G‹R‹fi
Amniyotik keseyi dolduran ve koryon ad› verilen bir zarla çevrili olan amniyon s›v›s›n›n sa¤l›kl› bir gebelik ve fetus geliflimi için önemi büyüktür. Bu s›v› fetusun amniyon kesesi içinde rahat hareket etmesine, d›fltan gelebilecek mekanik darbelere karfl› korunmas›na, kas-iskelet sisteminin geliflmesine, simetrik büyümesine olanak sa¤lar, onun için bir yaflam ortam›d›r ve havan›n yerini tutmaktad›r. Amniyon s›v›s›, fetusa sa¤lad›¤›
ya-rarlar› kadar anne sa¤l›¤› için de önemlidir. Bu s›v› sa-yesinde a¤›rl›k kazanan fetus anne rahmine bask› yap-mam›fl olur.
Amniyon s›v›s›n›n fetusu olumsuz etkilerden korumas› ve onun geliflimine yard›mc› olmas› yan›nda, onu infek-siyonlara karfl› koruyabilecek antimikrobiyal etkisi ol-du¤u da ileri sürülmektedir. Gebelikte karfl›lafl›labilecek fetal infeksiyonlar›n anne sa¤l›¤› ve bebek geliflimi için son derece önemli oldu¤u, hatta bu infeksiyonlar›n fetu-sun intrauterin evrede bile ölümüne neden olabilece¤i bildirilmektedir (1).
‹nsan Amniyon S›v›s›n›n Antimikrobiyal Aktivitesi (1)
(**) Ankara Üniversitesi, Eczac›l›k Fakültesi, Farmasötik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Ankara (***) Refik Saydam H›fz›ss›hha Merkezi, Ankara
Ahmet AKIN (**), Betül SEYREKBASAN (***)
ÖZET
Bu çal›flmada, Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›’nda vajinal do¤um veya sezar-yen ile do¤um yapan kad›nlardan al›nan 52 adet amniyon s›v›s›n›n antimikrobiyal aktivitesi araflt›r›lm›flt›r.
Antimikrobiyal etkisini inceledi¤imiz 52 adet amniyon s›v›s›ndan 22’sinin (%42,3) E.coli, 23’ünün (%44.2) S.aureus, 24’ünün (%46.2) S.agalactiae ve 29 tanesinin (%55.8) C.albicans üzerine inhibitör etki gösterdi¤i saptanm›flt›r. ‹ncelenen örneklerin 30 tanesinde (%57.7) E.coli’ye, 29 tanesinde (%55.8) S.aureus’a, 28 tanesinde (%53.8) S.agalactiae’ye ve 23 tanesinde (%44.2) C.albicans’a karfl› herhangi bir inhibitör etki belirlenememifltir.
Ayr›ca incelemeye ald›¤›m›z amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal aktivitelerinin anne yafl›, do¤um say›s›, gebelik haftas› ve do-¤um flekli ile iliflkili olup olmad›klar› araflt›r›lm›flt›r.
Araflt›rma sonuçlar›na göre, annenin yafl› ve do¤um flekli ile antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir istatiksel iliflki kurula-mazken, gebelik haftas› ve do¤um say›s›nda istatiksel olarak önemli bir iliflkinin bulundu¤u saptanm›flt›r.
Anahtar Kelimeler : ‹nsan amniyon s›v›s›, antimikrobiyal aktivite SUMMARY
Antimicrobial Activity of Human Amniotic Fluid (1)
In this study , the antimicrobial activity of 52 amniotic fluid samples had been examined that were collected from the Depart-ment of Obstetrics and Gynecology of Ankara University during vaginal or cesarean deliveries.
Twenty two (42,3%) of 52 amniotic fluid samples showed inhibitory effect on E.coli, 23 (44,2%) on S.aureus, 24 (46,2%) on S.agalactiae and 29 (55,8%) on C.albicans. Thirty (57,7%), 29 (55,8%), 28 (53,8%), 23 (44.2%) of 52 amniotic fluid samp-les showed no inhibitory effect on E.coli, S.aureus, S.agalactiae and C.albicans respectively.
Relationships were also examined between the antimicrobial activity of the amniotic fluids and maternal age, number of birth, gestational week and type of delivery.
According to the results, there were no significant statistical relationship between the antimicrobial activity and maternal age and type of delivery but there was a significant statistical relationship between the antimicrobial activity and gestational we-ek and number of birth.
Keywords : Human amniotic fluid, antimicrobial activity
‹letiflim:Ahmet Ak›n
Amniyon s›v›s›, normal flartlarda d›fl ortama kapal› olan steril bir s›v›d›r. Bu özelli¤inin önemi çok büyük-tür. Zira besleyici özellikleri yan›nda protein ve glu-kozca zengin olmas› nedeniyle, mikroorganizmalar›n üremesine uygun bir ortam teflkil etmektedir (2, 3, 4). ‹ntraamniyotik infeksiyon, amniyon s›v›s›n›n, s›v›y› içinde bar›nd›ran amniyon kesesinin ve anne aday› ile fetus aras›nda yer alan koryon tabakas›n›n infeksiyo-nudur (5). Bu infeksiyona virüsler, bakteriler ve para-zitler neden olabilmektedir (6, 7, 8, 9).
Gebelikte görülen infeksiyonlar›n en yayg›n olan› üri-ner sistem infeksiyonlar›d›r. Bunlar sistit, piyelonefrit veya asemptomatik bakteriüridir. Bu infeksiyonlar›n bafll›ca oluflum nedeni ise, assendan yolla buraya gelen Escherichia coli, B Grubu Streptoklar,
Staphylococcus aureus, Proteus Sp., Enterobacter Sp.,
Citrobacter Sp., Klepsiella pneumoniae ve
Candida albicans gibi mikroorganizmalard›r (10, 11, 12, 13).
Amniyotik s›v›n›n antimikrobiyal aktivitesi ilk kez 1949 y›l›nda Cattaneo taraf›ndan bildirilmifl ve daha sonra araflt›rmalar bu konu üzerinde yo¤unlaflmaya bafllam›flt›r (14). Fetusu infeksiyonlara karfl› koruyan bu s›v›n›n antimikrobiyal etkinli¤inden birden fazla faktör sorumludur (15, 16, 17).
Bu noktadan hareketle çal›flmam›zda, amniyon s›v›s›-n›n antimikrobiyal etkilerinin saptanmas›, anne yafl›, gebelik haftas›, do¤um say›s› ve do¤um flekli ile anti-mikrobiyal etki aras›ndaki iliflkinin araflt›r›lmas› amaç-lanm›flt›r.
GEREÇ ve YÖNTEM
Araflt›rmam›zda, Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›nda vaji-nal do¤um veya sezaryen ile do¤um yapan, çal›flma kriterlerine uyan ve çal›flmaya kat›lmak isteyen kad›n-lardan toplanan örnekler kullan›lm›flt›r.
Amniyon s›v›s› örnekleri, do¤um için baflvuran 32-41 haftal›k gebelik dönemlerindeki, 19-39 yafl aras› ve de-¤iflik say›da do¤um yapm›fl kad›nlardan, normal veya sezaryen ile do¤um s›ras›nda hastane koflullar›nda top-lanarak test edilmek üzere laboratuvara getirilmifltir. Gebeliklerinin son dört haftas›nda antibiyotik kullan-mam›fl, sa¤l›kl› hamile kad›nlardan toplanan amniyon s›v›s› örneklerinin, kans›z ve mekonyumsuz olmas›na dikkat edildi ve uymayanlar ayr›lm›flt›r (18, 19, 20, 21, 22, 23).
Çal›flmaya bafllamadan önce örnekler dakikada 3000 devirde 15 dk. santrifüj edilmifl ve üstte kalan s›v› test edilmek üzere ayr›lm›flt›r. Amniyon s›v›s› örnekleri 0,45 μm por büyüklü¤ündeki filtrelerden geçirilmifltir. Örnekler ayn› gün çal›fl›ld› veya -20°C’de dondurula-rak saklanm›flt›r.
Gebelerden al›nan 52 adet amniyon s›v›s›n›n antimik-robiyal etkinli¤i, Escherichia coli (ATCC 25922),
Staphylococcus aureus (ATCC 25923),
Streptococcus agalactiae (ATCC 12401) ve
Candida albicans (ATCC 10231) standart sufllar› kul-lan›larak araflt›r›lm›flt›r. Bu sufllar Refik Saydam H›f-z›ss›hha Merkezi’nden temin edilmifltir.
Araflt›rmada kullan›lan mikroorganizmalardan
C. albicanshariç di¤er sufllar›n s›v› kültürleri Mueller Hinton Broth (MHB - Difco), C. albicans suflunun s›-v› kültürü ise Sabouraud-Dextrose Broth (SDB – Merck) besiyerinde yap›lm›fl ve 37°C de 24 saat inkü-be edildikten sonra Mc Farland tüpleri ile 3x108 Colo-ni Forming UColo-nite (cfu)/ml olacak flekilde ayarlanm›fl-t›r. Mikroorganizma say›s›n› belirle-yebilmek amac›y-la stok solusyonamac›y-lar›n (Ana kültür) steril fosfat tampo-nu ile logaritmik olarak artan dilusyonlar› haz›rlanm›fl-t›r. Sonraki dilusyonlar buyyonda yap›lm›flt›r (1). Antibiotic Sulfonamide Sensitivity-Test Agar (ASS- Merck) besiyerine 104cfu/ml olan dilusyondan 0.1 ml yay›lm›fl, yüzey kuruduktan sonra besiyeri yü-zeyine steril silindirler (çaplar› 6,5 mm), pens yard›-m›yla yerlefltirilmifl ve içlerine 50 ml amniyon s›v›s› damlat›larak 37°C’de 24 saat inkübasyona b›rak›lm›fl-t›r. Amniyon s›v›lar›n›n zon oluflturup oluflturmad›¤›na bak›lm›flt›r (24, 25, 26).
Elde edilen veriler antimikrobiyal aktivite, bu aktivite-nin anne yafl›, do¤um say›s›, gebelik haftas› ve do¤um flekli ile iliflkisi bulunup bulunmamas› aç›s›ndan de-¤erlendirilmifltir. Sonuçlar ki- kare testine göre de¤er-lendirilmifltir.
BULGULAR
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›’nda vajinal veya sezaryen ile do¤um yapan kad›nlardan toplanan 52 adet amniyon s›v›s› örne¤i incelemeye al›nm›fl, bu örneklerin E.coli,
S.aureus, S.agalactiae ve C.albicans üzerine antimik-robiyal etkileri araflt›r›lm›fl ve örneklerin al›nd›¤› ba-yanlar›n yafl, gebelik haftas›, do¤um ve gebelik say›la-r› Tablo 1’de, test mikroorganizmalasay›la-r› üzerinde olufl-turduklar› zon çaplar› ise Tablo 2’de verilmifltir.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 N N N N N S N N N N N S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S S N N S N S N S S S N S N 3 1 1 4 1 1 2 1 1 4 1 3 2 1 2 1 1 3 2 2 3 2 1 2 2 3 2 2 2 1 1 2 2 2 3 1 2 2 3 1 2 1 2 2 2 1 1 2 2 3 2 2 2 0 0 1 0 0 1 0 0 2 0 1 1 0 1 0 0 2 1 1 2 1 0 1 0 2 1 1 0 0 0 1 1 1 1 0 0 1 2 0 1 0 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 40 38 39 38 39 34 40 39 41 39 37 39 39 38 40 37 40 39 40 38 38 38 38 39 38 40 39 39 39 34 36 39 39 39 40 40 34 39 38 40 39 40 39 38 39 39 32 39 39 40 40 39 26 29 22 31 20 22 24 19 21 24 30 29 36 35 32 37 27 37 37 29 27 24 27 29 21 34 24 23 22 37 39 23 25 26 30 20 24 29 33 20 29 23 25 31 23 20 37 27 22 34 30 32
Örnek No Yafl Gebelik Haftas› Do¤um Say›s› Gebelik Say›s› Do¤um fiekli
N : Normal Do¤um S : Sezaryenle Do¤um
8.0 -9.0 9.0 -12.0 -9.2 -12.0 9.0 13.0 9.8 -12.0 -12.0 9.0 13.0 -8.0 -8.7 9.5 11.6 -12.0 11.2 -11.8 9.0 -9.8 11.2 -9.2 -10.3 9.6 8.8 11.4 9.9 -7.5 -8.2 -9.3 -9.0 13.0 -12.0 -9.3 -10.0 12.0 -12.0 8.9 -9.6 12.0 -11.5 9.7 -12.1 -12.6 9.2 -11.3 8.6 8.8 -9.7 -11.8 -9.8 -11.3 -9.0 -12.0 -9.4 -8.5 12.0 -9.0 -8.0 -11.2 8.2 9.0 -11.4 -11.4 -9.2 9.4 8.6 -11.7 -12.1 9.4 -11.6 -9.7 -10.3 -12.1 7.4 -8.0 7.6 8.2 -9.0 -13.0 -12.0 -8.6 -8.4 9.0 12.0 9.0 13.0 -9.8 -11.3 -9.4 -9.2 -10.8 -9.8 -9.8 -9.1 -8.6 -1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52
Tablo 2. Amniyon s›v›s› örneklerinin test mikroorganizmalar› üzerinde oluflturduklar› zon çaplar› (mm)
fiekil 1. 38 ve 39 nolu amniyon s›v›lar›n›n E.coli üzerinde oluflturdu¤u zonlar›n görünümü (38 nolu amniyon s›v›s›n›n zon çap› 10,8 mm) fiekil 2. 23 ve 24 nolu amniyon s›v›lar›n›n S.aureus üzerinde oluflturdu¤u zonlar›n görünümü. (24 nolu amniyon s›v›s›n›n zon çap› 11,4 mm)
Örnek No E. coli S. aureus S. agalactiae C. albicans
‹ncelenen Mikroorganizmalar E. coli S. aureus S. agalactiae C. albicans 52 52 52 52 Sayı 22 23 24 29 % 42,3 44,2 46,2 55,8 Sayı 30 29 28 23 % 57,7 55,8 53,8 44,2 ‹ncelenen Örnek Say›s› Üreme Üzerine ‹nhibitör Etki Gösteren Örnekler Üreme Üzerine ‹nhibitör Etki Göstermeyen Örnekler
Analize al›nan amniyon s›v›lar›n›n test edilen mikro-organizmalar üzerine olan antimikrobiyal etki spekt-rumlar›, antimikrobiyal etki yüzdeleri, yafl da¤›l›m› ve amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal aktiviteleri, gebelik haftalar›na, do¤um flekline ve do¤um say›s›-na göre antimikrobiyal da¤›l›mlar› Tablo 3, 4, 5 ve 6’da gösterilmifltir.
Tablo 3’ün incelenmesinden de anlafl›laca¤› gibi, in-celen 52 adet amniyon s›v›s› örne¤inden 22 adedi (%42.3) E.coli, 23 adedi (% 44.2) S.aureus, 24 ade-di (%46.2) S.agalactiae ve 29 adeade-di (%55.8)
C.albicansüzerine antimikrobiyal etki göstermifltir. Çal›flmaya al›nan amniyon s›v›lar›ndan 39 (%75) adedi, test edilen mikroorganizmalardan en az biri üzerine inhibitör etki göstermifl, sadece 8 adedinin (%15.4), test edilen 4 mikroorganizma üzerinde et-kili oldu¤u belirlenmifltir (Tablo 4).
19-22 yafl grubunda incelenen 11 örnekten 8’inde (%72.7), 23-26 yafl grubunda incelenen 13 örnekten 11’inde (%84.6), 27-30 yafl grubunda incelenen 13 örnekten 11’inde (%84.6), 31-34 yafl grubunda ince-lenen 7 örnekten 6’s›nda (%85.7), 35 ve üzeri yafl grubunda incelenen 8 örnekten 3’ünde (%37.5) am-niyon s›v›lar› inhibitör etkili bulunmufltur (Tablo 5). Sonuçlar ki-kare testine göre de¤erlendirilmifl, yafl ile antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki saptanamam›flt›r (P≤0.05).
Tablo 3. Amniyon s›v›s› örneklerinin antimikrobiyal etki spektrumu
Tablo 4. Amniyon s›v›s› örneklerinin test edilen mikroorganizmalar üzerine etki yüzdeleri
‹ncelenen amniyon s›v›s› say›s› Birinin üremesini inhibe eden örnek ‹kisinin üremesini inhibe eden örnek Üçünün üremesini inhibe eden örnek Dördünün de üremesini inhibe eden örnek Hiçbiri üzerinde inhibitör etki göstermeyen örnek Test edilen mikroorganizmalardan
52 Sayı 9 % 17,3 Sayı 9 % 17,3 Sayı 13 % 25 Sayı 8 % 15,4 Sayı 13 % 25 Toplam + ++ +++ ++++ 19-22 23-26 27-30 31-34 35-39 Toplam
Tablo 5. Yafl da¤›l›m› ve amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal aktiviteleri
Antimikrobiyal Aktivite Aktif 11 13 13 7 8 52 21,1 25,0 25,0 13,5 15,4 100 Say› 8 11 11 6 3 39 % 20,5 28,2 28,2 15,4 7,7 100 Say› 1 2 4 1 1 9 % 11,1 22,2 44,5 11,1 11,1 100 Say› 3 4 1 1 0 9 % 33,3 44,5 11,1 11,1 0,0 100 Say› 2 3 4 3 1 13 % 15,4 23,1 30,8 23,0 7,7 100 Say› 2 2 2 1 1 8 % 25,0 25,0 25,0 12,5 12,5 100 Say› 3 2 2 1 5 13 % 23,1 15,4 15,4 7,7 38,4 100 ‹naktif
+ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece biri üzerine etkili ++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece ikisi üzerine etkili
+++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece üçü üzerine etkili ++++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan dördü üzerine de etkili
Yafl Gruplar›
Say› 0 39 39 % 0 100 100 Say› 0 9 9 % 0 100 100 Say› 0 9 9 % 0 100 100 Say› 0 13 13 % 0 100 100 Say› 0 8 8 % 0 100 100 Say› 7 6 13 % 53,8 46,2 100 ‹naktif Toplam + ++ +++ ++++ Gebelik haftas› Çal›fl›lan s›v› say›s› 32-37 38-41 Toplam 13,5 86,5 100 Toplam % Antimikrobiyal Aktivite Aktif Tablo 6. Gebelik haftalar›na göre amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal da¤›l›m›
7
45
52
+ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece biri üzerine etkili ++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece ikisi üzerine etkili +++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece üçü üzerine etkili
++++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan dördü üzerine de etkili
‹ncelenen 52 adet amniyon s›v›s› örne¤inin, antimik-robiyal etkisinin gebelik haftalar›na göre iliflkisi arafl-t›r›lm›fl ve antimikrobiyal aktivite da¤›l›m› Tablo 6’da verilmifltir.
Gebelik haftas› 32-37 aras›nda olan 7 örne¤in hepsin-de antimikrobiyal aktivite inaktif olarak bulunmufltur. Gebelik haftas› 38-41 aras›nda de¤iflen 45 örnekten 39’unda (%86.7) antimikrobiyal etki aktif, 6’s›nda (%13.3) inaktif olarak saptanm›flt›r. Gebelik haftas› ile antimikrobiyal etki aras›nda ki-kare testine göre an-laml› bir iliflki gözlenmifltir (P≤0.05).
Amniyon s›v›s› örneklerinin antimikrobiyal etkisi do-¤um flekline göre de¤erlendirildi¤inde (Tablo 7), 16 normal do¤umdan 13’ünde (%81.2), 36 sezaryen do-¤umdan 26’s›nda (%72.2) antimikrobiyal etki saptan-m›flt›r. Sonuçlar ki-kare testine göre de¤erlendirilmifl, do¤um flekli ile antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki bulunamam›flt›r (P≤0.05).
‹ncelenen amniyon s›v›s› örneklerinin, antimikrobiyal etkisi do¤um say›lar›na göre de¤erlendirildi¤inde (Tablo 8), hiç do¤um yapmam›fl 21 dene¤in 12’sinde (%57.1), daha önce 1 do¤um yapm›fl olan 25 örne¤in 22’sinde (%88), 2 do¤um yapm›fl 6 örnekten 5’inde (%83.3) antimikrobiyal aktivitenin etkin oldu¤u belir-lenmifltir.
Sonuç olarak do¤um say›lar›na göre incelenen toplam 52 amniyon s›v›s› örne¤in 39’u (% 75) aktif, 13’ü (% 25) inaktif olarak saptanm›flt›r. Do¤um say›s› ile anti-mikrobiyal etki aras›nda, ki-kare testine göre anlaml› bir iliflki oldu¤u gözlenmifltir (P≤0.05).
+ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece biri üzerine etkili ++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece ikisi üzerine etkili +++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece üçü üzerine etkili ++++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan dördü üzerine de etkili Tablo 7. Do¤um flekline göre amniyon s›v›lar›n›n
antimikrobiyal aktivite da¤›l›m›
Antimikrobiyal aktivite Aktif ‹naktif % 81,2 72,2 Say› 13 26 39 Normal Sezaryen Toplam Do¤um fiekli Çal›fl›lan Örnek Say›s› Toplam›n Yüzdesi 16 36 52 30,8 69,2 100 Say› 3 10 13 % 18,8 27,8 +++ 4 9 ++++ 1 7 + 5 4 ++ 3 6 Antimikrobiyal Aktivite Aktif ‹naktif + ++ +++ ++++ 0 1 2 Toplam 21 25 6 52 Say› 9 3 1 13 % 69,2 23,1 7,7 100 Say› 6 3 0 9 % 66,7 33,3 0 100 Say› 2 5 2 9 % 22,2 55,6 22,2 100 Say› 2 9 2 13 % 15,4 69,2 15,4 100 Say› 2 5 1 8 % 30,8 56,4 12,8 100 Say› 12 22 5 39 % 25 62,5 12,5 100 40,4 48,1 11,5 100 Toplam Tablo 8. Do¤um say›s›na göre amniyon s›v›lar›n›n
antimikrobiyal aktivite da¤›l›m›
Do¤um Say›s› Örnek Say›s› Toplam %
+ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece biri üzerine etkili ++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece ikisi üzerine etkili +++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan sadece üçü üzerine etkili ++++ : Çal›fl›lan mikroorganizmalardan dördü üzerine de etkili
TARTIfiMA
Anne ve yenido¤an›n morbidite ve mortalitesi üzerine önemli etkenlerden biri de amniyon s›v›s› enfeksiyon-lar›d›r. Bu infeksiyonlar yenido¤an sepsisinin en önemli nedenlerinden biridir (27, 28) Ancak amniyo-tik kaviteye ulaflan her mikroorganizma ile fötal ve maternal tahribat›n olmad›¤› saptanm›flt›r. Sosyoeko-nomik düzeyi iyi olan toplumlar›n amniyotik s›v› in-feksiyonu ve riskli do¤um aç›s›ndan daha dirençli ol-duklar› ileri sürülmüfltür (29).
Galask ve Synder (23), amniyon s›v›s›n›n
Proteus mirabilis, Streptococcus pyogenes, Bacillus
subtilisve C.albicans’›n üremesini tamamiyle durdur-du¤unu; Pseudomonas aeruginosa, Staphylo-coccus
epidermidis Klebsiellave E.coli’nin üremesini ise ge-ciktirdi¤ini ortaya koymufllard›r.
E.coli’nin baz› düflüklerde ve genital yol infeksiyon-lar›nda etken oldu¤u birçok araflt›rmac› taraf›ndan bil-dirilmifltir. S.aureus ve C.albicans di¤er birçok mikro-organizma gibi vajende s›kl›kla görülebilen patojen-lerdir. Son y›llarda ise B Grubu Streptokoklar yenido-¤an infeksiyonlar›n en s›k rastlanan etkenlerinden biri olarak gösterilmektedir. Bu bakteriler yenido¤anlar›n ilk iki ay› içinde görülen septisemi, pnömoni ve me-nenjitin önde gelen nedenlerinden biri haline gelmifltir. Menenjit olup da yaflayanlar›n baz›lar›nda nörolojik sekeller kalabilmektedir (19). Bundan hareketle çal›fl-mam›zda gebelikte son derece önemli oldu¤u için
E.coli, S.aureus, S.agalactiae ve C.albicans gibi pato-jen mikroorganizmalar seçilmifltir.
Miller ve ark (30), 61 amniyon s›v›s›n›n 33 ta-nesinin (%54,1) E.coli, 8 tata-nesinin (%13,1)
Proteus mirabilis, 2 tanesinin (%3,3) S.aureus üzerin-de inhibitör etkili oldu¤unu, 61 amniyon s›v›s›ndan hiçbirinin Streptococcus faecalis üzerinde inhibitör et-ki göstermedi¤ini saptam›fllard›r. Ayr›ca çal›flmaya da-hil ettikleri 18 amniyon s›v›s›ndan 16 tanesinin (%88,9) C.albicans üzerine inhibitör etkide oldu¤unu göstermifllerdir.
Tafari ve ark (31), incelemeye ald›klar› amniyon s›v›-s› örneklerinden %75’nin inhibitör etki göstermedi¤i-ni % 25’igöstermedi¤i-nin ise inhibitör etki gösterdi¤igöstermedi¤i-ni belirtmifl-lerdir, 53 amniyon s›v›s› örne¤inin 1 tanesinin (%2) bakterisidal, 12 tanesinin (%23) bakteriyostatik etki gösterdi¤ini ileri sürmüfllerdir.
F›nd›k ve ark (32), 105 amniyon s›v›s›ndan 62
tanesi-nin (%59) C.albicans’›n, 67 tanesitanesi-nin (%63,8)
S.aureus’un, 42 tanesinin (%40) E.coli’nin üremesini inhibe etti¤ini saptam›fllard›r. Çal›flmaya ald›klar› am-niyon s›v›s› örneklerinden 11 tanesi (%10,5) test edi-len üç mikroorganizman›n üremesi üzerine inhibitör etki göstermemifltir. 38 amniyon s›v›s› sadece bir çeflit mikroorganizman›n üremesini inhibe etmifl (%36,2), 34 amniyon s›v›s› ise 3 çeflit mikroorganizmadan 2’si üzerine (%32,3) inhibitör etki göstermifltir. ‹nceledik-leri 22 amniyon s›v›s›n›n (%21) ise çal›flmada kullan-d›klar› her üç mikroorganizman›n üremesi üzerine in-hibitör etki yapt›¤›n›, 105 amniyon s›v›s›ndan 94’ünün (%89,5) çal›flt›klar› mikroorganizmalardan en az biri üzerinde inhibitör etki gösterdi¤ini belirlemifllerdir. Ojo ve ark (33), çal›flmalar›nda 51 tane amniyon s›v›-s›n›n E.coli, S.aureus ve C.albicans’a karfl› antimik-robiyal etkilerini test etmifller, bunlar›n 20 tanesinin (%39,2) S. aureus, 21 tanesinin (%41,2) C. albicans ve 10 tanesinin de (%19,6) E. coli’nin üremesini inhi-be etti¤ini göstermifllerdir. Amniyon s›v›lar›n›n test edilen mikroorganizmalardan en az birinin üremesi üzerine inhibitör etki yapm›fl olmas›n› gözönüne ala-rak, toplam inhibitör etkiyi %64,7 olarak saptam›fllar-d›r. ‹ncelemeye ald›klar› amniyon s›v›s› örneklerinin 16 tanesinin (%31,4) bir mikroorganizmaya, 3 tanesi-nin (%5,9) iki mikroorganizmaya ve bir tanesitanesi-nin de her üç mikroorganizmaya karfl› inhibitör etki gösterdi-¤ini bulmufllard›r.
Appelbaum ve ark ise (34), hamileli¤in üçüncü trimes-t›r›ndan ald›klar› 85 amniyon s›v›s› örne¤inin 3 farkl› gruptaki kad›nlar üzerinde E.coli, S.aureus,
P.mirabilis, S.faecalis ve C.albicans üzerine inhibitör etkilerini incelemifller, beyaz ›rktan olan kad›nlardan al›nan amniyon s›v›lar›n›n inhibitör etkisinin % 76, Afrikal› kad›nlarda %33, Hintli kad›nlarda ise % 52 oran›nda oldu¤unu belirtmifllerdir.
Çal›flmam›zda 52 adet amniyon s›v›s›n›n E.coli,
S.aureus, S.agalactiae ve C.albicans üzerine antimik-robiyal etkisi incelenmifltir. Çal›flmaya ald›¤›m›z am-niyon s›v›s› örneklerinden 22 tanesi (%42.3)
E.coli’nin, 23 tanesi (%44.2) S.aureus’un, 24 tanesi (%46.2) S.agalactiae’nin ve 29 tanesi de (%55.8)
C.albicans’›n üremesi üzerine inhibitör etki göster-mifltir. Analize al›nan amniyon s›v›lar›ndan 13’ü (%25) test edilen 4 mikroorganizmadan üçü, 9 tane-si (%17.3) ikitane-si, 9 tanetane-si (%17.3) biri üzerinde anti-mikrobiyal aktivite göstermifltir. Örneklerden 13 ta-nesinde (%25) antimikrobiyal aktivite
gözlenmez-ken, 8 tanesi (%15.4) test edilen tüm mikroorganiz-malar›n üremesini inhibe etmifltir.
Ojo ve ark (33), yapt›klar› bir çal›flmada do¤um sa-y›s› ve antimikrobiyal etki aras›ndaki iliflkiyi incele-mifller ve daha önce hiç do¤um yapmam›fl kad›nlar-dan al›nan 15 amniyon s›v›s›nkad›nlar-dan 9 tanesinin, 1-4 do¤um yapm›fl kad›ndan al›nan 24 amniyon s›v›s›n-dan 17 tanesinin, 5 ve daha fazla say›da do¤um yap-m›fl kad›nlardan al›nan 12 amniyon s›v›s›ndan 7 ta-nesinin antimikrobiyal etkisinin oldu¤unu göster-mifllerdir. Sonuçlar› ki-kare testine göre de¤erlendir-mifller, do¤um say›s› ve antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki bulamam›fllard›r.
F›nd›k ve ark (32), inceledikleri amniyon s›v›s› ör-neklerini do¤um say›lar›na göre de¤erlendirdiklerin-de 1. do¤umlarda 49 örnekten 44’ünde¤erlendirdiklerin-de 2-4. do¤um-larda 46 örnekten 40’›nda 5 ve daha fazla olan do-¤umlarda ise 10 örnekten hepsinde antimikrobiyal etki saptam›fllard›r. Bulduklar› sonuçlar› ki-kare tes-tine göre de¤erlendirmifller yafl ve do¤um say›s› ile antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki bula-mam›fllard›r.
Yapt›¤›m›z çal›flmada ele ald›¤›m›z amniyon s›v›lar›-n›, do¤um say›s›na göre de¤erlendirdi¤imizde hiç do¤um yapmam›fl 21 dene¤in 12’sinde antimikrobi-yal etkinin aktif, 9’unda inaktif; daha önce 1 do¤um yapm›fl olan 25 örnekten 22’sinde aktif, 3’ünde inak-tif; 2 do¤um yapm›fl 6 örnekten 5’inde aktif, 1’inde ise inaktif oldu¤u belirlenmifltir. Sonuç olarak do-¤um say›lar›na göre incelenen toplam 52 amniyon s›-v›s›ndan 39’unun (%75) antimikrobiyal aktivite aç›-s›ndan aktif, 13’ü (%25) inaktif etki yapm›flt›r. So-nuçlar›m›z ki-kare testine göre de¤erlendirilmifl, yafl ve antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki bu-lunamam›fl, fakat do¤um say›s› ile antimikrobiyal et-ki aras›nda anlaml› bir iliflet-ki gözlenmifltir (P≤0.05). F›nd›k ve ark (32), yapt›¤›m›z çal›flmaya benzer ola-rak amniyon s›v›s› örneklerinin antimikrobiyal etki-sinin anne yafl› ve do¤um say›s› ile iliflkisini de¤er-lendirmifllerdir. Amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal etkisini yafl gruplar›na göre ele ald›klar›nda; 15-19 yafl grubunda inceledikleri 22 örnekten 20’sinin, 20-25 yafl grubunda 43 örnekten 39’unun, 20-25-29 gru-bunda 24 örnekten 19’unun ve 30 yafl üzerindeki 16 örne¤in hepsinin inhibitör etkili oldu¤unu belirle-mifllerdir.
Ojo ve ark (33) ise, inceledikleri amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal etkileri ile anne yafl›, do¤um say›s›, gebelik haftas›, sosyoekonomik düzey, mekonyumla
kirlenmifl ya da mekonyumsuz olmas›n› de¤erlendir-mifllerdir. 20 yafl grubu ve öncesinde inceledikleri 6 amniyon s›v›s›ndan 3’ünü, 20-29 yafl grubundaki 33 amniyon s›v›s›ndan 22’sini, 30-39 yafl grubu aras›n-daki 11 amniyon s›v›s›ndan 8 tanesini inhibitör etki-li bulmufllar ancak 40 yafl ve üzeri gruptan 1 amni-yon s›v›s›n› incelemeye alm›fllar ve etkisiz bulmufl-lard›r. Yapt›klar› de¤erlendirmeye göre inceledikleri amniyon s›v›s› örneklerinde anne yafl› ve antimikro-biyal etki aras›nda ki-kare testine göre anlaml› bir iliflki saptayamam›fllard›r.
Çal›flmam›zda ise 19-22 yafl grubunda incelenen 11 örnekten 8’inde, 23-26 yafl grubunda 13 örnekten 11’inde, 27-30 yafl grubunda 13 örnekten 11’inde, 31-34 yafl grubunda incelenen 7 örnekten 6’s›nda, 35 ve üzeri yafl grubunda incelenen 8 örnekten 3’ün-de amniyon s›v›lar›n›n antimikrobiyal aktivite gös-terdi¤i saptanm›flt›r. Buna göre gebelik yafl› ve anti-mikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki bulunama-m›flt›r. Bu veriler Ojo ve arkadafllar›n›n bulgular› ile uygunluk göstermektedir.
Jankowski ve ark (35), gebelik haftas› 14-42 aras›n-da olan 60 hastan›n amniyon s›v›s›n›n, S.aureus,
Brucella abortusve C.albicans üzerine antimikrobi-yal etkisini incelemifller, gebelik haftas› ilerledikçe antimikrobiyal aktivitenin artt›¤›n› bulmufllard›r. Evans ve ark (24), 36-42. gebelik haftas› içinde olan gebelerden ald›klar› amniyon s›v›s› örneklerinin
S.aureusiçin inhibitör etkisini %86, E.coli için inhi-bitör etkisini ise %26 olarak bulmufllard›r (25). Schlievert ve arkadafllar›; yapt›klar› bir çal›flmada gebelik haftas› ile antimikrobiyal etki aras›nda an-laml› bir iliflki oldu¤unu göstermifllerdir. Maksimum inhibitör kapasitenin 36-40 haftalar aras›nda oldu-¤unu, 34 haftadan önce ve 41 haftadan sonra inhibi-tör etkinin düfltü¤ünü ileri sürmüfllerdir. Ayr›ca ince-lemeye ald›klar› 36-40 gebelik haftas›ndaki 50 am-niyon s›v›s›n›n E.coli üzerine inhibitör etkisini agar plaklarda say›m yöntemiyle araflt›rm›fllar ve % 100 etkili oldu¤unu saptam›fllard›r.
Ojo ve ark (33), gebelik haftas› ve antimikrobiyal et-ki aras›ndaet-ki iliflet-kiye bakt›klar›nda 37. gebelik hafta-s›ndan önce al›nan 3 amniyon s›v›s›n›n hiçbirinin in-hibitör etkisi olmad›¤›n›, 37-42. gebelik haftas›nda al›nan 39 amniyon s›v›s›ndan 26 tanesinin, 42. gebe-lik haftas›nda al›nan 6 amniyon s›v›s›ndan 2 tanesi-nin inhibitör etkili oldu¤unu saptam›fllard›r. Sonuçla-r› ki-kare testine göre de¤erlendirdiklerinde gebelik haftas› ve antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir
iliflki oldu¤unu belirtmifllerdir. Bu bulgular bizim so-nuçlar›m›zla benzerlik göstermektedir.
Bizim sonuçlar›m›z da Schlievert ve ark (24) bulgu-lar›yla uygunluk göstermifltir. Elde etti¤imiz sonuç-lara göre gebelik haftas› 32-37 aras›nda olan 7 örne-¤in hepsinde, antimikrobiyal aktivite inaktif olarak bulunmufltur. Gebelik haftas› 38-41 aras›nda de¤iflen 45 örnekten 39’unda antimikrobiyal etki aktif, 6’s›n-da inaktif olarak saptanm›flt›r. Erken gebelik haftala-r›nda al›nan amniyon s›v›lar›n›n hepsinin inaktif ol-du¤u gözlenmifltir. Sonuçlar ki-kare testine göre de-¤erlendirilmifl, gebelik haftas› ile antimikrobiyal etki aras›nda anlaml› bir iliflki bulunmufltur (P≤0.05). Amniyon s›v›s›n›n antimikrobiyal etkisinin ne za-man ortaya ç›kt›¤› tam olarak ayd›nlat›lamam›fl olsa da, de¤iflik gebelik haftalar›ndan al›nan amniyon s›-v›s› örnekleri incelendi¤inde, en fazla inhibitör etki-nin 38-40. gebelik haftalar›nda oldu¤u, bu sonucun yap›lan do¤um say›s›yla da paralellik gösterdi¤i be-lirlenmifltir. Erken gebelik haftalar›nda ise antimik-robiyal etkisinin olmad›¤› saptanm›flt›r. Sözü edilen etki üzerine gebelik yafl› ve do¤um fleklinin herhan-gi bir etkisi olmad›¤› görülmüfltür. ‹nhibisyon ora-n›ndaki de¤iflikliklerin büyük olas›l›kla antimikrobi-yal faktör veya faktörlerin konsantrasyonlar›ndaki farkl›l›klar›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Ojo ve ark (33), çal›flmalar›nda sosyoekonomik dü-zey ile antimikrobiyal etki aras›ndaki iliflkiye de bakm›fllar ancak ki-kare testine göre aralar›nda an-laml› bir iliflki bulamam›fllard›r. Ayr›ca mekonyumla kirlenmifl olan amniyon s›v›lar› ile mekonyumsuz amniyon s›v›lar›n› antimikrobiyal etki aç›s›ndan karfl›laflt›rm›fllar ve aralar›nda anlaml› bir iliflki bula-mam›fllard›r. ‹ncelemeye ald›klar› mekonyumsuz 32 amniyon s›v›s›ndan 22 tanesinin (%68.7) aktif, 10 ta-nesini (%31.3) inaktif; mekonyumla kirlenmifl 19 amniyon s›v›s›ndan 11 tanesini (%57.9) aktif, 8 tane-sini ise inaktif (%42.2) oldu¤unu tespit etmifllerdi. Çal›flmam›za mekonyumla kirlenmifl olan amniyon s›v›lar›n› dahil etmedi¤imiz için böyle bir karfl›laflt›r-ma yap›lakarfl›laflt›r-mam›flt›r
Sonuç olarak, de¤iflik gebelik haftalar›ndan al›nan amniyon s›v›s› örneklerinde en fazla inhibitör etkinin 38-40. gebelik haftalar›nda oldu¤u, bu sonucun do-¤um say›s›yla da paralellik gösterdi¤i, erken gebelik haftalar›nda ise antimikrobiyal etkinin olmad›¤› gö-rülmüfltür. Gebelik yafl› ve do¤um fleklinin bu etki üzerinde herhangi bir rolünün olmad›¤› saptanm›flt›r. Bu verilerin ›fl›¤›nda amniyon s›v›s›n›n
antimikrobi-yal etkisinin bulundu¤u, bu etkinin birçok faktöre ba¤l› oldu¤u, bu faktörlerin amniyon s›v›s›ndaki miktarlar›ndaki farkl›l›klar› antimikrobiyal etkinin bireyler hatta toplumlar aras›nda bile farkl›l›klar gös-termesine yol açt›¤›, do¤uma kadar her dönemde fe-tusun geliflmesi ve korunmas› için uygun bir ortam olmas›n›n yan› s›ra, enfeksiyonlara karfl› da koruyan bir bariyer oldu¤u söylenebilir.
KAYNAKLAR
1. Kiraz N, Akgün Y, Akflit F: Gebeli¤in son haftas›nda al›nan amniyon s›v›lar›n›n antibakteriyel etkinli¤inin araflt›-r›lmas›. Mikrobiyol Bült 27:27 (1993).
2. Daugaard HO, Thomsen AC, Henr›ques U, Qstergaard A: Group B Streptococci in the lower urogenital tract and la-te abortions. Am J Obsla-tet Gynecol 158:28 (1988).
3. F›ç›c›o¤lu C, Ery›lmaz N, Gürbüz A, Cantekin D, Api M, Ery›lmaz E:Preterm travayda intraamniyotik in-feksiyonun tan›s›nda amniyotik s›v› glukoz konsantrasyon de¤eri. Kad›n Do¤um Dergisi 10:12 (1994).
4. M›kamo H, Kawazoe K, Sato Y, Tamaya T: Elastase activity of anaerobes isolated from amniotic fluid with pre-term premature rupture of membrans. Am J Obstet Gynecol 180:378 (1999).
5. Goldste›n I, Z›mmer EZ, Merzbach D, Peretz BA, Pald› E:Intraamniotic infection in very early phase of the second trimester. Am J Obstet Gynecol 163:1261 (1990). 6. Goplerud CP, Ohm MJ, Galask RP:Aerobic and ana-erobic flora of the cervix during pregnancy and the puer-perium. Am J Obstet Gynecol 126:858 (1976).
7. Romero R, S›rtor› M, Oyarzun E:Infection and labor. V. Prevalence, microbiology, and clinical significance of intraamniotic infection in women with preterm labor and intact membranes. Am J Obstet Gynecol 161:817 (1989). 8. Oyarzun E, Yamamota M, Kato S, Gomez R, Lizama L, Moenne A:Specific detection of 16 microor-ganisms in amniotic fluid by polymerase chain reaction and its correlation with preterm delivery occurrence. Am J Obstet Gynecol 179:1115 (1998).
9. Schwebke JR, R›chey CM, We›ss HL: Correlation of behaviors with microbiological changes in vaginal flora. J Infect Dis 180:1632 (1999).
10. Beksaç MS, Demir N, Koç A, Yüksel A: Obstetrik Maternal-Fetal T›p & Perinatoloji. MN Medikal & Nobel T›p Kitap Saray›, Ankara (2001).
11. Newton ER, P›per JM, Sha›n RN, Perdue ST, Pea›rs W:Predictors of the vaginal microflora. Am J Obs-tet Gynecol 184:845 (2001).
12. H›llebrand L, Harmanl› ÖH, Wh›teman W, Khandelwal M:Urinery tract infections in pregnant wo-men with bacterial vaginosis. Am J Obstet Gynecol 186:916 (2002).
13. Balu RB, Sav›tz DA, Ananth CV, Hartmann KE, M›ller WC, HEINE P:Bacterial vaginosis vaginal fluid neutrophil defensis and preterm birth. Obstet Gynecol 101:862 (2003).
14. M›ller J, M›chel J, Bercov›c› B, Argaman M, Sacks T:Studies on the antimicrobial activity of amniotic fluid. Am J Obstet Gynecol 125:212 (1976).
15. Schl›evert P, Johnson W, Galask RP: Bacterial growth inhibition by amniotic fluid, V. Phosphate to zinc radio as a predictor of bacterial growth inhibition activity. Am J Obstet Gynecol 25:899 (1976).
16. Larsen, Davis B:Enhancement of the antimicrobial property of amniotic fluid by hyperthermia. Obstet Gyne-col 63:425 (1984).
17. Larsen B, Schl›evert P, Galask R:The spectrum of antibacterial activity of human amniotic fluid determined by scanning electron microscopy. Am J Obstet Gynecol 119:895 (1974).
18. Güner MK, Usmen ‹, Terek Y:Antimicrobial acti-vity of amniotic fluid obtained vaginally. Int J Gynaecol Obstet 17:294 (1979).
19. Auger P, Marqu›s M, Dalla›re L, Joly J: Stunted growth of Candida albicans in human amniotic fluid in vitro. J Lab Clin Med 95:272 (1980).
20. Hemm›ng VG, Nagarajan K, Hess LW, F›scher GW, W›lson, SR, Thomas LS:Rapid invitro replicati-onof Group B Streptococcus in term human amniotic flu-id. Gynecol Obstet Invest 19:124 (1985).
21. Hosk›ns IA, Hemm›ng VG, Johnson TRB, W›nkel CA:Effects of alterations of zinc to phosphorus rations and meconium content on Group B Streptococcus growt in human amniotic fluid in vitro. Am J Obstet Gynecol 157.770 (1987).
22. Özcan FS, Ayhan A, Akal›n EH:Amniotik s›v›n›n bakterisidal etkisi ile kompleman ve immunglobulinler aras›ndaki ilflki. Kad›n Do¤um Dergisi 5:159 (1989). 23. Özgen L: ‹nsan Amniyotik S›v›s›n›n Antibakteriyel Aktivitesi Üzerine Çinko, Transferrin ve Fosfat Düzeyleri-nin Etkisi. Uzmanl›k Tezi. Ankara Üniversitesi T›p Fakül-tesi Kad›n Hastal›klar› ve Do¤um Anabilim Dal›, Ankara
(1991).
24. Schl›evert P, Larsen B, Johnson W, Galask RP: Bacterial growth inhibition by amniotic fluid. III. De-monstration of the variability of bacterial growth inhibiti-on by amniotic fluid with a new-count technique. Am J Obstet Gynecol 122:809 (1975).
25. Evans HE, Levy E, Glass L:Effect of amniotic fluid on bacterial growth. Obstet Gynecol 49:35 (1977). 26. Blanco JD, G›bbs RS, Krebs LF, Castaneda YS: The association between the absence of amniotic fluid bac-terial inhibitory activity and intraamniotic infection. Am J Obstet Gynecol 143:749 (1982).
27. Svensson L, Ingemarsson I, Mardh P: Chorioamni-onitis and the isolation of microorganisms from the placen-ta. Obstet Gynecol 67:403 (1986).
28. Qu›nn PA, Butany J, Taylor J, Hannah W: Chori-oamnionitis: Its association with pregnancy outcome and microbial infection. Am J Obstet Gynecol 156:379 (1987). 29. Tombl›n J, Dav›s B, Larsen B:Phosphate content of human amniotic fluid and its relationship to bacterial growth inhibition. Am J Reproductive Imm Microb›ology 13:33 (1987).
30. M›ller J, M›chel J, Bercov›c› B, Argaman M, Sacks T:Studies on the antimicrobial activity of amniotic fluid. Am J Obstet Gynecol 125:212 (1976).
31. Tafar› N, Ross S, Naeye RL, Galask RP, Zaar B: Failure of bacterial growth inhibition by amniotic fluid. Am J Obstet Gynecol 128:187 (1977).
32. F›nd›k D, Tuncer ‹, Baysal B, F›nd›k Y:Amniyon s›-v›s›n›n antimikrobiyal etkisi. Mikrobiol Bült 28:204 (1994).
33. Ojo VA, Okpere EE, Obase›k›-Ebor EE: Antimicro-bial properties of amniotic fluid from some Nigerian wo-men. Int J Gynecol Obstet 24:97 (1986).
34. Appelbaum PC, Holloway Y, Ross SM, Dhupel›a I: The effect of amniotic fluid on bacterial growth in three population groups. Am J Obstet Gynecol 128: 868 (1977). 35. Jankowsk› RP, A›k›ns HE, Vahrson H, Gupta KG: Antibacterial activity of amniotic fluid against Staphylo-coccus aureus, Candida albicans and Brucella abortus. Arch Gynak 222:275 (1977).
