TÜRKİYE SIGIRLARINDA
DEMODEX
BOvls
(STİLES, 1892) DEN
MÜTEVELLİT
UYUZ ACAR!, DEMODECİDAE
Doç. Dr. 'H. KURTPıNAR (0)
Yurdumuz
evcil hayvanlarında
Demodex'lerden
mütcvellit
uyuz"
köpek-ler müstesna, hu güne kadar kaydedJlmemiştir.
Z;;raaıt Veıkaletinin,
1955yılında almış olduğu bir kararla, Devlet Üreme
ÇiftliıkIeri hayvanlarının
pa'ramıt ve paraziter
hastal~ıklarinı
tetkike
memur
edilmiştim.
.
Yaptığım bu incelemelerde
aşğağrda isimlerini zilkredeeeğim çiftlik
sığır-lannda
memleıketiımizde
ilk defa olarak Demodex
bovis'ten müteveIlit
uyuz
tespit etmiş bulunuyorum.
' .
L,teratür
araştırmalarımıza
göre, komşu ve Avrupa
memletketlerinde
Demodektik
uyuzun pek yaygın bir hastalık olmadığı anlaşıh,nıştır. Buna
mu-bil Mornet ve Mahon (1949) göre Kuzey ve Güney Amerika dIe Milka ve
Ma-dag:;s<kar sığırlarında
bu pa,razitc sık sık rastla-nmaktadır.
Snyder
(1942)nİn bildirdiğine
göre ise, Birleşik Aımerih
Devletlerinde
1923yılına kadar bil~miyen
bu hastalık amili
1927senes,inde deri sanayinde
önemli ekonomik zararlar
doğurduğu
anlaşıldığından
ciddi bir etüd menu
olarak ele ,alınmış ve inceleme sonu 14 eyalette yaşlı sÜot inekleri arasında
yaygın bulunpuğu
tesbip edilmiştir.
Materryal ve Metod.
1955
yılı Ağustos ayı içinde gezdiğim v'e parazit yönünden
hayvanlarım
, muayene
ettiğim Devlet Üreme Çiftliklerinden,
yalmz Çiçekdağında
ın
baş
sığırdan, dördünde
ve, Malya'da
da 83 baştan ilk,is'\pdeDemödekHk uyuz
tes-pit ettim.
Böylece va'k'a' adedimiz 6 yı buldu, Deırtodex'li bu altı hayvan 6 - 8 yaş
arasında, besi dereceleri iyi ve çiftliklerin kuruluşunda,
İstanbul civarı ve
Bur-sa vilayetinden
mübaya edilmiş Montaf0r.ı kırması inclderdiro
Program
gereğince,
ç.'\fWkte ~ulll'I1an bütün
hayvanların
evvela
ektop-araz;t bakımından muayenelerini
yapmakta ve sonra helment ve protozoa'ları
araştınnaikta ydım.
Ektopa.razit
muayenesini,
yaparken,
gözle görülebilen
parazİtleri
top-lamakla beraber hayvanın üzerinde meVcut en ufak bir nodül veya lezyon'u
dahi ;Iyice ineelem€den geçmedim. Bu gibi hallerde hayvanların
derisi
üzerin-~O) PilrazitolojiLflboratuarı Veteriner Bakteriyoloji Enstitüsü, Etlik
de kazıntı ve nodülleri sıkarark: içinden çııkan pıhtılaşmış cerahat veya kaze-yifiye olmuş maddeleri % 10 formol'ü ihti'va eden tüplere topladım. Hay-vanın 'kulak numarasını da bir kağıda yazarak içine attım. Aynı zamanda çoık şüphe ettiklerimizelen lam lamel arasında bir preparasıyon yapıp yarıunda bu-lunan 'P0r~atif mikrosıkopla muaıyene ettim. Bu şelk!1 muayene ile parazitli hay. vanları yerinde tesbit ettim. Demodex'li bulduğum, hayvanlardan bilhassa biır tanesi çok tip:,k araz gösterdiğinden bir kaç paz fotoğrafını çekineyi uygun buldum.
Parazit:n lokalizasyonu ve Diagnostiği
Demodex bovis, sığırların bilhassa boyun, omuz ve sırt nahiyelerinde ve bazende bütün vüeud derisi üzerinde, bir toplu iğne başından ceviz büyüıklü-ğüne Ikadar olan, dağınık veya ,toplu halde bulunan
~e
yan' cerahat yarı pey-nirleşmiş Mr maddeyi ihtiva eden nodülve
pustüller içinde bir çok adettebu-lunurla'!". (Hirst, 1919) ve (Bakcr, İ952) . .
Çok ,ilerlemiş vak'alarda, nodüller birleşerek küçük bir çıban husule getir-irler. Bu lesyonlarda, şayet :kendilerinden delinir ve :!htiva ettikleri iltihabı mayi etra.fla ın da'ki tüyler ve der,i üzerİne a'kıp yayılırsa, durum alelade uyuz arazına benzer, {Kemper, 1953)
Tespit ettiğim va,k'alarda ise lokabzasiyonu daha fazla scapula üzerinde ve tek tüik de boyunda (Şekil 1) Pustul ve nodül1erin büyiiiklÜikleri bir kaç milimetreden 3 cm. kadar idi. Hayvanlarda kaşıntı veya her hangi bir rabat-sızlığa sebebiyet vermiyorlardı. Aynı ıhalii İyengar (1943) tesbit etmiştir.
Şekil 1 - Büyük ve küçük Demodex noduı.ıerinin görünüşleri.
Şekil' 2 - Domodex bovis. dişi
KURTPIN AR
Demodex'li
bulunduğumuz
hayvanların
hodüllerini
iki parmak. arasında
sDkarak topladığımız
materiyalden
laiboratuarda, b::r mercimek
tanesi
büyüoc-lüğünde parça alarak
lam üzerine
koyup bilrkaç
damla
eter
damla ',tııktan
sonra lamla kapatıp mikrosıkopta küçük objoktifle muayenede,
bol miktarda
paraz:'lin çeşitli devrelerini
{Olgun, nymph, larva ve yumU1't,a) gördük
Acaır;na dizisIDin, Brachypoda
dizi altına bağlı Demodic'dae
familyasına
ait Demodex
cinsi nevilerinin
modoloped
çok' farıklarla birbirlerinden
ay-rılma,ktadır. Uumiyetle vücutleri
lanset veya küçük ikurt şeklinde olup, yek
de-ğerine yakın, üç mafsallı ve
ço-'lllağa benzeyen' dört ç1ft
ayaklı
ve abdomeni ise mahruU ve
ıınüs-taraz çizgilidir. At nalı
şekl~,nd.e
. olan başIn kaidesi epistom ile
kap-hdır. Paipleri iki mafsallı ve son
kısımı kısadır. Umu~uyetle
dişi-ler:n
abdomeni
erkeklerden
bir
ikaç misli uzun ve geniştir.
Demü-dex bovis'in dişisinin
abdomeni
erkekten
üç misli uzundur.
Boy-ları ortalama
olarak 250 ımikron
geçmez
(Hırst,
1919;Fiebiger,
1947).
Biz, marfolojüerini
incelediğimiz
olgun Demadex
bovis'lerden
OD-beşinin uzunlukları
230 -252
mik-ron ve thorax ,klS'lllınd;ki
geniş-liklerinide
60 - 66 mikı-on olarak
tespit
ettik, Monte ettiğ:lmiz bir
taneinide
(dişi) Camera
Iuo'da
He resmini çizdik (şekil 2).
Ekondmik önemi
Sığır Demodicosis'i,
köpelklerin bu nevi hastalığile
kıyaslanamıyacak
ka-dar selim tab:atte seyreder. Hatta bazı aı'aştıncılara
göre (Mornet ve Mahon,
1949)Damodex hovis'in sığır derilerinde
bulunuşu
noı:n:al olarak kabul
edil-mektedir.
Fakat bununla
beraber,
parazit
konakçı
buıunduğu
hayvanının
manzarasını bozması, ep'dcnnisi
zedelemesi ve bazen sekonder enfeksi)'onlara
yol açması gibi zararlarıda
yapmaktadır.
(Koutz,
1955).MePearson
(1947) de ciltte husule
gelen nodüllerin
bazen deri
Tüb~r-külozu i1ekarışabileceğin~
ileri sürmektedir.
. Demodex bo\1's'in en önemli zararı dennis'e olanıdır. Amerrka Birleşik Devle~lerinde, bir ded fa!brikasında yapılan hesaba göre.17. 727 deriden 4607 si ileri derecede enfeksiyon göstenniş ve bundan ötürü kaıyıplan da 15.600 dolar olarak hesaplanmıştır. (NuHing 1950). Nigeria ve Cezayirde deriledn bozuHuğu yüzünden hu~ule gelen zararların, Amerikadaki kayıpın iki misline çıktığı bildidmektedir. Amiel, 1929). Maratel (1949) göre de sığır derile-rinde her püstÜı'un altında husule gelen delikler yüzünden deri kıymetinin beşte hil'ini kaybetmektedir:
Demodektiık uyuzun ıhayvandan hayvana [Le şekilde geçtiği henüz
kati-yetle bilinmemektedir. Bir çok araştırıc;ların ve b'zimde nazarı .dikkatimizi. çektiği gibi, has'.alık ~kseriya, aynı bakım ve hij'yen şartları altında ve aynı ahırda ya:?ayan hayvanlardan yalnız bir kaç başında görülmektedir.
Sirayet şekli bilinmed':.ği için hususi bir korunma çaresi yoıksada, has-taları sağlamlardan ayırmak faydadan ari de~ildir.
Tedavisine gelince, sığır Demodikosis'~ her ne ka~r pe'k mühİJ?:ı değilşe de, bir çok araştırıcılar çeşitli .tedav:~ metod'ları tavsiye etmektedir. Biz de yaptığımız tecrübelerde nooülleri haHce bistüri ucu ile delip muıhteviyatını dışarı çrkardıktan sonra kesen:n içim ve y~rayı bolca Td nture d'iode
süıımek-le iyi sonuç;ar aldık. ~
Vak'a adedi fazla olduğu takdirde
ise
hayvanları sık sık ensekflSit ban-yolardan geçinnek veya üzerlerine ilaç püskümıiekle hastalığin ilerlem6Illesi ve zamanla sönmesi sağlanmış olur. (KOO)per, 1953).ÖZet
Memleketimizde ilk defa olmak üzere aHı inekte Demodex bov.s (Stf~
les, 1892) tesbit edilm'İ:?tir.
. Sığır Demodicos:ıs'inin klinik arazı, parazitin morfolojisi. ve zararları üze-rinde şahsi mutnıa ve litoraıl:ür bilgi verilmiştir.
Suınınary
Demodectic mangc in AnatoHen CaUle.
6 cases of bovine Demodlcosıs in Central Anatol~a are refalTed.
A short commentary of cliriicaJ symp,toms, morphology of the parasite and econmnic loses are presen~ed.
Literatür
1 - Ameiel, J. P.: (1929) A1terations de cuirs dans ıa Demodecle des petits
KURTPIN AR
2 -Ba.k.er. E. W. and Whao.1on. G. Mo: (1952) An Introduction to Acara10gy
465 PP. New York. i
3 - Borchert, A.: (1954) Lehrbuch der Parasitologie für Tieraerzte, 448 pp
Leipziğ.
4 - Hirst, S.: (1919) Studies on Acari.
ı.
The Genus Demodex Owen, British Mu seum, Nat, Hist. London.~5- Iyengar. R. K.: (1943) Demodectic ,Mange in bovines. Ind, Vet. Jour. 19.
327 -330. '
6 - Kemper, K;E.: {~953) Cattle scab and methods of control and eradication Farmers,BulL No, 1017, U, S, Department of Agrieulture,
7 - Koutz, F. R.: (1955) Demodex faIlieulorum Studies. V. Demodectic mange in cattle, Vet. Med. 50: 305 _ 306.
8 - Maroııeı.o. (1949) ParasHologie Veterinaire, 652 PP. Paris.
9 - McPearson, E. A.:(1947) Demodectic mange in ihe ,Bovine. Vet Rec, 59: 148.
10 - Mornet. P. et Mahon, R.: (1949) La demodecie chez ks bovins de 1'0nest Africain. Bull. Acad. Vet. F.rance, 22: 87_- 92,
11 - Nu11l:ing. W. B.: (1950) Studie:>on the genus demodex, Demodicidae, Thesis, COrnell University.
12 - Snyder. R. (1942) Cattle SCllib'and its contr~L Keeping Livestock Healty, Yearbook of Agric. U. S, Department of Agriculture, .
13 - Tüzdi1. A. N.: (1936) Mezbahalara Mahsus Parazitoloji. 214 PP. İstanbul.
