Tokat bölgesinde bulunan yeşilırmak ve içme sularındaki radon gazı ölçümleri

T.C.

GAZĠOSMANPAġA ÜNĠVERSĠTESĠ

Sonuç Raporu

Proje No: 28/2009 Projenin BaĢlığı

Tokat Bölgesinde Bulunan YeĢilırmak ve Ġçme Sularındaki Radon Gazı Ölçümleri

Proje Yöneticisi

Yrd.Doç.Dr. Ġbrahim YĠĞĠTOĞLU

Birimi

GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü

AraĢtırmacılar ve Birimleri

Doç.Dr. Feda ÖNER, Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ġlköğretim Bölümü Doç.Dr. H.Ali YALIM, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fizik Bölümü ArĢ.Gör. Ahmet AKKURT, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fizik Bölümü AyĢegül OKUR, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fizik A.B.D. AyĢegül ÖZKAN, GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fizik A.B.D.

I

ÖZET

Tokat Bölgesinde Bulunan YeĢilırmak ve Ġçme Sularındaki Radon Gazı Ölçümü

Yrd. Doç. Dr. Ġbrahim YĠĞĠTOĞLU1

GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Fizik Anabilim Dalı

ÇalıĢma iki kısımdan oluĢmaktadır. Birinci kısım içme ve yeĢilırmak suyunda Radon konsantrasyonu ölçümünü ikinci kısım ise radon konsantrasyonundaki değiĢme ile deprem arasındaki iliĢkiyi içermektedir.

Rn

222 _{’nin insan sağlığına etkilerinden dolayı, son zamanlarda, sularda Radon} konsantrasyon ölçümü oldukça ilgi çekmektedir. Radon ve ürünleri insanın maruz kaldığı radyasyonun en önemli kaynağıdır. Sigaradan sonra, akciğer kanserinin en önemli sebebidir. Radona maruz kalma ile akciğer kanseri arasında önemli bir iliĢki olduğu yaygın olarak kabul edilir.

Radon anomalileri ile aktif jeolojik faylar arasındaki iliĢki Amasya bölgesindeki termal sularda Radon konsantrasyon ölçümü yapılarak araĢtırılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Radon, Musluk suyu, Irmak suyu, Yıllık efektif doz, Thermal,

Radon anomali, Sismik aktivite

1 _{Bu ÇalıĢma GaziosmanpaĢa Üniversitesi AraĢtırma Projeleri Komisyonu Tarafından 28/2009 Nolu Proje}

ABSTRACT

The Radon Concentration Measurement in Yesilirmak and Drinking Water in Tokat Region

Yrd. Doç. Dr. Ibrahim YĠGITOGLU2

GaziosmanpaĢa University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Physics Science

.

The study is composed of two parts. The first part includes the measurement of Rdon gases in drinking and YeĢilırmak river water and the second part includes the relationship between the change of radon concentration and the eathquake.

The measurement of Radon concentration in water have attracted considerable attention recently due to the effect of 222Rn to the human beings health. It is now widely accepted that there is a significant correlation between exposure to radon and lung cancer.

The relationship between radon anomalies and active geological faults is explored by measuring Radon concentration in thermal water in Amasya region .

Keywords: Radon, Tap water,River water,Annual effective dose, Spa water, Radon

anomally, Seismic activity

2 _{This study is supported by Gaziosmanpasa University Research Project Commission with the Project}

III

ÖNSÖZ

Bu çalıĢma GaziosmanpaĢa Üniversitesi AraĢtırma Projeleri Komisyonu tarafından 28/2009 Nolu Proje ile DesteklenmiĢtir. ÇalıĢmanın gerçekleĢmesinde, katkılarından dolayı GaziosmanpaĢa Üniversitesi AraĢtırma Projeleri Komisyonuna çok teĢekkür ederim.

Ayrıca bu çalıĢmanın deprem ile radon iliĢkisinin araĢtırıldığı bölümüne katkılarından dolayı Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem AraĢtırma Enstitüsü Jeofizik Bölümü öğretim üyelerinden Doç.Dr. Nucan Meral Özel ve bölüm AraĢtırma Görevlileri Dr. Musavver Didem Samut Cambaz ve Yük.Müh. Birsen Can’a teĢekkur ederim.

Ġbrahim YĠĞĠTOĞLU 2010 ARALIK

ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No ÖZET I ABSTRACT II ÖNSÖZ III ĠÇĠNDEKĠLER IV ġEKĠLLER DĠZĠNĠ V ÇĠZELGELER LĠSTESĠ VI 1. GĠRĠġ 1

1.1. Ġçme ve YeĢilırmak Suyunda Radon Ölçümü 1

2. MATERYAL ve METOD 2

2.1. Numune Alımı ve Analiziw ₂

2.2. Pylon AB-5R Cihazında Sayım 2

2.3. WG-1001 Model Vakumlu Su-Gaz AyrıĢtırıcı Sistemi ₃

2.4. AB-5R Dedektörünün ÇalıĢma Teorisi 4

2.5. Ara Mod-Daimi Örnekleme 4

2.6. Pylon AB-5R’de Sudaki Radon Ölçümü 5

2.7. Suda Radon Konsantrasyonu Hesaplanması ₆

3. BULGULAR 7

4. Deprem ve Radon iliĢkisi 11

5. TARTIġMA ve SONUÇ 19

V

ġEKĠLLER DĠZĠNĠ

ġekil Sayfa

2.1. A) Elektrikli Vakum Pompası 3

2.1. B) WG-1001 Gaz AyrıĢtırma Ünitesi 3

2.1. C) AB-5R Dedektör 3

ÇĠZELGELER LĠSTESĠ

Çizelge Sayfa No

Çizelge 3.1. Tokat Bölgesinden Alınan Numulerdeki Radon (222Rn)

Konsantrasyonu 8

Çizelge 3.2. Farklı tipteki sularda Radon konsantrasyonu ölçüm değerleri 10 Çizelge 4.1. Termal Sulardaki radon konsantrasyon değerleri 13 Çizelge 4.2. Dogal sularda radon konsantrasyon değerleri karsılaĢtırması 14 Çizelge 4.3.

Gözlek termal su kaynagına ait aylık radon konsantrasyonu değiĢimi ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti karĢılaĢtırması

15

Çizelge 4.4.

Hamamözü termal su kaynağına ait radon

konsantrasyonundaki değiĢim ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti karĢılaĢtırması

16

Çizelge 4.5.

Terziköy termal su kaynağındaki radon konsantrasyonu değiĢimi ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti

karĢılaĢtırması 17

Çizelge 4.6.

Beke termal su kaynağındaki radon konsantrasyonu değiĢimi ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti

karĢılaĢtırması 18

1. GiriĢ

Bu projenin amacı, içme ve Tokat YeĢilırmak nehir sularındaki radon konsantrasyon ölçümleri yapmak ve termal su kaynaklarındaki radon konsantrasyonunda meydana gelen değiĢimler ile aktif jeolojik depremler arasında olası bir bağlantının durumunu tespit etmektir. ÇalıĢmanın bir diğer amacı da radon gazının sağlık üzerindeki etkilerini araĢtırmaktır. Bu nedenle çalıĢma iki ana baĢlık altında verilecektir. Bu baĢlıklar birincisi içme ve yeşilırmak suyunda radon ölçümü ve ikincisi radon ve deprem ilişkisi

1.1. Ġçme ve YeĢilırmak Suyunda Radon Ölçümü

Radon günlük hayatta sürekli maruz kaldığımız radyasyonun yaklaĢık %50’sini oluĢturan ve topraktaki Uranyumun bozunma zincirinin bir halkası olan renksiz, kokusuz ve duyu organlarıyla algılanamayan radyoaktif bir gazdır. Kayaçlardaki Uranyumun bozunması sonucu üretilen Radon gazı difüzyon yoluyla toprağa, oradan da atmosfere veya ortama yayılmaktadır. Radon (222Rn) 3.82 yarıömürlü, 238U doğal radyoaktif bozunma serisinde yer alan 226Ra çekirdeğinin α bozunumu sonucu oluĢur. Bir insanın maruz kaldiğı radyasyon miktarinın %50’si yine radon ve ürünleri kanalıyla olmaktadır(ICRP, 1994; Hopke, 2000).

Radon gazı sigaradan sonra akciğer kanserine neden olması bakımından ikinci sırada yer almaktadır(Anjos, R.M.,ve ark., 2010; Adrovic, F., ve ark., 2009) Radon yoğunluğu kapalı mekânlarda veya iyi alındığında özellikle akciğer kanseri baĢta olmak üzere birçok tehlike yaratmaktadır. Bu risklerden dolayı son yıllarda canlıların en önemli ihtiyacı olan su örneklerindeki 222

Rn ve 226Ra konsantrasyonlarını belirlemeye yönelik çalıĢmalarında önemli bir artıĢ görülmektedir(IARC, 1988; Schnelzer ve ark.,2010; BEIRVI; 1999).

Bu çalıĢmanın amaçlarından biri Tokat ve civarındaki YeĢilırmak nehir sularında ve içme sularının radon konsantrasyonlarını tesbit ederek saglik üzerine etkisini araĢtırmaktır. ÇalıĢmanın diğer bir amacı ise radon gazı ile meydana gelen depremler arasında bir iliĢkiyi araĢtırmaktır.

Bu nedenle Haziran 2009 ve Mayıs 2010 tarihleri arasında su numuneleri aylık periyotlarla alınarak, Afyon Kocatepe Üniversitesi Nükleer Fizik Laboratuarında, Pylon Electronics tarafından üretilen AB-5R model radon dedektörü (PYLON, 1999) kullanılarak analiz edilmiĢtir.

2. MATERYAL METOD:

2.1. Numune Alımı ve Analizi

Kaynaklardan numune alımı için 500 ml’lik plastik ĢiĢeler kullanılmıĢtır.Temiz su elde edildikten sonra ĢiĢeler ağzına kadar boĢluk kalmayacak Ģekilde doldurulmuĢ ve radon gazı kaçıĢını önlemek için ĢiĢelerin kapağı su akıĢı altında sıkıca kapatılmıĢtır. Kaynaklardan

alınan su örnekleri Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Nükleer Fizik laboratuarına gönderilerek ölçümler gerçekleĢtirilmiĢtir.

2.2. Pylon AB-5R Cihazında Sayım

Su örneklerindeki radon ve radyum konsantrasyonları Pylon Elektronics tarafından üretilen AB-5R dedektörü ile yapılmıĢtır. Sistem iki bölümden oluĢmaktadır. Bunlar WG-1001 Gaz ayrıĢtırma ünitesi ve AB-5R dedektörüdür. Bu sistemin görüntüsü ġekil 2.1.’de verilmiĢtir.

3

ġekil 2.1 (A) Elektrikli vakum pompası,(B) WG-1001 Gaz ayrıĢtırma ünitesi (C) AB-5R dedektör

2.3. WG-1001 Model Vakumlu Su-Gaz AyrıĢtırıcı Sistemi

WG-1001 model vakumlu su-gaz ayrıĢtırıcı sistemi özel olarak, suyun içindeki radon ve radyum miktarının kesin ve hızlı biçimde saptanması için dizayn edilmiĢtir. Prensip olarak, sistem bir el pompası veya elektrikli vakum pompası ile tahliye edilebilmektedir. Daha sonra gözenekli difüzyon taĢından ölçülmüĢ miktardaki suya (190 cc) hava basılır. Böylece hava sudan radonu söker ve hava karıĢımı kurutma tüpünden sintilasyon hücresine doğru akar. Su numunesinden geçen havanın oranı ince ayar vanası ile ayarlanır ve potansiyel olarak hücrede kalabilecek olan nem, kurutma vanası vasıtasıyla giderilir. AkıĢ oranı radonun sürtmesine bağlıdır ve 300 A model sintilasyon hücresi kullanıldığında 190 ml su numunesindeki çözünük radonun %85-95 oranında sürtünmesi 5 dakika kabarcıklanma periyodu olarak bulunur. Daha sonra, elde edilen sintilasyon hücresi radon monitörüne yerleĢtirilir ve böylece alfa aktivitesi belirlenir. Sonuçlar, radon bozulması için numune toplanması ile ölçüm arasında düzeltilmelidir. Sintilasyon hücresiıĢığa maruz kaldığında hücrenin üzerindeki sintilasyon malzemesi ıĢıldar ve bozulması 5 dakika kadar sürebilir. Bunun için hücreyi ıĢıktan uzak tutmak ve her sefer için hücre örtüsü kullanmak gerekmektedir.

Ölçümün tamamlanmasından sonra, hücreleri de içeren gaz ayrıĢtırma sistemi hava ve azot ile bir çok kez tahliye edilmeli, temizlenmeli ve tüm radyoaktif gazlardan arındırılmalıdır.

Numuneleme ve sayım süresince, radon hücre duvarlarında depolanır ve arka plan sayımı temizleme iĢleminden sonra aynı kalır. Bu aktivite süratle azalır ve ölçülen seviyeye göre hücre 3-4 saat sonra tekrar kullanılabilir.

2.4. AB-5R Dedektörünün ÇalıĢma Teorisi

Radon gibi gazlar, havada yayılabilen veya havada yayılan toz ve duman dahil, yüzeylere yapıĢabilen bozunma ürünlerine bozunabilir ve enerji parçacıkları Ģeklinde radyasyon yayarlar.Bazı AB-5 aksesuarları radon gazı, radon bozunma ürünleri, thoron gazı veya thoronbozunma ürünleri gibi radyoaktif madde örneklerini toplamak için kullanılır; diğer AB-5 aksesuarları, toplanan radyoaktif malzeme örneklerini alır; ve baĢka aksesuarlar, ölçüm yapılacak alanın yakınına yerleĢtirilir. Aksesuarlardaki bir sintilatör radyoaktif örnekten yayılan enerji parçacıklarına tepki vererek ıĢık pulsları oluĢturur. Bu ıĢık atmaları foton çoğaltıcı tüp (PMT) tarafından çoğaltılır ve elektronik sinyallere dönüĢtürülür. Bu sinyaller¸bir mikro iĢlemci tabanlı entegre devrenin, kullanıcı tarafından tanımlanan aralıklarda sinyalleri saydığı ve kayıt ettiği AB-5’teki bir baskılı devre kartına gönderilir. Eğer AB-5 radon modunda ise, AB-5’teki yazılım sayımı dakikada ortalama sayım (CPM) değerine çevirir ve dakikadaki ortalama net sayım (NPCM) değerine ulaĢmak için azalan etkilerini çıkarır. Ardından NPCM, örnekteki radon gaz konsantrasyonunu elde etmek için sayım verimliliğe bölünmelidir.

2.5 Ara Mod-Daimi Örnekleme

AB-5, programlanmıĢ bir sayıda (2-99) döngü kadar çalıĢması için programlanmalıdır ve her bir döngü, programlanmıĢ sayıda aralık içerir. Veriler uzunluğu kullanıcı tarafından programlanan aralıklardaki sayım bazında kaydedilir. ÇalıĢtırma, programlanan sayıdaki aralık ve döngüler tamamlandıktan sonra otomatik olarak sonlanır. Dahili pompa, her bir döngüde belirli bir aralıkta veya bir seri aralıkta çalıĢmak üzere ayarlanabilir. AB-5 pompası akıĢ hızı, örnekleme hacmini azami tutmak için genelde maksimuma ayarlanır. Pompanın sadece her döngünün ilk aralığında

5

çalıĢtığı, her biri beĢ dakikalık 10 aralıktan oluĢan 10 döngü olarak programlanmıĢ bir çalıĢma, ara modunda daimi örneklemeye bir misaldir.

Ara modda daimi örnekleme, ara vermeden çalıĢmak üzere programlanabilir.

2.6. Pylon AB-5R’de Sudaki Radon Ölçümü

AB-5R cihazı ile radon konsantrasyonu belirlenmesi aĢağıda sıralanan aĢamalarla yapılmaktadır.

1) Hücreleri örneklerle doldurmadan önce her bir hücre için 5 dakika süreyle 3 değer alınıp bu değerlerin ortalamaları arka plan sayım oranını sayım/dak. olarak bulunur. Bu değer denklem B değeridir.

2) Pompa PUMP konektörüne takılır ve hücre SCINTILLATION CELL bağlayıcısına yerleĢtirilir ve barometrik basınç yaklaĢık 22 inch civa (Hg) basıncına düĢürülür. Pompa ayrılır ve kurutma ajanının mavi renkte olmasına dikkat edilir.

3) ON/OFF ve BYPASS vanaları kapatılır. 190 ml hacmindeki numune, silindire hızlıca aktarılır. Difüzyon taĢı ve lastik tıpa ile hızlı ve dikkatlice yalıtılır.

4) Bubbler, BUBBLER INLET’e giden ilk hata bağlanır. Sonra yavaĢça EXHAUST DRYER bağlantısı takılır. Bu birkaç saniye süresince kabarcıklanmaya neden

olacaktır. Eğer kabarcıklanma yatıĢmazsa veya bariz bir vakum kaybı varsa lastik tıpaların iyice

yerleĢtirilmiĢ olduğundan emin olmamız gerekir

5) Birkaç saniyelik kabarcıklanmadan sonra ON/OFF vanası açılır. YaklaĢık 5 dakikalık bir

sürede sabit bir kabarcıklanma oranı sağlanmalıdır. Sürtme periyodu tamamlandığında ve vakum ölçeği 3 inç veya daha az civa basıncı gösterdiğinde BYPASS vanası 5-10 saniye süreyle yavaĢça açılarak radon hücreye doğru boĢaltılır.

7) ON/OFF ve BYPASS vanaları kapatılır. Bubbler’i EXHAUST DRYER konektöründen ayırılır. Daha fazla örnekleme yapmak için diğer hücrelerde yukarıdaki adımların aynısını uygulanır.

8) Sayım için sintilasyon hücresini örneklemeden yaklaĢık 3.5 saat sonra (hücre içindeki radon aktivitesi dengeye geldiğinde) radyasyon monitörüne yerleĢtirilir ve 5’er dakika ara ile hücre 5 kez sayılır. Değerler sayım/dak. Cinsinden kaydedilir ve sayım zamanı not edilir (T c ).

9) Hücrelerde kalan radonu sistemden temizlemek için önce hücrenin arkası gaz ayrıĢtırma sisteminin üzerine oturtulur. Kabarcıklanma aparatı silindir içinde su olmaksızın yerleĢtirilir. GiriĢ ve çıkıĢ hatları ilgili konektöre bağlanmıĢ, ON/OFF ve BYPASS vanaları kapatılmıĢolmalıdır. Pompa yardımıyla hücredeki basınç yaklaĢık 22 inç civa basıncına düĢürülür. BYPASS vanası açılır. Bu iĢlem 2-3 kez tekrarlanır. Temizleme için kurutulmuĢ hava tercih edilir.

10) Bütün hücreler için 9. maddedeki iĢlemler yinelenir.

2.7. Suda Radon Konsantrasyonu Hesaplanması

Su numuneleri içinde Radon konsantrasyonu denklem (2.1) Ģeklinde hesaplanır.

0.037 66 , 6 ) (        V S D F B C A (2.1)

Denklem (2.1) de A222Rn konsantrasyonu (Bq/L); C Brüt Sayım Oranı (Sayım/dak), B Arka plan sayım oranı (Sayım/dak); F Hücre sayım verimliliği (normal olarak 0,745); D Gaz ayrıĢtırma verimliliği (300 A için 0,9); S Numuneleme zamanından (Ts) sayım zamanına (Tc) kadar geçen süre için Radonun bozulma düzeltmesi; V Numune hacmi (190ml) ifade eder.

7

222_{Rn konsantrasyonları her bir döngü ayrı ayrı sayımları alınır ve ortalama sapma} Denklem (2.2) ile hesaplanır.

n A A MD n i i



değeri Ā, n ise döngü sayısıdır.

3. BULGULAR

Bu çalıĢmada ölçüm sahası olarak Tokat il merkezi seçilmiĢ, il merkezinde radon konsantrasyonları deneysel olarak belirlenmiĢtir. Tokat YeĢilırmak nehir sularındaki radon konsantrasyonunu belirlemek üzere dört ayrı yerden su numuneleri alınmıĢtır. Ayrıca içme sularında radon konsantrasyonunu belirlemek içinde pınar ve musluk sularından su numuneleri toplanmıĢtır. Numuneler Haziran 2009 ile Mayıs 2010 tarihleri arasında 12 aylık süre boyunca ayda bir kez toplanmıĢtır. Alınan numuneler için 500 ml’ lik plastik ĢiĢeler kullanılmıĢtır. Temiz su elde edildikten sonra ĢiĢeler boĢluk kalmayacak Ģekilde doldurulmuĢ ve radon gazı kaçıĢını önlemek için ĢiĢelerin kapağı sıkıca kapatılmıĢtır. Alınan su örnekleri Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Nükleer Fizik laboratuarına gönderilerek ölçümler gerçekleĢtirilmiĢtir. Numunelerin Radon konsantrasyon değerleri aĢağıdaki Çizelge 3.1. de verilmiĢtir. Çizelge 3.1. de YeĢilırmak üzerinde alınan numuneleri S, pınar sularını numuneleri P, musluk suları numuneleri E ile gösterilmiĢtir.

Çizelge 3.1. Tokat Bölgesinden Alınan Numulerdeki Radon ( Rn) Konsantrasyonu Numune

Yeri

Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs

YeĢilırmak suları S1 0.690.18 0.160.15 0.230.14 0.220.14 0.230.14 0.360.13 0.640.15 0.320.03 0.370.03 0.430.03 0.440.03 0.410.03 S2 _{0.110.23 0.260.20 0.300.19 0.440.19 0.370.20 0.310.21 0.830.17 0.600.13 0.690.17 0.620.08 0.50.09 0.640.22} S3 _{0.090.12 0.290.09 0.390.09 0.240.10 0.270.09 0.390.07 0.350.09 0.520.10 0.420.09 0.420.10 0.520.11 0.60.16} S4 _{0.200.01 0.420.08 0.320.09 0.350.08 0.340.09 0.470.10 0.510.11 0.300.04 0.280.17 0.550.14 0.680.20 0.610.14} Pınar suları 1 _{0.380.16 0.130.17 0.370.14 0.450.13 0.280.15 0.540.13 0.380.16 0.660.18 0.240.06 0.290.05 0.380.01 0.430.04} 2 _{1.200.29 0.170.19 0.700.11 0.730.11 0.520.09 0.440.10 0.540.06 0.660.03 0.650.02 0.690.03 0.660.02 0.70.04} Musluk suları 1 1.200.22 0.810.17 0.620.16 0.510.14 0.730.09 0.870.07 0.940.07 1.000.08 0.940.06 0.840.02 0.810.02 0.710.09 2 _{1.410.37 0.50.31 0.420.28 0.440.22 0.980.13 0.880.14 1.250.15 0.840.09 1.060.07 0.970.06 1.010.09 1.150.17}

9

YeĢilırmak sularında Radon konsantrasyon ölçümlerine göre; S1 numunesi için en yüksek değer Haziran 2009 tarihinde 0,69 BqL-1

en düĢük değer ise Temmuz 2009 tarihinde 0,16 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,37425 BqL-1 bulunmuĢtur. S2 numunesi için en yüksek değer Aralık 2009 tarihinde 0,83 BqL-1

en düĢük değer ise Haziran 2009 tarihinde 0,11 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,4725 BqL-1 bulunmuĢtur. S3 numunesi için en yüksek değer Ocak 2010 ve Nisan 2010 tarihlerinde 0,52 BqL- en düĢük değer ise Haziran 2009 tarihinde 0,093 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,37525 BqL-1

bulunmuĢtur. S4 numunesi için en yüksek değer Mayıs tarihinde 0,68BqL-1 en düĢük değer ise Haziran 2009 tarihinde 0,196 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,37525 BqL-1

bulunmuĢtur.

Pınar sularından alınan ölçümlere göre; P1 numunesi için en yüksek değer Ocak 2010 tarihinde 0,66 BqL-1 en düĢük değer ise Temmuz 2009 tarihinde 0,132 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,3776 BqL-1

olarak bulunmuĢtur. P2 numunesi için en yüksek değer Haziran 2009 tarihinde 1,2 BqL-1

en düĢük değer ise Temmuz 2010 tarihinde 0,17 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,6383 BqL-1 bulunmuĢtur.

Musluk sularından alınan Radon konsantrasyon ölçümlere göre; E1 numunesi için en yüksek değer Haziran 2009 tarihinde 1,2 BqL-1

en düĢük değer ise Eylül 2009 tarihinde 0,51 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,8316 BqL-1 bulunmuĢtur. E2 numunesi için en yüksek değer Haziran 2009 tarihinde 1,41 BqL-1

en düĢük değer ise Ağustos 2009 tarihinde 0,42 BqL-1 ölçülmüĢtür. Ortalama değer 0,9095BqL-1 bulunmuĢtur.

Bu çalıĢmada elde edilen radon konsantrasyon değerlerinin farklı ülkelerdeki çalıĢmalardan elde edilen sonuçlarla karĢılaĢtırılması

Su tipleri 222Rn aktivitesi (Bq/L) Referanslar Ülke Pınar suları 3.3 – 10.7 0.1 – 576 11.4 – 83.4 0.13 – 0.9 1.6- 0.39-1.17 1.12-62.9 0.13-1.20 0.13-1.20 Al-Bataina ve ark. Horvath ve ark. Mowlavi,A.Ave ark. Baykara ve Dog˘ ru

Kozlowska, B.ve ark Oner, F.ve ark. Comsa, C. ve ark. Yigitoglu, I. ve ark Ürdün Venezuella Ġran Türkiye Italya Türkiye Romanya Türkiye Musluk suları 2.5 – 4.7 0.42 – 2.4 0 – 2 0.39 – 0.47 1.02 – 3.3 0.48-1.41 Al-Bataina ve ark. F.Oner ve ark. Horvath ve ark. Marques ve ark. Baykara ve Dog˘ru Yigitoglu, I. ve ark Ürdün Türkiye Venezuella Brezilya Türkiye Türkiye Irmak suları 0.16 – 1.79 0.28-1.08 0.080 – 1.171 0.43 – 2.40 1.26 0.09 – 0.83 Rajashekara ve ark. F.Oner ve ark. Al-Masri,M. ve a r k Marques ve ark Baykara ve Dog˘ru Yigitoglu, I. ve ark Hindistan Türkiye Ġngiltere Brezilya Türkiye Türkiye

11

4. DEPREM ve RADON ĠLĠġKĠSĠ

Projenin ikinci bölümünü radon gazı anormalikleri ile aktif deprem fay hatlarındaki sismik aktivite arasında ne tur bir iliĢkinin olduğunun araĢtırılması oluĢturmaktadır. Bu bağlamda jeotermal su kaynakları bakımından zengin olan Amasya ili radon araĢtırması için seçilmiĢtir. Kuzey Anadolu Fay Hattının bolgemizden geçmesi nedeniyle elde edilen sonuçlar Tokat ilimiz içinde aynı derecede önem taĢımaktadır.

Suda ve toprakta radon konsantrasyonu ölçümü üzerine yapılan bilimsel çalıĢmalar, son yıllarda artarak devam etmektedir. Radon ve deprem arasındaki iliĢki üzerine ilk çalıĢma 1950’li yıllarda baĢlamıĢtır(Okabe, S,1956). Bu tarihten itibaren suda ve toprakta radon aktivitesindeki anormalliklerin depremlerin haberci olup olmadığını sorgulayan bir çok araĢtırma yapılmıĢtır (Teng,T ve ark., 1980; King,C.Y., ve ark., 1993;Swakon, J.,ve ark.,2005; Papastefanou, C., ve ark., 1995; Friedman, H., ve ark., 1988; Moussa, M.M., ve ark., 2003; Erees, F.S., ve ark.,1997; Dubinchuk, V.T., 1993).

Deprem fay hatları sıvı akıĢı yanında bu sıvılar içindeki radon,metan helyum vb. gazların taĢınmasına yardımcı olmaktadır. Bu gazlar yüzeye çıktıklarında havaya karıĢır ve yüksek gaz konsantrasyonuna sebeb olurlar. Yer altı sularında radon konsantrasyonu, toprak, kayalardaki uranyum konsantrasyonu ile doğru orantılıdır. Yeraltından yüzeye çıkan gazların konsantrasyonunda deprem öncesi ve sonrasında değiĢmeler meydana gelmektedir. Bu nedenle yer altı sularında meydana gelen rodon konsantrasyon anormalliklerinin belirlenmesi ile radon ve sismik hareketler arasındaki iliĢki anlaĢılabilir.

Türkiye dünyanın sismik olarak en aktif bölgelerinden biridir. Afrika ve Avupa-Asya kıtaları arasındaki çarpıĢmalar nedeniyle deformasyona uğrayan “Akdeniz Deprem Zinciri” içinde yeralmaktadır (Inceoz, M., ve ark., 2006).

Bu çalıĢmada jeotermal su kaynakları bakımından zengin olması nedeniyle Amasya bölgesi radon araĢtırması için seçilmiĢtir. Amasya bölgesinden geçen fay hattı geçmiĢte, 5.6 ile 7.8 Rihter ölçeğinde yıkıcı depremleri meydana getirmiĢtir. Bu depremler, 14 Ağustos 1996 tarihinde Mecitözü-Merzifon fay hattı üzerinde meydana gelen 5.6 Rihter

ölçeği büyüklüğünde, 2 Aralık 1942 tarihinde Merzifon-Gumushacıkoy fay hattında meydana gelen 5.9 Rihter ölçeği büyüklüğünde ve 26 Aralık 1939 tarihinde Erzincan’da meydan gelen 7.8 Rihter ölçeğindeki depremlerdir. Erzincan depremi sonrasında 32.962 kiĢi hayatını kaybetmiĢtir (URL 1).

ÇalıĢmada Amasya ili sınırlarında bulunan Hamamözü, Beke, Terziköy ve Gözlek olmak üzere dört termal su kaynağında radon konstrasyon ölçümü yapılmıĢtır. Ölçüm yapılan Termal su kaynakları ġekil 4.1 de verilmektedir. Elde edilen sonuçlar farklı ülkelerden çalıĢmalarla karĢılaĢtırılmıĢtır(Radovic, V., ve ark., 2005; Walia, V., ve ark., 2001; Das, N.K., ve ark., 2006; Yasuoka, Y., ve ark., 2009; Zmazek, B., ve ark.,2002; Kuo, T., ve ark., 2002; Yalim, H.A., ve ark., 2007).

ġekil 4.1 Amasya bölgesinde Radon ölçümü yapılan termal su kaynakları

ÇalıĢma süresince su numuneleri Temmuz 2009 ile Mayıs 2010 tarihleri arasında alınarak ölçümler Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Nükleer Fizik laboratuarına gönderilerek ölçümler gerçekleĢtirilmiĢtir. Elde edilen radon konsantrasyonları, Çizelge 4.1’de verilmektedir.

Turkey Amasya 1/5000 b) a) YeĢilırmak River Beke Hamamözü Gözlek Terziköy

13

Çizelge 4.1. Termal Sulardaki radon konsantrasyon değerleri Water

Type

Sample

stations The 222Rn activity (BqL-1)

January February March April May _{June July August September October November December}

Spa water Hamamozu 0.310.15 0.420.17 0.080.20 0.470.11 0.320.03 0.150.12 0.180.11 0.320.11 0.220.12 0.220.12 0.320.13 0.390.14 Beke 0.450.21 0.430.24 0.510.27 0.710.32 0.260.05 0.110.19 0.140.19 0.130.18 0.160.18 0.170.17 0.260.16 0.390.20 Terzikoy 0.470.17 0.460.17 0.500.20 0.530.18 0.390.03 0.110.13 0.300.11 0.330.11 0.230.12 0.360.11 0.180.12 0.430.15 Gozlek 0.220.10 0.500.10 0.390.08 0.370.07 0.260.11 0.270.11 0.270.12 0.150.13 0.080.12 0.210.10 0.350.09 0.340.09

Ölçülen radon değerlerin yapılmıĢ olan diğer çalıĢmalarla karĢılaĢtırması Çizelge 4.2’de verilmektedir.

Water type The 222Rn activity (BqL-1) Reference Country Ground water _{2.1– 93.79 V.Radovic ve ark.} Crotia

46.36 – 69.66 Walia ve ark. India

4.19– 14.87 Das N.K. ve ark. India

17.88 – 390 Yasuoka ve ark. Japan

3.7 – 14 Zmazek B. ve ark. Sovenia

12.2-28.9 Kuo T. ve ark. Taiwan

1.0-31.7 Yalim H.A. ve ark. Turkey

0.08-0.71 I.Yigitoglu ve ark Turkey

Çizelge 4.2. Dogal sularda radon konsantrasyon değerleri karsılaĢtırması

Ölçülen radon konsatrasyon değerleri ile Böğaziçi Üniversitesi Kandili Rasathanesi ve Deprem AraĢtırma Enstitüsünden (URL 2.) alınan, Temmuz 2009- Mayıs 2010 tarihleri arasında Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddet değerleri ile radon konsantrasyonundaki değiĢmeler, Çizelge 4.3, Çizelge 4.4, Çizelge 4.5, Çizelge 4.6’te verilmektedir.

15

Çizelge 4.3 Gözlek termal su kaynagına ait aylık radon konsantrasyonu değiĢimi ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti karĢılaĢtırması

Çizelge 4.4. Hamamözü termal su kaynağına ait radon konsantrasyonundaki değiĢim ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti karĢılaĢtırması

17

Çizelge 4.5. Terziköy termal su kaynağındaki radon konsantrasyonu değiĢimi ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti karĢılaĢtırması

Çizelge 4.6. Beke termal su kaynağındaki radon konsantrasyonundaki değiĢim ile Amasya bölgesinde meydana gelen deprem Ģiddeti karĢılaĢtırması

19

5. TARTIġMA ve SONUÇ

Projenin birinci bölümünde, Tokat bölgesi içme sularında ve YeĢilırmak suyunda ilk kez Radon konsantrasyon ölçümü gerçekleĢtirilmiĢtir. Radon konsantrasyon ölçümünün suda yapılmasının nedeni suyun içme, yıkanma ve temizlik ve sulama amaçlı günlük hayatta yaygın biçimde kullanılmasıdır. Bunun yanında Tokat bölgesinde Radon konsantrasyon değerlerinin belirlenmesinin önemi, Radon gazı ve Radon ürün çekirdeklerinin akciğer kanserine neden olduğunun bilinmesidir.

ÇalıĢmamızın birinci bölümü süresince, Haziran 2009 ve Mayıs 2010 tarihleri arasında bir yıl boyunca ay da bir kez olmak üzere su numuneleri toplanarak Radon miktarı ölçülmüĢtür. Ġçme sularından, pınar sularından ve ırmak suyundan alınan numunelere ait Radon konsantrasyon ölçüm değerleri Çizelge 4.1.’de verilmiĢtir. YeĢilırmak suyunda ölçülen Radon konsantrasyon değerleri 0.090.12 ile 0.830.17 BqL-1 aralığında değiĢirken, pınar sularında ölçülen Radon konsantrasyon değerleri 0.130.17 ile 1.200.29 BqL-1aralığında, musluk sularından elde edilen Radon miktarı

ise 0.420.28ile 1.410.37 BqL-1aralığında değiĢmektedir.

Bu çalıĢma ve Türkiye’de yapılan diğer pınar suyu çalıĢmalarında elde edilen Radon konsantrasyon değerlerinin (Çizelge 3.2) uluslararası çalıĢmalardan elde edilen Radon konsantrasyon değerlerinden daha düĢük olduğu tespit edilmiĢtir. Bunun sebebi, ölçümün gerçekleĢtirildiği bölgenin jeolojik yapısı olabilir.

Ġçme suları için ölçülen Radon konsantrasyon değerleri ABD Çevre Korunma Ajansı’nın önerdiği limit değer olan 11 BqL-1

değerinden düĢüktür. Yine içme sularından elde edilen sonuçlara göre maksimum değer olan 1.41 BqL-1

radon konsantrasyonu Dünya Sağlık Örgütü tarafından müsaade edilen 100 BqL-1 _değerinden

oldukça düĢüktür. Buna ek olarak sudaki 222Rn değerleri için ortalama efektif doz

değeri hesabı 6 µSvy-1

(BqL-1)-1 çevirme faktörü kullanılarak hesaplanmıĢtır. Ölçüm sonucu elde edilen verilerden ortalama efektif doz değeri musluk suları için 5 µSvy-1

, pınar suları için ise 3 µSvy-1

olarak hesaplanmıĢtır. Çizelge 4.3.’te verilmekte olan değerlere göre ne bu çalıĢma ne de Türkiye’de yapılan diğer çalıĢmalardaki ortalama

efektif doz değerleri, UNSCEAR tarafından verilen Radon ve ürün çekirdeklerinden kaynaklanan efektif doz değerlerini aĢmamaktadır (UNSCEAR, 1993).

Sonuç olarak; bu çalıĢma, Tokat bölgesinde gerçekleĢtirilen ilk Radon konsantrasyon ölçümüdür. Elde edilen sonuçlar arka plan (background) sayımının belirlenmesine yardımcı olacaktır. Herhangi bir radyoaktif kirlenme durumunda da yerel ve merkezi kurumlar tarafından bu arka plan sayımları referans değerler olarak kullanılabilir.

ÇalıĢmanın ikinci bölümünde ise Hamamözü, Beke, Terziköy ve Gözlek olmak üzere dört termal su kaynağında radon konstrasyon ölçümü yapılmıĢtır. ÇalıĢma süresince su numuneleri Temmuz 2009 ile Mayıs 2010 tarihleri arasında alınarak ölçümler Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Fizik Bölümü Nükleer Fizik laboratuarına gönderilerek ölçümler gerçekleĢtirilmiĢtir.

Ölçülen radon konsantrasyon değerleri 0.080.12 to 0.710.32BqL aralığındadır. 1 Çizelge 4.2., Çizelge 4.3., Çizelge 4.4. ve Çizelge 4.5. incelendiğinde Hamamozu, Beke ve Terzikoy termal su kaynaklarındaki radon konsantrasyonlarının depremlerden sonra arttığı gözlenmiĢtir. Gözlek termal su kaynağından alınan radon konsantrasyon değerleri ile deprem Ģiddeti arasında anlamlı bir iliĢki gözlenmemiĢtir. Gözlek bölgesindeki değerlerdeki uyumsuzluk, radon aktivitesindeki dalgalanmanın yalnız deprem kaynaklı olmadığıdır. Kayalardaki Uranyum ve Toryum yer altı sularıyla yüzeye doğru çıkmaktadır. Ayrıca radon anormallikleri, tektonik olmayan diğer çevresel etkiler olan jeolojik ve hidrojeolojik farklılıklardan da kaynaklanmaktadır.

ÇalıĢmamızın birinci kısmı olan “Ġçme ve yeĢilırmak suyunda radon ölçümü” üzerine yapılan çalıĢma “I. Yiğitoğlu, F. Öner, H.A. Yalim, A. Akkurt, A. Okur and A. Özkan, Radon Concentrations in Water in the Region of Tokat City in Turkey, Radiation.

Protection and. Dosimetry, 142 (2-4), 358-362, 2010” SCI kapsamında makale olarak

basılmıĢtır. ÇalıĢmanın ikinci bölümü olan “Radon ve deprem iliĢkisi” konulu kısım ise basım aĢamasındadır.

21

Bu çalıĢmada elde edilen sonuçlar daha sonra yapmayı planladığımız çalıĢmalara olumlu katkı sağlayacaktır. ÇalıĢmamız sonucunda sadece Rn gazı değil aynı zamanda HCO3 ünde konsantrasyonun da bilinmesinin yararlı oldugu düĢünülmektedir. Buna ek

olarak (Pb, Cu, Cr,Ni, Fe, Cd, Zn, Mn ve Co) gibi ağır metalllerinde radon ölçülen bölgelerde hangi oranda olduğunun araĢtırılması sonuçların değerlendirilmesine katkı sağlayacağı kanısındayız.

KAYNAKLAR

Adrovic, F., Kasic, A., Kasumovic, A. et al. Investigation of Radon in drinking of the North-Eastern region of Bosnia and Herzegovina. Technics Technologies Education Management 4, 201–207, (2009)

Al-Bataina, B. A., Ismail, A. M., Kullab, M. K., Abmurad, K. M. and Mustafa, H. Radon measurements in different types of natural waters in Jordon. Radiat. Meas. 28, 1–6 (1997).

Anjos, R. M., Umisedo, N., Da Silva, A.A.R., Estellita, L, Rizzotto, M., Yoshimura, E.M., Velasco, H., Santos, A.M.A. Occupational exposure to radon and natural gamma radiation in the La Carolina, a former gold mine in San Luis Province, Argentina. J. Environ. Radioact. 101, 153–158 (2010)

Baykara, O. and Dogru, M. Measurements of radon 205 and uranium concentration in water and soil samples from East Anatolian Active Fault Systems (Turkey). Radiat. Meas. 41, 362–367 (2006).

BEIR VI. Board on Radiation Effects Research VI: Health Effects of Exposure to Radon (Washington, D.C.: National Academy Press) (1999).

Cosma, C., Moldovan, M., Dicu, T., Kovacs, T. Radon inwater from Transylvania (Romania),Radiat. Meas. 43, 1423–1428 (2008)

Das N. K., Choudhury H.,. Bhandari R.K, Ghose D., Sen P., Sinha B. Continuous monitoring of 222Rn and its progeny at a remote station forseismic hazard surveillance. Radiat. Meas. 41, 634–637 (2006).

Dubinchuk, V.T.,. Radon as a precursor of earthquakes; isotopic andgeochemical precursors of earthquakes and volcanic eruptions. IAEATECDOC-726 (1993). Erees, F.S., Kucuktas, E., Aytas, S., Yener, G., Noyan, O.F.,. Investigation of

correlation between the magnitude of the earthquakes and radon concentrations in soil gas and underground water along Gediz fault in Western Anatolia, IAEA, Research Contract Project No: TUR-8674 (1997).

Friedmann, H., Aric, K., Gutdeutsch, R., King, C.Y., Altay, C., Sav, H. Radon measurements for earthquake prediction along the North Anatolian zone: a progress report. Techtonophysics 152, 209–214 (1988).

Hopke, P. K. et al. Health risks due to radon in drinking water. Environ. Sci. Technol.

34, 921–926 (2000)

Horvath, A., Bohus, L. O., Urbani, F., Marx, G., Piroth, A. and Greaves, E. D. Radon concentrations in hot spring waters in northern Venezuela. J. Environ. Radioact.

47, 127–133. (2000)

IARC (International Agency for Research on Cancer). Man-made mineral fibres and radon. Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. IARC Scientific Publications 43, 173–259 (1988).

ICRP (International Commission on Radiological Protection). Protection against radon-222 at home and at work. ICRP Publication 65 (Pergamon Press) p. 45 (1994). Inceöz, M., Baykara, O., Aksoy, E., Dogru, M. Measurements of soil gas radon in active

fault systems: A case study along the North and East anatolian fault systems in Turkey. Radiat. Meas. 41, 349–353 (2006).

King, C.Y., Zhang, W., King, B.S. Radon anomalies on three kinds of faults in California. Pure Appl. Geophys. 141, 111–124 (1993).

23

Koz1owska, B., Morelli, D., Walencik, A., Dorda, J., Altamore, I., Chieffalo, V., Giammanco, S., Imme, G., Zipper, W. Radioactivity in waters of Mt. Etna (Italy) Radiat. Meas. 44, 384–389 (2009)

Kuo, T. Fan, K., Kuochen, H., Han, Y., Chu H., Lee Y. Anomalous decrease in groundwater radon before the Taiwan M6.8 Chengkung earthquake. J. Environ. Radioact. 88, 101–106 (2006).

Marques, A. L., Santod, Wd. and Geraldo, L. P. Direct measurements of radon activity in water from various natural sources using nuclear track detectors. App1. Radiat. Isot. 60, 801–804 (2004).

Moussa, M. M., Abdel-Gabar, M. El Arabi; Soil radon survey for tracingactive fault: a case study along Qena-Safaga road, Eastern Desert, Egypt. Radiat. Meas. 37, 211–216 (2003).

Mowlavi, Ali Asghar, Shahbahrami, Amrolah and Binesh, Alireza. Dose evaluation and measurement of radon concentration in some drinking water sources of the Ramsar region in Iran. Isotopes in Environ and Health Studies, 45(3), 269–272 (2009)

Okabe, S. Time Variation of Atmospheric Radon Content Near The Ground Surface With Relation to Some Geophysical Phenomenon. Memoirs of the College of Science University, Kyoto Series A, Vol. 28, 99–115 (1956).

Oner, F., Yalim, A.H., Akkurt, A. and Orbay, M. The measurement of radon concentrations in drinking water and YeĢilırmak river water in the area of Amasya in Turkey. Radiat. Protection Dosimetry 133 (4), 223–226 (2009), Papastefanou, C., Monalopoulou, M., Stoulos, S., Ioannidou, A.,. Measurements of

radon exhalation from the ground for earthquake prediction studies. In: C. Dubois (Ed.), Gas Geochemistry, vol. 16 (suppl.), 1994. Environ. Geochem. Health, Science Reviews, Northwood, pp. 317–323 (1995).

PYLON Electronic Development Company Ltd. 265 Vacuum Water-Degassing System Manual. A900037 Rev. 2. 147 Colonnade Road, Ottawa, Canada K2 E7C9 (1991).

Radovic V., Vukovic B., Smit G., Stanic., Planinic J. Radon in the Spas of Croatia. Journal of Environ. Radiact. 83, 191–198, (2005)

Rajashekara, K. M., Narayana, Y. and Siddappa, K. 222Rn concentration in ground water and river water of coastal Karnataka. Radiat. Meas. 42, 472–478 (2007). Schnelzer, M., Hammer, G.P., Kreuzer, M., et al. Accounting for smoking in the radon

related lung cancer risk amoung german uranium miners: Results of a nested case-control study. Healh Physics 98, 20–28 (2010)

Swakon, J., Kozak, K., Paszkowski, M., Gradzinski, R., Goskiewicz, J., Mazur, J., Janik, M., Bogacz, J., Horwacik, T., Olko, P. Radon concentration in soil gas around local disjunctive tectonic zones in the Krakow area. J. Environ. Radioact.

78, 137–149 (2005).

Teng, T.L. Some recent studies on groundwater radon content as an earthquake precursor. J. Geophys. Res. 85, 3089–3099 (1980).

UNSCEAR. Sources and effects of ionizing radiation united nations (New York) (1993).

URL1.http://www.amasya.gov.tr/http/index.asp?PageNo=134&deger1=3(tarih:1 Temmuz 2010).

Walia V., Virk H.S., Bajwa B. S. Radon Precursory Signals for Some Earthquakes of Magnitude > 5 Occurred in N-W Himalaya: An Overview. Pure and Appl. Geo.

163 711-721, (2001)

Yalim, H.A., Sandıkcıoglu, A., Unal, R., Orhun, O. Measurements of radon concentrations in wellwaters near theAksehir fault zone in Afyonkarahisar, Turkey. Radiat. Meas. 42, 505–508 (2007).

Yasuoka Y., Kawada Y., Nagahama H., Omori Y., Ishikawa T., Tokonami S., Shinogi M. Preseismic changes in atmospheric radon concentration and crustal strain. Phy. And Chem. Of Earth 34 431-434 (2009).

Yigitoglu I., Oner F., Yalım H.A., Akkurt A., Okur A., Ozkan A., Radon Concentrations in Water in the Region of Tokat City in Turkey,

Radiation. Protection. Dosimetry, 142 (2-4), 358-362 (2010)

Zmazek, B., Italiano, F., Zivzic, M., Vaupotic, J., Kobal, I., Martinelli, G., Geochemical monitoring of thermal waters in Slovenia: relationshipto seismic activity. Appl. Radiat. Isot. 57, 919–930 (2002).