ÖZET
Kemik gücünün belirleyicileri aras›nda öncelikle kemik yo¤unlu¤u ve kas gücü yer al›r. El kavrama ölçümü pa-hal› de¤ildir, non-invazivdir ve metakarpal kemik yo¤un-lu¤u ölçümüyle birlikte de¤erlendirildi¤inde kemik mi-neral yo¤unlu¤u hakk›nda ön fikir verir.
150 hastane çal›flan› gönüllü olarak çal›flmaya kat›ld›. Osteoporotik risk sorgulamas›, meslek ve hobi faaliyet-leri, sigara ve alkol tüketimi araflt›r›ld›; vücut a¤›rl›¤›, boy ve vücut kitle indeksi belirlendi. Sa¤ ve sol el kavrama güçleri hidrolik dinamometre ile ölçüldü; sa¤ ve sol el-de radyografik absorbsiyometre ile kemik yo¤unluklar› de¤erlendirildi.
30-68 yafl aras›ndaki (ortalama 46) 150 sa¤l›kl› erke-¤in %80’inde normal kemik mineral yo¤unlu¤u, %18’inde osteopeni ve yaklafl›k %1’inde osteoporoz tespit edildi. Vücut kitle indeksi ortalamas› 26.86 kg/m2 , el kavrama gücü ortalamas› yaklafl›k 37 kg idi. Çal›flmaya kat›lanlar›n %78’i masa bafl› ifli yap›yordu, %12’si bilgisayarla çal›fl›yordu, %40.4’ü sigara kullan›-yordu ve bunlar›n kemik mineral yo¤unluklar› daha dü-flük bulundu (p<0.0001). Dominans fark› göstermeksi-zin kavrama güçleri de daha düflüktü (sa¤ el için p<0.01, sol el için p<0.05). Dominant elde kavrama gücü di¤er elden istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k göstermezken, kemik yo¤unlu¤u dominant tarafta daha yüksek bulundu (p<0.0001). Yine taraf fark› olmaks›z›n, kavrama gücüyle kemik yo¤unlu¤u istatistiksel olarak anlaml› düzeyde korele bulunmufltur (p<0.0001). Yafl ve vücut kitle indeksiyle kavrama gücü ve kemik yo¤un-lu¤u iliflkili bulunmam›flt›r.
Kavrama gücü tek bafl›na yeterli bir inceleme olmamak-la beraber, kemik yo¤unlu¤u ölçümünün yap›olmamak-laca¤› riskli gruplar› belirlemede yard›mc›d›r.
A
Annaahhttaarr kkeelliimmeelleerr:: Metakarpal kemik kitlesi, el kavrama gücü
SUMMARY
Bone density and muscle strength are the primary de-terminants of bone strength. Measurements of grip strength is less costly, less invasive and in combinati-on with metacarpal bcombinati-one mineral density (BMD) me-asurements could provide a feasible way of predicting bone mineral density.
150 hospital staff members and employees participa-ted voluntarily in the study. Osteoporotic risk evaluati-on was devaluati-one; they were questievaluati-oned about professievaluati-on and leisure time activities, tobacco and alcohol con-sumption; body weight-height-body mass indeks (BMI) were calculated. Right and left hand grip strength we-re measuwe-red using hydraulic hand dynamometer; BMD was measured by radiographic absorbsiometry in both hands.
The mean age was 46 (30-68 years), 80% of the sub-jects were categorized as normal, 18% osteopenic and 1% osteoporotic. The mean value of BMI was 26.86 kg/m2 and handgrip strength was 37 kg. 78% were white collared, 12% were computer users, 40.4% consumed tobacco and their BMD were lower (p<0.0001). Their handgrip strength was also lower in both hands (p<0.01 for right hand, p<0.05 for left hand). There was no statistically significant difference between the dominant hand and non-dominant hand, but bone density was higher at the dominant side (p<0.0001). There were statistically significant relati-onship between the handgrip strength and bone den-sity on both sides (p<0.0001). Age and BMI didn’t correlate with handgrip strength and bone density. Muscle strength is not adequate substitute for bone densitometry, but it can help to identify the risk groups which can be directed to bone density measurement. K
Keeyy wwoorrddss:: Metacarpal bone mass, handgrip strength
Osteoporoz
D ü n y a s ı n d a n
150 Sa¤l›kl› Eriflkin Erkekte Metakarpal Kemik Kitlesi –
El Kavrama Gücü ‹liflkisi
Relationships Among Metacarpal Bone Mass and Handgrip Strength In 150 Healthy Adult Males
Canan Tezel*, Hicran Uflan*, Afitap ‹ça¤as›o¤lu*, Canan Esener*, Nesrin Canik*
(*) SSK Göztepe E¤itim Hastanesi
Osteoporoz Dünyas›ndan (2004) 10 (4): 157-160
G‹R‹fi
Erkeklerde sa¤l›kl› iskelet yap›s›n›n temel belirleyi-cileri aras›nda kemik pik kitlesinin oluflumu, yafla ba¤l› kemik kay›plar› (kemik kitlesi ve kemik mima-risi de¤ifliklikleri) ve kemik kay›plar›na sebep olan faktörler (growth faktör etkisi, kalsiyum al›m›, vücut a¤›rl›¤› ve fiziksel aktivite, gonadal fonksiyon de¤i-fliklikleri) yer al›r.
Kas gücü ile lokal kemik mineral yo¤unlu¤u (KMY) aras›ndaki pozitif korelasyonu gösteren pek çok ça-l›flma vard›r (2,6,7). Bu korelasyonu göstermeyen çal›flmalar da olmakla beraber, güncel yaklafl›mda kas gücünün kemik kitlesine etkisinin bir tarafa spe-sifik olmay›p sistemik oldu¤u görüflü kabul edilir (3). Tart›flmal› sonuçlar›n olmas› araflt›r›lamayan de¤ifl-kenlerin kas gücünü ve KMY’nu etkileyebilmesi ola-bilir zira pek çok faktörün etkisi söz konusudur (1,2). Erkeklerde egzersizin iskelet sistemine etkisini gösteren az say›da randomize prospektif çal›flma oldu¤u için, biz kas gücü ile kemik yo¤unlu¤u ara-s›ndaki iliflkiyi kavrama gücü ile de¤erlendirdik. Li ve arkadafllar›n›n hayvan deneyi fleklindeki çal›fl-malar› kas gücüyle kemik gücünün güçlü iliflkisini in-vivo olarak göstermifltir (5).
Kemik yo¤unlu¤u ve kas gücünü etkileyebilecek baz› faktörleri d›fllamak için “sa¤l›kl›” erkek gru-bunda, el kavrama gücüyle yine elden yap›lan KMY de¤erlendirmeleri aras›ndaki iliflkiyi incele-mek üzere çal›flmam›z› planlad›k.
GEREÇ VE YÖNTEM
Hastane personelinden 150’si çal›flmaya gönüllü olarak kat›lm›flt›r. Osteoporotik risk sorgulamas›, meslek ve hobi faaliyetleri, sigara ve alkol tüketimi araflt›r›lm›flt›r. Vücut a¤›rl›¤›, boy, vücut kitle indek-si (VK‹) belirlenmifltir.
Sa¤-sol el kavrama güçleri hidrolik dinamometre ile (JAMAR hidrolik el dinamometresi, Sammons Preston) ile ölçülmüfltür. Kavrama gücü ölçümleri her iki taraf için oturur pozisyonda, kol gövdenin yan›nda, dirsek 90o fleksiyonda olmak üzere 3 kez yap›lm›flt›r ve ortalamas› al›nm›flt›r.
Sa¤ ve sol elde radyografik absorbsiyometre (Met-riscan, Alara) ile kemik yo¤unluklar› de¤erlendiril-mifltir. KMY her taraf için iki kez yap›larak ortalama-s› al›nm›flt›r. Radyografik absorbsiyometrenin yük-sek kesinlik (%1) ve do¤ruluk (%4-8) oranlar› vard›r (11). El röntgenlerinden falankslar›n yo¤unlu¤unu ölçmeye yarayan otomatize bir tekniktir. Periferal bir ölçüm metodu olarak di¤er ölçümlerle koreledir (12). Di¤er ölçüm yöntemlerine göre daha ucuz, ta-fl›nabilir, hem hasta hem de hekim için kemik yo¤un-lu¤unu belirlemede kolay bir yöntemdir (13). Bu çal›flmada istatistiksel analizler GraphPad Prisma V.3 paket program› ile yap›lm›flt›r. Verilerin de¤erlendirilmesinde tan›mlay›c› istatistiksel me-totlar›n (ortalama, standart sapma) yan› s›ra ikili gruplar›n karfl›laflt›rmas›nda ba¤›ms›z t testi, nitel verilerin karfl›laflt›rmalar›nda ki-kare testi kullan›l-m›flt›r. Kas gücü ile T Skor de¤erlerinin iliflkisi Pe-arson korelasyon testi ile de¤erlendirilmifltir. So-nuçlar, anlaml›l›k p<0.05 düzeyinde de¤erlendiril-mifltir. Risk faktör araflt›rmas› yap›lmad›¤›ndan reg-resyon analizine gerek duyulmam›flt›r.
SONUÇ
Çal›flmaya kat›lan 150 erke¤in ortalama yafl› 46±8 (30-68)’d›r. VK‹ ortalamas› 26.86±3.60 kg/m2 olarak bulunmufltur. Tablo 1’de yafl-boy-VK‹ da¤›l›m› izlenmektedir.
%89 oran›nda sa¤ taraf dominantt›r. Kat›l›mc›lar›n %78’i masa bafl› görevi yapmaktad›r ve aktif ola-rak ellerini kullanmaktad›r (Bilgisayar ve benzeri ci-hazlarla). %20’lik bir kesim ise 15 kg ve üstünde a¤›rl›k kald›rarak çal›flmaktad›r.
Grubun elle ilgili hobileri de¤erlendirildi¤inde %5’i tenis oynamakta olup, %2’si marangozlukla ilgilenmektedir. Ciddi boyutlarda alkol tüketimi tespit edilmezken %41.4’ü günde en az 1 paket sigara içmektedir. %96 oran›nda ilaç kullan›lmazken, sadece birer ki-fli olmak üzere antihiperlipidemik ajan, ast›m bron-fliale için nazal sprey, epdantoin ve kumadin kulla-n›m› bulunmufltur.
%10’luk bir kesimde geçmiflte ürolityazis öyküsü tespit edilmifltir. Çal›flma grubunda sa¤ elden
öl-158
M
Miinniimmuumm MMaakkssiimmuumm OOrrttaallaammaa ±± SSSS**
Yafl 26 68 46.15±8.34 Vücut A¤›rl›¤› 54 103 78.36±11.04 Boy 1.55 1.88 1.71±0.06 VK‹ 18.38 36.49 26.86±3.60 *SS: Standart Sapma T
çümle ortalama T skoru 1.05 ± 1.45 (-3.45 ila 5.81 aras›nda olmak üzere) ve sol elden ölçümle ortalama T skoru 0.79 ± 1.38 (-4.00 ila 6.21 olmak üzere) tespit edilmifltir. Sa¤ elde ortalama kas gücü 37.70 ± 8.16 kg (14.00-68.33) ve sol elde ortalama kas gücü 37.63 ± 8.20 kg (13.67-61.00) bulunmufltur. T skorlar›na göre %80 hastada KMY normal, %18’inde osteopenik ve yaklafl›k %1’inde oste-oporotik olarak de¤erlendirilmifltir.
Masa bafl› ifli yapan, bilgisayar kullananlarda ve si-gara içenlerde kemik yo¤unluklar› istatistiksel ola-rak anlaml› düzeyde düflük bulundu (p<0.0001 ve p< 0.05 olmak üzere). Bu grubun kavrama güçle-ri de daha düflüktü (sa¤ el için p<0.01, sol el için p<0.05). Dominant elde kavrama gücü di¤er el-den istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k göstermez-ken, kemik yo¤unlu¤u dominant tarafta daha yük-sek bulundu (p<0.0001) (Grafik 1 ve Grafik 2). Taraf fark› göstermeksizin kavrama gücü ile kemik yo¤unlu¤u istatistiksel olarak anlaml› düzeyde ko-rele bulundu (p<0.0001). KMY ile kas gücü ara-s›ndaki pozitif korelasyon flekil 1’de gösterilmifltir. Yafl ve VK‹ ile kavrama gücü ve kemik yo¤unlu¤u iliflkili bulunmam›flt›r.
TARTIfiMA
Kad›nlar yaflla birlikte daha çok kemik mineral kay-b›na u¤rarken, erkeklerde kemikteki kay›p yaflla daha zay›f bir lineer iliflki gösterir (1). ‹ncelenen sa¤l›kl› erkek grubumuzda yaflla anlaml› bir kore-lasyon bulunmam›flt›r. Ancak çal›flmada her dekat-ta yeterli say›da kiflinin bulunmamas› bu aç›dan ya-p›lacak de¤erlendirmeyi k›s›tlamaktad›r. Izumotani ve arkadafllar›n›n erkek osteoporozundaki risk fak-törlerini araflt›rd›klar› çal›flmalar›nda 40-59 yafl aral›¤›ndaki çal›flma popülasyonunda yaflla kemik kayb› aras›nda anlaml› iliflki yine gösterilememifltir (4). ‹leri yafltaki erkeklerde metakarpal kemik yo-¤unlu¤unda yaflla iliflkili kay›p gösterilmifltir. Buna karfl›l›k, daha az endosteal rezorpsiyon ve daha büyük periostal formasyon nedeniyle yaflla iliflki bulunmayan çal›flma da mevcuttur (6).
Vücut a¤›rl›¤› hem kad›n hem erkekte kemik mine-ral yo¤unlu¤u ile koreledir (1). Ancak Reid ve ar-kadafllar› ya¤ ve kemik kitlesi etkilerinin cinsiyetler aras›nda nispi bir farkl›l›¤a neden olabilece¤ini be-lirtmifl ve kad›nlarda ya¤ kitlesini iliflkili bulup er-keklerde ayn› sonuca ulaflamam›flt›r (10). Biz de vücut a¤›rl›¤› ve VK‹ ile kemik yo¤unlu¤u aras›nda korelasyon bulamad›k.
Kemik yo¤unlu¤unu etkileyen bir di¤er faktör olan fiziksel aktiviteyi ölçmek zordur, ancak mekanik güçler kemik kitlesi üzerinde majör bir etkiye sa-hiptir (4,9). Bu etki hem bölgesel hem sistemik olarak gösterilebilir (1,2,6,7). Kesitsel çal›flmalar-da gösterilebilen bu iliflki, longitudinal çal›flmalarla daha az desteklenmektedir (4). Hastanede çal›flan araflt›rma grubumuzda daha aktif ifl yapanlar (ör-ne¤in marangoz, tesisatç›, kaynakç›, boyac› vb.), masa bafl› ifli yapanlara k›yasla daha yüksek kemik yo¤unlu¤una sahip bulunmufltur. Ancak kald›r›lan a¤›rl›¤›n miktar› ile iliflki bulunmam›flt›r, bu ise akti-vitenin etkilerinin bölgesel olmaktan ziyade siste-mik oldu¤u görüflünü destekler.
159
fifieekkiill 11:: Kas Gücü ve Kemik yo¤unlu¤u Da¤›l›m›. rr==00,,3388 pp<<00,,00000011 T T SSkkoorr -6 00 70 60 50 40 30 20 10 0 -4 -2 0 2 4 6 8 KK aa ss GG üü cc üü G
Grraaffiikk 11:: Sa¤ ve sol el kavrama gücü ortalama de¤erleri. (Gr: Grup , KG: Kavrama Gücü). 39 38 37 36 35 34 33 32 31 Sa¤ KG Sol KG Normal Gr Patolojik Gr G
Grraaffiikk 22:: Sa¤ ve sol el t skor ortalama de¤erleri. (Gr : Grup ). Normal Gr Patolojik Gr 2 1,5 1 0,5 0 -0,5 -1 -1,5 S
Wolff yasas›na göre lokal kemik geometrisindeki de¤ifliklikleri belirlemede en önemli faktör mekanik strestir. Uygulanan güce karfl› kemi¤in adapte ol-mas› veya cevap vermesi için biyolojik süreci bafl-lat›r (1,5). Lokal kas gücü ölçüm tekniklerinden bi-ri olan el kavrama gücü ölçümü, pahal› olmayan, non-invaziv bir ölçümdür. Metakarpal kemik yo-¤unlu¤u ölçümüyle birlikte de¤erlendirildi¤inde, kemik mineral yo¤unlu¤u hakk›nda önemli fikir ve-rir ve ba¤›ms›z bir belirleyicidir (7).
Tetkik edilen 150 erke¤in içinde masa bafl› ifli ya-panlarda kavrama gücünün de daha düflük bulun-mas›, literatürdeki pek çok çal›flma ile uyumlu bir sonuçtur. Kas gücü ile KMY’nun pozitif korelasyo-nu hem ölçüm yap›lan taraflarda hem de farkl› böl-gelerde gösterilebilmifltir, bu da kas gücünün ke-mik kitlesine olan etkisinin tarafa spesifik olmaktan ziyade sistemik oldu¤unu düflündürür (2). Baz› ça-l›flmalarda bu iliflkinin gösterilememifl olmas›, ölçü-lemeyen de¤iflkenlerin kas kitlesi ve/veya KMY’nu etkilemesinden dolay› olabilir.
70 sa¤l›kl› erkekte fiziksel aktivite sorgulamas› ve metakarpal kemik yo¤unlu¤u ölçümü ile yap›lan bir çal›flmada, iflteki aktivite ile kavrama gücü aras›n-da anlaml› pozitif korelasyon gösterilmifltir. Ser-best zaman aktivitelerinde ise ayn› iliflki gösterile-memifltir (6). Biz de hobilerle iliflki gösteremedik. Ayn› çal›flmada günlük a¤›r iflte çal›flmaya ba¤l› artm›fl fiziksel aktivitenin, kemik rezorpsiyonunu azaltma dolay›s›yla metakarpal kemik yo¤unlu¤un-da art›fla yol açabilece¤i düflünülmüfltür.
Literatürde kas gücü ölçümü ile farkl›-uzak bir böl-geden yap›lan KMY ölçümü aras›ndaki direkt iliflkiyi gösteren çal›flmalar vard›r. Foley ve arkadafllar›, vü-cut boyutlar› (örne¤in a¤›rl›k) gibi bir biyolojik de¤ifl-kenin etkilerinin allometrik ölçeklendirme ile azalt›la-bilece¤ini bildirmektedir (8). Bizim çal›flmam›zda, kas gücünün kavrama gücü fleklinde de¤erlendiril-di¤i elden kemik yo¤unlu¤u ölçümü yap›ld›¤›ndan istatistiksel bir düzeltmeye gerek kalmam›flt›r. Sigaran›n kad›nlardaki düflük kemik kitlesiyle iliflki-si bulunmufltur; erkeklerde bunu gösteren çal›fl-malar azd›r. Sigara içimi anlaml› bir negatif belirle-yicidir (4). Çal›flmam›zda da hem kas gücü hem KMY için anlaml› bir risk olarak belirlenmifltir. El dominans›na göre de¤erlendirmelerde kas gü-cünde istatistiksel anlaml› farkl›l›k ortaya ç›kmaz-ken, dominant tarafta KMY’u daha yüksek bulun-mufltu. Literatürde kavrama gücü ölçümleri ya tek tarafl› ya da her iki taraf›n ortalama de¤eri olarak verildi¤inden kavrama gücü bu yönden tart›fl›lma-m›flt›r (2,7,8). Dominant tarafta KMY’nun yüksek oluflu beklenen bir sonuçtur.
Kas gücü ölçümü, kemik dansitometrisinin yerine geçecek bir yöntem olmamakla beraber direkt ke-mik yo¤unlu¤u ölçümüne yönlendirilecek riskli gruplar› belirlemede klinisyeni uyar›c›d›r (2). Unu-tulmamal›d›r ki KMY, kemik gücünü belirleyen en önemli etkendir ama kas gücü ve kemik boyutu da temel etkiye sahiptir (5).
KAYNAKLAR
1. Orwoll ES, Klein RF. Osteoporosis in men. In: Marcus R, Feldman D, Kelsey J (eds). Osteoporosis. Academic Press. San Diego, USA,2001; pp.103-149.
2. Di Monaco M, Di Monaco R, Manca M, Cavanna A. Handgrip strength is an independent predictor of distal radius bone mineral density in postmenopausal wo-men. Clin Rheumatol 2000;19:473-476.
3. Sinaki M, Fitzpatrick L, Ritchie C, Montesano A, Wah-ner H. Site specificity of bone miWah-neral density and muscle strength in women: Job related physical acti-vity. Am J Phys Med Reh 1998;77:470-476.
4. Izumotani K, Hagiwara S, Izumotani T, Miki T, Morii H, Nishizawa Y. Risk factors for osteoporosis in men. J Bone Miner Metab 2003; 21: 86-90.
5. Li X, Mohan S, Gu W, Wergedal J, Baylink DJ, Quan-titative Assessment of forearm muscle size, forelimb grip strength, forearm bone mineral density and fore-arm bone size in determining humerus breaking strength in 10 Inbred strains of mice. Calcif Tissue Int. 2001;68:365-369.
6. Iwamato J, Takeda T, Ichimura S. Relationships among physical activity, metacarpal bone mass and bone re-sorption marker in 70 healthy adult males. J Orthop Sci 2002;7:6-11.
7. Hyiaman DO, Ueji M, Toyokawa S, Takahashi H, Kano K. Influence of grip strength on metacarpal bone mineral density in postmenopausal japanese women: a cross-sectional study. Calcif Tissue Int. 1999;64:263-266. 8. Foley KT, Owings TM, Parol MJ, Grabiner MD.
Maxi-mum grip strength is not related to bone mineral den-sity of the proximal femur in older adults. Calcif Tissue Int. 1999;64:291-294.
9. Proctor DN, Melton LJ, Khosla S, Crowson CS, O’Connor MK, Riggs BL. Relative influence of physical activity, muscle mass and strength on bone density. Osteoporosis Int. 2000;11:944-952.
10. Reid IR, Plank LD, Evans MC. Fat mass is an important determinant of whole body bone density in premeno-pausal women but not in men. J Clin Endocrinol Me-tab 1992;75:779-782.
11. Mussolino ME, Looker AC, Madans JH, Edelstein D, Walker RE, Lydick E, Epstein RS, Yates AJ. Phalange-al bone density and hip fracture risk. Arch Intern Med 1997;157:433-438.
12. Kleerekoper M, Nelson DA. Editorial: Which bone density measurement? J Bone Min Res 1997;12(5):712-714.
13. Miller PD, Bonnick SL, Johnston Jr C, Kleerekoper M, Lindsay RL, Sherwood LM, Siris ES. The challenges of peripheral bone density testing: Which patients need additional central density skeletal measurements? J Clin Densitometry 1998;1(3):211-217.
