BULGARİSTAN’DAKİ TÜRK ÇOCUKLARININ OKUDUĞUNU
ANLAMA VE YAZILI ANLATIM BECERİLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Mehmet Emre Çelik
DOKTORA TEZİ
SOSYAL BİLGİLER VE TÜRKÇE EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
i
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden itibaren ……..(….) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Mehmet Emre
Soyadı : Çelik
Bölümü : Türkçe Eğitimi
İmza :
Teslim tarihi : 25.11.2016
TEZİN
Türkçe Adı : Bulgaristan’daki Türk Çocuklarının Okuduğunu Anlama ve Yazılı Anlatım Becerilerinin Değerlendirilmesi
İngilizce Adı : The Evaluation of Comprehension and Writing Skills of Turkish Children in Bulgaria
ii
ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Mehmet Emre ÇELİK İmza:
iv
Türkçenin çekilmediği yer vatandır. Yahya Kemâl
v
TEŞEKKÜR
Araştırma sürecinin her aşamasında birçok kişinin yardımından faydalandığımı ifade etmeliyim. Öncelikle çalışma boyunca bilgi ve tecrübeleriyle tezimi yönetip yönlendiren danışmanım sayın Prof. Dr. Muammer NURLU’ya, tez izleme komitemde bulunan diğer hocalarıma, ölçek geliştirme çalışmalarında, verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesinde yardımlarını esirgemeyen Doç. Dr. Taner TUNÇ’a, doktora öğrenimimin her aşamasında sorularımı cevapsız bırakmayan, beni hep destekleyen hocam Prof. Dr. Mehmet AYDIN’a, araştırmalarım sırasında fikirlerinden faydalandığım Arş Gör. İrem URHAN, Arş Gör. Hasan ATMACA, Arş. Gör. Aydın BAYAT, Arş. Gör. Ahmet AYCAN ve Arş. Gör. Burcu BÜR’e teşekkürlerimi sunuyorum.
Ayrıca araştırmanın Bulgaristan’daki uygulama sürecinde yardımlarını gördüğüm, okul idarecilerine, öğretmenlerine, özellikle Leyla MESTAN, Fahri MESTAN, Emine HALİL, Bülent KIRCALI, Ali AKIN, Müzekki AHMET, Nurten REMZİ, Hüseyin TAHSİN, Sevil ARİF, Günel FADLİ, Harun BEKİR ve 2014 yılı Ekim ayında görevde bulunan Hak ve Özgürlükler Hareketi il ve ilçe temsilcilerine, belediye yetkililerine ve tabiî ki sevgili öğrencilere teşekkür ederim.
Bana her zaman güvenip bugünlere gelmemde çok büyük emekleri olan, maddi ve manevi desteklerini hiç esirgemeyen sevgili anne ve babama, çalışmam boyunca beni hep destekleyerek her konuda yardımcı olan sevgili eşim Kübra ve oğlum Kerem Efe’ye sonsuz teşekkürler.
vi
BULGARİSTAN’DAKİ TÜRK ÇOCUKLARININ OKUDUĞUNU
ANLAMA VE YAZILI ANLATIM BECERİLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
(Doktora Tezi)
Mehmet Emre Çelik
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
Aralık 2016
ÖZ
Bulgaristan’daki iki dilli Türk çocuklarının Türkçe okuduğunu anlama ve yazılı anlatım becerileri düzeyini tespit etmeyi amaçlayan bu çalışma, tarama tekniğine dayalı betimsel nitelikli bir araştırmadır. Araştırmanın çalışma grubunu 2014-2015 eğitim-öğretim yılında Bulgaristan’daki Türk nüfusun yoğun yaşadığı Kırcaali ve Şumnu illerinde on iki farklı okulda öğrenim görmekte olan beşinci ve sekizinci sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Ana dili Türkçe ancak eğitim dili Bulgarca olan bu öğrencilere sırasıyla “Kişisel Bilgi Toplama Envanteri”, beşinci ve sekizinci sınıflar için ayrı ayrı “Okuduğunu Anlama Testi” uygulanmış ve öğrencilerin yazılı anlatım becerisi düzeylerini ölçebilmek için beşinci ve sekizinci sınıf öğrencilerine düzeylerine uygun farklı konularda metin yazdırılmıştır. Okuduğunu anlama testlerinin oluşturulmasında ortaokul Türkçe programında yer alan okuma öğrenme alanındaki kazanım maddeleri dikkate alınmıştır. Öğrencilere yazdırılacak metinlerin konularının belirlenmesinde ise uzman görüşüne başvurulmuştur. Araştırmada elde edilen nitel verilerin analizinde SPSS paket programından yararlanılmıştır. Öğrencilerin yazılı anlatım toplam puanları normal dağılım gösterdiği için istatistiksel test tekniklerinden t testi ve ANOVA, öğrencilerin okuduğunu anlama toplam puanları ile kazanımlar düzeyindeki puanları normal dağılım göstermedikleri için Mann-Whitney U ve Kruskall-Wallis H istatistiksel test tekniklerinden yararlanılarak analiz edilmiştir.
vii
Değerlendirmede grupların karşılaştırılması için “t” testi kullanılmıştır. İstatistiksel analiz yapılamayan durumlarda ortalamalar ve standart sapmaların bildirilmesi yoluna gidilmiştir. Araştırma sonucunda Şumnu’daki öğrencilerin, Kırcaali’deki öğrencilere oranla hem okuduğunu anlama testleri hem de yazılı anlatım becerilerinde daha yüksek puan aldıkları ve bu farklılığın anlamlı olduğu görülmüştür. Ayrıca araştırmanın tüm basamaklarında kız öğrencilerin erkek öğrencilere oranla daha başarılı oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Beşinci sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama testinden elde ettikleri ortalama puan, 100 üzerinden 55.74; sekizinci sınıf öğrencilerinin ise ortalama puanı 41.53 bulunmuştur. Beşinci sınıf öğrencilerinin yazılı anlatım puan ortalaması, 100 üzerinden 53.9; sekizinci sınıf öğrencilerinin ortalaması ise 56.48’dir. Araştırmanın sonunda elde edilen bulgulara bağlı olarak Bulgaristan’daki iki dilli Türk çocuklarının eğitim-öğretim koşullarını ve okuma, yazma becerilerini geliştirmeye yönelik öneriler sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler : Türkçe eğitimi, Bulgaristan’da Türkçe eğitimi, okuduğunu anlama, iki dillilik, yazılı anlatım, iki dilli Türk çocukları.
Sayfa Adedi : xxxi+284
viii
THE EVALUATION OF COMPREHENSION AND WRITING SKILLS
OF TURKISH CHILDREN IN BULGARIA
(Ph.D. Thesis)
Mehmet Emre Çelik
GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
December 2016
ABSTRACT
The aim of this study is to determine the level of comprehension and writing skills of Turkish students in Bulgaria. This study is a descriptive research designed as a survey method. The sample of the study consists of fifth and eighth grade students who are teaching in twelve different schools in Kırcaali and Şumnu where the Turkish population is so high. The fifth and eighth grade Turkish students have been given ‘‘the personal information form’’ and ‘‘a comprehension test’’ and the fifth and eighth grade students have been given the written texts on different topics to measure the level of writing skills. During the creation of comprehension tests, it has been paid attention to the comprehension tasks of the Turkish Language Curriculum. During the selection of the topics of the texts, the opinion of the experts has been asked. SPSS program has been used to analyze the data collection. T-test and ANOVA have been used to analyze the writing test results of students and Mann-Whitney U AND Kruskall-Wallis have been used to analyze the comprehension test results of students. T-test has been used to compare the groups. The mean and standard deviation points have been used in case the use of statistical analysis isn’t possible. As a result of study, it is seen that the students teaching in Şumnu took higher points in both comprehension and writing skills tests than the students teaching in Kırcaali. This difference is meaningful. It is also seen that the girls are more successful than the boys in all results of study. It’s achieved that the average point of fifth grade students in comprehension test is 55.74; while the mean of eighth grade students is 41.53.
ix
The average test point of fifth grade students in writing skill test is 53.9; while the mean of eighth grade students is 56.48.
Key words : Turkish education, Turkish education in Bulgaria, comprehension skill, bilingualism, writing skill, bilingual Turkish students
Number of page : xxxi+284
x
İÇİNDEKİLER
TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOPİ İZİN FORMU
………... iETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI
……….……… iiJÜRİ ONAY SAYFASI
………..……… iiiİTHAF
……… ivTEŞEKKÜR
……… vÖZ
……..……… viABSTRACT
……….… viiiİÇİNDEKİLER
………..… xTABLOLAR LİSTESİ
……… xviiŞEKİLLER LİSTESİ
………..…….. xxviiiSİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
……… xxxI. BÖLÜM
……… 1GİRİŞ
……… 1 1. 1. Problem Durumu………..………..…… 1 1. 2. Çalışmanın Önemi………..…….. 3 1. 3. Çalışmanın Amacı……….. 3 1. 4. Varsayımlar………..……. 4 1. 5. Sınırlılıklar………..…….. 5 1. 6. Tanımlar……….. 5 1. 7. İlgili Çalışmalar………..….. 6II. BÖLÜM
……….. 15KAVRAMSAL ÇERÇEVE
………..……. 15xi
2. 1. Bulgaristan Türklerinin Tarihsel Durumu……… 15
2. 1. 1. Bulgar Prensliği Döneminde Bulgaristan Türkleri (1877-1908).. 17
2. 1. 2. Krallık ve Çeşitli Parti İktidarları Döneminde Bulgaristan Türkleri (1908-1944)……… 18
2. 1. 3. Komünist Yönetim Döneminde Bulgaristan Türkleri (1944-1989)………..……. 20
2. 1. 4. Demokratik Dönemde Bulgaristan Türkleri (1989- …)………… 21
2. 2. Bulgaristan’da Türk Eğitim Tarihi ve Türkçe Eğitimi……….…… 26
2. 2. 1. Tanzimat Öncesi Bulgaristan’da Türk Eğitimi………... 26
2. 2. 2. Tanzimat Dönemi Bulgaristan’da Türk Eğitimi……… 28
2. 2. 3. Prenslik Döneminde Bulgaristan’da Türk Eğitimi……….... 30
2. 2. 4. Krallık Döneminde Bulgaristan’da Türk Eğitimi……….. 33
2. 2. 5. Komünizm Döneminde Bulgaristan’da Türk Eğitimi………….. 38
2. 2. 6. Demokratik Dönemde Bulgaristan’da Türk Eğitimi………. 43
2. 3. Bulgaristan’da Türkçe Öğretmeni Yetiştiren Mezun Verir Durumdaki Kurumlar……….. 49
2. 3. 1. Sofya Üniversitesi………... 50
2. 3. 2. Plovdiv (Filibe) Üniversitesi………. 51
2. 3. 3. Sumen (Şumnu) Üniversitesi……… 53
2. 4. Bulgaristan’da Kullanılan Türkçe Ders Kitapları………..….. 54
2. 5. Bulgaristan’daki Türkçe Gazete ve Dergiler……….. 59
2. 5. 1. Bulgaristan’da Yayımlanır Durumdaki Türkçe Gazeteler…….. 60
2. 5. 1. 1 Kırcaali Haber Gazetesi………. 60
2. 5. 1. 2. Ardino’nun Sesi Gazetesi……… 62
2. 5. 2. Bulgaristan’da Yayımlanır Durumdaki Türkçe Dergiler……… 63
2. 5. 2. 1. Müslümanlar………..… 63 2. 5. 2. 2. Hilâl ……… 64 2. 5. 2. 3. Ümit………. 65 2. 5. 2. 4. Mozaik………. 66 2. 5. 2. 5. Alev……….. 67 2. 5. 2. 6. Filiz……….. 68
2. 6. Bulgaristan’da Türk Kültürüne Hizmet Eden Kuruluşlar……….. 69
xii
2. 6. 2. Türk Kültür ve Sanat Derneği………. 2. 6. 3. Ömer Lütfi Kültür Derneği……….
70 71
2. 6. 4. Burgaz ‘Recep Küpçü’ Türk Kültür Merkezi……… 72
2. 6. 5. ‘Güneş’ Türkiye ile Kültürel İlişkiler Derneği……….. 72
2. 6. 6. Kuzey-Doğu Bulgaristan Türkçe Öğretmenler Derneği……….. 72
2. 6. 7. Biz Derneği……… 73
2. 6. 8. Şumnu Kültür Evi Derneği……….. 74
2.7. Dil Hakları……….. 75
2. 7. 1. Dil Haklarına İlişkin Kavramlar………. 76
2. 7. 1. 1. Ana Dil ve Ana Dili………. 76
2. 7. 1. 2. Resmî Dil (Devlet Dili) ve Ulusal Dil………. 77
2. 7. 1. 3. Bölgesel Dil ve Azınlık Dili……… 78
2. 7. 1. 4. Resmî Tek dillilik ve Resmî Çok dillilik……… 78
2. 8. Dil Politikaları……….. 79
2. 8. 1. Eğitim Alanındaki Dil Politikaları……….. 81
2. 9. Avrupa Birliği Dil Politikası……… 86
2. 9. 1. Bulgaristan’ın Dil Politikası………. 90
2. 9. 1. 1. Anayasa ve Yasalar Bağlamında Bulgaristan’ın Dil Politikası……… 93
2. 10. İki Dillilik………. 95
2. 10. 1. İki Dillilik Türleri……… 98
2. 10. 1. 1. İkinci Dilin Edinilmesi Koşullarına Göre……….. 98
2. 10. 1. 2. Dilsel Ölçütlere Göre……… 99
2. 10. 1. 3. Sosyo-psikobilimsel Ölçütlere Göre……… 99
2. 10. 2. Toplumsal ve Bireysel İki dillilik……….. 101
2. 10. 2. 1. Seçkin İki dilliler……… 101
2. 10. 2. 2. Dilsel Çoğunluğa Mensup İki Dilli Çocuklar…………. 2. 10. 2. 3. İki Dilli Aileye Mensup İki Dilli Çocuklar……… 102 103 2. 10. 2. 4. Dilsel Azınlığa Mensup İki Dilli Çocuklar……… 103
2. 10. 3. Kod Değiştirme (Code Switching)……… 104
2. 10. 4. Kod Karıştırma (Code Mixing)……… 105
2. 10. 5. Yarı-dillilik (Semi-lingualism)………. 105
xiii
2. 10. 6. 1. Azınlık Diline Mensup Çocukların Eğitimi……… 108
2. 10. 6. 2. Çoğunluk Diline Mensup Çocukların Eğitimi………… 109
2. 10. 7. Bulgaristan Türkleri özelinde iki dillilik………. 111
2. 10. 7. 1. Bulgaristan’daki iki dilli Türklerin karşılaştığı dil ile ilgili zorluklar……… 113
III. BÖLÜM
……….. 121YÖNTEM
……… 1213. 1. Araştırmanın Yöntemi……… 121
3. 2. Çalışmanın Evren ve Örneklemi……… 121
3. 2. 1. Kırcaali İlindeki Örnekleme Giren Okullar……….. 122
3. 2. 1. 1. Kroçlov Yovorov İlköğretim Okulu……… 122
3. 2. 1. 2. İvan Vazof İlköğretim Okulu……… 123
3. 2. 1. 3. Sveti Sveti Kiril ve Metodiy İlköğretim Okulu………… 123
3. 2. 1. 4. Hristo Smirnenski İlköğretim Okulu……… 123
3. 2. 1. 5. Sveti Sveti Kiril ve Metodiy İlköğretim Okulu………… 124
3. 2. 1. 6. Anton Semiyonoviç Makarenko İlköğretim Okulu……. 124
3. 2. 1. 7. Hristo Botev İlköğretim Okulu……….. 124
3. 2. 1. 8. Hristo Botev İlköğretim Okulu………. 124
3. 2. 2. Şumnu İlindeki Örnekleme Giren Okullar………. 125
3. 2. 2. 1. Dimitar Blagoev İlköğretim Okulu……….. 125
3. 2. 2. 2. Georgi Staykov Rakovski İlköğretim Okulu……… 125
3. 2. 2. 3. Nikola Yankov Vaptsarov İlköğretim Okulu……… 125
3. 2. 2. 4. Hristo Smirnenski İlköğretim Okulu………. 126
3. 3. Veri Toplama Araçları………. 126
3. 4. Verilerin Toplanması……… 129
3. 5. Verilerin Analizi……… 130
IV. BÖLÜM
……… 131BULGU VE YORUMLAR
………. 1314. 1. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Sosyokültürel ve Demografik Özelliklerinin Dağılımı Nedir?... 131 4. 2. Çalışma Grubundaki Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu
xiv
Düzeyleri Nedir?... 143 4. 3. Çalışma Grubundaki Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu
Anlama Testindeki Kazanımlara Çeşitli Değişkenler Açısından Ulaşma
Düzeyleri Nedir?... 154 4. 4. Çalışma Grubundaki Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puan
Ortalamaları Çeşitli Değişkenler Açısından Herhangi Bir Anlamlılık
Göstermekte midir?... 166 4. 5. Çalışma Grubundaki Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puan
Ortalamaları Çeşitli Değişkenler Açısından Herhangi Bir Anlamlılık
Göstermekte midir?... 173 4. 6. Çalışma Grubundaki Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu
Anlama Testi Puanları Çeşitli Değişkenler Açısından Anlamlı Farklılık
Göstermekte midir?... 180 4. 7. Çalışma Grubundaki Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu
Anlama Testi Puanları Çeşitli Değişkenler Açısından Anlamlı Farklılık
Göstermekte midir?... 187 4. 8. Öğrencilerin Yazılı Anlatımlarıyla İlgili Değerlendirme……… 194 4. 8. 1. Öğrencilerin metinlerinde görülen hatalı dil kullanımları…….. 194
4. 8. 1. 1. Konuşma dilinin yazı diline etkisinden kaynaklı
hatalar……… 194
4. 8. 1. 2. Yazım ve noktalama açısından değerlendirme (-de/-da ayırmama, “ğ, ç, i, ö, ü” noktalı birimlerinde noktaların ve çengellerin yazılmaması ya da hatalı kullanımı, büyük harf – küçük harf kullanımında hatalar, sözcüklerin ara bırakılmadan yazılması, özel isimlerin kesme işareti ile
ayrılmaması)……… 196
4. 8. 1. 3. Ses düşmesi, ses türemesi ve benzeşme konularında hatalı
dil kullanımları……….. 197
4. 8. 1. 4. Yumuşak “ğ” yerine “y” yazmak, yumuşak “ğ” nin
seslem yitimine uğraması……….. 198
4. 8. 1. 5. Dil bilgisi açısından değerlendirme (biçimbilim ve
sözdizimle ilgili hatalı dil kullanımları)……… 199
4. 8. 1. 6. İkinci dilin etkisiyle yapılan hatalar ve ikinci dilden
xv
4. 8. 1. 7. Alfabeden kaynaklı yapılan hatalar (d-b, p-r karışıklığı). 200
V. BÖLÜM
………. 203SONUÇ VE ÖNERİLER
……….. 2035. 1. Sonuçlar………. 203
5. 1. 1. Bulgaristan’daki Türk Çocuklarının Sosyokültürel ve Demografik Özellikleri ile Dil Tercihlerine İlişkin Sonuçlar……… 203
5. 1. 2. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testindeki Kazanımlara Ulaşma Düzeyleri Açısından Elde Edilen Sonuçlar…. 206 5. 1. 3. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testindeki Kazanımlara Ulaşma Düzeyleri Açısından Elde Edilen Sonuçlar…. 209 5. 1. 4. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puan Ortalamaları Üzerine Elde Edilen Sonuçlar……… 211
5. 1. 5. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puan Ortalamaları Üzerine Elde Edilen Sonuçlar……….. 213
5. 2. Öneriler……….. 215
KAYNAKLAR
……….. 221EKLER………... 233
Ek 1. Pilot gruba uygulanan 5. sınıflar için okuduğunu anlama testinin çoktan seçmeli soruları için madde analiz sonuçları………. 234
Ek 2. Pilot gruba uygulanan 8. sınıflar için okuduğunu anlama testinin çoktan seçmeli soruları için madde analiz sonuçları………. 235
Ek 3. Beşinci Sınıf Öğrencileri İçin Hazırlanan Okuduğunu Anlama Testi Belirtke Tablosu……… 236
Ek 4. Beşinci Sınıf Öğrencilerine Uygulanan Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanım Maddeleri………. 237
Ek 5. Sekizinci Sınıf Öğrencilerine Uygulanan Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanım Maddeleri……… 238
Ek 6. Sekizinci Sınıf Öğrencileri İçin Hazırlanan Okuduğunu Anlama Testi Belirtke Tablosu……… 239
Ek 7. Kompozisyon Analitik Puanlama Anahtarı……… 240
Ek 8. Beşinci Sınıflar Türkçe Okuduğunu Anlama Testi……… 241
xvi
Ek 10. Beşinci Sınıf Öğrencilerine Ait Yazılı Metin Örnekleri……… 268 Ek 11. Sekizinci Sınıf Öğrencilerine Ait Yazılı Metin Örnekleri……… 274
xvii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. 2011 Nüfus Sayımı Verilerine Göre Nüfusun Etnik Grup ve Ana Dili
Dağılımı……… 23
Tablo 2. 2011 Nüfus Sayımı Verilerine Göre Etnik Grup ve Ana Dili Konuşur Oranlarının Nüfusun %10’nunu Türklerin Oluşturduğu Şehirlere Göre
Dağılımı……….. 25
Tablo 3. 1894-95 Genel Sayımında Bulgaristan’daki Türk İlkokul, Öğretmen ve
Öğrenci Sayısının Şehirlere Göre Dağılımı………..… 31
Tablo 4. 1904-05 Eğitim-Öğretim Yılında Bulgaristan’daki Türk İlkokullarında
Haftalık Ders Programı………..… 32
Tablo 5. 1909-1910 Eğitim-Öğretim Yılında Bulgaristan’daki Türk İlkokullarında
Öğrenci, Öğretmen ve Okul Sayılarının Dağılımı………... 34
Tablo 6. 1920 Yılında İlkokullara Ait Haftalık Ders Programı………. 36 Tablo 7. 1936-1944 Yılları Arasındaki Türk Okulları, Öğrenci ve Öğretmen
Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı……….. 38
Tablo 8. Devletleştirildikleri Tarihte Bulgaristan Türk İlkokulları Haftalık Ders
Programları……….. 40
Tablo 9. Devletleştirildikleri Tarihte Bulgaristan Türk Ortaokulları Haftalık Ders
Programları……….. 41
Tablo 10. 1956 Nüfus Sayımına Göre Bulgaristan Türklerinin Eğitim Düzeyi (8 yaş
ve üstü)………. 42
Tablo 11. Türkçe Dersini Seçmiş Öğrencilerin Bulunduğu Bir İlkokul Ders
Çizelgesi……….…….. 48
Tablo 12. Türkçe Dersini Seçmiş Öğrencilerin Bulunduğu Bir Ortaokul Ders
xviii
Tablo 13. Sofya Üniversitesi Türkoloji Bölümü Lisans Ders Çizelgesi………..…. 51
Tablo 14. Plovdiv Üniversitesi Türkoloji Bölümü Lisans Ders Çizelgesi…………. 52
Tablo 15. Sumen Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Lisans Ders
Çizelgesi……… 53
Tablo 16. Baker’ın Zayıf ve Güçlü İki Dilli Eğitim Modelleri………..……… 107
Tablo 17. Bulgarcadaki Cinsiyet Kategorisine Ait Bazı Örnek Sözcükler………... 115
Tablo 18. Bulgarca Sıfat Tamlamalarının Sayı ve Cinsiyet Bakımından Ayrımına Bir
Örnek……….…... 118
Tablo 19. Çalışmanın Örnekleminin Okul, Sınıf ve Cinsiyete Göre Dağılımı……. 122 Tablo 20. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Kardeş Sayılarının Bölgelere Göre
Dağılımı………..…… 131
Tablo 21. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Babalarının En Son Bitirdikleri Okul
Düzeyinin Bölgelere Göre Dağılımı………... 132
Tablo 22. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Annelerinin En Son Bitirdikleri Okul
Düzeyinin Bölgelere Göre Dağılımı………..….. 132
Tablo 23. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Babalarının Çalıştığı İş Alanlarının
Bölgelere Göre Dağılımı……….. 133
Tablo 24. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Annelerinin Çalıştığı İş Alanlarının
Bölgelere Göre Dağılımı………... 133
Tablo 25. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Bilgisayar ve İnternet Sahibi Olup
Olmama Durumlarının Bölgelere Göre Dağılımı ……….. 134
Tablo 26. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin İnternette Günlük Geçirdikleri Sürenin
Cinsiyet ve Sınıf Düzeyine Göre Dağılımı………..….. 134
Tablo 27. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin İnternette Gezindikleri Adreslerin
Dillerinin Cinsiyet ve Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı ………..…… 135
Tablo 28. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Çalışma Odası ve Kitaplık Sahibi Olup
Olmama Durumlarının Bölgelere Göre Dağılımı ……….… 135
Tablo 29. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Kitaplıklarındaki Kitapların Yazıldığı Dillerin Bölgelere Göre Dağılımı ……….…..
136 Tablo 30. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Düzenli Türkçe ve Bulgarca Kitap Okuma Alışkanlıklarının Cinsiyet ve Bölgelere Göre Dağılımı ………..
xix
Tablo 31. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Türkçe ve Bulgarca Günlük Tutup
Tutmama Durumlarının Cinsiyet ve Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı ……… 137
Tablo 32. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Evlerine Türkçe Gazete Alınma
Sıklığının Bölgelere Göre Dağılımı………..…. 137
Tablo 33. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Evlerine Bulgarca Gazete Alınma
Sıklığının Bölgelere Göre Dağılımı ……… 138
Tablo 34. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Televizyona Ayırdıkları Günlük Sürenin
Cinsiyet ve Sınıf Düzeylerine Göre Dağılımı ………..…. 138
Tablo 35. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Televizyonda Seyrettikleri Kanalların
Dillerinin Cinsiyet ve Bölgelere Göre Dağılımı ……….….. 139
Tablo 36. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Yılda Okudukları Türkçe Kitap
Sayılarının Cinsiyet ve Bölgelere Göre Dağılımı ……….……… 139
Tablo 37. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Yılda Okudukları Bulgarca Kitap
Sayılarının Cinsiyet ve Bölgelere Göre Dağılımı ……….. 140
Tablo 38. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Okulda Konuşurken Tercih Ettikleri
Dilin Cinsiyet, Sınıf ve Bölgelere Göre Dağılımı ………. 141
Tablo 39. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Sokakta Konuşurken Tercih Ettikleri
Dilin Cinsiyet, Sınıf ve Bölgelere Göre Dağılımı ……… 141
Tablo 40. Çalışma Grubundaki Öğrencilerin Evde Konuşurken Tercih Ettikleri Dilin
Cinsiyet, Sınıf ve Bölgelere Göre Dağılımı……… 142
Tablo 41. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Cinsiyete Göre Ulaşma Düzeylerinin t Testi ve Mann-Whitney U Testi
p ve Z Değeri Sonuçları……….…………. 143
Tablo 42. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Şehre Göre Ulaşma Düzeylerinin t Testi ve Mann-Whitney U Testi p ve
Z Değeri Sonuçları………... 144
Tablo 43. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Anne ve Babalarının Öğrenim Durumlarına Göre Ulaşma
Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları……….…….. 145
Tablo 44. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Anne ve Babalarının Meslek Durumlarına Göre Ulaşma Düzeylerinin
Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları………. 146
xx
Kazanımlara Bilgisayar Sahibi Olup Olmama Durumlarına ve İnternette Geçirdikleri Süreye Göre Ulaşma Düzeylerinin Mann-Whitneyy U ve Kruskal-Wallis
Testi p, Z ve X² Değeri Sonuçları………. 147
Tablo 46. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Ayrı Bir Çalışma Odası ve Kitaplık Sahibi Olup Olmama Durumlarına Göre Ulaşma Düzeylerinin Mann-Whitneyy U Testi p ve Z Değeri
Sonuçları………..………….. 148
Tablo 47. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Düzenli Türkçe ve Bulgarca Kitap Okuma Durumlarına Göre Ulaşma
Düzeylerinin Mann-Whitneyy U Testi p ve Z Değeri Sonuçları……….…… 149
Tablo 48. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Evlerine Türkçe ve Bulgarca Süreli Yayın Girme Sıklığına Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları……….. 150 Tablo 49. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Televizyon Seyrederken ve İnternette Gezinirken Tercih Ettikleri Dile Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri
Sonuçları………. 151
Tablo 50. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Okul, Ev ve Sokakta İletişim Kurarken Tercih Ettikleri Dile Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları……….. 152 Tablo 51. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Türkçe Dersini Seçtikleri Haftalık Ders Saati Sayısına Göre Ulaşma
Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları………..….. 153
Tablo 52. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Cinsiyete Göre Ulaşma Düzeylerinin t Testi ve Mann-Whitney U
Testi p ve Z Değeri Sonuçları………..….…. 154
Tablo 53. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Şehre Göre Ulaşma Düzeylerinin t Testi ve Mann-Whitney U
Testi p ve Z Değeri Sonuçları……….….……. 155
Tablo 54. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Anne ve Babalarının Öğrenim Durumuna Göre Ulaşma
Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları………..…….. 156
xxi
Alan Kazanımlara Anne ve Babalarının Meslek Durumlarına Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları………..
157 Tablo 56. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Bilgisayar Sahibi Oup Olmama Durumlarına ve İnternette Geçirdikleri Süreye Göre Ulaşma Düzeylerinin Mann-Whitneyy U ve Kruskal-Wallis
Testi p, Z ve X² Değeri Sonuçları………. 159
Tablo 57. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Ayrı Bir Çalışma Odası ve Kitaplık Sahibi Olup Olmama Durumlarına Göre Ulaşma Düzeylerinin Mann-Whitneyy U Testi p ve Z Değeri
Sonuçları……….………. 160
Tablo 58. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Düzenli Türkçe ve Bulgarca Kitap Okuma Durumlarına Göre
Ulaşma Düzeylerinin Mann-Whitneyy U Testi p ve Z Değeri Sonuçları…….……. 161
Tablo 59. Sekinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Evlerine Türkçe ve Bulgarca Süreli Yayın Girme Sıklığına Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları………….…. 162 Tablo 60. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Televizyon Seyrederken ve İnternette Gezinirken Tercih Ettikleri Dile Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri
Sonuçları………..………. 163
Tablo 61. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Okul, Ev ve Sokakta Konuşurken Tercih Ettikleri Dile Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları…….………. 164 Tablo 62. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Türkçe Okuduğunu Anlama Testinde Yer Alan Kazanımlara Türkçe Dersini Seçtikleri Haftalık Ders Saati Sayısına Göre Ulaşma Düzeylerinin Kruskal-Wallis Testi p ve X² Değeri Sonuçları………..……. 165 Tablo 63. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Cinsiyete Göre t
Testi Sonuçları……….……… 166
Tablo 64. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Şehre Göre t Testi
Sonuçları………. 166
Tablo 65. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Babalarının Öğrenim Durumuna Göre Yazılı
Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………. 166
xxii
Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 167
Tablo 67. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Kardeş Sayılarına Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………..……. Tablo 68. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Babanın İş Durumuna Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….
167
168 Tablo 69. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Annenin İş Durumuna Göre Yazılı Anlatım
Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 168
Tablo 70. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde Bilgisayar
Olup Olmama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………..… 168
Tablo 71. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde İnternet
Olup Olmama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………..…………. 169
Tablo 72. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin İnternette Geçirilen Günlük Süreye Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……… 169
Tablo 73. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin İnternette Gezindikleri Sayfaların Dillerine
Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 170
Tablo 74. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde Kendilerine Ait Bir Çalışma Odası Olup Olmama Durumuna Göre t Testi
Sonuçları……….………. 170
Tablo 75. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde Kendilerine Ait Bir Kitaplık Olup Olmama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………..
170 Tablo 76. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Düzenli Olarak Türkçe Kitap Okuyup Okumama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………
171 Tablo 77. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Düzenli Olarak Bulgarca Kitap Okuyup Okumama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………
171 Tablo 78. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Günlük Televizyon Seyretme Sürelerine Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….…….
171 Tablo 79. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Televizyonda Seyrettikleri Programların Dillerine Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….……. 172 Tablo 80. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okul Ortamında Konuştukları Dile Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……… 172
Tablo 81. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Sokak Ortamında Konuştukları Dile Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin t Testi Sonuçları……….….. 172
xxiii
Anlatım Becerilerine İlişkin t Testi Sonuçları………. 173
Tablo 83. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Cinsiyete Göre t
Testi Sonuçları……….…. 173
Tablo 84. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Şehre Göre t
Testi Sonuçları……….. 174
Tablo 85. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Babanın Öğrenim Durumuna Göre Yazılı
Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 174
Tablo 86. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Annenin Öğrenim Durumuna Göre Yazılı
Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 174
Tablo 87. Sekizinci Sınıf öğrencilerinin Kardeş Sayılarına Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………..…………..
175 Tablo 88. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Babanın İş Durumuna Göre Yazılı Anlatım
Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………..….. 175
Tablo 89. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Annenin İş Durumuna Göre Yazılı Anlatım
Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………..…………. 176
Tablo 90. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde Bilgisayar
Olup Olmama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………..………….. 176
Tablo 91. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde İnternet
Olup Olmama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………. 176
Tablo 92. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin İnternette Geçirilen Günlük Süreye Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………... 177
Tablo 93. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin İnternette Gezindikleri Sayfaların Dillerine
Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………..……… 177
Tablo 94. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde Kendilerine Ait Bir Çalışma Odası Olup Olmama Durumuna Göre t Testi
Sonuçları………..……….. 177
Tablo 95. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Evde Kendilerine Ait Bir Kitaplık Olup Olmama Durumuna Göre t Testi Sonuçları…. 178 Tablo 96. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Düzenli Olarak
Türkçe Kitap Okuyup Okumama Durumuna Göre t Testi Sonuçları………. 178
Tablo 97. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatım Puanlarının Düzenli Olarak
xxiv
Tablo 98. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Günlük Televizyon Seyretme Sürelerine
Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları………..…… 179
Tablo 99. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Televizyonda Seyrettikleri Programların
Dillerine Göre Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 179 Tablo 100. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okul Ortamında Konuştukları Dile Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin ANOVA Sonuçları……….. 179
Tablo 101. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Sokak Ortamında Konuştukları Dile Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin t Testi Sonuçları………. 180
Tablo 102. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Ev Ortamında Konuştukları Dile Göre
Yazılı Anlatım Becerilerine İlişkin t Testi Sonuçları……….. 180
Tablo 103. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Cinsiyete Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ………..………. 180
Tablo 104. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Şehre
Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….……….. 181
Tablo 105. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Babalarının Öğrenim Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları…………. 181 Tablo 106. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Annelerinin Öğrenim Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…
181 Tablo 107. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Kardeş Sayılarına İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları……….. 182
Tablo 108. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Babalarının İş Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları……… 182
Tablo 109. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Annelerinin İş Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları……… 182
Tablo 110. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde Bilgisayar Olup Olmama Durumuna Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ….. 183 Tablo 111. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde İnternet Bağlantısı Olup Olmama Durumuna Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….
183 Tablo 112. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının İnternette Geçirdikleri Günlük Süreye İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları…… 183 Tablo 113. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
xxv
İnternette Gezindikleri Sayfanın Diline İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları….. 184 Tablo 114. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde Kendilerine Ait Çalışma Odası Olup Olmama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy U
Testi Sonuçları ……….. 184
Tablo 115. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde Kendilerine Ait Kitaplık Olup Olmama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy U Testi
Sonuçları ………. 184
Tablo 116. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Düzenli Olarak Türkçe Kitap Okuyup Okumama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy
U Testi Sonuçları ………..……….. 185
Tablo 117. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Düzenli Olarak Bulgarca Kitap Okuyup Okumama Durumuna İlişkin
Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….……….. 185
Tablo 118. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Günlük Televizyon Seyretme Sürelerine İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları….
185 Tablo 119. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Televizyonda Seyrettikleri Programların Dillerine İlişkin Kruskal Wallis Testi
Sonuçları……….. 186
Tablo 120. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Okul Ortamında Konuşmayı Tercih Ettikleri Dile İlişkin Kruskal Wallis Testi
Sonuçları……… 186
Tablo 121. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Sokak Ortamında Konuşmayı Tercih Ettikleri Dile İlişkin Kruskal Wallis Testi
Sonuçları……….…………. 186
Tablo 122. Beşinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Ev Ortamında Konuşmayı Tercih Ettikleri Dile İlişkin Kruskal Wallis Testi
Sonuçları……….. 187
Tablo 123. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Cinsiyete Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….….. 187
Tablo 124. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Şehre Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ………..………….
187 Tablo 125. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Babalarının Öğrenim Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları…………
xxvi
Tablo 126. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Annelerinin Öğrenim Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları……….... 188 Tablo 127. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Kardeş Sayılarına İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..…….. 188
Tablo 128. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Babalarının İş Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları………. 189
Tablo 129. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının
Annelerinin İş Durumuna İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları……… 189
Tablo 130. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde Bilgisayar Olup Olmama Durumuna Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ..
189 Tablo 131. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde İnternet Bağlantısı Olup Olmama Durumuna Göre Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….
190 Tablo 132. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının İnternette Geçirdikleri Günlük Süreye İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları……
190 Tablo 133. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının İnternette Gezindikleri Sayfanın Diline İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları…..
190 Tablo 134. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde Kendilerine Ait Çalışma Odası Olup Olmama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ………..………..
191 Tablo 135. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Evde Kendilerine Ait Kitaplık Olup Olmama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….………..
191 Tablo 136. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Düzenli Olarak Türkçe Kitap Okuyup Okumama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ……….…
191 Tablo 137. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Düzenli Olarak Bulgarca Kitap Okuyup Okumama Durumuna İlişkin Mann-Whitneyy U Testi Sonuçları ………
192 Tablo 138. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Günlük Televizyon Seyretme Sürelerine İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları…
192 Tablo 139. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Televizyonda Seyrettikleri Programların Dillerine İlişkin Kruskal Wallis Testi
xxvii
Sonuçları………..………… 192
Tablo 140. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Okul Ortamında Konuşmayı Tercih Ettikleri Dile İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..………….
193 Tablo 141. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Sokak Ortamında Konuşmayı Tercih Ettikleri Dile İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları………
193 Tablo 142. Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Okuduğunu Anlama Testi Puanlarının Ev Ortamında Konuşmayı Tercih Ettikleri Dile İlişkin Kruskal Wallis Testi Sonuçları………..………….
xxviii
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. 1992-1993 eğitim-öğretim döneminde bastırılan ilkokul Türkçe ders
kitaplarının dış kapakları………...……. 55
Şekil 2. 1992-1993 eğitim-öğretim döneminde bastırılan ortaokul Türkçe ders
kitaplarının dış kapakları………..…... 55
Şekil 3. 1992-1993 eğitim-öğretim döneminde bastırılan ortaokul Türkçe dersine
yardımcı dil bilgisi kitaplarının dış kapakları………..… 56
Şekil 4. Bulgaristan’da basılan Türkçe sözlüğün ön dış ve arka iç kapağı... 57 Şekil 5. 2013-2014 eğitim-öğretim döneminde dağıtımına başlanan (2, 3 ve 4.
sınıflar için) yeni Türkçe ders kitaplarının dış kapakları ………...……….. 58 Şekil 6. 2013-2014 eğitim-öğretim döneminde dağıtımına başlanan (2, 3 ve 4.
sınıflar için) yeni Türkçe dersi çalışma defterlerinin dış kapakları ……….. 59 Şekil 7. Kırcaali Haber gazetesinin 4 şubat 2015 tarihli 265. sayısının birinci ve son
sayfaları……… 61
Şekil 8. Ardino’nun Sesi gazetesinin ocak 2015 tarihli 138. sayısının Türkçe ve
Bulgarca nüshalarının birinci sayfaları……….……. 62
Şekil 9. Müslümanlar Dergisinin Ekim 2014 Tarihli 238. Sayısının Türkçe ve
Bulgarca Nüshalarının Ön Kapakları………..………. 64
Şekil 10. Hilâl dergisinin kasım 2013 tarihli Türkçe ve Bulgarca nüshalarının ön
kapakları……….. 64
Şekil 11. Ümit dergisinin eylül 2014 tarihli 199. sayısının ön kapağı ve derginin
xxix
Şekil 12. Mozaik dergisinin kasım 2012 tarihli 61. sayısının ön dış ve iç kapağı…... 67 Şekil 13. Alev kültür dergisinin ocak-şubat 2013 tarihli sayısının ön ve arka dış
kapağı ………. ……….……….... 68
Şekil 14. Filiz dergisinin 21 eylül 2009 tarihli sayısının ön kapağı ve içinden bir
sayfa örneği……….…. 69
Şekil 15. Lambert’in sosyo-psikobilimsel iki dillilik modellemesi………...…..……. 99
Şekil 16. Kroçlov Yovorov ilköğretim okulu müdürü, Türkçe öğretmeni ve
öğrencileri………..…… 278
Şekil 17. İvan Vazof ilköğretim okulu müdürü, öğretmenleri ve köy
muhtarı………...…… 278
Şekil 18. Sveti Sveti Kiril ve Metodiy ilköğretim okulu………..… 279
Şekil 19. Hristo Smirnenski ilköğretim okulu Türkçe öğretmenleri Nejla Bekir ve
Şaban Yusuf………..… 279
Şekil 20. Sveti Sveti Kiril ve Metodiy ilköğretim okulu……….…….……. 280 Şekil 21. Anton Semiyonoviç Makarenko ilköğretim okulu………. 280
Şekil 22. Hristo Botev ilköğretim okulu müdürü Neziha Hasan…………..…….….. 281
Şekil 23. Hristo Botev ilköğretim okulu müdür, öğretmen ve öğrencileri………….. 281 Şekil 24. Dimitar Blagoev ilköğretim okulu Türkçe öğretmeni Günel Fadli ve onun
kurmuş olduğu Türkçe sınıfı……….…...… 282
Şekil 25. Georgi Staykov Rakovski ilköğretim okulu………..……… 282
Şekil 26. Nikola Yankov Vaptsarov ilköğretim okulu öğrencileri ve Türkçe
öğretmeni Sevil Arif………..…… 283
xxx
SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ
AB Avrupa Birliği
AGİT Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
Bk. Bakınız
BM Birleşmiş Milletler
Çev. Çeviren
DAOÖÇ Diller İçin Avrupa Ortak Öneriler Çerçevesi
Ed. Editör
İHEB İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
MEB Millî Eğitim Bakanlığı
n Sayı
p Anlamlılık değeri
S.T. Sıralar toplamı
S.O. Sıralar ortalaması
SS Standart sapma
t T puanı
TDK Türk Dil Kurumu
TTK Türk Tarih Kurumu
xxxi
UAEHLT Ulusal Azınlıkların Eğitim Haklarına İlişkin Lahey Tavsiyeleri
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization
X² Ki-kare
̅ Aritmetik ortalama
1
I. BÖLÜM
GİRİŞ
Tezin bu bölümünde problem durumu, çalışmanın önemi, çalışmanın amacı, varsayımlar, sınırlılıklar, tanımlar ve ilgili araştırmalar adlı başlıklara yer verilmiştir.
1. 1. Problem Durumu
Dil, düşünce, duygu ve isteklerin, bir toplumda ses ve anlam yönünden ortak olan ögeler ve kurallardan yararlanılarak başkalarına aktarılmasını sağlayan, çok yönlü, çok gelişmiş bir dizgedir (Aksan, 2009, s. 55). Başkan (2003, s. 87) dilin bir toplulukta, insanların birbirleri ile karşılıklı olarak anlaşmalarına yarayan, göstergeler ve kurallar topluluğundan oluşan bir bildirişim düzeneği olduğunu söyler. Aydın (2014, s. 16) dili, bir insan topluluğuna özgü, anlaşmaya aracı işaretler sistemi olarak tanımlar.
Bireyin kendisini ifade etmede aracı kıldığı dil, aynı zamanda kültürün ve medeniyetin de taşıyıcılığı görevini üstlenir. Bu görevi yerine getiremeyen dillerin konuşuru olan toplumlar, bu görevi başaran dillerin gerisinde kalmaya mahkûmdurlar. Dil geliştikçe toplum, toplum geliştikçe de dilin gelişimi yadsınamaz bir gerçekliktir. Hâl böyle olunca dile gösterilen özen ve önem artmakta, dilin işlevleri üzerine daha fazla fikrî mesai yapma ihtiyacı hâsıl olmaktadır. Dil aynı zamanda toplumun kimliğidir. Bir toplumun kimliğini anlamak için onun diline bakmak gerekir (Crystal, 2010, s. 55). Kimlik, bir toplumu o toplum yapan özelliklerin bütünüdür. Bu özellikler fiziksel olabildiği gibi genelde kültürel olan yerel âdetler (giyim vb.), inançlar, dinsel törenler, sanat, müzik, mimarî ve kişisel davranışlarla ilgilidir.
2
Her topluluğun kendine ait bir adı vardır ve bu ad aracılığıyla diğer topluluklardan ayrılırlar. Topluluklar sadece isimle değil, kültürel olarak da diğerlerinden farklı olduklarını vurgulamak isterler. Kültürel farklılaşmayı sağlayan en önemli ögeler ise dil ve dindir. Göç, doğal afet, sürgün gibi nedenler, topraklarından ayrılmak zorunda kalmış toplumlar arasında birlik, beraberlik ve dayanışma duygusunun artması, kültür ile kimliğin korunması ve aktarılmasını sağlar (Şekerbay, 2009, s. 6).
Balkanlarda en yoğun Türk nüfusun bulunduğu ülke Bulgaristan’dır. Bulgaristan Türklerinin sayısı 2011 resmî nüfus sayım sonucu olarak 700 bin civarı gösterilse de resmî olmayan sonuçlara göre bu rakam bir milyon civarıdır. Bulgaristan Türk toplumu uzun yıllardır varlık mücadelesi vermektedir. Özellikle 1944-1989 arası yaşanan totaliter rejim Bulgaristan Türklerinin kültürleri üzerinde büyük tahribata neden olmuştur. İnsanların dillerini kullanmaları, dini vecibelerini yerine getirmeleri, gelenek ve göreneklerini yaşamaları yasaklanmıştır. 45 yıllık bu süreçte Türkler sahip oldukları pek çok hakkı kaybetmiş ancak mücadeleden vazgeçmemişlerdir. Demokrasi ile birlikte Bulgaristan geçmişiyle yüzleşmeye başlamış, yapılan hatalardan dolayı Türklerden özür dilemiş ve itibarı alınan Türklere itibarlarını iade etmeye başlamıştır.
Bulgaristan’da Türk çocuklarının eğitimi-öğretimi Türkler için büyük meselelerin başında gelmektedir. Bulgaristan’da tüm okullar devlete bağlıdır ve bu okulların eğitim dili yalnızca Bulgarcadır. Ana dili Türkçe olan ve özellikle Türk köylerinde yaşayan çocuklar Bulgarca ile ilk kez okul ortamında tanıştıklarından okuldaki ortama uyum sağlamakta zorlanmaktadırlar. Şehirlerde yaşayan Türk çocukları okula başlayana kadar sokakta Bulgarca ile sıkça karşılaştığından köyde yetişen Türk çocuklarına oranla okul ortamına daha kolay uyum sağlamaktadır. Ancak her iki grup da ana dili Bulgarca olan çocuklar ile kıyaslandığında genelde onlardan geri kalmaktadırlar.
Totaliter rejim sonrası demokrasi döneminde Türkler, Türkçenin serbest seçmeli ders olarak okutulmasını talep etmişler ve kendilerinin bu istekleri dönemin Bulgaristan Hükümeti tarafından yerine getirilmiştir. 1992’de 114 bin öğrencinin seçtiği Türkçe dersini 2014’te ise 7 bin öğrenci seçmiştir. Türkçe dersini seçen öğrencilerin tamamına yakını Türk köylerindeki okullarda okuyan çocuklardır. Şehirlerdeki Türk çocuklarının velileri “Türkçeyi zaten biliyor” düşüncesiyle çocuklarına Türkçe dersi yerine Bulgarca, İngilizce, matematik vb. gibi farklı dersleri seçtirmektedirler. Oysa hem şehir hem de köydeki çocukların sahip oldukları Türkçe, standart Türkçeden çok uzaktır.
3
Bütün bunlar göz önüne alınarak bu araştırmada Bulgaristan’daki iki dilli Türk çocuklarının Türkçe okuduğunu anlama ve yazılı olarak kendilerini ifade edebilme becerileri ayrıca Bulgaristan’daki Türk eğitiminin tarihi seyri ve iki dilli Türk çocuklarının zorlandıkları alanlar ve ihtiyaçları üzerinde durulmaktadır.
1. 2. Çalışmanın Önemi
Bulgaristan’da yaşayan ana dili Türkçe (D1) fakat eğitim-öğretim dili Bulgarca (D2) olan iki dilli Türk çocuklarının okuduğunu anlama ve yazılı anlatım becerilerini ölçme ve değerlendirmeye yönelen bir çalışma bugüne kadar yapılmamıştır. Bu veri dikkate alındığında “Bulgaristan’daki Türk Çocuklarının Okuduğunu Anlama ve Yazılı Anlatım Becerilerinin Değerlendirilmesi” adlı tez, önemli bir eksikliği gidermek için atılmış ilk adım olması bakımından önemli görülmektedir.
2007 yılında Avrupa Birliği’nin tam üyesi olan Bulgaristan, 1999’da “Ulusal Azınlıkların Korunması için Çerçeve Sözleşme”nin altına imza atmıştır. Bu sözleşmeye göre Bulgaristan’da ulusal azınlık durumunda bulunan Türklerin sahip oldukları siyasî, sosyal ve kültürel haklarda iyileştirmeler yapılmıştır. Ancak, 2007 yılında Avrupa Birliği üyesi olan Bulgaristan’da, sayıları milyonlarla ifade edilen Türk azınlığın haklarının iyileştirilmesi hususunda hâlâ pek çok yasal düzenlemeye ihtiyaç vardır. Bu bağlamda araştırma ana dilinde eğitim, ana dili öğretimi, iki dilli eğitim, azınlık eğitiminin niteliği konusunda dile getirilen değerlendirmelere akademik bir katkı sağlayacak olması açısından da önemli olduğu düşünülmektedir.
1. 3. Çalışmanın Amacı
Bu çalışmanın temel amacı, Türklerin yoğun olarak yaşadığı Bulgaristan’ın Kırcaali ve Şumnu vilayetlerindeki ortaokullarda ana dilleri Türkçe olan fakat Bulgarca eğitim gören öğrencilerin Türkçe okuduğunu anlama ve yazılı anlatım becerilerinin değerlendirilmesidir. Bu temel amaç çerçevesinde önce Bulgaristan’daki Türklerin kültürel, siyasi, sosyal hakları üzerinde durulmuş, Bulgaristan Türklerinin eğitim tarihleri irdelenmiş, iki dilli eğitim ve ana dilinde eğitim gibi kavramlar ele alınmıştır. Bu bağlam içinde, araştırmada aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır:
4
1- Bulgaristan’da ortaokul 5. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının okuduğunu anlama becerilerinin düzeyi nedir?
2- Bulgaristan’da ortaokul 5. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının okuduğunu anlama becerilerinin düzeyi çeşitli değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 3- Bulgaristan’da ortaokul 8. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının okuduğunu anlama becerilerinin düzeyi nedir?
4- Bulgaristan’da ortaokul 8. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının okuduğunu anlama becerilerinin düzeyi çeşitli değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir? 5- Bulgaristan’da ortaokul 5. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının yazılı anlatım becerilerinin düzeyi nedir?
6- Bulgaristan’da ortaokul 5. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının yazılı anlatım becerilerinin düzeyi çeşitli değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir?
6- Bulgaristan’da ortaokul 8. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının yazılı anlatım becerilerinin düzeyi nedir?
7- Bulgaristan’da ortaokul 8. sınıfa devam eden iki dilli Türk çocuklarının yazılı anlatım becerilerinin düzeyi çeşitli değişkenlere göre anlamlı farklılık göstermekte midir?
1. 4. Varsayımlar
1-Araştırmada okuma-anlama becerisini tespit etme amacıyla kullanılan testlerin ve testlerdeki maddelerin ölçmeye yöneldikleri davranışları belirlemede yeterli oldukları yolundaki uzman görüşü geçerlidir.
2- Araştırmada öğrencilerin Türkçe yazılı anlatım becerilerini değerlendiren uzmanların görüşü geçerlidir.
3- Araştırma evrenini oluşturan ortaokul 5. ve 8. sınıf öğrencilerine Türkçe okuduğunu anlama testi ve yazılı anlatım becerisi ölçme aracı, henüz dönem başında uygulandığı için bu sınıf düzeylerinden beklenen yararlar öğrencilerin “okuduğunu anlama” ve “yazılı anlatım becerisine” kısmen yansımıştır.
5 1. 5. Sınırlılıklar
1- Araştırma ana dili Türkçe, eğitim dili Bulgarca olan öğrenciler üzerinde gerçekleştirilmiştir.
2- Bu araştırma 2014-2015 öğretim yılında Kırcaali ve Şumnu çevresi ortaokullarında beşinci ve sekizinci sınıfa devam eden öğrenciler üzerinde yapılmıştır.
3- Öğrencilerin yalnızca ana dilleri olan Türkçede yazılı anlatım ve okuduğunu anlama becerisi sınanmıştır.
1. 6. Tanımlar
Aşağıda tezle ilgili olan temel terimlerin tanımına yer verilmiştir. Bu terimlere, tezin ilerleyen bölümlerinde daha kapsamlı biçimde değinilmiştir.
Dilsel azınlık (Linguistic minority): “Bir devletin geri kalan nüfusundan sayısal olarak az olup, hâkim olmayan durumda bulunan, -bu devletin uyruğu olan üyeleri - etnik, dinsel ve dilsel nitelikleri bakımından nüfusun geri kalan bölümünden farklılık gösteren, üstü örtülü de olsa kendi kültürünü, gelenekleri, dinini ve dilini korumaya yönelmiş bir dayanışma hissi taşıyan topluluk”tur (Capatorti, 1977).
Ana dili - İlk dil D1 (Native Language- First language L1): Vardar (2007, s. 17) ana dilini, insanın içinde doğup büyüdüğü aile ya da toplum çevresinde ilk öğrendiği dil olarak tanımlar. Daha geniş bir ifadeyle ana dili, başlangıçta anneden ve yakın aile çevresinden, daha sonra da ilişkili bulunulan çevrelerden öğrenilen, insanın bilinçaltına inen ve bireyin bir toplumla en güçlü bağlarını oluşturan dildir (Aksan, 1994, s. 66).
Yabancı dil - ikinci dil L2 (Foreign language- Second languge -L2): Yabancı dil genellikle bir dilin konuşulduğu ülke dışında öğrenilen, konuşulan dili belirtir. İkinci dil (second language) bireyin ana dilini edindikten sonra sınıf içinde ya da dışında öğrendiği/edindiği dil ya da diller olarak tanımlanabilir (Ellis, 2003, s. 3). Krashen (1989, s. 8) ikinci dil için edinme ve öğrenme kavramlarını ayırır. Edinim (acquisition) bilinçaltıyla ilgili bir süreçtir ve birey bu sürecin her zaman farkında olmayabilir ancak öğrenmede (learning) birey bu sürecin farkındadır.
İki dillilik (Bilingualism): Aksan (2009, s. 26) iki dillilik kavramı için; bireyin çeşitli nedenlerle ve değişik koşullar altında birden fazla dili edinmesi, kullanması ya da ikinci bir
6
dili ana diline yakın düzeyde öğrenmesi durumudur, der. Karaağaç’a (2011, s. 222) göre iki dillilik; bir kişi, bir meslek, bir topluluk veya bütün bir dil toplumunda görülen iki dil kullanma durumudur.
Çokdillilik (Multilingualism): Bir bireyin ikiden çok dil bilmesi ya da bir toplumda ikiden çok dil konuşulması. Çokdillilik kimi kez bildirişim durumlarına göre değişik diller kullanılması biçiminde ortaya çıkar (Vardar, 2007, s. 62).
Çatışmalı iki dillilik (Subtractive bilingualism): Ana dilinin ihmal edilip güvence altına alınmaması ve dengeli bir iki dilli eğitim verilmemesi ve ana dilinin prestiji düşük diyerek geri plana itilmesi ve çoğunluğun dilinin insan hayatında ön plana çıkması durumu (Herrman ve Triarhé, 2000, s. 67).
Yarı dillilik (Semilingualism): Her iki dilin de yeterli düzeyde öğrenilemediği durumdur. Yarım dillilikte her iki dildeki yetersizlik, hem düşünme yeteneğini hem de zekâ gelişimini olumsuz etkilemektedir (Baker, 1993, s. 9).
1. 7. İlgili Çalışmalar
Bu bölümde, Bulgaristan’da Türkçe Eğitimi ve Öğretimi vb. konular ile ilgili daha önce yapılmış yüksek lisans ve doktora tez çalışmalarına yer verilmiştir. Bu çalışmaların konu, yöntem ve sonuçları üzerinde durulmuştur.
Uluyurt’un (2005) hazırladığı “Bulgaristan Sosyal ve Siyasal Yaşamında Türkler” adlı yüksek lisans tezinde, 14. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Bulgaristan topraklarında süren Türk hâkimiyetini ayrıntılı olarak ele alır. Tezde yapılan göçler, kurulan yerleşim merkezleri, bu süre zarfından meydana gelen sosyal ve ekonomik gelişmeler, kültürel etkileşimler, savaşlar incelenmiştir. Çalışmada 1789 Fransız İhtilali’nin etkileri tartışılmış, güçlenen milliyetçilik akımına vurgu yapılmış, 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından bölgede meydana gelen nüfus oranlarının değişikliği ile Türklerin süratle azınlık durumuna düşürüldüğü belirtilmiş, Türklerin yakın zamandaki siyasi oluşumları tanıtılmış, 2007’de AB üyesi olacak olan Bulgaristan’ın azınlıklara sağlayacağı haklar konusu uzun uzadıya irdelenmiştir.
Kelağa Achmet (2005) tarafından hazırlanan “Yunanistan’da (Batı Trakya’da) İki Dilli Eğitim Veren Azınlık Okullarında Türkçe ve Yunanca Öğrenim Gören Öğrencilerin Okuduğunu Anlama ve Yazılı Anlatım Becerilerinin Değerlendirilmesi” adlı doktora