e ş fe d e r s e onu Sndırâ zamlar; ş a i r l e r
veya H a tta tla r k ita b ın d a gûya s a t ı r l a r ı n a lt ın d a g iz le y e r e k t e s b i t ediv ermekle mahareti y ü k sek d lr. iu k iteplarda . tercü m eih a li y a z ıla n
şa h sın (b a z ı Ü lfe t Te İ s t i l a l a r ı ) n ın b e l i r t i l m i ş olduğuna s ık « ı k rr e tle n aak t a d ır . Musiki esnasında k o n u ş m ls r ı oldu pu g ib i m eclied e bulunup da s ö z le r in e onun is t e d if t i kadar i l g i g ö s t e r » i y e n le r i de ş id
d e t l e a z a r la r d ı.
(3on a s ı r Türk ş a i r l e r i ) a d l ı 2}0 0 s a h i f e l i k e s e r in in b itim in d e kemli «İne h ediye edilen t a k r iz le r i ç i n ş ö y le d iy o r : "N açiz şahsım v e «erir» hakkında teveccü h ibraz eden k ıy m e tli ş a ir le r im iz d e n b a z ı
z e v a tın lü t fe n y a z d ık la r ı manzumeler v e t a r i h le r — istih k a k ım ın fe v k in d e — t a k t ir v e t e b c i l i mutazammın bulunduğu i ç i n neşretmekden s ık ıld ım . F^kat bu n e f is e s e r le r in z iy e ın a r a z ı olmadığım g ib i hür met e ttiğ im b a z ı erb a b ı m a r ife tin İ s r a r la r ın a da mukavemet edem iye- rek hüanft hâtime olmak ü zere e s e r in sonuna koymaya meebur oldum ", t^etad bu t a k r i z l e r arasın da merhum Hamam! zade îh «a n * ın
Abu ruyu fu d a lt h a z r e t i Mahmmd Kemal S a h ili hikmete at"»ış yin* b i r d « r r « semin
Ne Kemalin g ib i Hahmudu Mlkeamel bulunur Ne de İhsan g i b i b i r ş a i r i H assen-âyin b e y i t l e r i n i ih t iv a eden g ü z e l k a s id e s in i pek b eyen ir ve tekrarlanm a sından hoşlan i r d i . A llah her i k is in e de gani gani rahmet e y l e y e ..
C iddiyet ve v ek a rın a bazande gazab i f a d e s i v eren manalı ç i z g i l e r l e dolu çeh resin d e devam lı zekâ p a r ıT tıL a r ı İ l e m unisleşen se v im li g ö z l e r i . . . a r t ı k «öndtt, s e s i durduj landan sonra î b n i l e a i n 'i n
e s e r l t r i konuşacak . .
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
