C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2000, 4 (2)
SAĞLIK YÜKSEKOKULLARI VE İLK YILLARINDAKİ NİCEL
DURUMLARI
Ayşe ÖZCAN* Rana YİĞİT**
_________________________________________________________________________________________________________________ ÖZET
Bu çalışma, 1996-1997 yılında eğitim-öğretime başlayan sağlık yüksekokullarının nicel durumlarını saptamak amacıyla yapılmıştır. Veriler araştırma-cılar tarafından geliştirilen anket formuyla toplan-mıştır. Formda okulların bina, öğrenci, yönetici ve öğretim kadroları ve diğer özelliklerine ilişkin soru-lar bulunmaktadır. Kasım 1998’de eğitim-öğretimini sürdürmekte olan 66 sağlık yüksekokuluna posta yoluyla anket formu gönderilmiş, bunların 61’inden yanıt alınmıştır. Okulların % 86.6’sı sağlık meslek lisesi binasında öğretim yapmaktadır. Okullarda toplam 56 hemşirelik, 29 ebelik, 11 sağlık memur-luğu, 1 fizik tedavi ve rehabilitasyon ve 1 beslenme ve diyetetik bölümü mevcuttur. Yüksekokul yöneti-cilerinin % 13.3’ü hemşire, % 86.7’si diğer meslek gruplarındandır. Toplam 223 hemşire öğretim elemanı görev yapmaktadır. Çalışmada Sağlık Yüksekokullarının Hemşire ve Ebe Öğretim Elemanı sayısının yetersiz olduğu sonucuna varılmış ve bu okullarda yeterli sayıda öğretim elemanı yetişinceye kadar, hemşirelik yüksekokullarındaki öğretim ele-manlarının geçici görevlendirilmeleri yoluyla desteklenmelerinin mümkün olabileceği önerilmiştir. Anahtar Sözcükler: Hemşirelik, ebelik, lisans eğitimi, Sağlık Yüksekokulları
SUMMARY
The quantitative profile of health colleges in their first years
This study has been caried out to determine the quantitative profile of the health colleges which started educational life in 1996-1997. The data have been collected by a questionaire developed by the researchers to identify the existing figures of the buildings, number of students, management and teaching staff and other qualifications. The question-naires were sent to the 66 “Health Colleges” in November 1998 and 61 of the forms were filled in and sent back. 86.6 % of the colleges use vocational (health) high-school buildings. There are totally 56 nursing, 29 midwifery, 11 health emplyment, 1 physical treatment and rehabilitation and 1 nourish-ment and dietetics departnourish-ment in those colleges. Of all the college administrators, 13.3 % are nurses and 86.7 % belong to other professions. Totally 223 nurses are working as lectures and this number is highly insuffcient for 61 colleges. This situation may influence the quality of education negatively. As a result of the study, the number of the Nurse Lecturer at Health Colleges appears to be insufficient. Moreover, the temporary assignment procedure for the lecturers at Health Colleges has been proposed until the time that above mentioned insufficiency is decreased and conditions are more considerable and satisifying.
Key Words: Nursing, midwifery, the under-graduate education, health colleges
________________________________________________________________________________________________________________
GİRİŞ
Ülkemizde hemşirelik ve ebelik eğitimi, Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana çeşitli eğitim düzeylerinden geçmiştir. 1925’te ilko-kula dayalı olan meslek eğitimi, 1955’te bir yanıyla üniversite düzeyine çıkarken, diğer yanıyla ortaöğrenim düzeyinde sürdürülmüştür. Hemşirelik yüksekokulu mezunları, 40 yılı aşkın bir süredir hemşireliğin profesyonel ölçütlere ulaşabilmesi için çaba göstermişler, bunun temel
gereklerinden olan eğitim düzeyinin üniver-siteye yükseltilmesi konusunda uzun bir uğraş vermişlerdir.
Öte yandan, günümüzün bilimsel ve tekno-lojik gelişmelerine uygun olarak değişen sağlık gereksinimleri, sağlık insan gücünde de deği-şiklik gerektirmiştir. Ayrıca Avrupa Birliği’nin öngördüğü standartlar ebelik ve hemşirelik eğitiminin lisans düzeyinde olmasını gerekti- riyordu (Ulusoy 1998). Bütün bu gelişmeler ve _________________________________________________________________________________________________________________
* Prof.Dr., Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Mersin ** Yrd.Doç.Dr., Mersin Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Mersin
talepler karşısında, Sağlık Bakanlığı Mart 1992 tarihinde yapılan “I.Ulusal Sağlık Kongresi’nde Sağlık Kongresi”nde belirlenen hedefler doğrul-tusunda, “Sağlık Eğitimini Yeniden Yapılandır-ma Projesi” başlatmıştır. Sağlık Bakanlığı, 10 Eylül 1992 tarihinde Yükseköğ-retim Kurulu (YÖK) ile imzaladığı ilk protokol ile bir kısım sağlık meslek lisesini üniversiteye devretmiş, bu okullar “Sağlık Hizmetleri Meslek Yükseko-kulları”na dönüştürülerek iki yıllık önlisans eğitimi vermeye başlamışlardır. Sağlık Şurasının 175, 184/1 ve 185/1 sayılı tavsiye kararları uyarınca, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü Mayıs 1995’te ebe-hemşire ve sağlık memurluğu eğitiminin, Yükseköğretim Kurumu (YÖK) bünyesinde ve lisans düzeyinde yapılması kararını benimsemiştir (Sağlık Bakanlığı 1997, Oktay ve Aksayan 1998, Ulusoy 1998).
10 Ekim 1996 tarih ve 96/8655 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla, 4 yıllık (lisans) düzeyinde 79 Sağlık Yüksekokulu açılması kararı alınmış ve karar 2 Kasım 1996 tarih ve 22805 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir (Pektekin 1998, Sağlık Bakanlığı ve YÖK Protokolu 1996). Bu 79 Sağlık Yüksekokulu kapsamında; Sağlık Bakan-lığınca daha önce devredilen Sağlık Meslek Liselerinden dönüşen Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokullarının Hemşirelik ve Ebelik prog-ramları da yer almaktadır (İki Bine İki Kala Türkiye’de Hemşirelik 1998). Böylece yeni kurulan Sağlık Yüksekokullarından 57’si 1997-1998, 66’sı 1998-1999 yılında eğitim öğretime başlamıştır.
22 Kasım 1996 tarihinde yapılan protokol ile, daha önce ebelik ve hemşirelik eğitimi veren Sağlık Meslek Liseleri’ne 1997-1998 eğitim-öğretim yılından itibaren öğrenci alınmaması karara bağlanmıştır (Sağlık Bakanlığı 1997). Görüldüğü gibi, Sağlık Eğitimi Genel Müdür-lüğünce ortaöğretim düzeyindeki hemşirelik, ebelik ve sağlık memurluğu eğitiminden vazge-çip bu eğitimin lisans düzeyine çıkarılması süreci, konu gündeme alındıktan ancak dört buçuk yıl sonra gerçekleşebilmiştir.
Hemşirelik ve ebelik eğitiminin ortaöğre-nimden yükseköğrenim düzeyine geçiş süreci-nin 40 yılı aşkın bir süre almasına karşın, gelinen bu aşama yine de sevinç vericidir. Ancak bu konuda bir planlama yapılmadan 79 okulun aynı anda lisans düzeyinde eğitim-öğretime başlaması, eğitimin niteliği ile ilgili
ciddi kaygıları da beraberinde getirmiştir. Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğünün, ortaöğretim düze-yinde ebe-hemşire-sağlık memuru yetiştirme konusundaki ısrarlı tutumu, daha sonra bu görevi YÖK’e devredeceği zamanın önceden belirlen-memiş oluşu ve protokole göre her SML’nin yerine Sağlık Yüksekokulu açılması gibi dayat-maları, öğretim elemanı yetiştirme v.b. planla-maların zamanında yapılmasını geciktiren faktörlerden olmuştur. Öte yandan, Hemşirelik Yüksekokulları da bu gelişmeleri önceden görüp gerekli önlemleri alma, öğretim elemanı yetiştir-me gibi konularda duyarlı davranamamışlardır. Sağlık Yüksekokullarının kendilerini içinde buldukları bu koşullar ve sorunlar bir süre daha yaşanacak olsa da, ülkemiz hemşireliği ve ebeliği yakın bir gelecekte bunların üstesinden gelebilecek anlayış ve güce sahiptir. Ülkemizde hemşireliğin ve ebeliğin bir “iş” olmaktan çıkıp, birer “profesyon” konumuna gelmelerini hedef-leyen bir grup hemşire, bu konuda çalışmalarını sürdürmektedir.
Sağlık yüksekokullarının eğitim-öğretime başlamasıyla birlikte sağlık ve hemşirelik yüksekokulu yöneticileri, bu okullarda mevcut sorunları tartışmak ve çözüm üretmek üzere periyodik toplantılar başlatmışlardır. Bu toplan-tılarda; tartışmalara zemin oluşturmak, başlan-gıç yıllarında bu okulların hangi noktada bulunduklarını ve zamanla gelinen noktayı değerlendirebilmek için bir durum saptamasının yapılmasına gerek olduğu ortaya çıkmıştır.
AMAÇ
Sağlık yüksekokullarının eğitim-öğretime başlamasının ikinci yılındaki mevcut niceliksel durumlarını saptamak ve bu durumun eğitim-öğretime yansımalarını yordayabilmek amacıy-la bu çalışma pamacıy-lanamacıy-lanmıştır. Çalışmada, bu okul-ların başlangıç yılokul-larındaki bina, öğretim elema-nı, yönetici, öğrenci, bölüm sayıları ve benzeri niceliksel özelliklerini belirlemek amaçlanmıştır.
YÖNTEM
Çalışma sağlık yüksekokullarının eğitim-öğretime başladıkları ilk yıllarındaki niceliksel durumlarını saptamak amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır.
Veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen anket formu aracılığıyla toplanmıştır. Formda; eğitim-öğretime başladıkları ilk yıllarda, bünye-
sinde sağlık meslek lisesi bulunanlar, SML’le-rinde mevcut sınıf-öğrenci-öğretmen sayıları, sağlık yüksekokullarının bulundukları bina, bölüm, sınıf ve öğrenci sayıları, yöneticilerin meslekleri ve ünvanları, öğretim elemanlarının sayıları, meslekleri, kadroları ve ünvanları, öğretim elemanlarının lisans sonrası eğitim du-rumlarını ortaya çıkartacak sorular yer almıştır. 1998-1999 yılında eğitim-öğretimini sür-dürmekte olan 66 Sağlık Yüksekokulunun tümü çalışma kapsamına alınmıştır. Kasım 1998 tarihinde öğrencisi olan 66 Sağlık Yüksekoku-luna anket formu posta yoluyla gönderilmiş, ancak 61 okul yanıt vermiştir. Formlardan birindeki verilerin bir kısmı yanıttaki çelişkiler nedeniyle güvenilir bulunmadığı için bu yanıt-lar değerlendirmeye alınmamıştır. Bu yüzden bazı tablolarda değerlendirme 60 okul üzerin-den yapılmıştır. Veriler elde değerlendirilmiş ve mevcut durum yüzdelerle ifade edilmiştir.
BULGULAR VE TARTIŞMA A. Sağlık Yüksekokullarının Eğitim-Öğretime Başlama Yılı
Tablo 1. Sağlık Yüksekokullarının Eğitim-
Öğretime Başlama Yılları
____________________________________________________ Eğitim-Öğretime Başlama Yılı Sayı % ____________________________________________________ 1996-1997* 13 21.3 1997-1998 41 67.2 1998-1999 3 5.0 Belirtilmeyen 4 6.5 ____________________________________________________ Toplam 61 100.0 ____________________________________________________
Sağlık Yüksekokulları ÖYS ile (ikinci basamak) öğrenci alımına ilk kez 1997-1998 yılında başlamıştır. Ancak, 13 sağlık yükseko-kulu, 1996-1997 yılında mezun olan iki yıllık “sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu” mezu-nu hemşire ve ebeleri dikey geçişle Sağlık Yüksekokullarının 3. sınıfına başlatmıştır. Böylece bu okullar ilk iki yıl hem birinci basamak (ÖSS) ile gelen ve dikey geçiş yapmış olan, hem de ikinci basamak (ÖYS) ile gelen öğrencilerle eğitim-öğretimini sürdürmüştür (% 21.3).
Sağlık Yüksekokullarından 41’i doğrudan ÖYS ile öğrenci almıştır (% 67.2). Bu okul-lardan üç tanesi öğretim kadrosunu hazırlamak amacıyla ilk yıl öğrenci almamış ve ikinci yıl eğitim-öğretime başlamıştır (% 5). Okullardan 4 tanesinin ne zaman öğrenci aldığı belirtil-memiştir (% 6.5).
B. Sağlık Yüksekokulu Bünyesindeki Sağlık Meslek Liseleri
Tablo 2. Bünyesinde SML Olan ve Olmayan
Sağlık Yüksekokulları
____________________________________________________ Sağlık Yüksekokulu Sayı % ____________________________________________________ Bünyesinde SML olanlar 31 51 Bünyesinde SML olmayanlar 28 46 Belirtilmeyen 2 3 ___________________________________________________ Toplam 61 100 ___________________________________________________ 61 Sağlık Yüksekokulu’nun 31’inde Sağlık Meslek Lisesi (SML) bulunmaktadır (% 51).
* Daha önce S.H.M.Y.O. iken Sağlık Y.O.na dönü-şen 13 okul dikey geçişle 3. sınıfa öğrenci almıştır.
Tablo 3. Sağlık Yüksekokulu Bünyesindeki SML Öğrencilerinin Sınıflara Göre Dağılımı
____________________________________________________________________________________________________ Okullar Toplam Öğrenci Liselerde Mevcut Sınıflar Sayı % Sayı % ____________________________________________________________________________________________________
Yalnız son sınıfı (4. sınıf) olanlar 18 58.1 964 32.3 3. ve 4. sınıfı olanlar 11 35.5 1313 44.0 2., 3. ,4. sınıfı olanlar 1* 3.2 295 9.9 1., 2., 3., 4. sınıfı olanlar 1** 3.2 414 13.8 Toplam 31 100 2986 100.0 ____________________________________________________________________________________________________
Sağlık Bakanlığı ile YÖK arasında imzalanan Protokol’e (....1996) göre sağlık yüksekokulu bünyesindeki 31 SML’si 1996-1997 eğitim-öğretim yılından itibaren öğrenci almaması gerekirken, bu karara ancak 18 lise uymuştur (%58.1). Geri kalan 13 lisenin protokole uymayıp 1996-1997 ders yılında öğrenci aldığı anlaşılmaktadır. Bu okullardan birinde; birinci sınıf öğrencilerinden bir kısmı yıl kaybettiği için, yalnızca son sınıf bulunması gerekirken halen dört sınıfın bir arada olduğu görülmektedir.
Tablo 4. Sağlık Yüksekokulu Bünyesindeki SML’lerindeki Öğretmenler
__________________________________________________ Öğretmenler Sayı % __________________________________________________ Kültür Dersi Öğretmeni 84 23.3 Meslek Dersi Öğretmeni 276 76.7 __________________________________________________ Toplam 360 100.0 __________________________________________________ Mevcut 31 Sağlık Meslek Lisesinde 360 öğretmen görev yapmaktadır. Bunların 84’ü kültür dersi (% 23.3), 276’sı meslek dersi öğret-menidir (% 76.7).
Tablo 5. Sağlık Yüksekokulu Bünyesindeki SML’lerinde Meslek Dersi
Öğretmenlerinin Mezun Oldukları Okullar
_______________________________________________________________________________
Öğretmenlerin Mezun Oldukları Okul Sayı %
_______________________________________________________________________________
Hemşirelik Yüksekokulu (HYO) mezunu 75 27.2
Gev.Nes.Sağ.Eğ.Enstitüsü (GNSEE) mezunu 176 63.8
Sağlık Eğitim Fakültesi (SEF) mezunu 24* 8.7 Belirtilmeyen 1 0.3
______________________________________________________________________________
Toplam 276 100.0
______________________________________________________________________________
*SEF’de mevcut 24 kişinin 12’si mezun, 12’si halen lisans tamamlama öğrencisidir.
SML’lerindeki 276 meslek dersi öğretme-ninin % 70’ten fazlasını Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü mezunları oluşturmaktadır. Bu öğretmenlerin % 8.7’si lisans tamamlamak için Sağlık Eğitim Fakültelerine (SEF) başvurmuş-lardır; bunların yarısı mezundur, diğer yarısı eğitimini sürdürmektedir.
C. Sağlık Yüksekokullarının Bina, Öğrenci, Yönetici ve Öğretim Elemanı Durumu Tablo 6. Sağlık Yüksekokulu Binalarının
Bulunduğu Yer
___________________________________________________ SYO Binaları Sayı % ___________________________________________________ Sağlık Meslek Lisesi Binası 52 86.6 Kampus İçinde Bir Bina 4 6.7 Kampus Dışında Bir Bina 4 6.7 ___________________________________________________ Toplam 60 100.0 ___________________________________________________
Sağlık yüksekokullarının büyük çoğunluğu; SML binalarında öğretim yapmaktadır (% 86.6). Bu binalar genellikle üniversite kampusundan uzaktadır ve fizik olarak yatılı lise özelliklerini taşımaktadır. Öğrencilerden alınan sözel geribil-dirimlere göre; öğrenciler bu atmosferden mutlu olmadıklarını ve bu lise binalarında kendilerini üniversite öğrencisi gibi hissedemediklerinden yakınmaktadırlar. Üniversite üst yönetimlerinin, Sağlık Yüksekokullarına merkez kampusları içinde yer göstermeleri ve SML binalarını başka amaçlarla değerlendirmeleri uygun görünmek-tedir. Gerçi bu öneri, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğünün protokoldaki “bu binaların hemşirelik-ebelik eğitimi dışında bir amaçla kullanılamaz” şeklindeki maddesiyle çelişmek-tedir. Ancak bu protokol maddesinin isabetli bir madde olup olmadığı, amacı ve mantığı tartışılır. Sağlık yüksekokulları arasında yalnızca 4 tanesi fizik olarak üniversite kampusu içinde bulun-maktadır (%6.7).
Tablo 7. Sağlık Yüksekokullarında Mevcut Bölümler, Öğrenci Sayıları ve Sınıflarına Göre Dağılımı ________________________________________________________________________________________________________________ Bölümler Sınıf ve öğrenci sayısı Bölüm sayısı Y.Dil hazırlık sınıfı Birinci Sınıf İkinci sınıf Üçüncü sınıf Dördüncü sınıf Toplam öğrenci Hemşirelik 56 72 (n=2) (n=56) 2085 (n=51 1879 (n=12)* 677 (n=12)* 555 5268 Ebelik 29 45 (n=1) 485 (n=27) 747 (n=24) 180 (n=6) 143 (n=5) 1600 Sağlık Memurluğu 11 - 350 (n=11) 215 (n=7) 39 (n=1) - 604 Fizik Tedavi ve Rehabil. ** 1 - 31 (n=1) 32 (n=1) - - 63 Beslenme ve Diyetetik *** 1 - 24 (n=1) - - - 24 Toplam 117 2975 2873 896 698 7559
* Verileri çelişkili ve güvenilir olmayan okul dahil edilmemiştir.
** Erciyes Ün. Kayseri Atatürk SYO, *** Dumlupınar Ün. Kütahya SYO
61 Sağlık Yüksekokulunun 56’sında Hemşi-relik, 29’unda Ebelik, 11’inde Sağlık Memurlu-ğu, 1’inde Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, 1’in-de Beslenme ve Diyetetik Bölümü bulunmakta-dır.
1996-1997 eğitim-öğretim yılında dikey geçişle 3. sınıfa öğrenci alan 13 Sağlık Yükse-kokulu, 1998-1999 ders yılı sonunda 698 öğren-ci mezun edecektir. Böylece bu 13 okulun
uygu-lamasıyla Sağlık Yüksekokulları ilk mezunlarını açılışlarından iki yıl sonra vermiş olacaklardır. 1999-2000 yılında ikinci dönem mezunları da dikey geçişle alınan 896 öğrenciden oluşa-caktır. 2000-2001 yılında ÖYS (ikinci basamak) ile alınan 2873 öğrenci üçüncü dönem mezun-larını oluşturacak, 2001-2002 yılında ise yakla-şık 2975 öğrenci dördüncü dönem mezunu ola-caklardır.
Tablo 8. Sağlık Yüksekokulu Müdürlerinin Ünvan ve Meslekleri
______________________________________________________________________________________________ Prof. Doç. Yrd.Doç. Öğr.Gör. Toplam
Sayı % ______________________________________________________________________________________________ Hemşire 2 1 3 2 8 13.3 Hekim 9 8 2 2 21 35.0 Biyolog 2 4 3 - 9 15.0 Eğitimci - - 2 4 6 6.7 İktisatçı - 1 2 1 4 6.7 Sosyal Bil. - - 3 1 4 10.0 Diğer 3 1 3 1 8 13.3 ______________________________________________________________________________________________ Toplam 16 15 18 11 60 100.0 ______________________________________________________________________________________________
Sağlık Yüksekokulu müdürlerinin ancak % 13.3’ü hemşiredir. Geri kalan % 86.7’si diğer meslek gruplarındandır ve birinci sırada hekim-ler (% 35) ve ikinci sırada biyologlar (% 15)
gelmektedir (Tablo 8). Hemşire-ebe ve sağlık memuru yetiştiren bu okulların müdürlerinin zamanla hemşire ve ebe gruplarından oluşması beklenmektedir.
Tablo 9. Sağlık Yüksekokulu Müdürleri Birinci Yardımcılarının Ünvan ve Meslekleri
_______________________________________________________________________________________________ Prof. Doç. Yrd.Doç. Öğr.Gör. Toplam %
_______________________________________________________________________________________________ Hemşire - 3 4 22 29 60.4 Hekim - 2 1 2 5 10.4 Biyolog 1 - 2 - 5 10.4 Diğer 1 - 1 7 9 18.8 _______________________________________________________________________________________________ Toplam 2 5 8 30 48 100.0 _______________________________________________________________________________________________
Tablo 10. Sağlık Yüksekokulu Müdürleri İkinci Yardımcılarının Ünvan ve Meslekleri
_________________________________________________________________________________________________
Prof. Doç. Yrd.Doç. Öğr.Gör. Toplam % _________________________________________________________________________________________________ Hemşire - 1 1 13 15 71.4 Hekim 1 - 1 - 2 9.5 Diğer - - 1 3 4 19.1 ________________________________________________________________________________________________ Toplam 1 1 3 16 21 100.0 ________________________________________________________________________________________________ Müdürlerin toplam % 86.7’sinin hemşirelik
dışı meslek gruplarından oluşmasına karşın, birinci müdür yardımcıları (% 60.4) ve ikinci müdür yardımcıları (% 71.4) çoğunlukla hemşirelerden oluşmaktadır (Tablo 9 ve 10). Bunun nedeni muhtemelen, hemşirelik ve ebelik alanında uzman olan ve eğitimin yürütülmesini gerçekleştirenlerin bu kişiler olmasıdır.
Görüldüğü gibi, hemşire grubuna eğitimin yürütülmesi sorumluluğu verilmekte, ancak eğitim yönetimi yetkisi yeterince tanınma-maktadır. Bu da mesleğin yaşamakta olduğu otonomi sorununun halen sürmekte olduğunun bir göstergesidir. Profesyonelleşme sürecinde, hemşirelik ve ebeliğin uygulama ve eğitim yönetimlerinin kendi meslek gruplarınca yürü-tülmesi, bu süreci kolaylaştıracaktır.
Tablo 11. Sağlık Yüksekokullarında Görevli Öğretim Elemanlarının Ünvan ve Meslekleri
________________________________________________________________________________________________________________ Öğretmen Hemşire Yrd.Doç. Öğr.Gör. Doç. Prof. Ar.Gör. Uzman Toplam % ________________________________________________________________________________________________________________ Hemşire 18 9 24 161 5 2 10 11 240 82.8 Hekim - - 2 3 - - - - 5 1.7 Biyolog - - 4 4 - 1 1 - 10 3.5 Diğer - - 11 14 5 3 - 2 35 12.0 ________________________________________________________________________________________________________________ Toplam 18 9 41 182 10 6 11 13 290 100.0 ________________________________________________________________________________________________________________
Sağlık Yüksekokullarında görevli öğretim elemanlarının % 82.8’i hemşiredir. Geri kalan %17.2’sini diğer meslek grupları oluşturmak-tadır. Toplam 240 hemşire öğretim elemanının
213’ü akademik kadrodadır, kalan 27’si ise öğretmen (SML) ve hemşire kadrosundadırlar. Muhtemelen bu grubun da büyük bir kesimi GNSEE mezunudur.
Tablo 12. Kadrosu Sağlık Yüksekokulunda Olan ve Olmayan Yönetici ve Öğretim Elemanları
________________________________________________________________________________________________________________
Kadrosu SYO’nda Geçici Görevli Toplam Sayı % Sayı % Sayı % ________________________________________________________________________________________________________________ Müdür 9 15.0 51 85.0 60 100.0 Müdür Yrd.(Birinci) 28 61.0 18 39.0 46 100.0 Müdür Yrd.(İkinci) 12 57.0 9 43.0 21 100.0 Öğretim Elemanı 190 65.5 100 34.5 290 * 100.0 ________________________________________________________________________________________________________________ Toplam 239 57.3 178 42.7 417 100.0 ________________________________________________________________________________________________________________
*290 kişiden 213’ü hemşire öğretim elemanıdır.
Müdürlerin büyük çoğunluğu başka birim-lerden görevlendirilmişlerdir (% 85). Müdür yardımcılarının (% 61.0, %57.0) ve öğretim
elemanlarının çoğu sağlık yüksekokulu kadro-sunda bulunmaktadırlar (% 65.5).
Tablo 13. Sağlık Yüksekokulu Öğretim Elemanlarının Lisans Sonrası Eğitim Durumu
_______________________________________________________________________________________________ Öğretim Elemanlarının Lisans
Sonrası Eğitim Durumları Sayı %
_______________________________________________________________________________________________
Doktoralı öğretim elemanı 48 21.5 Doktora eğitimine devam edenler 40 17.9 Yüksek Lisanslı öğretim elemanı 92* 41.3 Yüksek Lisans eğitimine devam edenler 43** 19.3 _______________________________________________________________________________________________ Toplam 223 100.0 _______________________________________________________________________________________________
* 2 kişinin hemşirelik dışı alanda yüksek lisansı vardır. ** 1 kişi hemşirelik dışı alanda yüksek lisans yapmaktadır.
61 Sağlık Yüksekokulunun 56’sında hemşirelik eğitimi verilmesine karşın, bazı-larında henüz hiç hemşire öğretim elemanı bulunmamakta, bazılarında ise 1-3 öğretim elemanı bulunmaktadır. Bu durumda öğretim elemanı başına 45-50 öğrenci düşmektedir. Böyle bir ortamda eğitimin kalitesinden söz etmek kolay olmayacaktır.
SONUÇLAR
Çalışma kapsamına giren 61 Sağlık Yüksekokulunun:
% 51’inde Sağlık Meslek Lisesi (SML) vardır. SML’lerinde 2986 öğrenci ve 360 öğretmen bulunmaktadır. Öğretmenlerin 84’ü kültür dersi, 276’sı meslek dersi öğretmenidir. Meslek dersi öğretmenlerinden en büyük grubu Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü mezunları oluşturmaktadır (% 63.8). Bunlara Sağlık Eğitim Fakültesi mezunları da (% 8.7) eklenirse; öğretmenlerin toplam % 72.5’i Gevher Nesibe Sağlık Eğitim Enstitüsü mezunu, % 27.2’si ise Hemşirelik Yüksekokulu mezunu-dur (Tablo 2,3,4,5).
* SYO’larının çoğunluğu (%67.2) eğitim-öğretime 1997-98 yılında başlamıştır (Tablo 1).
* SYO’larının %86.6’sı SML binalarında eğitim-öğretim yapmaktadırlar (Tablo 6).
* 61 Sağlık Yüksekokulunun 56’sında hemşirelik, 29’unda ebelik, 11’inde sağlık memurluğu, 1’inde fizik tedavi ve rehabili-tasyon, 1’nde beslenme ve diyetetik bölümü bulunmaktadır. Bu bölümlerde toplam 7559 öğrenci mevcuttur (Tablo 7).
* SYO Müdürlerinin ancak % 13.3’ü hemşiredir. Geri kalan % 86.7’si, başta hekim ve biyolog olmak üzere diğer meslek üyeleridir (Tablo 8). Müdür yardımcıları ise çoğunlukla hemşiredirler (Tablo 9 ve10).
* Öğretim elemanlarının % 82.8’i hemşire-dir (Tablo 11).
* SYO’larındaki yönetici ve öğretim elemanlarının % 57.3’ü yüksekokul kadrosun-da, % 42.7’si geçici görevlidirler (Tablo 12). * Öğretim elemanlarından doktora eğitimini tamamlayanlar % 21.5, doktora eğitimine devam edenler % 17.9’dur. Yüksek lisans eğimini tamamlayanlar % 41.3, devam edenler % 19.3’tür (Tablo 13).
Sonuç olarak, sağlık yüksekokullarının başlangıç yıllarında hemşire ve ebe öğretim elemanı sayısı oldukça yetersizdir. Bu okulların yönetimleri çoğunlukla hemşire ve ebe olmayan meslek üyelerinden oluşmaktadır. Binaları üniversite ortamından uzaktır. Eğitim yöneti-minin hemşire ve ebe olmayan kişiler elinde bulunması, öğretim elemanı sayısının yetersiz ve dağılımının dengesiz olması gibi etmenler; eğitimin niteliğini olumsuz etkileyecek ve bu mesleklerin özerk birer profesyon olma sürecini yavaşlatabilecektir. Ancak hemşirelik ve ebelik eğitim düzeylerinin yükselmesi yeterli değildir. Öğretim elemanlarının da nicelik ve nitelik-lerinin yükseltilmesi gerekecektir. Şu anda yaşanan sorunlar çözümlenebilir görünmektedir ve bu olumlu değişim sürecinin hiçbir gerek-çeyle engellenmemesi gerekmektedir.
ÖNERİLER
* Sağlık Yüksekokulları yeterli sayıda kadro ve öğretim elemanına sahip oluncaya kadar; Hemşirelik Yüksekokullarındaki öğretim ele-manlarının geçici görevlendirilmeleri yoluyla
desteklenmeleri uygun olabilir.
* Çoğunluğu hemşire ve ebe olmayan yöneticilerin öncelikle öğretim elemanı yetişti-rilmesine ağırlık vermeleri ve zaman içinde yönetimin yetişen meslekten kişilere devredil-mesi yerinde olacaktır. Bu süreç içinde büyük üniversitelerde yetişmiş hemşire-ebe öğretim elemanlarının geçici görevlendirilmeleri yoluy-la yönetim görevlerine getirilmeleri mümkün olabilir.
* Sağlık Yüksekokullarının Ebelik Bölüm-lerinde henüz lisans mezunu ebe olmadığı için eğitim halen, kadın sağlığı ve doğum hemşireliği alanında yetişmiş hemşireler tarafından götürül-mektedir. Ebelik bölümleri kendi mezunlarını verip, eğitim ve yönetimlerini üstleninceye dek, hemşire grubunun deneyim ve birikimlerinden yararlanmayı sürdürebilirler.
* Sağlık Yüksekokullarında fizyoloji, ana-tomi, mikrobiyoloji, psikoloji v.b. 2-4 saatlik dersler için öğretim elemanı istihdam edildiği gözlenmektedir. Bu dersler tıp fakültelerinden ve ilgili birimlerden öğretim elemanı görevlen-dirilmek suretiyle verdirilebilir. Bu amaçla öğretim elemanı istihdam etmeye gerek yoktur. * Uygulamalı birer meslek olan hemşirelik ve ebelikte klinik/saha uygulamalarında ancak bu mesleklerin öğretim elemanlarından yararla-nılabilmektedir. Bu nedenle bu bölümlerde özellikle hemşire ve ebe öğretim elemanlarının istihdam edilmesi uygun olacaktır.
* SYO’larındaki niceliksel ve niteliksel gelişmeleri izleyebilmek, gelinen noktayı değer-lendirebilmek için bu ve benzeri çalışma-ların belli aralıklarla tekrarlanması yerinde olacaktır.
KAYNAKLAR
“İki Bine İki Kala Türkiye’de Sağlık ve Hemşirelik” (1998) Tıp ve Sağlık Bilimleri Eğitim Konseyi Başkanlığına Sunulan Brifing.
Oktay S ve Aksayan S (1998) 2000’e iki kala Türkiye’deki hemşirelik için yasal düzenlemelere bir bakış, Hemşirelik Forumu 1 (2): 77-80.
Pektekin Ç (1998) Vazgeçilmez sağlık elemanı olarak hemşire, Hemşirelik Forumu, 1(2):71-76. Sağlık Bakanlığı (1997) Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğünün 1808 sayılı yazısı: ‘Sağlık Yükseko-kulu Sistemi’...1996 T.C.Sağlık Bakanlığı ile Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından imzalanan protokol.
