D O K S A N U S A N BİLEN BİR A D A M M Ü N Â S E B E T İY LE
A lm a n y a ’d a L u d w i g - H. S c h n e l o ism inde ve meşhur b ir filo lo g u n ve fa tın ı, c ı lız ve in tiza m sız g e le n nüshalarını okum ak- d a devam etdiğim Tem ps g a ze te sin in kısa e cn e b i h a b e rle ri sütununda gördüm . Bu meş hur şahsiyet, itira f ederim ki m eçhûlüm dü ve a d ın ı, b e lk i d e büyük b ir d ikkat ve in a d la a ra m a d ığ ım için. Yirm inci A s ır Larousse'unda bulm ak mümkin o lm ad ı. G a z e t e y e g ö re b ıı ünlü p ro fe sö r d oksa n ı aşkın lisan v e le h çe y e vâkıfm ış ve A s y a d ille rin d e b ilh a ssa mü tehassıs o lu b şim alî S ib e ry a le h çe le ri ile kır m ızı d e rili in sanların d ille ri a ra sın d a k i mü nâseb etleri o bu lub çıkarm ış imiş. Ehemmi yetini ve ilm e h izm etlerini tâ yin ve tesbit et mek d il âlim lerim ize terettüb eden bu zâtın h ay a tın ı, itirâ f ederim ki ta k d ir ve g ıb ta d a n z iy â d e b ira z h ayre te ve hattâ m erham ete lâ y ık buldum . D illerin k e lim e le rind e ki fa rk la rla y a k ın lık la rd a n b a şka ne düşündü ve ne ö ğ re n ib ö ğ re td i? Fa zla sın ı a ra şd ırm a- yalım , fa k a t tam doksan dilin sözünü b e lle mek yüzü n d e n m uhakkak ki s ö y le y e c e k tek fikri, için d e n g e le re k ifâ d e e d e c e ğ i tek d ü şüncesi kalm am ış, ve kasa d o la b ı üstüne k a p a n ıb a ç lık d a n ölen m ilya rd e r g ib i h er his ve fik ir için en a z 90 v â sıta y a m âlikken b il d ire ce k şeyi o lm a d ığ ı için d e sâkit ve sâ- mit yaşam ışd ır. Bu m ünâsebetle, J e a n R İ c h e p i n'în b ir kon fe ran sın d aki Scha- ke sp e a re 'i tercüm e etmek istemiş a d am hi kâye sin i b ir kere d a h a hatırladım . Bu, La G lu m üellifinin g â lib a g e n ç liğ in d e tanım ış o l duğu b ir adam m ış ki, İn g ilizcesin i a ltı a y lık b ir m üddet ikam etle büsbütün mükemmelleş- dikden sonra In g iliz dâhisinin k ü lliyâtın ı ter
cü m eye b a şla m ak ö ze re M a n ş ’ı geçm iş ve bu hareketi tâ k ıy b eden beş - altı sene a d ı d u yu lm a d ık d an sonra R i c h e p i n ken d isine Ingiltere’y e b ir se y ah a tin d e rastlam ış. Konuşm uşlar:
— N e y a p ıyo rsu n b a k a lım ?
— H iç, İn g ilizce y e çalışdım , çalışıyorum , artık S h a k e s p e a ıe 'i en in ce m ânâ ve husu s iy e tle riyle anlayo rum .
— 5u h a ld e h an g i d ra m la rın tercüm esini bitirm iş bu lun u yorsu n?
A d a m ce v a b verm iş:
— H iç b ir şey tercüm e edem edim . İn g iliz c e y e vukuf hususunda a td ığ ım her hatve fra n sızca n ın z a ra rın a oldu. Sim di Fra n sa ’y a a v d e t e d ib sırf fra n s ız c a konuşm alı ve oku m alıyım ki kend i d ilim d e eski ta sa rruf d e recem e vara b ile yim .
Su a n d a , a d ı hatırım a g elm eyen bu a d a mın k a n a a tin e g ö re b ir insan için tekm il in c e lik le ri ve hususiyetleriyle iki lisan a sâ h ib olm ak im kânsız b ir şeydir. Ö y le ise bütün tercü m eler fe n â ve kusurlu m udur? B ö yle b ir hükm e v a rm a y a ca ğ ım . Bununla b e ra b e r sâ de şunu s ö y le y e b ilirim kî, b îr insanın iki li sa n a b ird e n a y n i kuvvetle ta sa rruf edem e d iğ i m uhakkak bu lun d u ğ un a g ö re a n c a k bir d ild e n ötekine y a p d ığ ı tercüm e kusursuz o la b ilir, fa k a t her iki d ile de a yn i kudretle ta sa rru f e d e m e ye c e ğ i için fa ra z â kendi d i line b îr e cn e b i d ilin d e n tercüm e y a p a rk e n e rişd iğ i m u vaffakiyete o e cn e b i d ilin e ken di d ilin d e n b ir eser tercüm e ederken eriş- mesı 'm kânsızd'r. N itekim a n a dilind en baş ka b ir d ille g ü ze l eser verenler kendi d ille rin d e b.rşey y a ra m a m ışla r, ve hattâ bir iki istisnadan sarf-ı n a z a r ben im sedikleri e cn e bi d ilin d e b ile hemen h içb ir şâheser verem e m işlerdir M e se lâ a lm a n c a y , hor g ö rü b k o nuşm ak b ile istem eyen ikinci F r é d é r i c iro n s,z e d e b iy â tı tarih in d e m ütevâz, b ir mevk,, ne k a d a r yoru ld u kd a n , y a z ıb b o z- du kdan ve hocası V o l t a i r e ’! yorduk- d an sonra erışm işdi. Buna m ukabil d ’ A
n-!° ,'nu" fm n s ,zc a y a bütün in ce likle riy le v a k ıf bulunduğu ve o k a d a r ki Saint-Se-b a stia n ’ı tasvir eden Saint-Se-b ir p iye sin i hem d e O r ta ç a ğ fra n sızc a sıy le y a z m a k
coquetteries.’-ni gösterdiği ile ri sü rülebilir. A m a Italyan şâiri, sâ d e ce Kurun-ı V u stâ 'd a k ulla nıla n fra n s ız c a ile eserler v ü c u d e getirm iş o ls a y dı, "Ateş,, g ib i ro m a n la rıy le e rişd iğ i zirve nin eteklerinde k a lm a ğ a mahkûm olurd u dem ek e lb e td e hatâ o lm a z. Kim b ilir, b elki d e N a- c i nin^ Ö m e r'in Ç o cu k lu ğ u isim li k ita b ın d a ki o h âriku lâ d e ta b iî, sâ d e ve munis türkçe- nin b ir se b e b i d e M u a lim ’in e cn e b i lisâ n ıy le o e ç m ünâsebete girm iş bulunm asıdır. V e l hâsıl ço k ze n g in ve kusursuz b ir tercüm e e d e b iy a tım ız o lsa y d ı, e d ib le rim izin b aşka h içb ir d ille m ünâsebet te ’sis etm eyerek mün- hasıren ö z d ilim izin â le m in d e y a ş a m a la rı nı ve bütün y a b a n c ı ses ve e d â lo ra kulak la rın ı tıka m a la rın ı istem ek b ir hatâ teşkil et-
m ezdi.
