Tekirdağ İli Çorlu İlçesi El Örgüsü Patik Ve Çorap Örücülüğü

SEVGİ ÇİÇEK(GÖREN)

YÜKSEK LİSANS TEZİ

EL SANATLARI ANA BİLİM DALI

DEKORATİF ÜRÜNLER EĞİTİMİ BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

viii

Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim tarihinden itibaren….(….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.

YAZARIN Adı: Sevgi

Soyadı: ÇĠÇEK(GÖREN)

Bölümü: Dekoratif Ürünler Eğitimi Ġmza:

Teslim tarihi:

TEZĠN

Türkçe Adı: Tekirdağ Ġli Çorlu Ġlçesi El Örgüsü Patik Ve Çorap Örücülüğü

Ġngilizce Adı: Provınce Of Tekırdag Corlu Townshıp Of Hand-Knıtted Bootıes And Socks Örücüğü

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: Sevgi ÇĠÇEK(GÖREN) Ġmza : ………..

viii DanıĢman: (Unvanı Adı Soyadı)

(Anabilim Dalı, Üniversite Adı) ………

BaĢkan: (Unvanı Adı Soyadı)

(Anabilim Dalı, Üniversite Adı) ………

Üye: (Unvanı Adı Soyadı)

(Anabilim Dalı, Üniversite Adı) ………

Üye: (Unvanı Adı Soyadı)

(Anabilim Dalı, Üniversite Adı) ………

Tez Savunma Tarihi: …../…../……….

Bu tezin Dekoratif Ürünler Eğitimi Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.

Unvan Ad Soyadı

Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü

Hayatımın her döneminde beni destekleyen aileme sevgilerimle.

viii

aileme teĢekkürlerimi sunarım. Ayrıca anketleri uygulamamda yardımcı olan ablam Nurdan GÜNAY’a ve ankete katılan bireylere teĢekkür ederim.

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

ġubat, 2015

ÖZ

Bu çalıĢmanın amacı, Tekirdağ ili çorlu ilçesi el örgüsü patik ve çorap örücülüğüne iliĢkin bireylerin görüĢlerinin değerlendirilmesidir. AraĢtırma betimsel bir çalıĢma olup örneklemini, 2013-2014 eğitim öğretim yılı Tekirdağ ili çorlu ilçesinde yaĢayan bireylerden, basit rastgele yöntemiyle seçilmiĢ 60 kiĢi oluĢturmaktadır. Katılımcılara 20 soruluk anket formu uygulanmıĢtır. AraĢtırmadan elde edilen veriler istatistiksel yöntemler (SPSS) kullanılarak analiz edilmiĢ, sonuçlar için yüzde ve frekans tabloları oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢmadan elde edilen sonuçlara göre; bireylerin çoğunluğunu, orta yaĢ da, ilköğretim mezunu, maddi durumu düĢük bayanlar oluĢturmaktadır. Bireyler en çok kazanç sağlamak ve hobi için örücülükle ilgilenmektedirler. Ayrıca patik örücülüğü yapan bireyler satıĢ alanı için yardım talebinde bulunmuĢtur.

Bilim Kodu:

Anahtar Kelimeler: Örgü, örücülük, el örücülüğü, patik, çorap Sayfa Adedi:

DanıĢman: Yrd. Doç. Dr. H. Serpil ORTAÇ Ġkinci DanıĢman:

viii

GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES

February, 2015

ABSTRACT

The purpose of this study, the province of Tekirdağ çorlu County hand-knitted booties and socks is to evaluate individuals for the opinions of örücülüğüne. A study of the sample of the research is descriptive, 2013-2014 academic year from individuals living in the town of Tekirdag province, çorlu, simple random method with the selected forms to 60 people. Participants questionnaire of 20 questions has been applied. Research results and the data obtained were analyzed using statistical methods, results (SPSS) for percentage and frequency tables were created.According to the results obtained without working; the majority of individuals, middle age is a graduate of primary school, the financial situation constitutes low ladies.Örücülükle for most individuals gain and is involved in the hobby. In addition, individuals who help for booties örücülüğü sales field is requested.

Science Code : Key Words : Page Number :

Supervisor : Yrd. Doç. Dr. H. Sepil ORTAÇ Co-supervisor :

Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.

Yazar Adı Soyadı: Sevgi ÇĠÇEK(GÖREN) Ġmza : ………..

viii

GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ

EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ ġubat, 2015

ÖZ

Bu çalıĢmanın amacı, Tekirdağ ili çorlu ilçesi el örgüsü patik ve çorap örücülüğüne iliĢkin bireylerin görüĢlerinin değerlendirilmesidir. AraĢtırma betimsel bir çalıĢma olup örneklemini, 2013-2014 eğitim öğretim yılı Tekirdağ ili çorlu ilçesinde yaĢayan bireylerden, rastgele seçilmiĢ 60 kiĢi oluĢturmaktadır. Katılımcılara 20 soruluk anket formu uygulanmıĢtır. AraĢtırmadan elde edilen veriler istatistiksel yöntemler (SPSS) kullanılarak analiz edilmiĢ, sonuçlar için yüzde ve frekans tabloları oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢmadan elde edilen sonuçlara göre; bireylerin çoğunluğunu, orta yaĢ da, ilköğretim mezunu, maddi durumu düĢük bayanlar oluĢturmaktadır. Bireyler en çok kazanç sağlamak ve hobi için örücülükle ilgilenmektedirler. Ayrıca patik örücülüğü yapan bireyler satıĢ alanı için yardım talebinde bulunmuĢtur.

Bilim Kodu:

Anahtar Kelimeler: Örgü, örücülük, el örücülüğü, patik, çorap Sayfa Adedi:

ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI ... ii

JÜRĠ ONAY SAYFASI ... iii

ĠTĠRAF... iv TEġEKKÜRLER ... v ÖZ ... vi ABSTRACT ... vii ĠÇĠNDEKĠLER ... viii TABLOLAR LĠSTESĠ... xi

SĠMGELER ve KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xii

BÖLÜM 1

viii

Örgünün Tanımı ve Tarihçesi... 12

Örücülüğün Sınıflandırılması ... 14

Patik ve Çorap Örücülüğü ... 15

Patik örücülüğünün tarihçesi ... 15

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Araçlar ... 16

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Gereçler ... 21

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Süsleme Teknikleri ... 22

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Renkler ... 24

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Örgü Teknikleri ... 24

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Desenler ... 29

Karışık bezeme... 29

Bitkisel bezeme ... 29

Nesneli bezeme ... 37

Figürlü bezeme ... 39

Geometrik bezeme ... 40

Anlam yüklü bezeme ... 42

Patiği OluĢturan Bölümler ... 43

Patik Örme ĠĢlemi ... 44

BÖLÜM III

ARAġTIRMA BULGULARI ve YORUMLAR ... 57

Patik ve Çorap Ören Bireylerin Genel Özellikleri ... 57

Kullanılan Araç ve Gereç Özellikleri ... 63

Örgü Teknikleri Ġle Ġlgili Genel Özellikleri ... 66

Patik ve Çoraplarda Renk ve Motif Özellikleri ... 65

Çeyizlerdeki Patiklerin ve Çorapların Özellikleri ... 70

Patiklerin ve Çorapların SatıĢıyla Ġlgili Özellikler ... 71

BÖLÜM V

viii

Tablo 2. Bireylerin Eğitim Durumlarını Gösteren Dağılım ... 57

Tablo 3. Bireylerin Örücülüğü Yapma Sürelerine Göre Dağılımı ... 58

Tablo 4. Bireylerin Patik ve Çorap Örmeyi Öğrendiği Kaynağa Göre Dağılımı ... 59

Tablo 5. Bireylerin Patik ve Çorap Örülme Amaçlarına Göre Dağılımı ... 60

Tablo 6. Cinsiyet Göre Patik ve Çorap Örülen KiĢileri Gösteren Dağılım ... 61

Tablo 7. Patik ve Çorap Örerken Kullanılan Araçları Gösteren Dağılım ... 62

Tablo 8. Patik ve Çorap Örerken Kullanılan Gereçlerin Temin ġekillerine Göre Dağılımı ... 63

Tablo 9. Hangi Ġplik Türlerinin Kullanıldığını Gösteren Dağılım ... 64

Tablo 10. Patiklerde ve Çoraplarda Kullanılan Tekniklerin Dağılımı ... 65

Tablo 11. Yörede Örülen Patiklerde ve Çoraplarda Kullanılan Renklerin Dağılımı ... 66

Tablo 12. Patik ve Çoraplarda Yer alan Motiflerin Dağılımı ... 68

Tablo 13. Patiklerde ve Çoraplarda Kullanılan Desen Ve Motiflerin Tercih Kaynaklarına Göre Dağılımı ... 69

Tablo 14. Bireylerin Çeyizlerindeki Patik ve Çorap Sayılarına Göre Dağılımı ... 70

Tablo 15. Örülen Patiklerin ve Çorapların Satılma ġekline Göre Dağılımı ... 71

Tablo 16. Patikleri ve Çorapları Daha Çok Kimlerin Satın Aldığını Gösteren Dağılım ... 72

Tablo 17. Satılan Patiklerin ve Çorapların Özelliklerine Göre Dağılımı ... 73

Tablo 18. Örülen Patik ve Çorapların SatıĢlarının Mevsimlere Göre Dağılımı ... 74

Tablo 19. Patik ve Çorap Alan KiĢilerin Dikkat Ettikleri Özelliklere Göre Dağılımı ... 75

Tablo 20. Patik ve Çorap SatıĢında Ne Tür Zorluklarla KarĢılaĢıldığını Gösteren Dağılımı ... 76

ġekil 2. Yüz Örgü Örme ... 25

ġekil 3. Ters Örgü Örme ... 26

ġekil 4. Lastik Örgü ... 26

ġekil 5. HaraĢo Örgü ... 27

ġekil 6. Ġlmek Kapama ... 28

ġekil 7. Papatya deseni ... 29

ġekil 8. Çilek deseni ... 29

ġekil 9. Yıldız çiçeği deseni... 29

ġekil 10. Lale deseni ... 30

ġekil 11. Yıldız çiçeği ... 30

ġekil 12. SarmaĢık lale deseni ... 30

ġekil 13. Lale demeti deseni ... 31

ġekil 14. Karanfil deseni ... 31

ġekil 15. MenekĢe deseni ... 31

ġekil16. Gonca çiçek deseni ... 32

ġekil 17. Gül deseni ... 32

ġekil 18. Lale deseni ... 32

ġekil 19. Demet papatya deseni ... 33

ġekil 20. Karanfil deseni ... 33

ġekil 21. Mor menekĢe deseni ... 33

ġekil 22. Lale deseni ... 34

ġekil 23. BaĢak deseni ... 34

ġekil 24. Mantar deseni... 34

viii

ġekil 37. Küpe deseni ... 38

ġekil 38. Çift taraklı desen ... 39

ġekil 39. Leylek deseni ... 39

ġekil 40. TavĢan deseni... 39

ġekil 41. Çift çengel desen... 40

ġekil 42. Yıldız çiçeği ... 40

ġekil 43. Birebir deseni ... 40

ġekil 44. Dama deseni... 40

ġekil 45. Kaydırma deseni ... 41

ġekil 46. üçgen deseni... 41

ġekil 47. Kilim deseni ... 41

ġekil 48. Kar tanesi deseni ... 42

ġekil 49. Süpürge püskülü deseni ... 42

ġekil 50. KuĢak deseni ... 42

BÖLÜM I

GĠRĠġ

Bu bölümde araştırmanın; problemi, amacı, önemi, varsayımları, sınırlılıkları ve tanımlar yer almaktadır.

Problem Durumu

Sanat bazen düşüncelerin, amaçların, durumların, olayların, beceri ve düşünce gücünün kullanılarak ifade edilmesine ya da başlarına iletilmesine yönelik yaratıcı bir etkinliktir (Keskiner, 1987,s.25).

Sanat eserleri çoğunlukla üretildikleri dönemin ve sanatçılarının değer yargılarının, beğenilerini, zevklerini, yaşam koşularını, kültürlerini ve alışkanlıklarını yansıtır.

İnsanoğlunun maddi, ruhi ve sosyal olmak üzere çeşitli ihtiyaçları vardır. Türk insanı bu ihtiyaçların hepsine daima güzellik, fikir ve duygusu ile yaşamışlardır. Giydiği çoraptan, kullandığı silaha, aşk ve sevgi den ibadet şekline kadar el sanatlarının her alanında bir güzellik aramışlardır.

el sanatlarımız, bir milletin kültür ve kişiliğin en canlı önemli belgeleri olarak kabul edilmektedir (Şahin,1998,s.1).

El sanatları, milletin milli kültürlerinin önemli folklorik ürünlerinden biridir. Ortaya çıktığı yöre insanının, çevre sanatları, kültürel değerleri ile gelişip şekillenerek oluşmaktadır. El sanatlarının değerleri ile gelişip şekillenerek oluşmaktadır. El sanatlarının değerlendirilmesinde bütün bu doğal ortam göz önünde bulundurulmaktadır. El sanatları ürünleri, toplumun değişen değerleri karşısında orijinalinden, desen, renk, malzeme ve teknik yönünden değişime uğramaktadır. Bu değişim el sanatları ürünlerinin kimliklerini yitirmesine, yozlaşmasına neden olmaktadır (Bulat, 2002,s.62).

El sanatları insanoğlunun var olduğundan beri tabiat şartlarına bağlı olarak ortaya çıkmıştır. İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak, örtünmek ve korunmak amacı ile ilk örneklerini vermişlerdir. Daha sonra gelişerek çevre şartlarına göre değişimler gösteren el sanatlarının ortaya çıktığı toplumun duygularını sanatsal beğenilerini ve kültürel özelliklerini yansıtır hale gelerek “geleneksel” vasfı kazanmıştır.

Geleneksel Türk el sanatları: halıcılık, kilimcilik, cicim, zili, sumak, kumaş dokumacılığı, yazmacılık, çinicilik, seramik, çömlek yapımcılığı, işlemecilik, oya yapımcılığı, deri işçiliği, müzik aletleri yapımcılığı, taş işçiliği, bakırcılık sepetçilik, semercilik, maden işçiliği, keçe yapımcılığı, örmecilik, ahşap ve ağaç işçiliği, arabacılık vb. olarak sıralanabilir (Öztürk, 1994,s.1).

El sanatları özellikle ortaçağda geliştirilmiştir. Yakın zamana kadar yalın araçlarla yürütülen el sanatları, gelişen teknolojiyle birlikte makineleşmesinin içindeki yerini almıştır. XIX ve XX. Yüzyıllarda türlü araçlar, aygıtlar ve makineler el sanatlarıyla uğraşanlara çeşitli kolaylıklar sağlamıştır. Teknoloji sayesinde ustaları daha sağlam ve kaliteli işler çıkarmaya başlamışlardır (Kazancı, 2003,s.1).

Tekirdağ, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kalan tarihi eserlerin yanı sıra dokumaları, giyim kuşamı, oyaları, işlemeleri, dövme bakır işçiliği, gümüş takı sanatı, gelenek ve görenekleri ile Anadolu’nun zengin kültür değerlerinin bulunduğu bir ildir.

Çorlu ilçesinde kentleşmenin de artması ile insanlar hazır çorap kullanmaya başlamıştır. Patikler ise genelde turist ve yabancı şehirlerden gelenlerin giderken hediye amaçlı aldıkları ürünler, düğünlerde kızların çeyizlerine koydukları eşya, doğumda loğusa kişiye götürülen hediye olmuştur.

Bu el sanatını tekrar canlandırmak, yöre ve ülke ekonomisine de değer katan bir sektör halini alabilmesi için “Tekirdağ İli Çorlu İlçesi El Örgüsü Patik ve Çorap Örücülüğü” konu alınmıştır.

AraĢtırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı Tekirdağ’ın Çorlu ilçesinde patik örücülüğünün bugünkü durumu, yapılan patik eşya çeşitleri, eşya yapımında kullanılan teknik ve araç gereçler incelenmiştir.

Bu araştırmanın hazırlanmasında şu sorulara cevap aranacaktır.

a. Çorlu ilçesinde patik ve çorap örücülüğü yapan bireylerin kişisel özellikleri nedir? b. Çorlu ilçesinde patik ve çorap örücülüğünde kullanılan araç ve gereçlerin özellikleri

nelerdir?

c. Çorlu ilçesinde patik ve çorap örücülüğünde kullanılan teknikler nelerdir? d. Çorlu ilçesinde patik ve çorap örücülüğünde kullanılan renk ve motif özellikleri

nelerdir?

değiştirilerek yozlaşmasına neden olmaktadır.

Bu araştırma, günümüzde kaybolmaya yüz tutmuş el sanatlarını ortaya çıkarmaktadır. Bunlardan biri olan patik örücülüğü sanatının geçmişten günümüze kadar olan durumunu incelemektedir.

Bu araştırma Çorlu ilçesinde patik örücülüğünde kullanılan hammadde ve yardımcı gereçlerin, bu ürünlerde kullanılan araç ve tekniklerin, ürünlerin süsleme kullanım özelliklerinin, karşılaşılan sorunlar ve yöre ekonomisine katkılarının araştırılarak ortaya konması, bu konuda eğitim alan bireylere ve ilgililere ayrıca gelecek kuşaklara kaynak oluşturulması, araştırmacının deneyim kazanmasına fırsat tanıması açısından önemlidir.

AraĢtırmanın Sınırlılıkları

 Araştırma kütüphaneden temin edilen Türkçe kaynaklarla sınırlıdır.  Araştırma Çorlu ilçesinde patik örücülüğü yapan kişiler ile sınırlıdır.  Araştırma Çorlu ilçesinde yapılan patik ürünlerle sınırlıdır.



AraĢtırmanın Varsayımları

Bu araştırma, aşağıdaki varsayımlar doğrultusunda yürütülmüştür. – Türkçe literatürden elde edilen kaynaklar yeterlidir. – Seçilen ürünler evreni temsil edecek niteliktedir.

– Anket uygulanan bireyler konu ile ilgili yeterli bilgiye sahiptir. – İncelenen ürünler evreni temsil edecek niteliktedir.

Tanımlar

Boncuk: Cam, taş, sedef, tahta, plastik vb. maddelerden yapılan, ortası delik, çoğu yuvarlak ve renkli süs tanesi.

Fergene: Birbirine geçen iki tahta ve bir çengelli eksenden oluşan, iplik eğirmeye yaran araç.

Firkete: Kadınların saçlarını tutturmak için kullandıkları U biçimindeki naylon veya telden saç tokası, çengelli iğne.

Ġğ: İplik eğirmede kullanılan, ipliğin sarılığı ucu dengeli gövde ile ağırlık veren gövdeye geçirilmiş yuvarlak bir tahta olmak üzere iki kısımdan oluşan araç.

Ġğne: Dikiş dikmeye yarayan, ince, ucu sivri, bir ucunda iplik geçecek deliği bulunan çelik araç.

Ġlmek: Çözülmesi kolay düğüm, eğreti düğüm, ilmik (http://www.nedirnedemek.com). Kirman: Tahtadan yapılmış, yay şeklinde birbirine çapraz bağlanmış gövde ve bu gövdenin ekseninde delikten geçen 30 35cm.uzunluğundaki çubuktan yapılmış bir alettir. Kordon: Yapılacak işin uzunluğunun iki katı kadar ve istenilen kalınlığa göre birkaç kat ipin karşılıklı ters yöne bükülerek ortadan katlanması ile kendi halinde büklümleşerek oluşan gereçtir.

Patik: Çorapsız veya çorap üzerine giyilen, ayak bileğine kadar ayağı saran, konçsuz ayak giyim eşyasıdır.

ġiĢ: çeşitli uzunlukta ve kalınlıkta genellikle çelik, plastik, alüminyum, kaplama, tahta ve bambudan yapılan alet.

Tarak: Dikdörtgen şeklinde tahtadan yapılmış bir alettir.

Tığ: Bir ucu çengelli diğer ucu düz ve kalın olan, 15-20 cm. uzunluğundaki çelik, alüminyum kaplama, tahta, plastik, fildişi ve kemikten yapılmış bir örgü araçtır( Öz

KAVRAMSAL ÇERÇEVE ve ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR

Tekirdağ Ġli Çorlu Ġlçesi Hakkında Genel Bilgi

Resim 1,Tekirdağ İli Çorlu İlçesi Haritası

5-6 Aralık 1912 savaşlarından sonra Bulgarların eline geçti. Balkan Savaşları'nın ikinci devresinde Edirne'ye doğru ilerleyen Türk Ordusu tarafından 15 Temmuz 1913'de kurtarıldı (http//www. Corlu.gov.tr).

Elverişli doğal yapısı, güçlü ulaşım bağlantıları, önemli sanayisi, iş olanakları ve stratejik önemi ile Tekirdağ'ın en büyük ilçesi olan Çorlu, Türkiye'nin de en gelişmiş ilçelerindendir. Çorlu günümüzde Türkiye'nin en büyük 5 ilçesinden biridir. İstanbul, Kocaeli, Bursa ile beraber Türkiye sanayisinde önemli bir yer almaktadır (http//www. Corlu.gov.tr).

Ġlçenin El Sanatları

Yörede el sanatları günümüzde eskisi gibi devam etmemektedir. Bu konuda kimi resmi kurumlarca yörede kurslar düzenlenmekte ve el sanatları desteklenmektedir. Köylerde daha çok örücülük işi yapılmaktadır. Kızların çeyizleri için patik ve çorap örücülüğü devam etmektedir. Yörede yapılan el sanatları ; kilim, çul, çuval, heybe, işleme ürünler, patik, çorap örücülüğü ve oyalar sayılabilir (http//www. Corlu.gov.tr).

El Sanatlarının Tanımı ve Tarihçesi

Sanat Bir duygunun, bir tasarının, güzelliğin ifadesinde kullanılan metotların tümü, bir metotlar sonucunda ulaşılan üstün yaratıcılık (Meydan loruusse,1990, cilt, 10). Sanat evrensel bir dil olup temelde günlük yaşama anlam ve biçim kazandırma çabasıdır. Kişinin doğa ile çevresiyle kaynaşmasında bir araçtır (Erden,1984,s.83). Sanat dillerinin anlatım gücü ve ülke sınırları aşarak insanların arasında anlaşmaya sağlamaya bilen ve varlığın ortaya çıkışından bugüne kadar etkisini sürdürmüş olan bir kültür unsurudur (Zübeyir, 1991, s.12).

İnsan yarattığı işi eseri yüceltmek onu güzel gelişmiş ve etkileyici kılmak için sanat kelimesini kullanıyor. Bir başka deyişle sanatının ayırıcı özelliklerinden biri onun günlük basit ve sıradan şeylerin üzerinde olmasıdır Bu unsurlar içinde sanat özetle “Güzel olan,

değer kazanır (Uğurlu, 1984,s.351).

El sanatları bir milletin milli kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur. Bir ülkenin gelenek ve göreneklerinin yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında ve geliştirilerek devam ettirilmesinde en büyük rolü oynamaktadır (Onuk ve diğerleri, 1998,s.13).

Böylece el sanatları ürünleri toplumda önemli bir iletişim aracı olarak, yaşantının yoğunluk kazanmasına, kişinin doğaya ve çevresine uyumuna katkı sağlamıştır (Akpınarlı ve diğerleri 2008,s.1).

İnsan elinin becerisi tarihin en eski devirlerine insanın var olduğu ilk zamanlara kadar uzanır. El becerisi ürünleri yüzyıllar boyunca insanoğlunun tüm gereksinimlerini karşılamıştır (Satır,1995,s.260).

El sanatı ürünler, yerine göre, günlük kulanım eşyasından süs eşyasına, çeyizlik eşyadan hediyelik eşyaya, pek çok ürünü içine alan dayanıklı tüketim malı olarak tanımlanabilir. Bu tür ürünler, el emeğine dayalı üretildiği için biri diğerinin aynı değildir ve her ürün tektir (Eroğlu,2008,s.130).

Çok zengin bir el sanatları potansiyeline sahip olan Türk milletinin kültür tarihini incelediğimizde asırlar öncesinden bile yaratıcı bir gücü kullanarak madenlerden, taşlardan, bitkilerden ve hayvanlardan elde edilen hammaddeleri değerlendirerek çeşitli ihtiyaç maddelerini yaptığını görüyoruz. Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar uzanan göç yolunda karşılaştıkları kültürlerden de etkilenerek günümüze kadar uzanan el sanatlarını oluşturmuşlardır (Altuntaş,1994,s.1).

Orta Asya’dan göç ederek 1071 Malazgirt savaşıyla Anadolu’ya ayak basan ve yıllarca kültürlerine sahip çıkıp yerleşen Türkler, kültür ve medeniyetlerini de beraberlerinde

(Özbel,1947,s.4).

El Sanatlarının Hammaddeye Göre Sınıflandırılması

 Ham Maddesi (hayvansal, bitkisel ve kimyasal) Lif Olan El Sanatları Halı-kilim, el dokusu kumaşlar, çarpana(kolon) dokumalar.

Örgü işleri; çorap, kazak, eldiven vb. örgülerle oya türleri, danteller İşlemeler

Keçe işleri El baskıcılığı

 Ham Maddesi AhĢap (Ağaç) Olan El Sanatları

El baskı kalıpları, tezgâhlar, ip eğirme araçları Araba, kağnı, döven, boyunduruk

Mutfak araç- gereçleri, rahle, tespih, takunya, biblo, vazo, ağırlık, pipo, baston Minber, kapı, pencere

Müzik aletleri

 Ham Maddesi TaĢ Olan El Sanatları

Mimari elemanlar, mezar taşları, çemberler

Takılar, tespihler, ağızlık, pipo, baston, aksesuar ve günlük kullanım eşyaları Mermer işleri

Lüle taşından yapılan işler Oltu taşından yapılan işler

Seramik eşyaları

 Ham Maddesi Maden(Metal) Olan El Sanatları

Kapı tokmakları, mutfak araçları, tarım araçları, hayvan koşumları, mimari elemanlar, müzik aletleri

Hamam takımları, ısınma araçları, çay kahve takımları ve fincan zarfları, vazo, duvar tabakları

Kuyumculuk

 Ham Maddesi Cam Olan El Sanatları

Göz boncuğu (nazar boncuğu) türleri Çeşmi bülbüller

Vitray türleri Takı ve aksesuarlar

 Ham Maddesi Deri Ve Hayvansal Atıklar Olan El Sanatları

Saraç işleri (saraçlık)

Deri giyim eşyaları(kemer, çanta, kese, sigaralık vb.) Kürk giyim eşyaları ve post yapımı

Cilt işleri (kitap kapları) Gölge oyunu tipleri Tarım ve mutfak araçları

El Sanatlarının Özellikleri

 Geleneğe dayanan bir karakter taşır.  Milli sanat zevkini temsil eder.  Yaratıcılık fikrini geliştirir.

 Aile içinde sanat zevkini ve eğitimini sağlar.

 Toplum hayatında ve düşüncelerinde bir değişim sağlar.  Ailede mutluluğu ve ekonomiyi sağlar.

 Hayatı farklı açılardan görebilmeye yardımcı olur.  İnsanların ihtiyaçlarından doğmuştur (Çetin, 1999,s.20).

El Sanatlarının Günümüzdeki Yeri ve Durumu

Günümüzde de el sanatları konusunda, çeşitli kongre, seminer, sempozyum çalışmaları yapılmaktadır. Sanatın gelişmesi saptanmış bir tarihin kültürü üzerine inşa edilmesiyle yaşatılabilir. El sanatlarının son derece geniş bir çalışma alnını devamlı bir alan çalışmasıyla bu konuyla bir açıklık getirilebilir (Bacaman, 1984,s.16).

Günümüzde el sanatlarımızın korunması ve yaşatılmasına ilişkin birçok kuruluşun girişimleri olmaktadır. Tarım ve köy işleri, Sanayi ve Ticaret, Kültür, Turizm, Milli Eğitim Bakanlıklarına bağlı birçok kuruluş bu alanda hizmet vermektedir. Ancak bu kuruluşlarca yürütülen çalışmalarda el sanatlarına farklı açılardan yaklaşılması bu alandaki çalışmaları daha da içinden çıkılmaz hale getirmektedir (Öztürk,1980,s.106-107).

Örgünün Tanımı Ve Tarihçesi

Örgü elde kullanılan şiş, tığ, iğne, firkete, mekik gibi basit aletlerle veya aletsiz tek ipliğin kendi üzerinde bükülüp kıvrılıp çeşitli ilmeklerle tutturulması ya da düğümlenmesi olarak tanımlanmaktadır (Sancak, 2001,s.13-14; Köklü, 1997,s.21).

birinde kütükten oyma bir mezarın içinde bulunan bir kadının başındaki takkedir.

Araştırmacılar örgünün kaynağının doğu olduğunu kabul etmişlerdir. Güney Amerika da eski peru halkının M.Ö. III. Ve M.S. III. yüzyılları arası stilize edilmiş mitolojik desenler kullanarak çok renkli çalışmalar yaptıkları ve iğne ilmeği kullandıkları görülmüştür (Özkahveci, 2001,s. 13).

Koyunyünü çok uygun bir gereçtir, bu nedenle insanlar koyun yetiştirmeye başlayalı, eğirerek ipliğe dönüştürdükleri yünden, örme giysiler yapmayı başarabilmiştirler. İÖ.1000 dolaylarında Arabistan yarımadasında yaşayan göçebelerin bu işi başlattıkları, daha sonra el örücülüğünün Mısır’a geçtiği sanılmaktadır. İÖ.4.yüzyılından kalma mısır mezarlarında örgü çoraplar bulunmuştur.

İlk basit örgü makinesi, bir İngiliz din adamı olan william lee tarafından 1589’da yapılmıştır. Lee kraliçe I.Elizabeth’e bu makinede örülmüş bir çift ipek çorap sunmuştur. Kraliçe elle örgü örenleri işsiz bırakmak istemediği için ona patent vermeyi reddetmiştir(bak. Patent),bunun üzerine Lee buluşunu Fransa kralı ıv. Henri’ye göndermiştir. Modern örgü sanayisi bu ilk basit örgü makinesinden esinlenerek gelişmiştir.

1657’de İngiltere’de kullanılmaya başlanmıştır. 1816’da Marc Brunel çorap örmeye yarayan bir makine yapmıştır. 1743’de tığ işi ün kazandı ve 1846-47’deki patates kıtlığından sonra ABD’ye göç eden İranlılar bu sanatı yenidünyaya taşımıştır (www.rumeysa.net/node/237).

Eski el sanatlarından olan örücülüğün ilk örnekleri Orta Asya’da yapılan kazılarda bulunmuştur. M.Ö.7. ve 8. yüzyıllarda Orta Asya’da yaşayan Hunlara ait Pazırık 2. kurganındaki bulgular arasında koçboynuzu motifleri ile süslü yün çoraplar bulunmuştur.

“Anadolu çorapları renk, motif ve malzeme bakımında her bölgede kendine göre ayrı bir karakter gösterir. Sosyal ve fiziki şartlar bu farklılıkların oluşumunda etken olmuştur”(Sancak, 2001,s.14).

Geleneksel halk el sanatları içerisinde el örücülüğünün yeri tartışılamayacak kadar önemlidir. Süslemeye ve süslenmeye yönelik bir el sanatı olan örücülük, özellikle Anadolu’da kadınlarımızın boş zamanlarını değerlendirmek için çeşitli basit araçlar kullanarak birbirinden güzel motifler, desenler oluşturmasıyla çok büyük aşama kaydetmiştir (http://www.unutulmussanatlar.com).

Günümüzde örücülüğün en güzel örnekleri, el örgüsü patikler, çoraplar ve iğne oyalarıdır. Bu örgüler renk, motif, bordür, kompozisyon ve yapım tekniklerinin zenginlikleri ile birlikte örf ve adetlerimizi de yansıttığından toplum kültürüyle ilgili gelenekler özellikler taşır. El örgüleri insanın ince zevki, güzele olan eğilimi, moda akımları ile gelişerek günümüze kadar ulaşmıştır (Özkahveci, 2001, s.18).

Örücülüğün Sınıflandırılması El örücülüğü

Araç ile yapılan el örücülüğü – Şiş örücülüğü – Tığ örücülüğü – Firkete örücülüğü – Mekik örücülüğü – İğne örücülüğü Araçsız yapılan el örücülüğü – Bitkisel örücülük – Makrome örücülüğü – Kordanlar (Sancak, 2001,s.15-16).

ve giyimi tamamlamak için giyilen örgü giyecektir (Köklü,1997,s.28).

Patik ve çorap genellikle şiş örücülüğü ile oluşturulan bir ürün olup Anadolu da teknik, renk ve motif özellikleri ile önemli bir yere sahiptir.

Patik Örücülüğü Tarihçesi

Örücülük kapsamına giren örneklerden en eski çorap Yale Üniversitesindeki Fırat Nehri kenarında bulunan, Hicri 256 yılına ait üç örgü örneğidir. Londra Viktoria and Albert Müzesin ’de düz pamuktan yapılmış çorap çiftleri vardır. IV. ve V. Yüzyılında olan bu çoraplardan biri kahverengi, mor, diğeri kırmızıdır. Birde 12,5 cm uzunluğunda kırmızı renkte ve üç sarı renkte çocuk çorabı bulunmaktadır (Özkahveci, 2001,s.14).

Kaynaklardan elde edilen bilgilere göre, örücülük sanatını elde edilen ilk örneklerine göre çorap örücülüğü örneklerinin çoğunlukta olduğu ortaya çıkmaktadır (Sancak, 2001,s.16). Günümüzde endüstrileşme, gelişmiş örgü makinelerinde örülen çorapların tercih edilmesine neden olmuştur. Kıyafetlerin değişmesi ve modanın etkisiyle el örgü çoraplarının yerini, ten çorapları, soket çorapları ve patikler(çetik) almıştır.

Patiklerin çorapların yerini almasının sebepleri: terlik gibi kolay kullanıla bilmesi, patiklerde konç kısmının bulunmaması malzeme ve zaman tasarrufu sağladığından üretim sayısının artmasıdır.

Patiklerin motif ve kompozisyon özellikleri, renk zenginliği, başlama teknikleri, örme teknikleri çoraplar da görülen özelliklerle aynı olsa da günümüzde yapılan bazı örneklerde değişik örgü motifleri; topuk ve burun oluşturma şekilleri görülmektedir (Sancak, 2001,s.17).

tercih edilmeye başlanmıştır.

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Araçlar

Resim 2. Şişler

ġiĢler: şiş plastik, çelik, alüminyum, tahta ve bambu maddelerinden yapılan, çapları ve boyutları örülecek örgüye göre değişik ebatlarda olan çubuklardır (Resim 2)(Sancak, 2001,s.20).

 İki ucu sivri şişler( beş şiş)  Bir ucu sivri şişler

Resim 3. Tığ

Tığ: bir ucu çengelli diğer ucu düz, 15-20 cm. uzunluğunda, çelik, alüminyum kaplama, plastik, şimşir, fildişi veya kemikten yapılan bir araçtır (Resim 3)( Köklü, 1997,s. 45).

Resim 5. Kirman

Kirman: tahtadan yapılmış, yay şeklinde birbirine bağlanmış gövde ve bu gövdelerin ekseninde delikten geçen 30-35cm. Uzunluğundaki çubuktan yapılmış bir alettir (Resim 5).

Resim 6. Tarak

Tarak: dikdörtgen şeklinde tahtadan yapılmış bir alettir. Kısa kenarından birbirine tersinden çiviler çakılarak hazırlanmıştır (Resim 6).

Resim 7. Çıkrık

Çıkrık: el veya ayakla çevrilerek üzerindeki iği döndüren basit bir alettir (Resim 7).

Resim 8. Öreke

Resim 9. İğ

Ġğ: iplik eğirmede kullanılır (Resim 9).

Fergene: birbirine geçen iki tahta ve bir çengelli eksenden oluşan, iplik eğirmeye yarayan araç (Özkahveci, 2001,s.21-22).

Resim 10. Yün

Yün: koyun, keçi, deve gibi hayvanların kıllarıdır. Örücülükte en çok kullanılan iplikler yün ipliklerdir (Resim 10).

Resim 12. Orlon iplik

Sentetik (orlon) iplikler: pamuk ve yün gibi doğal liflere karıştırılan sentetik maddeler ipliklerin dayanıklılığını artırmakta ve üretim maliyetini düşürmektedir. Sentetik lifler, yünlere karıştırıldığın da keçeleşmeyi önler (Resim12)(Sancak, 2001,s. 22).

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Süsleme Teknikleri

Resim 13. Kordon

Kordon: Birkaç ipliğin bir arada bükülmesi veya örülmesi ile meydana gelen bir cins yuvarlak kaytan olarak tanımlanmaktadır (Resim13).

Resim 14. Oya

Oya: İnce bükümlü ve çeşitli cinste ipliklerin iğne, tığ, mekik, firkete gibi basit araçlar ve el yardımı ile birbiri üzerine ilmeklenerek tutturulmasından meydana gelmiş ince örgülerdir (Resim 14).

Örücü bazen kendi zevk ve buluşlarındaki çeşitliliğe göre, bazen de esin kaynağına göre renk dağılımı yapmaktadır (Sancak, 2001,s.31).

Patik ve Çorap Örücülüğünde Kullanılan Örgü Teknikleri

ġiĢ örücülüğü: şiş adı verilen alet üzerinde hazırlanmış olan ilmeklerin içinden başka bir şiş yardımıyla yeni ilmeklerin oluşturulmasıyla meydana gelen yüzeydir. Kullanılan şiş sayısı örgü tekniğine bağlı olarak iki veya beş olmak üzere değişmektedir (Onuk ve diğerleri, 1998,s.9).

Patik örücülüğünde genellikle şiş örücülüğü teknikleri kullanılmaktadır. Patikler genellikle beş ve iki şişle örülmesinden dolayı şiş örgü teknikleri, ürünlerin örülmesinde kullanılan örgü temel tekniklerini şu şekilde sınıflandırabiliriz (Sancak, 2001, s.24).

Örgüye ilmek atarak baĢlama

İplik baş veya işaret parmağı etrafına bir defa sarılır. Parmak çevrilerek ipliğin iki ucunun bir biri üzerinde çaprazlama kesişmesi sağlanır. Parmak üzerinde oluşan halka şişe geçirilir, iplik aşağıya doğru çekilerek ilmek sıkıştırılır (Özkahveci, 2001, s.23).( Şekil 1)

tarafında tutulur. Sağ elde şişle, sol eldeki şişin ilk ilmeğinin içinden önden arkaya doğru batırılır, işaret parmağının üzerinde bulunan iplik, şişe önden arkaya doğru sarılır, şiş ilmeğin içinden çekilerek örülür ( Sancak, 2001, s. 26).(Şekil 2)

ilmeği sağdan sola doğru batırır. İpi işaret parmağı ile arkadan öne doğru sarılır. İp şişe sarıldıktan sonra ilmek içinden arkaya doğru çekilerek sol şişteki birinci ilmek serbest bırakılır (Barutçu, 2000, s. 31).( Şekil 3)

Şekil 3. Ters Örgü Örme (www.sıradişi.org)

Lastik Örgü

Her iki yönden de yüz ve ters örgü örülmektedir. Bir ter bir yüz ya da iki ters iki yüz ilmek örülerek oluşturulur. Esneme ve toplama özelliği olan örgülerdir (Özkahceci,2001, 26). (Şekil 4)

Şekil 5. Haraşo Örgü (orguportal.com) Artırma

Uygulanacak motif ve desenin özelliğine göre, sıra başlarında, örgünün ortasında, örgüyü biçimlendirmede, desen çalışmalarında, ilik ve cep calışmalarında kullanılır.

Eksiltme

Eksiltme tekniği uygulanacak yer veya desen özelliğine göre sıra başlarında, sonlarında ve sıranın içinde yapılan işlemlerdir.

– iki ilmeği birlikte örerek eksitlme

27).(Şekil 6)

Şekil 6. İlmek Kapama (www.sıradişi.org)

Çok Renli Düz Örgü

Çok renkli patik ve çoraplarda ğretici kendi zevkine göre renk seçimive dağılımı yapmaktadır. Örücü bazen kendi zevk ve buluşlarındaki çeşitliliğe göre, bazande esin kaynağına göre renk dağılımı yapıp düz örgü ile örmektedir(Sancak, 2001,s.31).

Çok renkli düz örgüyü terçih eden örücü, elinde diğer örgülerden yarım kalan ipleri değerlendirmek için uyumlu olan iplik renklerini bir araya getirerek düz örgü ile kendi belirlediği sıra sayısına göre renkleri kullanarak patik ya da çorabı örmektedir.

Şekil 7. Papatya deseni Örn. No. 49

Şekil 8. Çilek deseni Örn. No. 47

Şekil 10. Lale deseni Örn.no. 48, 74

Şekil 11. Yıldız çiçeği Örn.no. 62

Şekil 12. Sarmaşık lale deseni Örn.no. 107

Şekil 13. Lale demeti deseni Örn.no. 31

Şekil 14. Karanfil deseni Örn.no. 1

Şekil 15. Menekşe deseni Örn.no. 14

Şekil 16. Gonca çiçek deseni Örn.no. 26 Şekil 17.Gül deseni Örn.no. 75

Şekil 18. Lale deseni Örn.no, 84

Şekil 19. Demet papatya deseni Örn.no. 89

Şekil 20. Karanfil deseni Örn.no. 4, 8

Şekil 21. Mor menekşe deseni Örn.no. 96

Şekil 22. Lale deseni Örn.no. 105

Şekil 23. Başak deseni Örn.no. 43

Şekil 24. Mantar deseni Örn.no. 9, 27

Şekil 25. Çiçek deseni Örn.no. 16

Şekil 26. Çiçek deseni Örn.no. 103

Şekil 27. Sarmaşık deseni Örn.no. 4

Şekil 28. Sarmaşık gül Örn.no. 37

Şekil 29. Salkım üzüm deseni Örn.no. 24

Şekil 30. Gonca gül deseni Örn.no. 29, 50

Şekil 31. Çiçek deseni Örn.no. 65

Nesneli Bezeme: Çeşitli objelerin ev ve süs eşyalarının kullanıldığı bezemedir.

Şekil 32. Samdan deseni Örn.no. 46

Şekil 34. Tarak deseni Örn.no. 19, 28, 91, 105, 107

Şekil 35. Tırmık deseni Örn.no.11

Şekil 36. Çit deseni Örn.no. 52, 68

Şekil 37. Küpe deseni

Şekil 38. Çift taraklı desen Örn.no. 46, 91, 105, 107

Figürlü Bezeme: İnsan ve hayvan figürlerinin bütünün veya bir bölümünün ele alındığı bezemedir.

Şekil 39. Leylek deseni Örn.no. 58

Şekil 41. Çift çengel desen Örn.no. 38, 80

Şekil 42.Yıldız çiçeği

Örn.no. 25 Geometrik Bezeme: Kare, üçgen gibi geometrik şekillerin ve çizgi hatlarının yer aldığı

bezemelerdir.

Şekil 43. Birebir deseni Örn.no. 12, 19, 31, 39, 70

Şekil 44. Dama deseni Örn.no. 6, 10, 30, 67, 75

Şekil 45. Kaydırma deseni Örn.no. 9, 15, 34, 42,43

Şekil 46. üçgen deseni Örn.no. 1, 12, 20, 35

Şekil 47. Kilim deseni Örn.no. 15

Şekil 48. Kar tanesi deseni Örn.no. 3

Şekil 49. Süpürge püskülü deseni Örn.no. 12

Şekil 50. Kuşak deseni Örn.no. 42

Şekil 51. Saksı çiçeği deseni Örn.no. 43

Patiği OluĢturan Bölümler

Burun: Patiğin ayakucuna, parmaklara gelen kısmıdır. Ayak çevresi: Ayağın tarak kısmını saran kısımdır.

Yan kısım( konç kısmı): Patiğin yan tarafını oluşturan kısımdır.

Taban: Patiğin ayakucunun alt tarafından başlayıp topuğu da içine alan bölgedir. Topuk: Taban ve yan kısmının birleştiği noktadır (bkz. Resim 14) (Tekay, 1998,s.16).

Başlamadan önce patik için kullanılacak olan ip, renk ve modeli belirlenir ya da kişi elinde daha önceden kullanılan modellerden birini uygulaya karar verilmektedir. Patik tek şiş üzerine belirli olan sayı kadar ilmek atılarak başlanır (Resim16).

Resim 17. Patiğin İlmeklerinin İkici Şişe Geçirilmesi

Patiğin Ġki ġiĢ Ġle Yüz Örgü ġeklinde Devam Edilerek Bir Sıra Örülmesi.

Patiğin burun kısmının iki şiş ile ilk önce belirli yüksekliği verilerek, diğer şişlerin işleme alınması kolaylaştırılır (Resim18).

Resim 19. Patiğin Diğer Şişlerinde Eklenmesi

Patiğe Burun Kısmının BaĢlanması

Patiğe bütün şişler eklendikten sonra patik beş şiş etrafında yüz örgü ile örülerek istenilen yükseklik verilir ve burun kısmına başlanılır (Resim 20).

Resim 21. Patiğin Burun Kısmının Bitmiş Şekli

Patiğin Deseninin BaĢlanılması

Burunun yüksekliği belirlendikten sonra, istenilen renk iplik örme işlemine ilk ilmekle birlikte örgüye katır ve desen uygulanır. Patikte geometrik bezeme birebir deseni kullanılmıştır (Resim 22).

edilir (Resim 23).

Resim 23. Desenin Bitişi Ve Diğer Renge Geçişi

Ġkinci Desenin BaĢlanması

Diger renk ile istenilen yükseklik kadar örüldükten sonra, ikinci desen için karar verilen iplik öülme işlemine ilmek ile alınarak yüz örgü ile örülmeye devam edilir (Resim 24).

Resim 25. İkinci Desenin Örülmesi

Üçüncü Desenin BaĢlanması

İkinci desen bittikten sonra tekrar istenilen farklı bir renk iplik tekrar örme işlemine dahil edilerek üçüncü desene başlanır (Resim 26).

Resim 27. Üçüncü Desenin Bitişi

Patiğin Bilek Kısmının Ayrılması

Üçüncü desende bittikten sonra tekrar beyaz renk iplik örme işlemine dahil edilerek belirli yükseklik verilir ve istenilen yükseklik oluştuktan sonra beş şiş etrafında hem örülerek hem de ön kısmından belirlenen sayı kadar kesme işlemi yapılmış ve örülmeye devam edilir. Bilek kısmı ayrılırken lastik haraşo örgü kullanılır(Resim 28).

Resim 29. Bilek Kısmının Ortaya Çıkışı

Topuk Kısmının ÖrülüĢü

Topuk kısmına gelindiğin de şiş sayısı iki ye düşürülerek topuk kısmının iki kenarından bir sıra Selanik örgüsü yapılarak yüz örgü ile örülür (Resim 30).

ilmegi karşıdaki ilmeğin içinden geçirilmesi ile yapılır (Resim 31).

Resim 31. Topuk Kısmının Bitimi ve Bileğin Birleştirilmesi

Patiğin Örülme ĠĢleminin Son Hali

Topuk ve bilek birleştikten sonra şişler kesme işlemi ile bitirilerek, bilek kısmında süslemme için iğne ile verev sarma yapılır (Resim 32).

BÖLÜM III

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklem, verileri toplama teknikleri ve verilerin analizi yer almıştır.

AraĢtırmanın Modeli

Örücülük yapan bireylerin, patik ve çoraplarda tercih edilen desen, model ve renk seçimindeki tercihlerinin nedenleri ve kullanılan araç-gereçlerle ilgili görüşlerinin var olduğu haliyle incelenip değerlendirileceği için bu çalışma betimsel bir çalışmadır.

Araştırma ile ilgili veriler, kütüphaneden yapılan literatür taraması ve Tekirdağ Çorlu ilçesindeki patik ve çorap örücülüğü yapan bayanlardan elde edilen bilgilerden oluşmakta olup bu araştırmada betimsel inceleme yöntemi kullanılmıştır.

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evreni, Tekirdağ ili Çorlu ilçesinde bulunan patik ve çorap ören bireyler ve ördükleri patikler olup, örneklemi tesadüfi yöntemle seçilmiş 60 birey ve bu bireylerin ürettikleri farklı özelikte 107 adet farklı desen ve teknikte örülmüş patik ve çoraplardan oluşmuştur.

Verilerin Toplanması

Verilerin Analizi

Araştırmada belirlenen amaçlara ulaşmak için; araştırmanın başlangıcında konu ile ilgili kaynakların taranması yapılarak kavramsal çerçevede uygun başlıklar altında kullanılmıştır. Anket uygulanarak bireylerden elde edilen ve bilgi formlarında yer alan verilerin frekansları ile yüzdeleri alınarak tablo haline getirilmiştir. Tablolar uygun başlıklar altında sunulup yorumlanmıştır.

Bu bölümde araştırmanın genel amacı doğrultusunda aranan cevaplarla ilgili ulaşılan verilerin istatistiksel analizi sonucunda elde edilen bulguların frekans ve yüzde dağılımları hesaplanarak tablolar haline getirilip yorumlar yapılmıştır.

Patik ve Çorap Ören Bireylerin Genel Özellikleri

Araştırmaya katılan bireylerin yaşlarına ait veriler değerlendirilerek Tablo 1’e sunulmuştur.

Tablo 1. Patik ve Çorap Ören Bireylerin Yaş Durumlarına Göre Dağılımı

YaĢ Durumları n % 20-25 4 6,67 26-30 - - 31-35 13 21,67 36-40 8 13,33 41-45 10 16,67 46-50 5 8,33 51 + 20 33,33 Toplam 60 100.00

Tablo 1 incelendiğinde araştırmaya katılan kişilerin %33,67’si 51 yaş ve üzeri, %21,67’si 31-35 yaş, %16,67’si 41-45 yaş, %13,33’ü 36-40 yaş, %8,33’ü 46-50 yaş, %6,67’si 20-25 yaşlarda olduğu belirlenmiştir.

Tablo 2.Bireylerin Eğitim Durumlarını Gösteren Dağılım YaĢ Durumları n % İlkokul 34 56,67 Ortaokul 6 10,00 Lise 11 18,33 Yüksekokul 4 6,67 Üniversite 5 8,33 Toplam 60 100.00

Tablo 2 incelendiğinde, araştırmaya katılan kişilerin %56,67’si ilköğretim, %18,33’ü lise, %10.00’u ortaokul, %8,33’ü üniversite, %6,67’si yüksekokul mezunları oluşturmaktadır. Buna göre ankete cevap verenlerin çoğunluğunun ilkokul mezunu olduğu görünmektedir. Bunun sebebinin yörede eskiden eğitim imkânlarının kısıtlı olmasından eğitim konusuna önem verilmediği için ve ekonomik koşulların düşük olmasından kaynaklandığı söylenebilir.

Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %54 oranında ilkokul mezunu olduğu, en az %2 oranında ortaokul ve yüksekokul mezunu olduğunu ifade etmektedir. Bu da yöredeki araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Örücülüğü Yapma Süresi n % 5-10 21 35.00 11-20 16 26,67 21-30 11 18,33 31- 40 7 11,67 41 ve üzeri 5 8,33 Toplam 60 100.00

Tablo 3 incelendiğinde, araştırmaya katılan kişilerin % 35.00’i 5-10 yıldır, %26,67’si 11-20 yıldır, %18,33’ü 21-30 yıldır, %11,67’si 31-40 yıldır, %8,33’ü 41yıl ve üzeri süredir örücülük işi yaptıklarını görülmektedir.

Buna göre bireylerin büyük çoğunluğunun 5 ile 30 yıldır bu işle uğraşmakta olup; örücülüğün bu yıllara yayılması ise yaş ortalamasına denk geldiği bireylerin çoğunluğunun ev hanımı olması, bireyleri daha çok örücülük ile ilgilenmelerine neden olduğu anlaşılmaktadır.

Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %56 oranında 1-15 yıldır patik ördükleri, en az %4 oranında 46-60 yıl olduğunu ifade etmektedir. Bu da yöredeki araştırma ile ters düşmektedir.

Patik ve Çorap Örmeyi Öğrendikleri Kaynak n % Anneanne 12 20.00 Babaanne 6 10.00 Komşular 18 30.00 Okul _ _ Anne 24 40.00 Toplam 60 100.00

Tablo 4 incelendiğinde, ankete katılan kişilerin %40.00’ı annesinden, %30.00’u komşulardan, %20.00’si anneanneden, %10.00’u babaanneden öğrendikleri görülmektedir. Bu sonuçlara göre bireylerin büyük çoğunluğunun patik ve çorap örmeyi ev içindeki bireylerden ve yakın çevreden öğrendikleri anlaşılmaktadır bu da örücülüğün yörede geleneksel özellikler taşıdığını göstermektedir.

Yöredeki bireyler örücülüğü öğrenmek için her hangi bir kursa gitmeden kendi çevrelerinden öğrendikleri ve öğrenmek isteyen misafirlere de öğrettikleri anlaşılmaktadır. Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin %60 oranında annesinden öğrendikleri, %4 oranında kendi kendine öğrenmiş olduğunu ifade etmektedir. Bu da yöredeki araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Vildan KÖKLÜ (1997) Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde patik ören bireylerin %86 ile annesinden öğrendiği, %2 ile kendi kendine öğrendiğini ifade etmektedir. Yapılan bu araştırmada yörede yapılan araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Patiklerin ve Çorapların Örülme Amacı

n %

Kazanç Sağlamak İçin 19 31,67

Hobi İçin 19 31,67

Boş Zamanı Değerlendirmek

15 23,33

Kızlara Çeyiz İçin 7 13,33

Toplam 60 100.00

Tablo 5 incelendiğinde, ankete katılan bireylerin %31,67’si hobi için, %31,67’si kazanç için, %23,33’ü boş zamanı değerlendirmek için, %13,33’ü kızlara çeyiz için patik örüğü görülmektedir.

Bu sonuçlara göre ankete cevap verenlerin kazanç, hobi ve boş zamanlarını değerlendirmek için patik ve çorap ördükleri saptanmış olup bu sonuçlardan da yöredeki bireylerin el sanatı olarak örücülüğe önem verdikleri anlaşılmaktadır.

Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %64 oranında çeyiz için ördükleri, en az %36 oranında piyasada kazanç sağlamak amaçlı ördüklerini ifade etmiştir. Bu da yapılan araştırma ile ters düşmektedir.

Cinsiyet ve YaĢa Göre Patik Dağılımı n % Kadınlara 37 61,67 Erkeklere _ _ Çocuklara 12 20.00 Genç Kızlara 11 18,33 Toplam 60 100.00

Tablo 6 incelendiğinde, araştırmaya katılan kişilerin %61,67’si kadınlara, %20.00’si çocuklara,% 18,33’ü genç kızlara örüldüğü görülmektedir.

Bu sonuçlara göre yörede patik ve çorap örücülüğünün genellikle kadınlara yapıldığı, erkeklere ise hiç örülmediği, patiği ve çorapları kadınların ve çocukların kullandıkları anlaşılmaktadır.

Yörede bireyler patik ve çorap kullanımı daha çok kadınlar da olması; kadınların ev hanımı olarak tüm gün evde olmalarından korunma ve rahatlık kaynaklı olduğu ve eskilerden alıştıkları anlaşılmaktadır.

Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %100 oranında yaşlı kadınların kullandığı, en az %4 oranında genç erkeklerin kullandığı ifade etmiştir. Bu araştırmada yörede yapılan araştırma ile genellikle benzerlik göstermesine rağmen erkeklerin kullanması yöredeki sonuçlarla farklılık göstermektedir.

Patik ve Çorap Örerken Kullanılan Araçlar

n %

Şiş (Beş ve iki şiş) 20 33,33 Tığ 3 5

Beş şiş 26 43,33

Çift şiş 7 11,67 Hepsini kullanıyorum 4 6,67

Toplam 60 100.00

Tablo 7 incelendiğinde, araştırmaya katılan kişilerin%43,33’ü beş şiş, %33,33’ü şiş, %11,67’si çift şiş, %6,67’si hepsini kullanıyor,%5’i tığ kullandığı görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin çoğunluğu beş şiş kullandığı görülmektedir.

Yörede patikler genel olarak boyu uzun çoraplar şeklinde örüldüğü için beş şiş daha kullanışlı olduğundan daha yaygın olarak kullanıldığı söylenebilir.

Vildan KÖKLÜ (1997) Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %91,4 ile beş şiş kullandıkları , %9 ile tığ kullandıkları ifade etmektedir. Bu da yörede yapılan araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Gereçlerin Temin ġekli n % Pazardan Alıyor 37 61,67 Komşularım Veriyor 4 6,67 Siparişi Veren Getiriyor 2 3,33 Tuhafiyeden Alıyor 17 28,33

Toplam 60 100.00

Tablo 8 incelendiğinde, patik ve çorap örerken kullandıkları gereçleri, araştırmaya katılan bireylerin, %61,67’sinin pazardan aldığı, %28,33’ünün tuhafiyeden aldığı, %6,67’sinin komşularının verdiği, %3,33’üne siparişi verenlerin getirdiği görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin çoğunluğunun pazardan satın aldığı görülmektedir. Yöredeki bireyler sürekli patik ve çorap ördükleri için pazara gittiklerinde tükenmiş olan gereçleri alarak sürekli ellerinde malzeme bulundurdukları söylenebilir.

Vildan KÖKLÜ (1997) Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %100 ile piyasadan satın alarak temin ettiklerini ifade etmektedir. Bu da yörede yapılan araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Kullanılan Ġplik Türleri n % Yün İplik 31 51,67 Sentetikİplik 6 10.00 Pamuk İplik 6 10.00 Merserize İplik 6 10.00 Hepsini Kullanıyorum 11 18,33 Toplam 60 100.00

Tablo 9 incelendiğinde araştırmaya katılan kişilerin %51,67’sinin yün iplik, %18,33’ünün ise hepsini, %10.00’u oranlarıyla pamuk, merserize ve sentetik iplik kullandığı görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin büyük çoğunluğunun yün iplik kullandığı, yünün sıcak tuttuğu hem de daha sağlam ve sağlıklı olduğu için yörede örülen patiklerde doğal ipliklerin tercih edildiği söylenebilir.

Vildan KÖKLÜ(1997) Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %89 ile orlon iplik kullandıkları , %11 ile yün kullandıkları ifade etmektedir. Yapılan bu araştırma yörede yapılmış olan araştırma ile ters düşmektedir.

Tablo 10.Patiklerde ve Çoraplarda Kullanılan Tekniklerin Dağılımı Kullanılan Örgü Teknikleri n % Tığ İle Zincir 10 16,67 Düz (Yüz) İlmek 34 56,67 Lastik Örgü 2 3,33 Selanik Ve Düz Örgü 6 10.00 Haraşo Örgü 8 13,33 Toplam 60 100.00

Tablo 10 incelendiğinde araştırmaya katılan bireyler, %56,67’si düz (yüz) ilmek, %16,67’si tığ ile zincir, %13,33’ü haraşo, %10.00’u Selanik ve düz örgü, %3,33’ü lastik örgü tekniğini kullandığı görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin büyük çoğunluğunun düz (yüz) ilmek kullandığı görülmektedir.

Yöredeki bireyler patik ve çorap örerken desen kullandıkları için bu desenlerin yerleştirilmesinde daha çok düz(yüz) örgü kullanılarak desenlere daha net görünüm vermekte oldukları anlaşılmaktadır.

Vildan KÖKLÜ (1997) Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %100 şiş ile örme teknikleri; bunun devamı yüz örgü ve arttırma kullandıkları ifade etmektedir. Bu da yörede yapılan araştırmada yörede düz örgü de şiş ile yapıldığı için benzerlik göstermektedir.

Renkler n % Siyah 53 49,04 Beyaz 43 40,79 Kırmızı 24 22,21 Yeşil 23 21,28 Mavi 18 16,65 Sarı 25 23,13 Pembe 12 11,71 Açık sarı 8 7,14 Mürdüm 4 3,57 Sütlü kahve 4 3,57 Turkuaz 3 2,78 Bordo 4 3,57 Açık yeşil 6 5,55 Mor 1 0,93 Lila 12 11,71 Turuncu 4 3,57 Yavruağzı 7 6,48 Lacivert 9 8,33 Açık pembe 9 8,33 Gri 1 0,93 Su yeşili 15 14,88 N:107

tercih ettikleri, yeşil rengin ise doğada ki gibi yaprak ve sap kısımlarında kullanılmaktadır. Desenlerde ise daha çok canlı renkler tercih edildiği özellikle de kırmızı rengi kullandıkları anlaşılmaktadır.

Vildan KÖKLÜ (1997) Çankırı ili Kızılırmak ilçesinde patik ören bireylerin, çorapların burun, taban, ayaküstü, topuk, konç ve başlık kısmında daha çok siyah renk kullanıldığı bunu; kırmızı, beyaz, sarı, kahverengi ve çivit mavisi takip etmiştir. Buda yörede yapılan araştırma ile benzerlik göstermektedir.

Yörede örülen bilgi formlarında yer patik ve çoraplarda kullanılan motiflerin dağılımı Tablo 12’de sunulmuştur.

Tablo 12. Patik ve Çoraplarda Yer alan Motiflerin Dağılımı

Motifler N % Bitkisel 75 70,39 Figürlü 9 8,33 Geometrik 66 61,07 Anlam Yüklü 11 10,18 Nesneli 42 39,86

*Birden fazla seçenek tespit edildiğinde Toplam N’den fazladır.

N:107

Tablo 12 incelendiğinde yörede %70,39 ile bitkisel, %61,07 ile geometrik, %39,86 ile nesneli, %10,18 ile anlam yüklü, %8,33 ile figürlü motifler kullanılmıştır.

Bitkisel motif; çiçek, meyve, yaprak, üzüm vb. bilgi formunda 9, 24, 47, 49 nolu örnekler; Geometrik motif; birebir, damalı vb. bilgi formunda 6 ve 12 nolu örnekler; Nesneli; şamdan, zil, tırmık vb. bilgi formu 11, 46, 92 nolu örnekler; Anlam yüklü motif; kar tanesi, saksı çiçeği vb. bilgi formu 3 ve 51 nolu örnekler; Figürlü motif; leylek, tavşan vb. bilgi formu 39 ve 58 nolu örnekler.

burun, taban, ayaküstü, konç kısmında; nesneli bezeme kullanılmış olduğu, topuk ve başlık kısmında ise geometrik bezeme kullanıldığını belirtmiştir. Buda yörede yapılan araştırma ile farklılık göstermektedir.

Araştırmaya katılan bireylerin ördükleri patiklerde ve çoraplarda kullandıkları desen ve motiflere nasıl karar verildiğine ait veriler değerlendirilerek Tablo 13’de sunulmuştur.

Tablo 13.Patiklerde ve Çoraplarda Kullanılan Desen Ve Motiflerin Tercih Kaynaklarına Göre Dağılımı

Desen ve Motiflerin Tercih Kaynağı

n %

İsteğe Göre 22 36,67

Örenin Zevkine Göre 24 40,00 Başkalarına Danışarak 2 3,33 Eski Patiklere Göre 10 16,67 Getirilen Örneğe Göre 2 3,33

Toplam 60 100.00

Tablo 13 incelendiğinde, anket uygulanan bireylerin %40’ı zevkine göre, %36,7’si isteğe göre,%16,7’si elindeki patiklere göre, %3,3’ü başkalarına danışarak, %3,3’ü getirilen örneğe göre desen ve motifleri kullandıkları görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin daha çok zevklerine göre desen ve motif kullandıkları görülmektedir.

Yöre halkı desenlerde genelde aynı motif ve örnekleri kullandıkları için yapılan patikler herkesin zevkine hitap edebilmekte olduğu söylenebilir.

zenginlik göstermekte olup aynı zamanda yörenin de özelliklerini yansıtmaktadır. Bu nedenle patiklerin çeyiz içindeki yerini ortaya koymak amacı ile araştırmaya katılan bireylerin çeyizlerin de kaç adet patik bulunduğuna ait veriler değerlendirilerek Tablo 14’de sunulmuştur.

Tablo 14. Bireylerin Çeyizlerindeki Patik ve Çorap Sayılarına Göre Dağılımı

Çeyizlerde Bulunan Patik ve Çorap Sayısı

n % 5-10 2 3,33 11-20 14 23,33 21-30 4 6,67 31-40 22 36,67 41ve üstü 18 30.00 Toplam 60 100.00

Tablo 14 incelendiğinde, çeyizlerde bulunan patiklerin %36,67’si 31-40 adet , % 30.00’u 41 ve üstü patik , %23,33’ü 11-20 adet, %6,67’si 21-30 adet, %3,33’ü 5-10 adet patik bulunduğu görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin büyük bir çoğunluğunun çeyizinde 31-40 adet patik bulunmaktadır.

Yöre halkı çeyizlere önem verdiği için, çeyizler de bulunan patiklerin sayısı da yöre halkı için önemlidir. Yörenin ikliminin kışın sert olması da patik kullanımında etkili olduğu anlaşılmaktadır.

Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin en fazla %64 oranında patik olduğu, en az %4 oranında patik olduğunu ifade etmiştir. Buda incelenen araştırmada çeyizlerde Çorlu ilçesine göre daha fazla patik bulunduğunu göstermektedir

Tablo 15.Örülen Patiklerin ve Çorapların Satılma Şekline Göre Dağılımı

Patiklerin ve Çorapların Satılma ġekli

n %

Kendi Pazarda Satıyor 2 3,33 Komşuları Satıyor 7 11,67 Komşu ve Akrabalara

Satıyor

20 33,33 Tanıdıkları ile Satıyor 16 26,67 Satmıyor Hediye Veriyor 15 25,00

Toplam 60 100.00

Tablo 15 incelendiğinde, örülen patikleri bireylerin %33,33’ü komşularına ve akrabalarına

satıyor, %26,67’si tanıdıkları ile satıyor, %25.00’i ise satmıyor hediye ediyor, %11,67’sinin komşuları satıyor, %3,33’ü kendi pazarda sattığı görülmektedir.

Buna göre ankete cevap verenlerin büyük çoğunluğunun komşu ve akrabalarına satış yapmaktadır. Yöre halkının komşu ve akrabalarının patiklerini satın almaları, dayanışma içerisinde olunduğunun, birbirlerine yardımcı olarak destek verdikleri anlaşılmaktadır.

Tablo 16.Patikleri ve Çorapları Daha Çok Kimlerin Satın Aldığını Gösteren Dağılım

Patikleri ve Çorapları Daha Çok Kimlere Satıldığı n % Akrabalar 24 53,33 Komşular 9 20,00 Genç Kızlar 7 15,56 Turistler _ _ Dükkân Sahipleri 5 11,11 Toplam 45 100.00

*Tablo 16’da ankete katılan 15 birey satıĢ yapmayıp hediye ettiğini belirttiği için Toplam N:45’dir.

Tablo 16 incelendiğinde, araştırmaya katılan kişilerin %53,33’ü akrabalara, %20,00’si komşulara, %15,56’sı genç kızlara, %11,11’i dükkân sahiplerine sattığı görülmektedir. Yöredeki bireyler kızlarına çeyiz için patik alırken daha çok akrabalarından satın aldıklarını, patik ören kişiyle olan yakınlıkları isteklerini daha iyi yansıttıklarından kaynaklandığı söylenebilir.

Hatice SANCAK (2001) Sakarya ili Akyazı ilçesinde patik ören bireylerin çorapları %46 oranında çevresindeki bireylere sattığını ifade etmiştir. Buda Yörede yapılan araştırma ile benzerlik göstermektedir.