İstanbul kütüphaneleri:Süleymaniye Kütüphanesi

(1)

İstanbul Kütüphaneleri:

•‘f’ * V

S&'l L&'b

Hazırlayan: Neriman MALKOÇ

Kütüphane binası 1556 yılında Kanunî Sultan Süleyman tarafın dan Süleymaniye camisiyle bera ber dört ayrı medrese halinde in-işa edilmiştir. Mimarı Koca Si

nan’dır.

Kütüphanenin kurulmuş olduğu ¡yer üçüncü ve dördüncü medre-jselerdir. Birinci ve ikinci medre seler dökümcülerde metruk ve iharab durumda kiminde fabrika atölyesi kiminde bakırcı dükkân dan kurulmuştur.

Kubbelerinin kurşunlan çalın-!mış olan fcu medreseler Kanunî devrinin üniversite hayatını ya la tm a k için yapılmıştı. Her med-irese yirmi odadan meydana gel-! m iştir.

O devirdeki medrese öğrencileri ! bu odalarda yatar, yer ve çalışır lar, hattâ asrın sanatkâr ve ¡bilginleri burada yetişirmiş. 1850 ¡de Sultan Mahmud'un tah ta çık rığ ı günlerde Süleymaniye ca m ii içinde bir kütüphane kurulu yor. Ve zaman zaman birçok va k ıfla r yapılıyor 1880 yılma ka dar kütüphane burada kalıyor- Da-;ha sonraları yapılan Vakıflarda ! Sultan Selim camiine nakied'li-iyor. 1914 de tekrar Süleymaniye ■medresesine taşıtılarak bugünkü kütüphanenin temeli atılıyor. Mü dürü Sayın Halid Dener’in baş-ı kanlbaş-ığbaş-ında bütün memurlarının sistemli ve anlayışlı çalışmala-riyle her kitap elden geçip yeni usule göre tasnif ediliyor. Cum huriyet devrinde çıkan Tevhid-i Tedrisat (öğretimin birleştirilme si) kanunu ile birçok tekkeler ve mescitler kapatılınca buradaki kitaplar asıl kütüphanelere dav-! rolündü.

Süleymaniye kütüphanesi ki-¡taplan 70 kısımdan meydana ! gelmiştir. Bunlar muhtelif za-; manlarda tanınmış şahsiyetler

i

tarafından yapılmış vakıflardır. ¡Belli başlıları şunlar:

Süleymaniye kitapları:

Kütüphane kurulmadan evvel | Süleymaniye medresesindeki öğ-İrencilerin ders ve müracaat kitap

larıdır.

ıbi Efendi kitap-1934 yılında ev im alınarak Sü-tüphanesine teslim ntar arasında deri ¡bi yazısıyla yazıl-al müdevvene) değerli ve nadir dir.

Âşir Efendi kilaplan: Reis-Ul Küttab Mustafa Efendinin oğlu dur. Bu kitaplar bir ailenin üç ifordl tarafından toplanmış.

Süleymaniye kütüphanesi İs lâm eserleri ve yazma kitapların çokluğu bakımından dünya kü tüphanelerini geride bırakır.

1952 j-ılında hükümetimiz Ame-rikadan Thomson adlı bir müte hassıs kütüphaneci çağırmış. İs tanbul ve Ankara kütüphanecile rini de bir arada toplayarak kurs açılmasına karar vermiş. Böylece Türk kütüphanecileri ile temasa geçen Thomson aylarca burada kalmış ve kütüphanelerimiz üze rinde tetkiklerde bulunmuştur. Bu tetkik neticesinde Süleymaniye kütüphanesinin tarihi, yeri, mima risi bakımından bir ihtisas kütüp hanesi haline sokulması için Ve kâlete verdiği rapor kabul edil miştir.

Bunun için Süleymaniye İhti sas Kütüphanesi haline sokulacak tır. İslâm eserlerinin yahut Türk edebiyatının tek nüsha metimeıi üzerinde çalışanlar ancak bu mü-esseseye baş vurmak mecburiye tindedirler.

Süleymaniye Kütüphanesinde 65138 cilt kitap vardır. Bunların eski harfle olmak üzere 38.523 ta  nesi yazmadır. 26615 tanesi de bas madır. Yazma eserlerin 670S tane si Türkçe, 29463 ü Arabça, 2154 fl Farsça, 197 tanesi ise muhtelif dillerdedir. a Basma kitaplardan 11679 tane Türkçe, 12638 Arabça, 1096 F ars ça, 317 muhtelif 885 tanesi de Av rupa dillerinde yazılmıştır.

Yukarıdaki listede A rabça eser lerin büyük sayıda yer tuttuğu gö rülür. Bu eserlerin hepsinin mü ellifi aral^Seğildir. O devirde med reselerin ilim dili arabça olduğun dan pek çok Türk müellifleri eser lerinl Arabça olarak yazmışlar dır. O zamanlar bir âlimin kitabı nı Arabça yazması ilminin derin liğini gösterirmiş.

Süleymanfyenin ihtisas kütüp hanesi olması yüzünden yeni harf le basılmış 10.000 tane kitap oku yucuya çıkarılmamaktadır. Bun lar Vekâlet emrince Anadoluda açılacak kütüphanelere nakledile cektir. Bu rakam da eklenirse kütüphanede 75000 kusûr kitap vardır. Bugünkü durumda bütün yazma - basma ve yeni eserlerin tespit fişleri hazırlanmış, kontrolü yapılmıştır. Kontrolden geçen tes

bit fişlerinin okuyucuya sunulmak Üzere katolog fişleri yazılmakta dır. Tasnif edilecek fişlerin A-rabça olmaları dolayısiyle memur ların az çok arabça anlamaları gerekmektedir. Bu fişlerin tanzi minde 10 kütüphane memuru zevk le ve gayretle çalışıyorlar. Katalog fişleri İslâm Ansiklopedisinde ve dünya kataloglarındaki transkrip siyon esaslarına göre hazırlanı yor. Bugüne kadar tesbit fişleri hazır olmadığından okuyucular yazma ve basma fihristlerden is tenilen şekilde faydalanamıyordu. Eski tasnif kitapların konusuna göre ayrılmış ve numaralanmış tı. Yeni tasnif ise üç esasa dayan mıştır.

Eur.a göre her kitap için 3 ay rı fiş, tercümelere dört fiş çıkarı lır. Her kısmın fişi alfabeye gö re sıralanır. Böylece istenilen ki tap baş harfine göre aranılabilir. Süleymaniye Kütüphanesinin yıl lık tahsisatı senelik ihtiyaca gö re değişiyor. Buraya yeni yayın lanan eserler alınmayıp ancak ih tisas alanına girecek kitaplar te min ediliyor. Geçenlerde Sinkeisen in "Osmanisches Reich” adlı 7 ciltlik Almanca tarih kitabı 300 liraya satın alınmıştır. Hammer Tarihi OsmanlI kaynaklarına gö re yaz.l...:rt:r, Sinkeisen ise Hı ristiyan kaynaklarına göre Os manlIların Avrupadaki tarihlerini anlatmaktadır.

Kütüphaneye yılda 5000 - 7000 okuyucu gelir. îki tane okuma sa lonu vardır. Birinde bildiğimiz se miner odaları gibi okuyucu ken di kitabını okur, öbüründe yalnız kütüphane kitaplarından fayda lanılır. Tez hazırhyanlar, dokto raya çalışanlar burada meşgul o-1 urlar. Hiç bir suretle eve kitap verilemez. Yabancı memleketler den tetkik için gelen müsteşrikler çoktur. Dünyanın birçok İlim merkezinden Maarif Vekâletine başvurularak Süleymaniye Kütüp hanesindeki yazma eserlerin mlk-rokopi ve fotokopileri istenmekte dir. Ayn ayn hepsinin istediği fotokopiler gönderilir. Kütüpha ne Pazar ve Cumartesi dahil ol mak üzere her gün açıktır. Yal nız dinî ve mlllt bayramlarda ka palıdır.

(2)

n r, vt

&

fi" 0i- İu-:ih trl-a£ı hâ- •at- do-r/eki >aş- or-For. gün ,mn or-câfi pm- ıbe-dır. ıcve, ter-• bu ıru- ;ek- :im- em-ara ikti-mek leler »i, e-isadi m az. •si a-Faik i an-Irak bize için İf*»Sİ te inde a dik : ia de id ir. ırçı-sıfc ket-ıbil, yıs, nsa ıi s - aki A-ıka ir?

ö-llr rln ié-P. le da il ik

e-lar

ağlı

leriı

kad

lurl

lan

• n r u a ç T v e c e ; >k değerli ve nadir dir. \

A şır Edendi kilaplar:: Heûi-Ül Küttab Mustafa Efendinin oğlu dur. Bu kitaplar bir ailenin üç ferdi tarafından toplanmış.

Reisül Küttab Mustafa Efen di, Aşir Efendi ve torunu Hafid Efendi. Sayısı 2000 i geçen bu e-

serlerin hepsi yazmadır. Bunlar içinde 1000 yıl önce yazılmış çok eski ve kıymetli nüshalar vardır. Beşir Ağa kitapları: Hacı Be-şîr Ağa sarayda "Darüssaade' | ağası jmiş. O zamanlar her mev-| kî sahibi olan kendisi okusun ve ya okumasın evinde bir kütüpha ne bulundururmuş. Böylece gelen misafir veya ziyaretçiler orada beklerken bu kitapları karıştır- o rt: mak suretiyle vakit geçirirlermiş. zan

Damad İbrahim Paşa: Lâle devrinin debdebeli günlerini yaşa yan Damad İbrahim Paşa kütüp haneye de merak sarmış, 1200 ki taplık bir kütüphane kurmuş. Bun lar arasında "Hafız Ebru” nun ince minyatürlü kitapları ve Fa tih Sultan Mehmed’in kütüphane sindeki eserleri arasından ele geç miş kitaplar bulunur.

Şehid Ali Paşa kitapları: İkin ci Sultan Selimin Kaptan Paşa larından Sehid Ali Paaşnra 3000 tane kitabı çok değerlidir. Bu, , . ^. kitaplar hem tek nüsha olması ° hem de müellifinin kendi el yazı sı ile yazılması dolayısiyle ori jinaldir.

E sat Efendi kütüphanesi: Va-kanüvis E sat Efendi diye anılan bu zatın külliyesi arasında tarih, edebiyat ve diğer dallarda bulun maz eserler vardır. Savılan 4274 tanedir. 300 sene evvel yazılmış I "Ihvan’el Sefa” adlı eseri minya türleri bakımından enteresan olup 51 risaleden ibarettir.

Hacı Mahmud Efendi kütüpha nesi: Yahya Efendi diye anılan Hacı Mahmud Efendi tekkesinin kitaplarıdır. 7004 tane olan bu kitaplar da zengin ve çeşitlidir.

Halet Efendi kitapları: Galata Mevlivihanesinde bir kütüphane J kurup orayı canlandıran Halet E-j

i

fendinin 1300 tane yazma kitabı i

minyatürlü nadide divanları var dır.

İzmirli İsmail Hakkı kitapları: 4720 tane olup hepsi basmadır. Bunlar Hind basması - Mısır bas ması olduğundan Türkiyede az bu lunan kitaplardır. o*'ö. “ •

ma

kat

lay

lar:

baı

yal

daı

hin

Fil

seı

rın

ha

lar

I

raí

bu

bi

ni

dır

nir

na

kü

ya

de

riı

m

is

ü

h

n

h

r

d

İh.

Serez kitapları: OsmanlI lm- vı paratorluğunun Balkanlardaki top saı raklan elden çıkarken Serezdc- ¿ i A i bulunan 6700 kadar kitap o zama-1 \ 1 nın evkaf müdürü bulunan Esad s ]

\ Serezli (halen kendisi hayattadır); t a t tarafından îstanbula getirilmiş ve sm I kütüphaneye bırakılmış. Bu kitap-ı lar ayn ayrkitap-ı skitap-ınkitap-ıflara ayrılarak ; kütüğe geçirilmiştir,

i Turhan Valide kitapları: Os-| manii padişahlarından Dördüncü ¡Mehmedin annesi olan Valide Sultan kendini ilme ve okumağa ¡vermiş bir hanım olduğu söyle-jnir. Bunların pek çoğu Fatihin i şahsi kütüphanesinden alınmış o-, lan bu 339 eserin cildi - tazhıbi *

İstanbul kütüphaneleri:Süleymaniye Kütüphanesi