Yoksulluk ve İştirak Nafakası

(1)

T.C.

İSTANBUL KÜL TÜR ÜNiVERSiTESi SOSYAL BiLiMLER ENSTİTÜSÜ

YOKSULLUK VE

iŞTiRAK

NAFAKASI

Yüksek Lisans Tezi

Şahin TOPKAYA

Damşman: Yrd. Doç. Dr. Cüneyt BELLiCAN

ANABiLiM DALI: ÖZEL HUKUK PROGRAM: ÖZELHUKUK

(2)

T.C.

KÜL TÜR ÜNiVERSiTESi SOSYAL BiLiMLER ENSTİTÜSÜ

YOKSULLUK VE

iŞTiRAK

NAFAKASI

Şahin TOPKAYA

JÜRİ : Dor.Dr. Cem AKBIYIK

JÜRİ : Yrd:Doç.Dr. Mustafa Cahit GÜNEL

(3)

T.C.

KÜL TÜR ÜNiVERSiTESi SOSYAL BiLiMLER ENSTİTÜSÜ

YOKSULLUK VE

iŞTiRAK

NAFAKASI

Şahin TOPKAYA

JÜRİ : Dor.Dr. Cem AKSIYlK

JÜRİ : Yrd:Doç.Dr. Mustafa Cahit GÜNEL

(4)

ÖNSÖZ

Haztr/anan bu tezde Türk Hukuk uygulamasmda önemli bir yet tutan, oldukça güncel ve zamanm aktşt içinde canltltğtnt muhafaza eden yoksulluk ve

iştirak nafakalarmt, tüm boyutlanyla ele alarak incelemek ve konuya ilişkin çeşitli sorunlan olabildiğince çözüme kavuşturmak amactyla haztrlanmtşttr.

Beni bu zevkli konuda çaltşmaya teşvik eden saym hocam Prof. Dr. Turhan Esener ve çaltşmamm damşmanltğtnt yapmak lütfunda bulunan, tez haztr/amrken uzun süren çaltşmalanm boyunca her aşamada ktymetli bilgilerinden yararlanmama imkan tamyan saym hocam Yrd. Doç. Dr. Cüneyt Bellican'a saygtlanmt sunanm.

(5)

ÖZET

Anayasa madde 4111 hükmü ile ailenin, Türk toplumunun temeli olduğu

ve eş/er arasmdaki eşitliğe dayandiği düzenlenmiştir. Evlilik ile kurulan aile

birliği maalesef çeşitli iç ve d1ş etkenler sebebiyle dağJ/abilmektedir. Toplumun temel taşm1 oluşturan ailenin dağJ!masJ(yani boşanma sonucu oluşan durum) bakimmdan da kanun koyucunun çeşitli düzenlemeler yapmasi ve bu hususa

ilişkin olarak boşanma imkamm ancak çeşitli sebep/erin ortaya Çikmasi ihtimaline bağlamasi ve bütün banşma imkanlarmm ortadan kalkmasmdan sonra boşanmaya izin vermesi pek tabiidir.

Yoksulluk nafakasJ, boşanma yüzünden yoksulluğa düşecek olan ve

boşanmada kusuru daha ağlf olmayan eş lehine mali durumu daha iyi olan eş

tarafmdan, mali gücü oranmda süresiz olarak yardim edilmesin öngören, boşanma mali sonuçlanna ilişkin bir kurumdur.

Yoksulluk nafakasJ, nafaka türlerinden bak1m nafakasJ için de yer

almaktad!f. Yoksulluk nafakasJ evlilik birliği devam ettiği sürece söz konusu olan

yardimlaşma ve bak1m yükümlülüğünün, sosyal ve ahlaki düşünceler/e, evlilik

birliğinin sona ermesinden sonrada koşul/ann varliği halinde, devam!

niteliğindedir. Eşierin boşanmasmdan sonra, yoksulluğa düşecek olan eşi

koruma amacma yönelik olarak düzenlenmiştir. Yoksulluk nafakasm ilişkin

düzenleme sosyal ve ahlaki gerekçelere dayanmaktad!f.

iştirak nafakasJ, boşanma veya aynl!k sonucunda ve/ayet kendisine verilmeyen eşin, müşterek çocuğun bak1m ve eğitim giderlerine mali gücüyle orantJ/1 bir şekilde katJ/masm1 sağlayan nafaka türüdür. Nafakalar, bak1m ve

yardim nafakasJ şeklinde iki gruba aynlmaktadJrlar ve iştirak nafakasJ ve

yoksulluk nafakasJ bunlardan bakim nafakasJ grubuna girmektedir.

(6)

Bu sebeple, bu çallşmam1zm belkemiğini oluşturan yoksulluk ve iştirak

nafakalan detayli bir şekilde incelenmiş ve hukuktaki görünümleri belirtilerek, ilkelerle vanlmak istenen amacm ortaya konmasma ça!JŞJ!mJştJr.

Bu tez çalişmamizda yoksulluk ve iştirak nafakasJ kavram!, hukuki mahiyeti ve hükümleri ile özellikle hakimin nafaka miktanna yönelik talep/e

bağliiiği, nafakanm sona ermesi ve ergin çocuğun eğitimine devam etmesi halinde oluşan durum ile yoksulluk ve iştirak nafakasma ilişkin usüli hükümler doktrin ve yarg1 kararlan JŞJğmda incelenmiştir.

(7)

S

UM MARY

With the provision of Article 41 11 of the Constitution, it is regulated that the family is based on Turkish society and based on equality between spouses. Unfortunately, Unity of family established by marriage can be dispersed due to various internal and external factors. In terms of martial breakdown that constitutes the foundation of the society, it is also imperative that the legislator make various arrangements and divorce on this issue, but only to the possibility of the occurrence of various causes and to allow divorce after all the means of reconciliation have disappeared.

Alimony is an institution for the financial consequences of divorce, which is intended to help indefinitely at the financial power rate by a spouse whose marital status is better for a spouse who is going to fal/ info poverty due to divorce and who is more vulnerable to divorce.

Alimony is also a place of care for alimony. As long as the marriage union of poverty continues, the commitment and care obligation that is mentioned is the continuation of social and ethical considerations, the existence of conditions from the end of marriage unity. Conjugal community is organized for the purpose of protecting the wife who wi/1 fal/ info poverty after conjugal cummunity ends. The regulation of the alimony allegation is based on social and moral justifications.

Child mainfenance is the type of alimony that a//ows a partner who is not given custody as a result of divorce or separation to participate in the joint child's care and education expenses in proportion to his financial power. Maintenances are divided info two groups in the form of care and aid, and participation and participation in pauperism enters the group ofcaregivers.

For this reason, the poverty and subsidiary conjointly that constitute the backbone of this study have be en examined in detail and their appearance

in

(8)

the law has been specified and tried to put fotward the principle ai m to be achieved.

In this study, the concept of poverty and child support , its /ega/ nature and its provisions, especially its relation to the demand for the amount of the judge's child support, the situation that arises when the education of the infant

and the adult continues, and the procedural provisions concerning poverty and subsidiarity are examined in the lig ht of doctrine and judicial decisions.

(9)

iÇiNDEKiLER

ÖN SÖZ ... i

ÖZl:Jr ... ii

SUMMARY. ... iv

İÇİNDl:KİLl:R ... vi

K/SAL JrMALAR Cl:JrVl:Lİ ... ... .ix

GiRiŞ ... 1

1. BOŞANMA KAVRAM/ ... 4

1. 1. Boşanmada Benimsenen Sistemler ... 5

1.1.1. Boşanmayi Reddeden Sistem ... 6

1.1.2. Boşanma Serbestfiği Sistemi ... 6

1.1.3. Hakim Hükmüne Dayandiran Sistem ... 7

1.2. Boşanma Sebeplerinin Dayandiği ilkeler ... 8

1. 2. 1. Kusur ilkesi ... 8

1.2.2. irade ilkesi ... 9

1.2.3. Evlilik Birliğinin Sars1/mas1 ilkesi.. ... ı

o

1.2.4. Elverişsizlik ilkes/ ... 10

1.2.5. Eylemli Aynl!k ilkesi ... ll 1.2.6. Türk Medeni Kanununun Benimsediği ilkeler ... ll 1.3. Boşanma Sebepleri ... l2 1.3.1. Konu/anna Göre Boşanma Sebepleri ... 13

1.3.1.1. özel Boşanma Sebepleri ... l3 1.3.1.1.1. Zina ... l4 1.3.1.1.2. Hayata Kast, Pek Kötü veya Onur Kmc1 Davramş ... l5 1.3.1.1.3. Suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme ... 16

1.3.1.1.4. Terk. ... l8 1.3.1.1.5. Akli Hastaflğ1 ... 19

1.3.1.2. Genel Boşanma Sebepleri ... 20

1.3.1.2.1. Evlilik Birliğinin Temelinden Sars1/mas1 ... 20

1.3.1.2.2. Anlaşmali boşanma ... 23

1.3.1.2.3. Ortak Hayatm Yeniden Kurulamamas1 ... 26

1.4. Boşanmanm Hukuki Sonuçlan ... 27 1.4.1. Boşanmanm Eşier/e ilgili Sonuçlan ... 27 1.4.2.1. Boşanmanm Eşier/e ilgili Kişisel Sonuçlan ... 27 1.4.2. 2. Boşanmanm Eşier/e ilgili Mali Sonuç/an. ... 29

1.4.3. Boşanmanm Çocuklarla ilgili Sonuç/an ... 30

1.4.3.1. Ve/ayet/n Düzen/enmes/ ..................... 30

(10)

1.4.3.2. Çocukla Kişisel ilişkilerin Düzenlenmesi ... 31

1.4.3.3. Çocuk/ann Baktml (iştirak Nafakast) ... ... . 32

2. NAFAKA ... 33

2.1. Nafakantn Tantm/ ... 33

2.2. Nafakamn Hukuki Niteliği ve Dayanağt ... 34

2.3. Nafaka Türleri ... 37 2.3.1. Baktm Nafakast ... 37 2.3.1.1. Tedbir Nafakast ... ... 38 2.3.1.2. Yoksulluk Nafakast ... ... 41 2.3.1.3. iştirak Nafakast ... ... . 43 2.3.2. Yardtm Nafakast ... 44

2.4. Tüm Nafakalann Ortak özellikleri ... .45 3. YOKSULLUK NAFAKASI ... 48

3. 1. Genel Olarak ... 48

3.2. Yoksulluk Nafakastntn Koşul/an ... 49

3.2.1. Nafaka isteminde Bulunan Eş, Boşanma Sonucu Yoksulluğa Düşecek 0/ma/tdtr ... 49

3.2.2. Nafaka isteminde Bulunan Eşin Kusuru DiğerEşten Daha Ağtr 0/mama/tdtr ... 52 3.2.3. Nafaka Miktan Nafaka Yükümlüsünün Mali Gücü ile Oranttlt 0/ma/tdtr ... 54

3.3.1. Yoksulluk Nafakast Süresiz istenebilir. ... 56

3.3.2. Yoksulluk N atakast Talebi ... 57 3.3.3. Yoksulluk Nafakast Miktanmn Belirlenmesi ... 58

3.3.4. Yoksulluk Nafakastntn Hükümleri ... 59 3.3.5. Başlangtct ... 59 3.3.6. Yoksulluk Nafakastntn Stntrlt Süreli Verilmesi ... 60 3.3. 7. Nafaka Miktann m Artmlmast veya Azalttlmast ... 62

3.3.8. Yoksulluk Nafakastntn Sona Ermesi ... 65

3.4. 1. Yoksulluk Nafakastnda Usul Hükümleri ... 68

3.4.2. Nafaka Da vasmda Görevli ve Yetkİii Mahkeme ... 68

3.4.3. Görevli Mahkeme ... 68

3.4.4. Yetkli Mahkeme ... 69

3.4.5. Taraffar ... 69

3.4.6. ispat Yükü ... 70 4. iŞTiRAK NAFAKASI .................. 72 4.1. iştirak Nafakastnda Hükümler ... 75

(11)

4.1.2. iştirak Nafakastntn Süresi ... 76

4.1.3. iştirak Nafakastntn Miktann m Belirlenmesi ... 78

4.1.3.1. Çocuğun ihtiyaç/an ... 80 4.1.3.1.1. Yiyecek Giderleri ... 81 4.1.3.1.2. Giyecek Giderleri ... 81 4.1.3.1.3. Bartnma Giderleri ... 81 4.1.3.1.4. Sağlik Giderleri ... 81 4.1.3.1.5. Dinlenme Giderleri ... 82

4.1.3.1.6. Eğitim, Öğretim Giderleri ... 82

4.1.3.1.7. Harç/tk Giderleri ... 82

4.1.3.1.8. U/aştm Giderleri ... 83

4.1.3.2. Çocuğun Gelirleri ... 83

4.1.3.3. Ana Baban m Ekonomik ve Sosyal Durumu ... 84

4.1.3.4. Hakimin Takdir Yetkisi ... 85

4.2. iştirak Nafakast Miktartntn Artmlmast ve Azalttlmast ... 86

4.3. iştirak Nafakastntn Ödenme Şekli ve

Zamant ...

88

4.4. iştirak N atakasmda

Faiz ...

89

4.5. iştirak Nafakast Ödeme Yükümlülüğünün Sona Ermesi... ... 90

4.5.1. Çocuğun veya Nafaka Yükümlüsünün Ölümü Yada Gaiplik Hali ... 91

4.5.2. Çocuğun Ergin 0/mast. ... 92

4.5.3. Velayete Sahip Taratm Na fa ka Talebinden Vazgeçmesi ... 93

4.5.4. Evlat/tk Verilme ile iştirak Nafakastntn Sona Ermesi. ... 93

4.5.5. Eşierin Tekrar Evlenmeleri ... 94

4.6. iştirak Nafakasmda Usul. ... 94

4.6.1. iştirak Nafakasmda Görevli ve Yetkili Mahkeme ... 94 4.6.2. iştirak N atakast Da vasmda ispat Yükü ... 95

4. 7. iştirak N atakast Da vasmda Taraflar ... 96

4. 7.1. Davact ... 96

4. 7.2. iştirak Nafakasmda Davalt ... 97 SONUÇ .......... 98 KAYNAKLAR ... 1 Ol

(12)

b. B K. Bkz. bs.

c.

CM K. Çev. d n. HAD. HD. HGK. E. E.T. f. HUM K. ÜK. iMK K. m. EMK. MERNiS. RG

s.

Say Sy. T. TB K. TL. K/SAL TMALAR Ben d. Borçlar kanunu Bak1mz Baski Cilt

Ceza Muhakemesi Kanunu Çevri

dipnot

Hukuki Araştirmalar Dergisi Hukuk Dergisi

Hukuk Genel Kurulu Esas

Erişim Tarihi F1kra

Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu icra iflas Kanunu.

isviçre Medeni Kanunu Karar

madde

3444 Saylll Medeni Kanun Merkezi Nüfus idare Sistemi Resmi Gazete

Sayfa. say1 sa }Illi. Tarih.

11.01.2011 tarih ve 6098 Sa}flll Türk Borçlar Kanunu TürkLirasi

(13)

Vb.

.

ve benzeri

vd.

.

ve devamı

V. S.

.

ve sair

Y.

.

yıl

y.y.

.

yüzyıl

Yi

B K.

.

Yargıtay içtihadı Birleştirme Kararı

YKD.

.

Yargıtay Kararlan Dergisi

(14)

GİRİŞ

Aile toplumun temelidir. Toplumun huzuru, sağltklt bir yaptya kavuşmast, banş içinde gelişmesi açtsmdan aile büyük önem taştr. Zira aile; iyi, dürüst,

ahlak sahibi, topluma faydalt, devletini ve vatanmt seven, tüm insanlara karşt

sevgi ve hoşgörü ile yaklaşan, prensip sahibi, çaltşkan insaniann yetişmesinde

etkili bir birimdir. Ailenin toplum ve dolaytstyla devlet açtsmdan taştdtğt önemi göz önünde bulunduran hukuk düzeni, ailenin huzur ve refaht, özellikle anne ve çocuk/ann korunmastnt sağlamak amact ile gerekli önlemleri altr.

Ailenin toplum içerisinde doğal, ahlaki ve ekonomik olmak üzere üç işlevi

vardtr. Ailenin doğal işlevi, farkit cinsten iki kişinin, tam ve sürekli bir hayat

birlikteliği meydana getirmesi, cinsel ihtiyaç/ann temini, neslin devamt ve dün-yaya gelen çocuk/ann yetiştirilmesini kapsar. Ailenin ahlaki işlevi, eşierin birbi-rine sadakat ve yardtmlaşma yükümlülüğü ile evlilik birliğinin huzur ve

mutluluğuna, çocuk/ann yetiştirilmesine beraberce özen göstermek

yükümlülüğünü kapsar. Ailenin ekonomik işlevi ise, eşierin evlilik birliğinin

giderlerine maddi güçleri oranmda emek ve mal var/tklan ile kattlmak, çocuk/ann baktm ve eğitimine katktda bulunmak yükümlülüğünü kapsar.

ilk insandan başlayarak, insaniann topluluk halinde yaşamaya

baş/adtk/an zamandan günümüze kadar evlenmenin olduğu her yerde

boşanmanm da olduğunu ifade etmek mümkündür. Boşanma, doğurduğu

sonuçlar baktmmdan, diğer hukuk sistemlerinde olduğu gibi ülkemizde de,

çeşitli hukuki ve sosya/ sorunlan beraberinde getirmektedir. Ülkemizde gelişmiş ülkelere nazaran boşanma o ram her ne kadar düşükse de, boşanmalar çocuklar ve ekonomik özgürlüğe sahip olmayan kadmlar için daha ağtr sonuçlar

doğurmaktadtr. Kadmlann çoğu, boşanmanm getireceği maddi ve manevi basktdan dolayt belki de çekilmez hale gelen evlifiğini ayakta tutmaya

(15)

Evlenme ile kurulmuş olan evlilik birliğinin mutluluğunu eş/er el birliği ile

sağlamak ve çocuk/ann bak1mma, eğitim ve gözetimine özen göstermekle yükümlüdürler. Birlikte yaşamak, birbirine sad1k kalmak ve yardJmcJ olmak

zorunluluğu eşierin karşJI!k!J yükümlülükleridir(TMK.m.185). Aynca eş/er birliğin

giderlerine güçleri oranmda emek ve malvarliklan ile katJ/mak durumundadirlar (TMK.m.1861111). Evlilik birliğinin sona ermesine kadar devam edecek olan bu yükümlülük/erin ihmal edilmesi halinde evlilik birliğini korumaya yönelik

önlemlerin almmas1 söz konusu olacaktir. Bu önlemleri Yargitay boşanma veya

ayni! k davasi d1şmda, somut olaym özelliklerine göre ortak hayatm tatil delmesi (TMK.m. 197), üçüncü kişilere borçlanm eşe ödememeleri konusunda emir verilmesi (TMK.m. 198), nafaka takdir edilmesi (TMK.m.195, 196), eşin

kJsJtlanmasJ (TMK.m.405, 406), çocuk/ann bakimmdan nafaka dahil gerekli

diğer önlemleri almmas1 (TMK.m.196, 197), taşmmazm aile konutu olarak özgülenmesi (TMK.m.194), eşin tasarruf yetkisinin sJmrlanmasJ (TMK.m.199),

kanunda öngörülen diğer tedbirlerin almmasJ(TMK.m.195/son) 17 şeklinde, boşanma (veya aynl!k), evliliğin feshiveya iptali davalan açJ!dJğmda

ise

davanm devam! süresince gerekli olan ve özellikle eşierin bannmas1

(TMK.m.18611), geçimi, (TMK.m.18513), maliann yönetimi (TMK.m.223, 242,

244, 262, 263, 264, 267, 215) ve çocuk/ann bak1m ve korunmasma (TMK.m. 18512) 18 yönelik önlemler şeklinde sJralamaktadJr.

Anayasa'nm 41. maddesinde "Aile, toplumun temelidir ve eş/er arasmda

eşitliğe dayamr. Devlet, ailenin huzur ve refah! ile özellikle anan m ve çocuk/ann korunmasi ve aile planlamasmm öğretilmesi ile uygu!anmasm1 sağlamak için gerekli tedbirleri alir, teşkilat! kurar'' hükmüne yer verilerek, ailenin önemi aç1kça

vurgulanmJştJr. Anayasa'da çerçeve düzenlemesini bulan bu hususa ilişkin

aynntl/1 düzenlemeler

ise,

Medeni Kanun'da yapJ!mJştJr. Bu düzenlemeler ile

sağlanmak istenen amaç

ise,

aile düzeninin kurulmasi ve korunmas1d1r.

Ben de. bu çal!şmamda, Türk Hukuk sisteminde "yoksulluk nafakasm!''

ve "iştirak nafakasm!'', teorik ve pratik aç1dan inceleyerek, hükümlerinin

anlaşJimasma katki sağlamaya ça!JştJm. Bu kapsamda, yapm1ş olduğum bu

(16)

çalişmada, Türk Medeni Kanunu'nun yoksulluk nafakasma ilişkin 175'inci maddesinin ve içeriği aynnt1lan ile incelenmiş, yoksulluk nafakasma hangi

koşullar altmda hükmedilebi/eceği konusu üzerinde durulmuş, bu yönde bir çok Yargitay karan ele almm1ş, akabinde de, Medeni Kanun'un 176' nc1 maddesi çerçevesinde yoksulluk nafakasmm uyarlanmasi ve aym şekilde iştirak

nafakasmm TMK'nun 182 Maddesinde düzenlenen iştirak nafakasmm durumlan ve nafakanm sona ermesi konusu Mahkeme kararlan da aktanlmak suretiyle bu iki nafaka aynntJ/anyla değerlendirilmiştir. Çalişmamiz, yoksulluk ve

(17)

1.

BOŞANMA

KAVRAMI

Türk hukuk doktrininde boşanma, "geçerli olarak kurulmuş olan bir evlenmenin eşierin sağfiğmda kanunda öngörülen sebep ve koşullara dayanarak mahkeme karanyla sona erdirilmesi" 1, "evlenme anmda mevcut olmasi gerekmeyen bir sebeple aç1/an yenilik doğuran dava sonucunda verilen i/am ile geçmişe etkili olmayarak evliliğe son verilmesi"2, "evliliğin yarg1ç karan ile ortadan kaldmldJğJ durumlardan birisi"3 _{olaraktammlanmJştJr.}

Yukanda verilen tamm/ara göre vanlmasi gereken sonuçlar şunlardJr:4

a) "Medenf Kanunun sistemi ancak hakim karan ile boşanma biçimidir. Oysa baz1 hukuk sistemleri bir taraffi bir irade açJklamasJ ile boşanmaya imkan tammJştJr, örnek olarak islam Hukukunu gösterebiliriz".

b) "Hakimin karar verebilmesi için, eşierden en az birinin boşanma davasi açm1ş olmasi gerekir. Belirtelim kİ, boşanma davasi açma imkam her ikİ eşe de eşit olarak tanmmJştJr. Oysa baz1 hukuklarda boşanma davasi açma hakki kural olarak sadece kocaya tanmm1ştJr."

c) "Aç1/an boşanma davasmm kanunda yazlll sebeplerden dayanmasi gerekİr".

birine

4721 say11! Türk Medeni Kanunu'nda boşanma, eşierden birinin ölümü,

gaipliği, evlenmenin hükümsüzlüğü gibi evlifiği sona erdiren sebeplerden biri olarak kabul görmüştür. Boşanma, evlifiği sona erdiren sebepler arasmda önemli bir yere sahip olduğundan kanunda ayn bir bölüm olarak ele a/mmJştJr.5

1 _{GENÇCAN, ömer}_{Uğur. Boşanma}_Hukuku. _{Yetkin yay. Anka}_r_a, _2013, _s.113_AKINTÜRK, Turgut. Boşanmanm Hukuki Sonuç/an, Ankara Hukuk Fakültesi Ellinci Yıl Armağanı, 1925-1975, C. ll, Ankara 1977, s.235. DURAL, Mustafa 1 ÖGÜZ, Tufan 1 GÜMÜŞ, Alper Mustafa. Türk Oze/ Hukuku, Aile Hukuku, C. lll. istanbul, 2014, s. 100.

2 _{HATEMi, Hüseyin}_{1 SEROZAN, Rona.}_{Aile Hukuku, istanbul, 1993, s.}_209.

3 _ZEVKLiLER,_Aydın_{1 ACABEY,}_M._Beşir_{1 GÖKYAYLA,}_{K. Em}_re_._{Medeni Hukuk, B. 6. Ankara} 2000, S. 877.

4 _DURAL,_Mustafa/_{ÖGÜZ,Tufan/}_{GÜMÜŞ,Aiper}_Mustafa_{s.1 03.} 5 _GE_N_ÇC_AN,_s_.11₃_.

(18)

4721 Saytlt Türk Medeni Kanun'unun 161. ve 184. maddeleri arasmda

boşanmaya ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

Boşanan eş/er, bu stfatla birbirlerinin yasal mirasçtst olamazlar ve

bo-şanmadan önce yaptlmtş olan ölüme bağlt tasarruffarla kendilerine sağlanan

hak/an, aksi tasarruftan anlaştlmadtkça, kaybeder/er. Boşanma davast devam ederken, ölen eşin mirasçtlanndan birisinin davaya devam etmesi ve diğer eşin

kusurunun ispatlanmasi halinde de aym hüküm uygulan tr. 6

Ölen eşin mirasçtlanndan birisinin devam ettiği dava arttk bir boşanma davast olmaytp kusurun tespiti davastdtr. Çünkü evlilik birliği boşanma karart verilmesinden önce ölümle son bulmuştur, ölen eşin mirasçtlanndan birisinin davaya devam etmesi ve sağ kalan eşin kusurunun ispatlanamamasi halinde

sağ kalan eş, bu stfatla ölen eşin yasal mirasçtst olabilirler ve boşanmadan

önce yaptlmtş olan ölüme bağlt tasarruffarla kendilerine sağlanan hak/an, aksi tasarruftan anlaştlmadtkça, kaybetmez. 7

Bütün bu açtklamalardan anlaştlacağt gibi, boşanma davasmm açtlabilmesi için, geçerli bir evliliğin kurulmuş ve dava açma antnda devam edi-yor olmast gerekİr. Evlenmenin (mutlak ya da nisbi butlan sebebiyle) iptal edilmesinden farkt buradadtr. Çünkü iptal, geçerli olmayan bir evlenmeye son veren bir kurumdur. a

1.1. Boşanmada Benimsenen Sistemler

Tarihi süreçte boşanma kavramt incelendiğinde boşanma ile ilgili toplum/ann baktş açtlanmn ve boşanma şekillerinin dönemin dinsel, siyasal, ahlaki ve toplumsal değerlerine göre değişiklikler gösterdiği fark edilmektedir. 9

Toplumda aileye verilen önem nedeniyle, değer yargtlan ve devlet-birey ilişkisi

6TMK 181.

7 _GE_NÇCAN,_s_.11₃

8_DU_RA_LI_ÖGÜZ/GÜ_MÜŞ,_s_.1₀₃_.

(19)

değiştikçe boşanma konusunda da farkli yaklaşimlar benimsenmiştir. Tarihsel süreç içerisinde boşanma konusundaki sistemler üç ana başlik altmda

toplanmJşt!f10_. _Bu _{başliklar; boşanma yasaği}_sistemi, _{boşanma serbestfiği}

sistemi ve boşanmanm hakim karanna bağli olduğu sistemdir.

1.1.1. Boşanmayt Reddeden Sistem

Bu sistemin kaynağm1 Inci/ oluşturmaktad!f.11 _Bu_goruşe_{göre evlilik,}

ruhiann birleşmesi şeklinde kutsal bir bağ sayJ!dJğmdan evlilik bağmm tamamen ve kesin olarak kaldmimasi mümkün değildir. Kato/ik Kilisesi Hukuku taratmdan benimsenen ve etkilerini günümüze değin taşwan, uzun süre uygulanmiŞ olan bu görüş ile güçlenen kilise aileyi de denetimi altma alm1ş ve bu konuda düzenleyici hükümler getirerek boşanmayi yasaklamJştlf. Kilise bunu yaparken /sa Peygamberin Inci/'e yansJmJş sözlerini kendisine dayanak yapm1ş olup ancak bu sözlerin metni ve içeriği hakkmda bir görüş birliği bulunmamaktad!f. 12

Kato/ik kilisesinin ailenin kutsalllğJ ve devamllliği için benimsemiş olduğu

bu sistemin sakmeali sonuçlar doğurduğu zaman içerisinde görülünce,

Protestanllğm da baskiSI ile boşanma kabul görmeye başlayan bir kurum

olmuştur.13 _Günümüzde_{, evlilik}_birliğinin_{ancak ölümle son}_bu/acağm1_{öne süren}

bu sistemin uygulanma kabiliyeti kalmamJştlf.

1.1.2. Boşanma Serbestfiği Sistemi

Boşanmayi serbest k1/an bu sistemin temelinde bireyci düşünce yer almaktad!f. Evlilik, eşierin kendi iradeleri ile kuru/abiidiğine göre yine eşierin

serbest iradeleri ile ortadan kaldmlabilmelidir. 14

1

°

_FEYZ_i_OG_LU_{, Fey}_{zi N}_ec_mettin₁_Ö_Z_A_K_M_A_N_,_H._C_umhur₁_SAR_I_A_L_{, M}_._E_nis._A_il_{e Hu}_k_u_ku_{, 3}_.

Baskı, istanbul 1986, s.244. TEKiNAY, S. Sulhi. Türk Aile Hukuku, 7. Baskı, istanbul, 1990, s. 116; AKINTÜRK, Turgut. Aile Hukuku, Yenilenmiş 9. Bası, istanbul, 2004, s. 227.

11 _GE_N_ÇCA_N_{, s}_.11₅_.

12 _H_A_T_E_Mi_/S_ER_OZA_N_{, s}_.₂₀₆_._;_G_Ü_{RSOY, Ke}_{mal T.}_B_oşanma_Hukukunu_n_Tarih_i_G_eli_ş_i_mine Genel Bir BaklŞ ve Boşanma Sebeplerine En Yeni Eğilimler, Ankara Hukuk Fakültesi Ellinci Yıl Armağanı 1925-1975, C. ll, Boşanma Hukuku Haftası Ankara, 1977, s. 2.: YALÇINKAYA, Namık 1 KALELi, Şakır. Boşanma Hukuku. C.l .Ankara 1988, s. 12.

13 _GÜ_R_{SOY, s}_.₃

14 _AT_EŞ,_Tu_r_a_n_._"_M_e_d_e_{ni K}_a_nun_'_d_a_Bo_şa_nm_a_", _Leg_a_{l Huku}_k_D_e_r_gi_s_i_,_Yıl_:4,_S_._{39, M}_{art 2}_006,

s.741; SAYAR, ihsan. Evlilik ve Boşanma Hükümleri, izmir 1961, s.21; CiN, Halil. Eski

(20)

Serbest boşanma sistemi eşierin kaprisli tutumianna ve özellikle keyfifiğe yol açacağtndan eleştirilmektedir.15

Roma, Cermen, Babil, ibrani ve islam Hukukunda16 eşierin karştltklt

anlaşmalanyla ya da tek taraflt beyanla boşanma söz konusu olabiliyordu. Türk Hukukunda 3444 saytlt kanun ile yaptlan değişiklikle ktsmen benimsenen ve yeni Medeni kanunda da kabul gören bu sistemin etkisi ile tarafiann anlaşmast

halinde diğer bazt şartlannda varltğt ile hakim karan ile boşanma imkant getirilmiştir.17 _Boşanmayt_{tamamen tarafiann iradesine btrakan bu sistemin}

günümüzdeki şartlannda uygu/anmasmda birçok sakmcast açtkttr.

1.1.3. Hakim Hükmüne Dayandtran Sistem

Çağdaş ülkelerde uygulanan sistem belirli sebeplere dayanarak hakim

karanyla boşanma sistemidir. Bu sistemde boşanma konusunda kanunda

belirlenen bir sebebe dayantlmaktadtr. 4721 saytlt Türk Medeni Kanunu da bu

görüşe dayanmaktadtr. 7 43 saytlt Türk Medeni Kanunu önceki hukukumuzda

boşanmak için yasal bir sebep aranmadtğt için 7 43 saytlt Türk Kanunu

Medenisinin boşanma hükümleri devrimci bir karakter taştmaktadtr.18

Hukukumuzda Boşanma, 2. Baskı, Konya 1 988., s.18; FEYZiOGLU.Feyzi Necmettim /ÖZAKMAN,Cumhur /SARIAL, s.249; GÜRSOY, s.129; CANSEL, Erol. "Boşanmanın Dayandığı Esaslar", Boşanma Hukuku Haftasi Ankara Hukuk Fakültesi Ellinci Yil Armağam, C. ll, Ankara, 1977, s.72; YALÇINKAYA, Namık /KALELi, Şakir, s.17 vd.; KARA, Nazmiye. Boşanma

Sebeplerinde Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması Kavramı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaymlanmam1ş Yüksek Lisans Tezi, 2004, s.5; VELiDEDEOGLU, Hıfzı Veldet. Boşanma Sebeplerinin Hukuk Tarihi, Kilise Hukuku ve Hukuk Politikasi Bakimmdan Umumi Surette Tetkiki, Cemil Bilsel'e Armağan, istanbul, 1939, s.671.

15 _{FEYZiOGLU, 1986, akt. GENÇCAN, s.116.}

16 _{ÇANDARLI, Zahid 1 BERKi, Osman}_Fazıl._{Medeni Kanun ve Dev}_letler_{Hususi Hukukunda}

Boşanma- Ayn/1k ve buna Müstedair Yargitay Karar/an. Ankara 1949, s.3; GEDiK, Fuat. Boşanma iBD. C. XXVIII. 1954/6. s. 346. BERKi, Osman Fazıl. Türk Hususi Oüvelinde Boşanma ve Ayn/1k, istanbul 1943, s.107-117. AKGÜNDÜZ, Ahmet. Türk islam Hukuk Tarihi,

Oze/ Hukuk, C.2, istanbul 1990, s.99 vd. ÜÇOK, Çoşkun 1 MUMCU, Ahmet 1 BOZKURT, Gülnihal. Türk Hukuk Tarihi, 13. Baskı, Ankara, 2008, s.11 9. KARAMAN, Hayreddin. Mukayeseli Islam Hukuku, istanbul, 1991, s.296.

17 _{VELiDEDEOGLU,}Hıfzı _Veldet."Boşanma _{Sebeplerinin Hukuk T}_ar_ihi,_K_ilis_e_Hukuku_ve_Hukuk

Politikası Bakımından Umumi Surette Tetkiki", Cemi/ Bilse/'e Armağan, istanbul, 1939, s.670.

(21)

Bugün modern hukuk sistemlerinin çok büyük bir k1smJ boşanmayi belirli sebep/erin varl1ğma ve hakimin hükmüne dayanmasi koşuluyla kabul etmişlerdir. örneğin Almanya'da, Fransa'da, isviçre'de bu sistem geçerlidir. 19

Bu sistemde hem evlilik sistemi hem de taraffarkorunmaktad!f.

1.2. Boşanma Sebeplerinin Dayandiği ilkeler

Türk boşanma hukukuna göre, evlifiği sona erdiren çeşitli sebepler vardlf. Bunlar ölüm, gaiplik, cinsiyet değişikliği, hükümsüzlük halleri ve boşanmad!f. Kanun koyucu taşJdJğJ önemden dolayi boşanmaya, Medeni Kanunda ayn bir bölüm aylfmJş ve boşanmayi bağJmsJz olarak düzenlemiştir.20 _{Devletler hukuk}

politikasmda boşanma sebeplerini belirlerken dayanacaği ilkeleri kendi toplumunun özelliklerini temel alarak gözetlemektedir.

Boşanma hukukuna yön veren ilkeler beş ana başlik altmda incelenmektedir21

:

1 -Kusur ilkesi, 2 - Evlilik Birliğinin Temelden SarsJ!masJ ilkesi, 3 - irade ilkesi, 4- Elverişsizlik ilkesi, 5- Fiili (Eylemli) Ayni! k ilkesi

1.2.1. Kusur ilkesi

Bu ilkeye göre, genel sebeple boşanmaya karar verilebilmesi için

eşierden birinin mutlaka kusurlu olmasi gerekir. 22 _{Kusur ilkesinde ancak}

kusursuz olan eş boşanma davasi açabilir, kusurlu eşe ise dava açma hakki

tanmmam1ştJr.23 _{Çünkü bu ilke aç1smdan, ortak}_yaşam_{ve evlilik}_birliği_yalmzca

kusursuz eş bakimmdan çekilmez hale gelmiş sayJ!maktad!f. 24

19 _AKINTÜRK_,_Turgut₁_ATEŞ_{KARAMAN, D}_e_{rya. Aile}_Hukuku,_13._B_as_ı, _is_ta_nbul_{2011. s.239;}

KARA, Nazmiye s.6; TEZGEL, Mehmet. Türk Hukukunda Yabancı Boşanma Kararlarının

Tanınması ve Tenfizi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaym/anmamiŞ Yüksek Lisans Tezi, 2011, s. 7.

20 _AKINTÜRK,_T_urgut. _Yeni_Medeni_Kanuna_UyarlanmiŞ_{Aile Hukuku, Cilt}_ll, _{Ankara, Beta,}₆_.

Bası, 2008, s.225

21 _GE_N_ÇCA_N_,Ömer_Uğur_s.128._{YALÇINKAYA,Namık/}_KALELi,_Şakir_s.₂₈

22 _Başka_bir_{anlatımla boşanmak ist}_e_y_en_{eş davalının}_hare_ket_l_er_i_n_i_n_iradi_olması_du_ru_m_unda

ancak bir boşanma kararı elde edebilecektir. GENÇCAN, s.129.

23 _KÖPRÜLÜ,_B_ül_e_nt/_KANETi,_Se_lim._Aile_H_ukuku_,_i_s_tanbul_,_{1986, s.143; AKINTÜRK, s.}₂₃₀_. 24 _{KÖPRÜLÜ/ KANETi,}_s_{. 14}₃_.

(22)

Türk Medeni Kanununda ak1/ hastafiği d1şmdaki boşanmanm özel sebeplerinde kusur ilkesine yer verilmiştir25 _{Zina, hayata kast, pek kötü ve onur}

kmc1 davramş gibi boşanma sebeplerinde kusursuz veya daha az kusurlu eş

dava hakkma sahiptir. Evlilik birliğinin temelinden sanlmasi boşanma sebebinde davacmm kusurunun daha ağlf olmasi durumunda davaimm itiraz hakkim kullanmasi hakkm kötüye kullamlmasJ niteliğinde ise ve evliliğin devammda taraflar aç1smda korunmaya değer yarar kalmadiği anlaşJ!mJş ise boşanmaya

karar verilebileceği kabul edilmiştir.26_Böylece_kusurlu_eşe_{de dava açma hakki}

tamnmiŞ ve kusur bir itiraz olmaktan Çikartiiarak defi haline getirilmiştir

Günümüzde bu ilkelerin sakmcalan dikkate almarak kusur ilkesi

boşanmanm dayandiği esaslar arasmdan ÇJkanlmakta, gerek boşanma

nedenleri gerekse boşanma sonuçlan aç1smdan kusurdan uzaklaşJ!maktad!f.

Medeni Kanunumuzda bu ilke hem boşanma nedenleri hem de sonuçlan aç1smdan halen var!JğmJ sürdürmekte olup kusuru ile özel sebep/erin

oluşumuna sebebiyet veren eş karş1smda zarar gören eşin boşanma hakki vardlf.

1.2.2. irade ilkesi

Evlilik birliği, tarafiann iradesiyle kurulduğuna göre yine on/ann iradesiyle sona erebilmektedir. irade ilkesine göre boşanmak için eşierin nzalan yeterlidir. 27

irade ilkesinin kabulünün serbest boşanma görüşü aniamma gelmesi,

evlendikten sonra eşierin kişiliklerini bağlayan bir niteliğe sahip olmasi ve bu nedenlerle evlenmenin kuruluşunda kabul edilen bu ilkenin evlenmenin sona ermesinde uygulanmamasi gerekmektedir.28

Yine bu ilkeye karş1 Çikan baz1 yazarlar, evlilik birliği kurulduktan sonra

eşierin i kİ ayn taraf olmaktan ÇJktJğmJ, boşanmamn sadece eşleri değil, aym

25 ZEVKLiLER/ ACARBEY /GÖKYAYLA, s.971.

26 OGUZMAN, M. Kemal 1 DURAL, Mustafa. Aile Hukuku, 3. Baskı istanbul 2001, s.127.

27GENÇCAN, S. 129.

(23)

zamanda çocuk/an, eşierin ailelerini ve toplumu ilgilendiren bir konu haline

geldiğini, bu durumun da evlenmenin tarafiann iradeleriyle her zaman ortadan kaldm/abilecek bir sözleşme olmasmt engellemesi sebebi ile evlilik birliğinin

ortadan kaldm/masmda irade ilkesinin uygulanmasmm mümkün olmadtğt fikrini sa vunmaktadtrlar. 29

1.2.3. Evlilik Birliğinin Sars1lmas1 ilkesi

Evlilik birliğinin temelinden sarstlmast ilkesine göre boşanmak için kusur zorunlu değildir. Tarafiann biri veya ikisi kusurlu olabileceği gibi her ikisi de kusurlu olmayabilir. 30 _{Bu durumda ise} _eşierden_{birine kusur atfedilmeden}

boşanmaya imkan sağlanmast gerekmektedir.

Temelden sarst/ma ilkesinde boşanma için tüm koşullar oluşsa dahi,

eşierden birinin başvurusu olmadtkça, tarafiann boşanmalan mümkün bulunmamaktadi r. 31

Builkede eşierin evlifiği devam ettirme inanet kalmamtş, dir/ik, güven ve

mutluluk bozulmuşsa evliliğin sona erdiğini kabul etmek gerekir. Çünkü kusura dayanan boşanma nedenleri Medeni Kanunda tek tek saytlmtş olmasma

rağmen, evlilik birliğinin hangi hallerde temelinden sarstlmtş olacağt kanunda

belirtilmemiştir. 32

1.2.4. Elverişsizlik ilkesi

Eşierden birinin bedensel bozukluk veya ruhsal bozukluk sebebiyle yükümlülüklerini yerine getirmeyecek hale gelmişse boşanmaya hükmedilir.

Elverişsizlik ilkesine göre aşağtdaki örnekler verilmektedir33:

29 _{KÖPRÜLÜ/ KANETi,}_s_.14_3;_SAYMEN,_F_er_it_Hakkı_{1 ELBiR,}_Ha_lid_Kemal._Türk_Medeni Hukuku, istanbul , 1960, s. 238.

3o GENÇCAN, s.130

31 _AN_IL_,_Yaşa_r_{Şahin. Boşanma}_Se_b_e_bi_Olarak_Evlilik_Birliğinin_{Temelinden Sarsilmasi}

Geçimsizlik, istanbul, 2008, s.21.

3_2TUTUMLU_,_M_e_hm_e_t_Akif._Evliliğin_Butlam_{, Boşanma,}_{Aynl1k Sebepleri}_ve_Boşanma_nm_Hukuki

Sonuç/an, Ankara, 2002, s. 261.

33GENÇCAN, s.131.

(24)

1 - Akli hastaliği, 2 - lktidarsJz!Jk, 3 - Cinsel sap1kllk, 4 - KJsJrllk,

5 - BulaşJcJ ve iğrenç hastalik, 6 - Gelecek soylar için tehlikeli hastalik,

7-Alkolizm.

Elverişsizlik ilkesi ile evlilik birliğini temelden sarsJ!masJ ilkesi arasmda sJkl bir bağ bulunmaktad!f ve çoğunlukla eşierden birindeki elverişsizlik hali evlilik birliğinin temelden sars1/masma sebep olmaktad!f.34

1.2.5. Eylemli Aynltk ilkesi

Bu ilkeye göre, boşanmaya hükmedilebilmesi için eşierin belirli bir süre boyunca bir araya gelmemiş olmalan yeterlidir 35 _Evlilik, _{eşierin yaşamlanm}

birlikte sürdürmelerini gerektirir. Eğer eş/erde, ortak yaşami sürdürme iradesi, inanci, isteği kalmamiş, eş/er uzun zamandan beri bir araya gelmiyor ve evlilik

birliğinin devamm1 istemiyorlar ise artik ortada fiili bir aynllk vardlf ve fiili aynllk ilkesine dayamlarak boşanma talep edilebilir. 36

1.2.6. Türk Medeni Kanununun Benimsediği ilkeler

Medeni Kanun düzenienirken sadece bir tek ilkeye bağ/1 kallnmam1ş ve

boşanma sebeplerine göre farkli ilkeler benimsenmiştir. 37 _{4721 saylll Türk}

Medeni Kanunu ilkeler bazmda karma sisteme yer vermiştir. Başka bir anlatJmla

boşanma sebeplerinin tek tipten oluşmadJğmJ baz1 boşanma sebeplerinde birden çok ilkeye dayamlm1ş olduğunu gözlemlemekteyiz. 38

Kusur ilkesini n;

1 - Zina sebebiyle boşanma (TMK. m. 161) , 2 - Hayata kast sebebiyle

boşanma (TMK. m. 162) , 3 - Pek kötü veya onur kmc1 davramş

sebebiyle boşanma (TMK. m. 162) , 4 - Suç işleme sebebiyle boşanma

(TMK. m. 163), 5- Terk sebebiyle boşanma (TMK. m. 164) davalan nda,

34 _FEYZiOGLU_/ÖZAKMAN_{1 SARIAL,}_{M Enis}_s.254.

35 _KÖPRÜLÜ/_KANE_T_i,_{s.144; YALÇINKAYA,Namık/ KALELi,Şakir}_s.3₈

36_{KÖPRÜLÜ/KANETi, s.144.}

37 _KÖPRÜLÜ/_KAN_ET_i,_s.₁₄₄_;_{YALÇINKAY Al}_KAL_E_Li_,_s.₃₈_.

(25)

Elverişsizlik ve evlilik birliğinin sarsilmasi ilkesinin akli hastafiği sebebiyle

boşanma (TMK. m. 165) davalannda,

Evlilik birliğinin sarsilmasi ilkesinin evlilik birliğinin temelinden sarsilmasi sebebiyle boşanma (TMK. m. 166 f. 1-1/)davalannda,

K1smen irade ilkesi, k1smen de evlilik birliğinin sarsilmasi ilkesinin

anlaşmali boşanma (TMK. m. 166 f. lll) davalannda,

Eylemli aynl!k ilkesinin eylemli aynl!k sebebiyle boşanma (TMK. m. 166 f. IV) davalannda benimsenmiş olduğunu söyleyebiliriz.39

Tüm verilerden yola Çikarak, boşanmanm sebepleri bakimmdan Medeni Kanunun tüm ilkeleri benimseyerek karma bir sisteme yer verdiğini söylemek yerinde olacaktJr.40

1.3. Boşanma Sebepleri

Boşanma, Türk Hukuk sisteminde sadece kanunda sayJim/ş olan sebeplerden birinin varfiği halinde ve bu sebebin hakim taratmdan tespiti ve

boşanma yönünde vereceği karanyla gerçekleşmektedir.41

Türk Medeni Kanunu'nda sayJim/ş olan sebepler sJmriJ say1da olup,

özellikleri ve kapsamlan bakimmdan birbirinden çok farkl!dJr. Bu nedenler

arasmdaki farkl!l!klara dayamlarak boşanma nedenleri çeşitlere aynlmaktadJr.

Boşanma nedenlerinin çeşitlerini belirlemek amac1 ile iki farkli aynm yapiimaktadir. Bu aynmlardan birisi, "Özel Boşanma Nedenleri, Genel Boşanma Nedenleri"; diğeri ise "Mutlak Boşanma Nedenleri, Nisbi Boşanma Nedenleri"

şeklindedir. 42

39 AKINTÜRK, s. 232. 40 AKINTÜRK, s. 232.

41 _KÖPR_ÜLÜ_/_K_A_N_ET_i_{, s}_.14_5;_AK_IN_T_Ü_R_K_,_s_.₂₀₈_.

42_FEYZ_i_OG_LU_/ÖZAK_M_A_N_/SAR_I_A_L_s_._{284; SAY}_M_E_N,_Fer_it_Hakk_ı_/E_L_B_i_R_,_Ha_{l i}_t_k_ema_l_s_.1₄_1-1_42;

ZEVKLiLER/ACARBEY/GÖKYAYLA, s.975; AKINTÜRK, s.251-252; VELiDEDEOGLU, s.166.

(26)

1.3.1. Konu/anna Göre Boşanma Sebepleri

4721 saytlt Türk Medeni Kanununda boşanma konusunda yer alan özel

boşanma sebepleri, genel boşanma sebepleri biçimindeki aytrma geleneği

isviçre'den (kaynak yasadan) farkit olarak aynen sürü/müştür. 43 _{Medeni Kanun,}

boşanmaya imkan veren sebepleri altt madde içinde düzenlemiştir (161- 166). Bu sebepler değişik açtiardan smtflandmlabilir. Bir ktstm sebepler, davaimm kusuruna bağlt olduğu halde, diğerlerinde kusurun bulunmast aranmamaktadtr. Kusura dayanan boşanma halinde müeyyide teşkil eden boşanmanm; kusura dayanmayan boşanma halinde evlenmenin if/asma dayanan boşanmanm varltğtndan söz edilir. Bir ktstm sebeplerde evlilik birliğinin çekilmez (sarstlmtş) hale gelmesi arandtğt halde, diğerlerinde aranmamtşttr. Evlilik birliğinin

çekilmez (sarstlmtş) hale gelmesi şartmt arayan sebeplere, nisbi (takdire bağli) boşanma sebebi; bu şartm aranmadtğt boşanma sebeplerine mutlak boşanma

sebebi denilmektedir. Bazt boşanma sebepleri kanunda özel olarak

düzenlendiği için bunlara özel boşanma sebebi denirken; TMK 166'da

düzenlenmiş olan evlilik birliğinin sarstlmast (geçimsizlik, çekilmezlik)ise

boşanmanm genel sebebi olarak adlandmlmaktadtr. 44

Aşağtda boşanma sebepleri özel ve genel aymmma göre incelenecektir.

1.3.1.1. Özel Boşanma Sebepleri

4721 saytlt Türk Medeni Kanunu'na göre özel boşanma sebepleri beş

maddede düzenlenmiştir: 45

1 - Zina (TMK. m 161) , 2 - Hayata kast, 3 - Pek kötü veya onur kmct

davramş (TMK. m 162) , 4 - Suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme (TMK. m. 163) , 5- Terk (TMK. m. 164) , 6- Akti hastaltğt (TMK. m. 165) dtr.

43 _BAŞ_PIN_AR,_Ve_y_se_l._Yen_{i Türk M}_eden_i_Ka_nu_n_u_Ha_kkın_da_B_az_{ı Dü}_şü_n_ce_l_e_r_._Ga_z_i_O_n_i_versitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Haziran-Aralık 1999, Cilt. lll, Sayı. 1-2, s. 49-59.

44 DURAL/ ÖGÜZ/ GÜMÜŞ, s.103. 45 GENÇCAN, s.135

(27)

Gibi yukanda say1/an koşul/ann oluşmasi gerekir ki özel boşanma

sebepleri oluşa bilsin.

Bu boşanma nedenleri sJmrlayJcJ olarak belirlenmiş olup bu nedenler

d1şmdaki nedenlere dayamlarak boşanma davasi aç1/amaz.

1.3.1.1.1. Zina

TMK. m. 161'de düzenlenen zina, kusura dayall mutlak ve özel bir

boşanma sebebidir. Zina eşierden birinin, evlilik birliği devam ederken, karş1

cinsten bir kişi ile isteyerek cinsi münasebette bulunmasi olarak tammlanmaktad!f. Zina mutlak bir boşanma sebebi olduğundan zinanm varliği

halinde aynca bunun evlilik birliğini temelden sarsm1ş olup olmadiği

araştmlmaks1zm boşanma kara n verilmelidir. 46 _{ister kadm isterse erkek}

aç1smdan olsun evlilik s!fasmda karş1 cins ile tek bir cinsi münasebet bile zinayi

oluşturur.47 _{Gerçekten TMK. m. 1611/'de} _"Eş/erden_{biri zina ederse}_,_{diğer eş} boşanma davasi açabilir" denilmektedir. Zina evrensel bir boşanma sebebidir. 48 Ancak yasada zinadan hangi hareketin kast edildiği açJklanmamJştlf. 49

Fakat zina eden taratm kusurlu bulunmasi gerekir. Eş bilerek ve

isteyerek zina yapm1ş olmall yani bu eylem iradi olarak gerçekleştirilmelidir. Aksi takdirde cebir ve tehdit ile bayJ!tJ!arak veya uyuşturucu verilerek cinsel ilişkide

bulunulmasi zina olarak kabul edilemez.

Zina sebebiyle boşanma karan verilebilmesi için çeşitli koşul/ann oluşmasi gerekmektedir. Bunlar; evlilik, cinsel ilişki ve kusur koşuludur. Bunda evlilik hukuken kurulmuş olma!Jd!f. Bunda batJ/ evlilikte, gaiblik karannda, ayn!Jk karannda, ayn konut edinme karannda, evlilik tescil edilmese de uygulanmasi kaçmJ!mazdlf.

Zina fiilinin tespiti çoğu zaman zordur. Bu sebeple ispat edilen çeşitli

olaylar ve olgular bir zinamn bulunduğu hususunda hakime kanaat verdiği

46 DURAL /ÖGÜZ /GÜMÜŞ s.102; GENÇCAN, s.135. 47 DURAL /ÖGÜZ /GÜMÜŞ, 104.

4a GENÇCAN, s.135.

49 _HA_FIZOG_ULLARI,_Ze_ki._Z_in_{a Cü}_rümleri_._i_sta_{nbul, 1}_{983, s.1}₁₈_.

(28)

takdirde zinanm varltğt suçüstü tespit edilmese bile hakim boşanma karart verebilir. örneğin eşi seyahatte olan diğer eş hiçbir makul sebep yokken karşt cins ile geceyi evde yalmz geçirmişse zinanm varltğt kabul edilebilir. Nitekim Yargitay uygulamalannda tsstz bir yerde beraber bulunmak, yatak odasmda yan çtplak görülmek50, eşten ayn olduğu sürede çocuk sahibi olmak gibi durumlar zina olarak kabul edilmiştir.

Zinadan söz edebilmek için evlenmenin geçerli olmast gerekmez. Ev-lenmenin yaptlmasmdan itibaren, butlan karannm kesinleşmesine kadar olan sürede, eşierden birinin evlilik dtşt cinsi münasebette bulunmast durumunda da zina vardtr. 51

1.3.1.1.2. Hayata Kast, Pek Kötü veya Onur K1ncl Davramş

Hayata kast (TMK. m. 162) 4721 saytlt Türk Medeni Kanununun

düzenlediği özel boşanma52 _{sebeplerindendir. Hayata kast}_(TMK._{m. 162) aym}

zamanda 4721 saytlt Türk Medeni Kanununun düzenlediği mutlak boşanma53

sebeplerindendir.

Hayata kast, eşierden birinin, diğer eşin yaşamma son verme amactyla

yapttğt eylemleri ifade etmektedir.54 _{Hayata kast bizzat öldürmeye} _teşebbüs

tarzmda olabileceği gibi, diğer eşi intihara teşvik etmek ya da onun intiharmt bilerek önlememek tarzmda olabilir.55 _{Öldürme amact olmadan hayata kast}

nedeniyle boşanma karart verilerneyeceği gibi öldürme amact taştyan hiçbir

50_{Y.2.HD 23.09.1993}_tarih_{ve 7903-7941}_sayı,_YKD,_{1994. 8.5,}_s.716

51 DURAL/ ÖGÜZ/ GÜMÜŞ, s.105.

52₄₇₂₁_sa_yılı_{Türk Medeni Kanununa}_{gore özel}_boşanma_{sebepleri zina (TMK. m.}_{161), hayata}

kast (TMK. m. 162), pek kötü veya onur kırıcı davranış (TMK. m. 163), terk (TMK. m. 164), akıl hastalığı (TMK. m. 165) dir.

53 ₄₇₂₁_{sayılı Türk Medeni}_Kanununun_{düzenlediği}_mutlak_boşanma_sebepleri_ise_zina₍_TMK._m.

161), hayata kast (TMK. m. 162), pek kötü onur kırıcı davranış (TMK. m.162), terk (TMK. m. 164), anlaşmalı boşanma (TMK. m. 166 f. lll), eylemli ayrılık sebebiyle boşanma (TMK. m. 166 IV) dir.

54 _HEL_{V ACI, Serap}_._i_{sviçre ve}_Türk_Hukuklarmda_Boşanma_Sebep_l_{eri, Prof. Dr. ömer}_T_eoman'a

55. Yaş Günü Armağanı, C. ll, istanbul 2002, s.1151-1169.

55 _{DURALIÖGÜZ/GÜMÜŞ,}_{,s. 10}_7;_{ZEVKLiLER,aydın/ ACABEY,M}_._Beşi_r_{1 GÖKYAYLA, K}_.E_mre

(29)

haztr/tk ve fiilde bulunulmadan öldürme kasttm sözle açtklamak, bu konuda tehditler yapmak da hayata kast nedeniyle boşanma konusunu oluşturmaz.

Pek fena muamele ile de cismani kötü muamele/er, yani zulüm, işkence, ağtr eziyet, dövmek, aç btrakmak ve benzeri durumlar kastedilir. Onur kmct

davramş ile ise diğer eşin onuruna, kendisi ile ilgili değerlerine, aile bütünlüğüne ağtr saidmda bulunmak, hakaret etmek gibi eşin yüzüne karşt yada yokluğunda

yaptlan küçük düşürücü söz ve davramşlardtr Ağtr hakaretlerde bu kapsamda

değerlendirilir.

Bu durumlarda kusura dayanan bir boşanma sebebi mevcuttur. Hakimin

boşanmaya karar verrnek için aynca evliliğin çekilmez hale gelip gelmediğini araşttrmast gerekmez Ancak pek fena muamele ve onur kinci davramş halinde bu durum/ann var olup olmadtğt tayin edilirken bu eylemlerin evliliğe yapttğt etki göz önünde tutulur. Burada da zina hükmünde yer alan hak düşürücü sürelerin geçmesi ve af ile dava hakkt ortadan kalkacakttr.

1.3.1.1.3. Suç işleme ve haysiyetsiz hayat sürme

TMK. m. 163'de bu boşanma sebebi kusura dayalt özel fakat nisbi

boşanma sebebi olarak yer almtşttr.56 _Türkİye_Cumhuriyeti_Anayasast_'_nda_yüz

ktzarttct suç olarak amlmaktadtr. Bir eşi rezil eden, küçük düşüren örneğin

zimmet, irtikap, ihtilas, rüşvet, uyuşturucu ticareti, htrstzltk, dolandmctltk, zina, kasten adam öldürme gibi suçlardan dolayt suçlarda eş boşanma talebinde bulunabilir.

Bu suç/ann işlenmesi halinde bu sebebe dayalt boşanma nedeni nisbi

boşanma nedeni olarak kabul edildiğinden bu durumlarda hakim, bu sebep

56 _önceki_{MK. 'da}_{bu sebep}_mutlak_sayılmakta_ve_{diğer eş}_i_ç_in_ç_e_k_{ilmezlik hali}_n_in_kanı_t_ianmasına gerek duyulmadan boşanmaya karar verilmekteydi. Yeni Medeni Kanunun Aile Hukukuna

Getirdiği Yenilikler ve Uygulanması Sempozyumu, s. 201.

(30)

dolayJsJyla ortak hayatm diğer eş için çekilme gelip gelmediğini araştirmak zorundadi r. 57

Küçük düşürücü bir suç işlemenin 4721 saylll Türk Medeni Kanununun m.163 hükmüne göre boşanma sebebi olabilmesi için eylemin evlendikten sonra

yapiimiş olmasi gerekir.58 _Aym_şekilde_{yüz kJzartJcJ suçlardan hüküm}_giyi/miş

bulunmasi gibi bir durumu bilmeksizin evlenilmiş olmasi halinde 4721 saylll Türk Medeni Kanununun m. 149 b. 2 hükmüne göre59 _{evlenmenin iptali dava}

edilebilir. 60

Haysiyetsiz hayatm ise kanunda aç1kça hayat sürme denmesi sebebiyle devamllliği aranacaktir. Aynca bu hallerde, diğer eş için birlikte yaşamanm çekilmez hal almasi şart1 aranmaktadJr. Yine bu hallerde dava süreye

bağlanmamJştJr. 61

Haysiyetsiz hayat sürme, toplumun aniayişma göre, sürekli olarak namus, şeref ve haysiyet kavramlanyla bağdaşmayacak biçimde yaşamaktJr. 62

Randevu evi işletme, ayyaşllk, kumarbazllk, hayat kadim olarak çalişma, uyuşturucu madde ticareti yapma, uyuşturucu düşkünlüğü, evli olmasma rağmen başka erkeklerle düşüp kalkma gibi haller bir kimsenin haysiyetsiz hayat sürdüğüne işaret etmektedir. 63

57 _{ÖZDAMAR, Demet.} _Tü_{rk Hukukunda}_özellikle_Tü_rk_Medeni_K_anu_nu_Hükümleri_K_arş1s_mda

Hukuki (Eski- Yeni Türk Medeni Kanunu ile Karş1laşt1rmal1) Ankara, 2002, s.359. ERGÜN, Zafer.

Boşanma 2. Baskı, Ankara, 2004, s. 65.

58 _{ÖZTAN, Bilge. Aile}_Hukuku_,_Ankara,_2005.s.₇₁₈

59 _Eşinde_bulunmaması_{onunla birlikte}_yaşamayı_{kendisi için}_çekilmez_bir_{duruma sokacak} derecede önemli bir nitelikte yanılarak evlenmişse.

60 _Yüz_kızartıcı_suçlardan _hüküm_{giyilmiş bulunması}_{gibi bir durum bilinmeksizin}_ev_l_e_nilmiş olması halinde 743 sayılı Türk Kanunu Medenisinin 116 ıncı maddesinin ikinci bendinde yer alan eşin niteliğinde hata var sayılırdı. Süresi içerisinde nisbi butlan davası açılabilirdi.

ZEVKLiLER/ACABEY /GÖKYAYLA, s. 893; SAYMEN,Ferit Hakkı /ELBiR, Halit Kemal s.118. 61 DURALIÖGÜZ/GÜMÜŞ, s. 107.

62 HELVACI,Serap s. 1162.

63 _{ZEVKLi LER/}_{ACABEY 1 GÖKYAYLA s.}_{934; OG}_U_Z_MAN/_DURA_L_{, s.11 9;} _V_E_Li_D_E_DEOGLU, Türk Medeni Hukuku, s.206 ..

(31)

1.3.1.1.4. Terk

Terk olgusu (TMK. m. 164), 4721 saytlt Türk Medeni Kanununa göre özel

boşanma64 _{sebeplerinden biridir. Terk aynt zamanda}₄₇₂₁_{saytlt Türk Medeni}

Kanununun düzenlediği mutlak boşanma65 _{sebeplerindendir.}

Kaba bir anlattmla terk, bir eşin ortak hayata son vermesidir. Bu sebeple, ortak konutta oturmaya devam etmek, fakat dargm durmak, cinsi münasebetten kaçmmak, birlikte yemek yememek vb. davrantşlar terk saytlmaz. Ancak, her ortak hayata son vermek amactyla evden aynimak da TMK 164 anlammda terk saytlmaz. Bunun için kanun bazt şartlar öngörmüştür. 66

Fakat her ortak hayata son vermek amactyla evden aynimak da TMK. m. 164 anlammda terk saytlmaz. Terkin boşanma sebebi teşkil edebilmesi için kanunda bazt şartlar öngörülmüştür. Terk sebebiyle boşanma karart verilebilmesi için;67

1- Eşierden biri ortak yaşamdan aynlmtş olmaltdtr, 2- Ortak yaşama son verme kastt bulunmaltdtr, 3 - Aynltk, hukuka aykm olmaltdtr,

4 - Davet edilen konut haztrlanmtş olmaltdtr, 5 -Aile mahkemesince ihtar yaptlmtş olmaltdtr, 6 - ihtann noter taraffmdan yaptlmast istenebilir, 7 -ihtar samimi olmaltdtr, B - ihtar sonuç doğurmaltdtr, 9- Yargtlama usulüne uygun yaptlmtş olmaltdtr.

Yukanda saytlan stralt şekildeki koşul/ann oluşmast gerekir.

64 ₄₇₂₁_say_ılı_Tür_k_Meden_{i K}_a_nunu_{na gö}_r_e_d_i_ğe_r_ö_ze_l_boşa_n_ma_sebep_l_er_i_z_in_a_(T_MK_._m_{. 1}₆_1._),

hayata kast, (TMK. m. 162), pek kötü ve onur kırıcı davranış (TMK. m. 162), suç işleme (TMK.

m. 163), haysiyetsiz hayat sürme (TMK. m. 163), terk (TMK. m. 164), akıl hastalığı (TMK. m.

165), dir.

65 ₄₇₂₁_say_ılı_{Türk M}_{edeni K}_a_nu_n_unu_n_d_ü_ze_nl_ed_i_ğ_i_m_utl_a_k_b_oşanma_se_{bepleri i}_{se z}_i_na₍_TMK._m.

161), hayata kast, (TMK. m. 162), pek kötü ve onur kırıcı davranış (TMK. m. 162), terk (TMK. m.

164), anlaşmalı boşanma (TMK. m. 166 f.lll), eylemli ayrılık sebebiyle boşanma (TMK. m. 166 f. IV) dır.

66 DURAL/ ÖGÜZ/ GÜMÜŞ, s.111. 67 GENÇCAN, s.251

(32)

1.3.1.1.5. Akti Hastaltğt

Akti hastaltğt sebebiyle boşanma Medeni Kanun m. 165'de "Evlilik birliği

içerisinde eşierden birinin akti hastast olup, bu yüzden ortak hayat diğer eş için çekilmez hale gelirse, hastaltğm geçmesine olanak bulunmadtğt resmf sağ/tk

kurulu raporuyla tespit edilmek koşuluyla bu eş boşanma davast açabilir"

şeklinde düzenlenmiştir. Maddede akti hastaltğmm boşanma sebebi teşkil

etmesi için gereken şartlar açtkça belirtilmiştir. 68

Bu nedene dayantlarak boşanma davast açabilmek için, eşierden birinin evlendikten sonra akti hastast olmast, hastaltğm iyileşmesinin imkanstz olmast gerekmektedir. Şizofreni, paranoya gibi akti hastaltklannm iyileşmesinin

imkanstz olduğu kabul edilmektedir. Akti hastaltğt nedeniyle boşanma davast açtlabilmesi için aynca, ortak hayatm diğer eş için çekilmez hale gelmiş olmast da gerekmektedir. Böylece akti hastaltğma nispi boşanma sebebi niteliği

verilmiştir. 69

Akti hastaltğtntn boşanma sebebi olabilmesi için aşağtdaki koşul/ann

gerçekleşmesi gerekmektedir. 70

1- Akti hastaltğt koşulu, 2- lyileşmezlik koşulu, 3- Çekilmezlik koşulu.

Çekilmezliğin var olup olmadtğmt hakim objektif olarak ve diğer eş

yönünden durumu sübjektif olarak takdir eder. Şartiann dava açtldtğt anda devam etmesi halinde, dava her zaman açtlabilir; herhangi bir hak düşürücü

süre söz konusu değildir. Davanm açtimasma tek engel husus, hastaltğm

iyileşebilir olmastdtr. 71

68 _GÖK, _{Abdullah. "Türk}_{Medeni Hukukunda}_Akıl_Hastalığı_Sebebiyle _Boşanma", _i_üSBE,

Yaym/anmamiŞ Yüksek Lisans Tezi, istanbul, 1995.

69 _GÜ_NDÜ_Z,_Evrim._{Milletlerarası}_özel_Hukukta_Boşanma_Sosyal_B_ili_m_ler_E_ns_t_i_tü_sü._Yüksek Lisans Tezi 2004, s.11.

7°GENÇCAN, s.251.