[Mustafa Kemal Atatürk'e ait biyografi]

Yeryüzünde ne zorba vardır ne de

* « ■

kö!e, sadece kendilerine baskı yapıl­

masını hoş gören insanlarla, böyle bir şey;

hoş görmeyen

insanlar vardır. Türkler bu

ikinci kategoriye girerler. Kendi işlerini ken­

dileri görecek kadar büyüktürler. Başka ulus­

lar da onları örnek alsınlar kendilerine; ina­

nın bana, o zaman dünya rahata

ka-6 HİÇ BİR ZAFER GAYE DEĞİLDİR.

ZAFER, ANCAK KENDİSİNDEN

DAHA BÜYÜK OLAN BİR GAYEYİ

ELDE ETMEK İÇİN VASITADIR...

99

Mustafa KEMAL

«A tatürk dedim ip tid a ö n ü m ü ilikledim .»

İlh an D EM İEA SIA N

I Ü RK İY E C um huriyetinin I k u ru c u s u ve ilk Cum hur--M - b a şk a m (G azi) M ustafa K em al A tatü rk , 1881 yılrnda Se­ lan ik ’te doğdu. B ahası Ali Rıza E fendi, annesi Zübeyde H anım ­ d ır.

ilk öğrenim ine a ltı yaşında iken F a tm a H a tu n M ahalle Mek- te b i’nde, b irk aç yıl so n ra da Se- lâ n ik ’de yeni açılan Şem si E fen­ di O k u lu ’n a b aşlay an M ustafa, küçük y aşta b ab ası ölünce a n ­ nesi ile b irlik te köy hayatı y a ­ şayan dayısının yanm a yerleşti. B ir sü re okula gitm eden to p ra k ­ la u ğ raşm an ın çizdiği günlük ça­ lışm a ş a rtla rı içinde yaşayarak bakla ta rla la rı o rtasın d ak i b ir kulübede k ızkardeşi ile ta rla bekçiliği yaptı. Z am an geçtikçe öğrenim inin y arıd a kalm ası te h ­ likesinin belirm esi k arşısın d a kaygılanan annesi, M u stafa’yı S eîânik'de o tu ra n kızkardeşinin evine y e rle ştire re k M ülkiye İda- d is i’ne yazdırdı. B u okuldaki öğ­ renim i sırasın d a biriyle yanılgı kavga sonucu, hocası K aym ak H afız'ın k an içinde bırakm caya k a d a r dövm esi üzerine zaten oku m asın ı p ek istem eyen büyük annesince okuldan alındı.

B ab asın ın ölüm ü ile yetim k a ­ la n M u stafa’nın hay atın d a ağ ırlı­ ğını d u y u ran olum suz olaylar, k ü çü k y aşta onu kendi geleceği­ n i hazırlayacak gelişm e yolları ü zerinde düşünm eye ve te k b a ­ şına k a ra r verm eye zorlam ıştı. İm p a ra to rlu ğ u n h e r yönden h a ­ rek etli ve ask erî k u ru m la rm laz la bulunduğu şeh irlerin d en b iri d u ru m u n d ak i S eîânik’de «ünifor­ m alının etk ileri genç ru h la rd a o rd u y a girm e hevesleri y a ra tı­ yordu. S eîân ik ’de bu lu n an Aske­ ri R üştiye bu hevesleri gerçek­ le ştirm e im kânını sağlıyordu M ustafa, b u yolda ilk adım ını a ta rk e n annesinin ask erlik m es­ leğine k arşı duyduğu çekingen­ liğini bildiğinden kim seye sez­ d irm ed en gizlice okulun giriş s ı­ n av ların a k a tıld ı^ ve kazandı (1893).

ASKERÎ OKUL

ÖĞRENCİSİ

A rtık b üyük b ir hızla to p ra k kaybetm ek zorunda k alarak çö k ­ m ek tek i b ir im p arato rlu ğ u n hem e n yeni ve hem de en bilineli k u ra m la rın d a n b irin d e kişisel yeteneklerini bilginin im k ân la­ rıyla besleyen o rta m ı bulm uş, «üniform a» hevesi, öğrenm e tu t­ k u su n a d ö n ü şm ü ştü . K ısa sü re ­ de m atem atik d erslerin d e kazan­ dığı b ü y ü k b a şa rı, sınıf inin çok ü zerinde b ir çizgiye erişm esine yol açm ış, d erslerd en çok p ro b ­ lem lerle u ğ ra ş a ra k öğretm enin y ak ın ilgisini çekm işti.

Bu olayı d ah a so n ra anılanın­ d a M ustafa K em al _^öyle a n la ta ­ cak tır:

«— Hocamın adı Mustafa idi. B ir gün bana dedi ki:

— Oğlum, senin adın da Mus­ tafa, benim adım da. Bu, böyle olmayacak. Arada bir fark bu­ lunmalı. Bundan sonra senin adın Mustafa Kemal olsun!

V . 4

t t ı i

Mehmetçik artık ayağa kalktı.

Mavi bir alev geçiyor gözlerinden,

Savaşan kuvvet değil hakti.

19 mayıs 1919

Samsun a çıkıyorsun.

"Dağ başını duman almış!,,

Halk ayağa kalkıyor Anadolu'da,

Başsız kalmış.

Sen Mustata Kemal,

Gür sesinle haykırıyorsun:

"Ya ölüm, ya istiklâl...

Erzurum, Sivas, Ankara..

Ankara'nın burcunda bir bayrak!

Dağ taş selâm durmuş atama,

Yollarda kağnılar gıcırdıyor..

Yurdu ancak Mustafa Kemal kurtaracak

Anadolu'nun nabzı onda atıyor.

Sakarya kan akıyor boydan boya,

O zam andan b eri ad ım M usta­ fa Kem al oldu. H oca se rt lıir ad am d ı. Sınıfta birinci, ikinci tanım ıyordu. B ir gün bize:

— A ranızda k im ler kendine güveniyorsa, onları m üzakereci yanacağım , dedi.

Önce du rak sad ım . Ama öyle­ leri k alk tı k i, b en kalkm am ayı tercih ettim . B un lard an birinin m ü zak eresi altın a girdim . Mü­ zakerenin o rtasın d a ta h a m m ü ­ lüm son dereceye geldi. Ayağa kalkarak:

— Ben b u ndan d aha iyi yapa­ rım , dedim .

B unun üzerine hoca beni m ü ­ zakereci yaptı.»

Selanik A skerî R üştiyesini b i­ tire re k M an astır A skerî İd ad isi­ ne geçen M ustafa K em al’in m a ­ tem atik tek i b aşarısın ın yanında F ran sızca d ersleri zayıf gidiyor, ö ğretm eninin acı u y a rm a la rı k arşısın d a ü zü n tü duyuyordu. B u yüzden S elânik’e döndüğü ilk ta tilin d e ü ç ay F re r le r’e devam e tti ve okulun istediği Fransız- canm çok ü stü n d e b ir düzeye e rişe re k b u d erste de ü stü n lü k kazandı.

13 m a r t 1899 ta rih in d e genç M ustafa K em al, subay adayı o la­ ra k M ektebi H a rb iy e ’ye k a tılı­ yordu.

MUSTAFA KEMAL

EĞİTİLİYOR

A bdülham id dönem inin yirm i, y irm i b eş yılda y arattığ ı zo rb a­ lık düzeninin, e n s e r t b ir biçim ­ de yü rü tü ld ü ğ ü b u sü re le rd e a s­ k e ri o k u llar çağdaş eğitim im ­ k â n la rın a kav u ştu ğ u n d an en ile­ r i eğitim k u ru m la n olm uş ve böylece aydın gençler bilim le Os­ m anlI to p lu m u arasın d ak i çeliş­ k ile rin en so m u t ö rn ek lerin i g ü nlük olayların deneylerinden öğrenm eye b aşlam ışlard ı.

M ustafa K em al’in, N am ık K e­ m a l’in eserlerin i tan ım ası, v atan k a v ram ın ı coşkun şiirleriyle iş­ leyen bu şa irin to p lu m so ru n la­ r ı üzerindeki incelem e yazılarını o k u m ası d a bu y ıllara ra s tla r.

1902 yılında o k u lu b ite ra re k k u rm a y sınıfına ay rılan M ustafa

Mustafa Kemal, Halep'te Yıldırım Orduları Grubu

Komutanı

iken

yaverleri

ile

birlikte

(1918).

K em al, d erslerin d e b a şa rı sağla­ m ak için yaptığı çalışm alarla b irlik te ülk en in yönetim indeki k ö tü lü k leri o rta d a n kald ıracak a y d ın ları bilin çlen d irm e y o llan aray an a rk a d a ş la rı ile yakın d o stlu k la r k u rd u . Z am anla sınıf içinde k üçük b ir ö rg ü t h a lin le b irleşen bu id ealist d o stla r seç­ tik le ri yönetim k u ru lu n a H arbi- y e ’deki öğrenciler için gizli b ir gazete ç ık a rtm a görevi verililer. M u stafa K em al de yönetim k u ­ ru lu n a seçilm iş ve gazete yazıla­

rın ın çoğunu yazarak nare.ceıın öncü k işilerin d en olm uştu.

Genç zih in lerin u y anışından k o rk a n A bdülham id yönetim i özellikle ask e rî o k u lları çok sıkı k o n tro l a ltın d a tu ta b ilm e k için g eniş y etk iler tanıdığı okul m ü ­ fettişlik lerin e gizli hafiye ö rg ü t­ lerin i b ağlayarak öğrencilerin b ü tü n eylem lerini izliyordu. Bu m ü fe ttişle rd e n İsm ail P aşa, M us­ ta fa K em al ve a rk ad aşların ın gizli eylem lerini öğrenince okul m ü d ü rü Rıza P a şa ’yı da b irlik te

Yirmi allı ağustosta,

Karanlıkta düşman tet örgüleri..

Bir şeyler ağarıyor etrafta,

Mehmetçiğin tetikte eli.

Saflar hücuma hazırdılar

"Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz! İleri!,,

M ESUT TARCAN

.... ... . . . ■ i r ... ... ı ’ II...

ih b a r ederek, «M ektepte böyle taleb e var, ya fa rk ın d a olm uyor ya da m ü sam ah a ediyor..» biçi­ m in d e y arg ıların verilm esine yol açtı. Bu d u ru m k arşısın d a ok u l m ü d ü rü n ü n denetim i a r t ­ tırm a sıy la gazeteyi hazırlay an lar y ak ala n ıp ele geçtiler. M üd ü r R ıza P aşa b e re k e t b u n u fazla önem sem edi ve ü zerinde de ılur-_ m adı.

EYLEM ADAMI

K u rm ay o ld u k ta n so n ra M us­ ta fa K em al ve a rk a d a ş la rı ö ğ ren ­ ci h a re k e ti o larak b aşlay an po li­ tik eylem lerinde d ah a d a b ilin ç­ le n e re k İs ta n b u l’da b u lu n aca k ­ la rı kısa sü re içindeki çalışm ala­ rın ın geniş b ir ala n kap sam ası am acıyla b ir a rk a d a ş la rı adına b ir a p a rtm a n k a tı tu ttu la r. F sk i a rk a d a ş la rı F eth i Bey yatacak y eri olm adığı gerekçesiyle bu a p a rtm a n k a tm a sığınm ak için y a rd ım ların ı istedi, k ab u l ettiler. F eth i Beyin düzenlediği b ir ra n ­ devuya gelen M abeyn y av erlerin ­ den b iri M ustafa K em al’i tu tu k ­ ladı.

B ir sü re h ü cre h ap sin d e bııa- k ıla ra k m abeyne g ö tü rü len M uş­ ta la K em al, b irk aç ay tu tu k lu k a ld ık ta n so n ra H arb iy e M üdürü R ıza P a şa ’nın yardım ıyla serb est b ıra k ıld ı, fa k a t b ir sü re so n ra da Ş a m ’daki b ir sü v ari kıt a sı­ n a sü rg ü n edildi. Y üzbaşı M us­ ta fa K em al b u vesile ile S u ri­ y e ’deki b ü tü n bölgeleri dolaşıp sivil ve ask erî yönetim in iç y a ­ pısını incelem e im kânını buldu. C günlerde o rd u ile sivil h al­ kın a ra sı açılm ış, o rd u eğitim b ak ım ın d an b aşı b o ş b ıra k ılm ış­ tı. Sivil yönetim de de ta m b ir zo rb alık egem endi. M ustafa K e­ m a l uyanm ası m ü m k ü n g ö rd ü ­ ğü k işileri saray a k arşı m u h ale­ fet ü lk ü sü çevresinde b irle ş tir­ m eye koyuldu. Ş am ’d a sü rg ü n b u lu n a n ü lk ü cü ler b ir a ra y a gel- clrleı ve «Vatan ve H ü rriy e t Ce- m iyeti»’h i k u rd u la r.

M ustafa K em al k ısa sü red e derneğin B ey ru t, Y afa ve Ku- d ü s’de şu b elerin i k u ra ra k özgür­ lük dü şü n ce ve h a re k e tle rin in d ah a geniş ç a p ta y er aldığı M a­ k ed o n y a’da çalışabilm ek için k en d isin e a it olm ayan b ir ızm belgesi edindi ve M ısır — Y u­ n a n is ta n ü zerin d en S elâm k ’e geçti.

ANILARINA GÖRE

«— B u tezkereye göre, mezu- jıen İz m ir’e gidebilecektim . İşin içinde b ir yanlışlık olduğunun o rtay a çıkacağından em indim , f a k a t o s ıra d a S elan ik ’te to p çu m ü fe ttişi b u lu n an Ş ü k rü P aşa’- nııı gayet v atan p e rv er b ir kişi olduğunu an latıy o rlard ı. K endi­ sine b ir m ek tu p yazdım , am aç­ larım ızı an lattım . Y ardım ını is­ ted im . D oğrudan doğruya k a rş ı­ lık v erm edi. Ama S elân ik ’e gi­ dersem işi tem in edeceğini b ir ara c ıy la bildirdi.

... S onunda S elân ik ’e gittim . B ir gece Ş ü k rü P a şa ’yı gördüm . B enim le ilişki k u rm a k ta n ürkü- y o rd u . D ört ay k a d a r S elan ik 'te kald ım . Ç evrem deki a rk a d a ş la rı­ m a d u ru m u a n la ttım ve d ern e­ ğin b ir şu b esin i kurdum .»

S elân ik ’e gelişinden d ö rt t y s o n ra saray ca tev k if edilm esi is­ ten d iğ in in h a b e rin i a la n o za­ m an k i M erkez K o m u tan ı M uavi­ n i Cem il B eyin d o stç a uyarısıy­ la M u stafa K em al Y afa’ya d ö n ­ dü.

:

Albay Mustafa Kemal

Çanakkale Savaşı'nda

ve Anafartalar zaferinden

sonra (1915)

Mustata Kemal Müşir

üniforması ile.

ATATÜRK

.

.

KENDİNİ ANLATIYOR

a a

özgürlük ve bağımsızlık

benim gerçek

■ ¡■ I

kişiliğimdir. Ben ulusumun ve büyük ata­

larımın en değerli miraslarından olan ba­

ğımsızlık aşkıyla yaratılmış bir adamım. Çocuklu­

ğumdan bugüne kadar ailevî, özel ve resmî hayatı­

mın her bölümünü yakından bilenlerce bu aşkım

bellidir. Bence bir ulusta şerefin, onurun, namusun

ve insanlığın varlığı ve kalıcılığı mutlak o ulusun

özgürlük ve bağımsızlığına sahip olmasıyla müm­

kündür. Ben kendi adıma bu saydığım niteliklere

cok önem veririm ve bu niteliklerin kendimde var­

lığını iddia edebilmek için ulusumun da aynı ni­

teliklerle belirginleşmesini şart esas bilirim.

Ben yaşayabilmek için mutlaka bağımsız bir

ulusun evlâdı kalmalıyım. Bundan ötürü ulusal ba­

ğımsızlık bence bir yaşama sorunudur. Ulusun ve

yurdun çıkarları gerektirdiğinde insanlığı teşkil

eden uluslardan her biriyle

uygarlık gereğinden

olan dostluk ye politika ilişkilerini büyük bir titiz­

likle değerlendiririm. Ancak benim

ulusumu esir

etmek isteyen herhangi bir ulusun da bu

m m

isteğinden vazgeçinceye kadar amansız

düşmanıyım.

(24 Nisan 1924)

MİLLETLERİN

ESARETİ

ETERİNE

K I R I L M I Ş

MÜESSESELER

HER TARAFTA

YIKILM AYA

MAHKUMDUR!..»

Gazi Mustafa Kemal

2C H aziran 1907'de, K olağası olan M ustafa K em al, M akedon­ y a ’daki I I I . O rd u ’ya a tan m ası ivin b aşvurdu. B aşlan g ıçta Ma- r.a s tır'a gitm esi k a ra rla ştırılm ış­ ken O rd u K o m u tan ın ca SekiniV- dc alıkonuldu. S o n rad an a d i «¡İt­ tih a t ve T erakki» ye çevrilecek o ıan «¡Vatan ve H ü rriy e t Cemi­ yeti»’ne girdi.

İttih a t ve T erak k i Cem iyeti za­ m an la ü lkenin b üyük m erkezle­ rin d e gizli çalışan k o m ite le r ö r­ gütlenm eyi b aşarm ıştı. O rd u gi­ dişi beğenm em ekte, e n küçük b irlik ten en büyük k ıt'ay a k ad ar h er rü tb ed en su b ay k o m u tan ül­ keyi u çu ru m u n k en arın a getiren yönetim in değiştirilm esi için çalışm aktaydı. B u dönem de top­ lu m sal h arek etlere yön verm e gücü içinde sivil ve ask e ri k a d ­ ro n u n b üyük o ra n d a y er aldığı it ti h a t ve T erak k i C em iyeti'nin eline geçm iştir.

31 MART OLAYI

VE SONRASI

Eti a ra d a İs ta n b u l’da p a tla k v eren 31 M art gericilik olayları üzerine ayaklanm ayı b a stırm a k için k u ru la n H a re k e t O rd u su ’- n u n h azırlan m asın d a a k tif görev alan M ustafa K em al, o rd u n u n ilk dönem de K u rm ay B aşk an lı­ ğım da yaptı. O rd u K om utanlığı adına İsta n b u l h a lk ın a yayınla­ n a n bildiriyi k alem e aldı. B u çalışm alar b ir ço k yüksek r ü t­ beli kişilerin k ısk an çlık ların a yol açtığından b ir sü re so n ra M us­ ta fa K em al, Alay K om utanlığına getirildi. G erçi b u görevinde de b ü y ü k b a şa rı kazandı am a çeke- m ezlik fırtın a sı d in m ed i ve «Or­ duyu ayaklanm aya hazırlıyor» ih b a rı so n u cu n d a M ustafa K e­ m a l İs ta n b u l’da E rkân-ı H arbi- ye-i U m um iye D airesinde görev­ lendirildi.

İta ly a n la rın T ra b lu sg a rb 'a sal­ d ırm a la rı üzerine B ingazi’ye ge­ çen M ustafa K em al 9 O cak İ912 d ek i savaşa k atild i.

M ustafa K em al. T ra b lu sg a rb ’- ta n İsta n b u l’a döndüğünde B ul­ gar o rdusu b ir yandan Bolayır dolaylarına, b ir yan d an da Ça­ ta lc a h a ttın a gelm işti. G elibolu’­ daki Akdeniz M ü rettep K uvvet­ leri H arek et Ş u b e M üdürlüğüne a ta n d ı. B ulu n d u ğ u bölgenin dı­ şın d ak i sav aşlard a o rd u iki cep­

hede de yenilgiye u ğ ram ıştı. Do­ ğ u T rakya o rd u su B u lg ar o rd u ­ ları üzerine yaptığı hazırlıksız b ir sald ırı sonucu yenilm iş Vi­ ze — B urgaz h a ttın a y e rle şir­ ken d ah a so n ra L üleburgaz ç a r­ p ışm aların d a b a şa rı gö sterem e­ m iş Ç atalca h a ttın a çekilm işti. B atı o rd u su M an astır h a ttın d a tu tu n m a y a çalıştığı sıra d a Y u­ n a n lıla r S elân ik ’e g ird iler. O rdu İsta n b u l savunm asından yüzü­ nü n akıyla çık tı ve B u lg a rla r b a ­ rış isted iler.

B alkan savaşının bitm esin d en so n ra ik tid a rd a k i İttih a t ve T e­ ra k k i h ü k ü m eti, devlet y öneti­ m indeki başarısızlığ a k arşı beli­ re n m uhalefeti k a b a kuvvetle

b a s tıra ra k ülkeyi yeniden z o rb a­ lık rejim in in k aranlığına sürük- lüyordu. B unun yanı sıra izlenen serüvenci p o litik a sonucunda B alkan S av aşı’nm hem en a rd ın ­ d a n O sm anlI İm p a ra to rlu ğ u Al­ m a n la rın d üm en su y u n d a savaşa k atılm ak zo ru n d a k ald ı ve b ü ­ tü n ülke to p ra k la rı b ir a te ş a la ­ n ı haline geldi.

M u stafa K em al’i tü r lü o y u n lar­ la geri hizm ete a ld ıla r ve Sof­ y a ’d a atasem iliterlik le görevlen d ird iler. F a k a t M ustafa K em al boyun eğm edi ve savaşa k a tıl­ m an ın b ü tü n k a p ıla rın ı zorlaya­ ra k T ekirdağ d olaylarındaki b ir tü m e n in ko m u tan lığ ın a atandı. M u stafa K em al, b ir ay gibi kısa b ir sü re içinde tü m en in k u ru ­ luş h a zırlık larım tam am layıp k a ra rg â h ın ı M aydos’a n akletti.

ANAFARTALAR

KAHRAMANI

B aşlangıçta M ustafa K em al’in k o m u tam b u lu n d u ğ u 19. T üm en A rıb u rn u — A n afartalar ve Ece lim anım kapsayan b ü tü n yöre­ n in savunm asıyla görevlendiril­ m iş iken k ısa b ir sü re so n ra b a ş­ ka b ir tü m en k o m u tan ın ı bölge­ ye g öndererek 19. T üm eni B iga­

lI kövüne geri çektiler.

D üşm anın A rıb u rn u 'n a ç ık a r­ m a h a re k e ti başlayınca, M ustafa K em al, hiç b ir e m ir alm adığı halde tam am en kendi k ararıy la savaş bölgesine yetişerek d ü şm a­ n ı kıyıda d u rd u rm ay ı b aşard ı.

D u rd u ru la n d ü şm a n sald ırıla­ rın d a n so n ra T ü rk o rd u su n u n düzenlediği k a rş ı sa ld ırın ın <1 M ayıs 1915) b a şa rıy la sonuçlan m ası, b u kesim de düşm anı k ıp ır­ dayam az d u ru m a g etirm iş ve 1 H aziran 1915 ta rih in d e , İstan b u l, M u stafa K em al'in rü tb e sin i a l­ baylığa y ü k seltm iştir.

A n afartalar C ephe K o m u tan lı­ ğına getirildiği 8/9 A ğustos gece­

si 1.30’da, Ç am lık T ek k e’de k a ­ rarg âh ın ı b u la ra k s a a t 4.00’de Cönk B a y ır’da tu tu n a n 100 bin k işilik K itch er o rd u su n a s a ld ın em rin i verdi. M ustafa K em al d ü şm a n Ça- n a k a k le ’den çekilince b ir sü re 16. K olordu ile E d irn e ’de b u lu n ­ du. D aha so n ra b irlik te Doğu cephesine gönderildiği b u k o lo r­ d u n u n kom utanlığına getirildi.

D iy a rb a k ır’d a b u lu n d u ğ u s ıra ­ d a M irlivalığa (T uğgeneral) y ü k ­

daşı olan M ustafa K em al Paşa k ısa b ir sü ren in ard ın d an F ilis­ tin cephesindeki V II. o rdunun k o m u tan lığ ın a getirildi.

MUSTAFA KEMAL

İSTİFA EDİYOR

T ü rk o rd u su n u n A lman kom u­ ta n la r elinde h arcan m asın ı iste­ m ediği için bu konudaki kaygı­ la rın ı etraflıca açıklayan b ir r a ­

Devrimlerin

kurucusu.

Mustafa Kemal

şssK s«

II. İnönü zaferinin yıldönümü dolayısıyla cephe

gerisinde yapılan geçit töreninde

(1922).

seldi. B ir sü re so n ra d a k a r­ şı saldırıya geçildi. B itlis ve M uş illerini K u şlard an geri aldı. 19 A ğustos’ta R u sların b ü tü n cephede yeniden giriştiği sald ı­ rıy ı d u rd u ra ra k 24/27 A ğustos’ta yeniden k a rş ı saldırıya geçti.

B u cephedeki b aşa rısın d a n son r a II. O rdu K om utanlığına a ta ­ n a ra k b u o rd u n u n k u rm ay b a ş­ k an ı albay İsm et ile görev a rk a ­

p o ru o sıra d a I I I . K olordu ko­ m utam bu lu n an albay İs m e t ile b irlik te hazırladılar. Bu rap o rd a ileri sü rü len gerçekleri E nver P aşa değerlendirem eyerek ön­ g örülen gö rü şlere katılm adığını b ild ird i. B unun üzerine M ustafa K em al Paşa kendi kendini bu o r­ d u n u n kom utanlığından affede­ re k görevini vekiline b ırak tı.

II . O rd u ’ya a ta d ıla r am a bunu

d a kabul etm eyince izinli sayıl­ dı ve ekim ayı o rta la rın d a İ s ­ ta n b u l'a döndü. B ir sü re sonra V eliaht V ah d ettin ile b irlik te Al­ m an genel k ara rg â h ım ziyaretle görevlendirildi.

S u ltan R eşat’ın ölüm ü ve ye­ rin e V ah d ettin ’in p ad işah o lm a­ sı dolayısiyle M ustafa K em al de A lm anya’d an geri çağ rıla ra k V II. O rd u K om utanlığına atandı.

E m rin d ek i iki o rd u n u n b irlik ­ lerini derleyip to p arlam ak iste ­ diği b ir sırad a İstan b u l, M on­ d ro s M ütarekesini im zalayarak (30 E k im 1918), İtilâ f D evletle­ rin in ileri sü rd ü ğ ü silâh b ıra k ­ m a isteğine boyun eğm işti.

7 K asım 1918’de H arbiye N e­ z a re tin d e n Y ıldırım O rd u ları g ru b u n u n lağvedildiği b ild irilin ­ ce M ustafa K em al, 13 K asım 'da İs ta n b u l’a döndü.

23 K asım ’da İtilâ f D evletleri­ n in o rd u la rım tem silen F ransız . generali F ran ce D esp re’in b ü ­ yük ask e rî tö ren le İs ta n b u l’a gir m esi yeni p o litik gelişm elere yol açtı.

B u d u ru m ay d ın lar arasın d a tü r lü çekişm eler doğurdu. 3 iı k ısım ay d ın lar te k k u rtu lu ş yo­ lunun b a tı devletlerinden b irin in him ayesi a ltın a girm ek olduğunu söylüyor, İz m ir’in Y unanlılarca işgal edilm esi (15 M ayıs 1919) k a rşısın d a bile u lusal duyguları h a rek ete geçm iyordu.

A skerin terh isin in d u rd u ru l­ m ası. silâh, cephane ve a ra ç la ­ rın d ü şm an eline geçm esinin ön­ lenm esi b irlik le rin b a şın d a b a ­ şarılı k o m u tan ların bulu n m ası ve u lu sal d irenç h arek etin d en y ana o lan sivil yöneticilerin gö­ rev leri b aşın d a tu tu lm ası b içi­ m indeki bu k a ra r la r zam anla h a re k e tin A nadolu’dan yönetil­ m esi zorunluğunu m eydana çık a­ rıy o rd u .

ANADOLU'YA GECİS

M u stafa K em al P aşa b u ön k a ra r la rı g erçekleştirm ek için İs ta n b u l’da Fevzi Paşa, R au f Bey, albav İsm e t, K âzım . K em alettin Sam i P a şa ile yakın ilişkiler k u rd u .

B u d u ru m d a M ustafa K em al P a sa ’nın A nadolu’ya geçme ş a r t­ la rın ın b ir an önce y aratılm asın ­ d a gecikm em ek gerekiyordu. S a­ ray ın güvenini kazanm ış b ir es- k e r olan AH F u at P a sa ’n m b a b a ­ sı İsm ail H azım Pasa. S am sun ve dolay ların d a gelişen b aşk al­ d ırm a h a re k e tle rin in b a s tırıl­ m ası için M ustafa K em al’in gön­ derilm esin i sağladı.

M ustafa K em al, d aha so n ra

« N ı ı t u k » ’t a bu ve b u n u izleven ol avla rı «Hvle arUotne«kf.ır:

«— 1919 vılı Mavıs’mın ondo- kuzutıcu *Hinü Samsun’a cıkt’uı. Genel durum ve gnriiniis: Os­ m anlI devletinin içinde bulundu­ ğu topluluk genel savaşta yenil­ m iş, Osmanlı ordusu her yanda zedelenm iş, şartlan ağır bir ateş-kes anlaşm ası imzalanmış. Büyük savaşın uzun yılları bo­ yunca ulus yoksul ve yorgun bir durumda. Ulusu ve yurdu genel savaşa sürükleyenler kendi baş- lannın kaygısına düşerek yurt­ tan kaçmışlar. Padişah ve Halife olan Vahdettin soysuzlaşm ış. Kendini ve tahtını koruyabilece­ ğini umduğu alçakça yollar araş­ tırmakta. Damat Ferit Paşa’mn başkanlığındaki hükümet güçsüz, onursuz, korkak, yalnız

padişa-A

t a t ü r k

'

ü n

h- Ç eNÇLiqe

D i T A B e s ı

^ L g "Türk g e n ç liğ i i

B irinci v a z ife n ,T ü r k İstik lâlin i, Türk C um hurigeiini,

ile le b e t, m u h a f a z a v e m u ö a f a a etm ektir:

r n c v c u b ig e tin in v e istik b a lin in y e g â n e tem di bubur

Bu te m e l,s e n in en k ıg m etli hazineribir. İstik b a ld eb a h i,se n i,

bu h a z in e b e n m a h r u m etm ek iste n e ce k , b a h ili v e h a r i c i ,

b e b h a h la n n o la c a k tır . B ir g ü n , İstik lâ l v e C u m h u r i g e t i

m ü b a f a a m o c b u r ig e t in c b ü s e r s e n , v a z ife g e . a t ılm a k için

içinbe b u lu n a c a ğ ın v a z ig e tin im k â n v e ş e r a itin ib ü ş ü n m e -

g ecek sin ! Bu im k â n v e şe r a it ço k n a m ü s a it b ir m a h îg ette

tezah ü r ebebilir. İstik lâ l v e C u m h u n g c tin e k a s te b e c e k b ü ş -

m a n la r, b ü tü n b ü n g a b a e m s a li g ö rü lm em iş bir g a lib ig etin

m ü m e s s ili o la b ilir le rr C e b r en v e h ile ile a z i z v a t a n ı n ,

b ü tü n k a le le r i z a p te b ilm iş , b ü t ü n te r s a n e le r in e g irilm iş,

b ü tü n o rb u la rı b a ğ ıtılm ış v e m em lek etin h e r k ö ş e s i b ilfiil

i ş g a l e h ilm iş o lab ilir. B ü tü n b u ş e r a it t e n b a h a e lim v e

b a h a v a h im o lm a k ü z e r e ,m e m le k e tin b a h ilin b e , iktibara

s a h ip o la n la r g a f le t v e b a lâ le t v c h a t t â h ı g a n e t iç in b e

b u lu n ab ilirler. H a ttâ b u ik tib a r s a h i p l e r i ş a h s i m e n f a a t

lerini m ü stev lilerin s i g a s i c m d le r ig le tevhib eöebilirlcr,millet,

fakrü z a r u r e t iç in b e h a r a p v e b ita p " b ü ş m ü ş olabilir.

'Ç gT ü rk istik b a lin in e v lâ b ı! İşte,b u a h v a l ve şe ra it

içinbe b a h i , v a z ife n ; T ürk İ s tik lâ l v e C u m h u r ig e tin i kur-

ta rm a k tır!îT )u h ta ç o lb u ğ u n k u b r c b b a m a r la r ır ib a k i a s il

k a r ih a m e v c u ttu r ^

hin isteklerine uymuş ve onunla birlikte kendilerini koruyabile­ cek herhangi bir duruma boyun eğmiş.

Ordunun elinden silâhları, cephanesi alınmış ve alınmakta.. İtilâf Devletleri ateş-kes anlaş­ ması hükümlerine uymayı ge­ rekli görmüyorlar. Birer uydur­ ma nedenle İtilâf donanması ve askerleri İstanbul’da. Adana ili­ ne Fransızlar, Urfa, Maraş ve Antep’e İngilizler girm işler. An­

Ulusal Kurtuluş Savaşı yıllarında Mustafa Kemal cepheyi denetlerken.

(Foto Cemal Işıksel'ln özel Koleksiyonundan)

Mustafa Kemal, Ulusal Kurtuluş Savaşı yıllarında, Ankara'da otomobille yola çıkarken.

Geri plândaki yapı o günlerin Çankaya Köşküdür.

talya ile Konya’da İtalyan bir­ likleri, Merzifon ile Sam sun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her yanda yabancı devletlerin subay ve memurları, özel adamları ça­ lışmakta. Daha sonra sözümüze başlangıç olarak aldığımız ta­ rihten 4 gün önce, 15 Mayıs 1919 da İtilâf Devletlerinin uygun bulması ile Yunan ordusu İz­ m ir’e çıkarılıyor.»

SAMSUN VE

SONRASINDA

M ustafa K em al 19 M ayıs 1919 d a II I. O rdu M üfettişliği görevi ile S am su n ’a çıktığı zam an o rd u ­ daki b ü tü n a sk e r sayısı 50 bin kad ard ı. E m rin d ek i II I. K olordu K om utanlığı, S ivas’ta, 15. K olor­ du da E rz u ru m ’da bulu n u y o r­ du. K o m u tan ları R efet Bey ve K âzım P aşa ulusal d iren ç h a re ­ ketine bağlı vatansever kişilerdi. M ustafa K em al yalnız em rin d ek i ko lo rd u k o m u tan lık ları ile değil, b ü tü n b irlik k o m u tan lık ları ve sivil yöneticilerle ilişki k u ra ra k ulusal d iren ç h a rek etin e k atıl­ m alarını istedi.

K u rtu lu ş S avası’nm b a şa rılm a ­ sı yolunda atılacak ilk a d ım ların h u k u k yönünden b ü tü n "ulusun güveneceği k u ra lla ra bağlı olm a­ sı için halkın seçeceği delegeler­ den k u ru lacak b ir k ongrenin to p ­ lanm asını istiyordu.

22 H a z ira n ’da ise A m asya’da Ali F u at, R auf B ev’le b irlik te a l­ d ık ları k a ra r la r b ü tü n illere b il­ d irild i. M ustafa K em al Paşa, A m asya’daki to p la n tıd a n sonra Sivas'a gelerek 3 T em m uz’da E r­ z u ru m ’a geçti.

E rz u ru m K ongresi 23 T em m uz 1919 giinü toplandı. Oybirliği ile b aşk an lık d ivanına seçilen M us­ tafa K em al, açış n u tk u n d a İs ta n ­ b u l’un ulusal irad en in istediği bağım sız devlet olm ak niteliğini kaybettiğini a n la ta ra k bağım sız İlk m ücadelesini engellem ek içir, y ab an cıların p a ra ve p ropagan d a güçlerinin etkisiz b ırak ılm a sı gçrektiğini ifade e tti.

Mustafa Kemal

(4 Haziran 1921)

I

A rdından da S ivas'a döndü. Si­ vas’ta to p lan an kongre, b aşkanlı­ ğına yine M ustafa K em al’i seç­ m işti. Y edi gün sü re n çalışm alar so n u cu b u k ongrede de E rzu ­ r u m ’d a olduğu gibi b irk a ç deie- ge dışın d a b üyük çoğunluk Ame­ rik a n m an d ası istenm ediğini b ü ­ tü n dünyaya ilân edin M isakı M illi’nin esaslarım k a ra rla ştırd ı. K ongre kendi yetkilerini taşım ak üzere b ir heveti tem siliye seçe­ re k k u ru lu n b aşkanlığına M usta­ fa K em al’i getirdi. M ustafa K e­ m al P a şa ’n ın b a şk a n o la ra k ilk n o litik eylem i D am at F e rid ’in d ü şü rü le re k Meclis-i M ebusan’m torür n m ası yolunda açtığı m ü ­ cadele oldu. H ü k ü m et, M ebusan M eclisi'nin İs ta n b u l’da tonlan- m asın ı k a ra r la ş tır a ra k m illetve­ k illerin i yabancı silâ h la rın göl­ gesinde çalışm aya zo ru n lu b ı­ rak tı.

BAĞIMSIZ TÜRKİYE'YE

DOĞRU

M u stafa K em al P a sa bağım sız T ü rk devletinin k u ru lm a sın a te ­ m el o larak özgür m eclisin to p ­ la n m a ş a rtla rın ın olgunlaştığını göndü ve 23 N isan İfl^ü’de Anka­ r a ’da ilk Büviik MiHet Meclisi to n ian d ı. M u stafa K em al P aşa’- vı hem M eclis’in. hem de yeni k u ru la n h ü k ü m etin b aşk an ı ola­ ra k görevlendiren M eclis, yayın­ ladığı ta rih î b ild irid e T ü rk hal­ k ın ın tem elde v atan b ü tü n istek ­ le rin i dile g etiriy o r ve b ir tek d ü şm a n ask eri bırakılm aym caya k a d a r em peryalizm le savaşm a­ n ın gereğini dünyaya ilân ed i­ yordu.

10 A ğustos 1920’de T ü rk iy e’n in p a rç a la n m a sın ı öngö ren Sevr A nlaşm asını d a im zalayarak bü­ tünüyle y u rt işgal kuvvetlerinin yö n etim i a ltın a girdi. Aynı gün­ lerd e B .M M . O rd u la rı, Doğu cep h esin d e ilk önem li başarıyı

sağ lay arak E rm e n i so ru n u n u çö­ züm ledi.

B ir ay so n ra d a İsm et P a şa ’- n m k o m u ta ettiğ i b a tı o rdusu, Y u n an lılar k a rşısın d a büyük b ir savunm a savaşı vererek I. İn ö n ü zaferini kazandı. İk in ci Y unan sa ld ırısı d a yine k arşısın d a İ s ­ m e t P a ş a ’yi buldu, kanlı savaş­ la r so nucunda II . İn ö n ü Savaşı d a kazanıldı. Y unanlılar geri p ü sk ü rtü ld ü .

5 A ğustos 1921’de M ustafa K e­ m al P aşa, T.B.M.M. ta ra fın d a n b ü tü n T ü rk o rd u la rın a başko­ m u ta n o la ra k atandı.

23 A ğustos 1921 ta rih in d e ün lü S ak ary a M eydan Savaşı başladı. D üşm an o rd u la rı h er bakım dan T ü rk o rd u su n d an iki k a tı ü s ­ tü n d ü . A yrıca İngilizlerce teknik ve gereç b ak ım ın d an d a destek­ leniyordu. B u ü stü n kuvvet k a r­ şısın d a T ü rk o rd u su geri çekil­ m e k zo ru n d a kaldı. B u olay T. B.M.M. de ve b ü tü n ülkede b ü ­ yü k b ir coşkunluk y arattı.

S akarya M eydan Savaşı ta m 22 gün, 22 gece s ü rd ü . Sonunda M ustafa K em al’in yönettiği t ü rk o rd u s u b ü tü n dünyada şaşkınlık u y an d ıra n b ir zafer kazandı. Ve M u stafa K em al «Gazi» ünvanını aldı.

Gazi ve M areşal M ustafa K e­ m a l son d ü şm an ın da h akkından gelm ek am acıyla 6 A ğustos 1922 günü sald ırıy a geçme em rin i ver­ di. 26 A ğustos 1922 sabahı büyük sald ırı b aşlad ı ve 24 s a a t içinde Y unanlıların b ir yıldan b u yana

g üçlendirdikleri m evzilerin ele geçirilm esiyle gelişti, T ü rk o r­ d u su k ısa sü red e d ü şm an o rd u ­ su n u n büyük b ir bölü m ü n ü yok etm eyi başardı.

9 E ylül günü T ü rk o rd u ları İz m ir’e girdiler. B ir gün so n ra d a M ustafa K em al İz m ir’e g iri­ yordu. Böylece 19 M ayıs 1919 gü­ n ü başlayan K u rtu lu ş Savnşı’- m ız 10 E ylül 1922 günü üç yıl ve d ö rt ay sü rd ü k ten so n ra İz ­ m ir ’in alınışı ile b irlik te son b u ­ luyordu.

CUMHURBAŞKANI

VE DEVRİMCİ

29/30 E kim 1923 tarih in d e B. M. M. h ü k ü m et biçim inin C um ­ h u riy et olm asına ve Gazi M usta­ fa K em al’in de C um h u rb aşk an ­ lığına seçilm esine ta m b ir ço­ ğunlukla k a ra r verdi.

Ü lkenin çağdaş u ygarlık düze­ yine u laşm ak ve bağım sız b ir ü l­ ke haline gelm esi için A tatü rk dönem inde g erçekleştirilm iş olan d ö n ü şü m ve değişim ler iâiıîliğin kab u lü , hilâfetin kald ırılm ası, yeni yazı ile giyim tarzın ın ka­ b u lü , çağdaş aile düzeninin be­ nim senm esi, b a tı k a n u n ların ın a lın m a s ı' devrim ci M ustafa K e­ m a l’in uyguladığı devrim ler a r a ­ sın d ad ır.

B u n lar sonucunda şu n la r sağ­ lan m ıştır:

D in ve dünya işleri b irb irin ­ den ay rılarak «Meşihat» k ald ırıl­ m ıştır.

M edreseler, tek k eler, zaviyeler ve ş e r’i m ah k em eler k ap atılm ış­ tır.

Dinî h u k u k k ald ırılm ış, yerine m edenî h u k u k getirilm iş ve uy­ gulanm ıştır.

Çok kadın alm ak k ald ırılm ış­ tır.

Ş apka h a şa giyilecek serp u ş o larak kabul ed ilm iştir.

L âtin h a rfle ri A rap h arflerin in y erin i alm ıştır.

B atı m üziği resm î b ir değer ve o n u r k azan m ıştır.

B atı takvim i alınm ış, eski v. geri olanı b ırak ılm ıştır.

B atı gelenek ve görgüleri ile yerli gelenek ve görgülerde uy ar­ lam a yapılm ış, b a tıh giyim k u ­ şam k a b u l ed ilm iştir.

29 O cak 1923 ta rih in d e M us­ tafa K em al, U şakizade ailesin­ den L âtife H anım ile evlenm iş, b u evlilik 5 A ğustos 1925 ta rih i­ ne k a d a r sü rm ü ştü r.

Soyadı k an u n u n u n d a çık arıl­ m ası üzerine A tatü rk soyadını alan M ustafa K em al’in son siya­ sal zaferi ve b a şa rısı b ir dam la T ü rk k an ı ak ıtm ad an yalnız d ip ­ lo m atik görü şm eler ve an laşm a­ la r so nucunda A ntakya — İsk en ­ d e ru n ve b ü tü n H a ta y ’ı T ürkiye sın ırla rı içine k atm ası o lm u ştu r.

E rte s i yıl siroz hastalığına ya­ k alan m ış, ilerleyen h astalık so ­ n u cu n d a 10 K asım 1938 günü sa b ah ı s a a t 9’u 5 geçe h ay ata gez­ lerini y u m m u ştu r. ★

YALNIZ BAŞLAR

A H A

DEVRİMİN BİTİŞİ

DİYE BİRSEY

YO K TU R . „

ATATÜRK BİR GEZİDE (SAĞDA AFET İNAN)

Mustafa Kemal Atatürk

İran Şahı Rıza

Şah Pehlevl

ile.

DİN ÜZERİNE

• Bizim dinim iz en akla uygun ve en doğal bir dindir. Ve an­ cak bundan ötürüdür ki son din olm uştur. B ir dinin doğal olma­ sı için akla, bilim e, tekniğe ve mantığa uygunluk göstermesi gerektir. Bizim dinim iz bunlara bütünüyle uygundur.

• Kur’an’uı öncelikle türkçeye çevrilm esini istedim . Bu da ilk olarak dilim ize çevriliyor. Mu- hammed’in bayatına dair bir ki­ tabın dilim ize çevrilm esi için de em ir verdim. Halk, «tekerrür» etm ekte bulunan bir şey varol­ duğunu ve din ricalinin derdi ancak kendi karınlanan doyu­ rup, başka bir işleri olmadığım bilsinler.

Mustafa Kemal

Edirne Selimiye

Camü'nde.

11 mmmm ■ •

(Foto Cemal Işıksel'in Özel Koleksiyonundan)

H

... Sivil giyimli, orta boylu, zayii ve sarı­ şın bir zattır. Gazetelerde gördüğünüz resimlerin hiç birine benzemiyor. Hep­ sinden daha sevimli, daha canlı, daha müstesna bir simadır. Yüzü renk ve hu­ dut itibariyle bir tunç parçası üzerine oyulmuş bir eski madalyonu andırır. El­ macık kemikleri çıkık, ağız kemikleri kuvvetli ve alm serttir. Kısık ve sıcak bir sesle konuşuyor, mavi gözleri mu­ ammalı nazarlarla bakıyor, vücudunun kımıldanışları genç bir parsın kımılda­ nışları gibi sevimli, munis bir tarzda ha­ şin ve çeviktir.

Yakup Kadri

KARAOSM ANOĞLU

... G özbebekleri en garip ve esrarengiz m ad en lerd en yapılm a b ir çift gözün, m a­ vi, s a n , yeşil ışık larla aydınlattığı asab i b ir yüz.. Yüzde, alında, ellerd e b ir sıh­ h a t ve b a h a r rengi M untazam ta ra n m ış, noksansız, sarı genç saçlar.

Ahmet HAŞİM

V ücutça kuvvetli yapılı ve o rta boy­ lu d u r. G özleri m av id ir ve b u n la rd a çe­ lik ten b ir ışık p a rıld a r. D uygulan, ko­ n u şu rk e n değil, su sa rk e n ken d in i göste­ rir. A teşli ve gayretli b ir m izacı v ard ır ve sadık b ir d o sttu r.

Herbert SIDEBOTHAM

... M ustafa K em al P a şa ’n m sim ası Rem- b ra n d tv a ri b ir tab lo m evzuunu a n d ırı­ yordu. Işık la rla gölgelerin dalgaları a r a ­ sın d a seb at, tevekkül, tevazu, vekûr, m ülâyem et, h u şu n e t, saffet, zekâ.. B ü­ tü n b u zıt, şeylerin toplandığı s a rışın ve sevim li b ir yüz.

Ruşen Eşref ÜNAYDİN

K ad ın ların çoğu san ırım P a şa ’n ın y ü ­ zünün yanık rengini b eğenirlerdi, am a O 'nun delici, enikonu s e r t bakışı, in sa ­ na, söylenecek şeyi hem en ve sessizce söyleyip gitm enin en iyi d av ran ış olaca­ ğını h a tırla tıy o r gibiydi. Ciddi ve hayat dolu o lm asına k arşılık ta tlı b ir sesi var. F ransızcayı çok iyi kullanıyor. T ürkçede b ir söz u stasıd ır.

Grace ELUSON

... H&fızası, hâyühûy İçinde geçen -karma­ karışık ve kalabalık bir gecenin en kü­ çük vakalarım ve konuşmalara» ertesi akşam teferruatı İle anlatabilecek kadar kuvvetliydi

Failli Rıfkı A TAY

... Kendisini bir defa bile traşsız, rahat­ sız olduğu vakit velev pl}amalı da olsa, üstüne başına titizce itinasız görmedim. Hafife alınmak, aşağıda ve altta görün­ mek, kolayca tenkit edilecek kusurları ve eksikleri bulunmak, hele gülünç ol­ mak pek korktuğu şeylerdi.

Faüh Rıfkı ATAY

M ustafa K em al, ince, z a rif ve güzel b ir erk ek ti.

Falih Rıfkı ATAY

M ustafa K em al’in gergin derili, uzun p arm ak lı beyaz eli T ü rk ’ü n b ü tü n h u s u ­ siyetleriyle b irlik te aynı zam anda hâkim b ir vasfa d a sahipti.

Halide Edip ADIVAR

M ustafa K em al P aşa sıcak tan b aşın ­ daki a stra g a n kalpağı çık ard ı. K arşım d a b ü sb ü tü n b aşk a b ir a d a m gördüğüm ü sandım . S arı, ince saçları, kalp ak altında görem ediğim geniş ve gelişm iş alnını açık b ırak ıy o rd u .

Maurice PERNOT

Y em eklerden om let, p a tlıc a n k arn ıy a­ rık ve bildiğim iz k u ru fasulya sevdikle- rindendi. P atlıcan k a rn ıy a rık la pilavı b ir b irin e k a rış tırıp yemeği pek severdi.

Kılıç ALİ

Sevdiği şa rk ı ve tü rk ü le r arasın d a «Cânâ R akibi h a n d a n edersin», «V ardar ovası, V ard ar ovası..» ve «Canımı canan eğer iste rse m in n et canım a» vardı.

Kılıç ALİ

S poru severdi. Çoğu zam an h afif jim ­ n astik ek sersizleri yapardı. Son yıllarda ise, k ü rek çekm ek ve yüzm ek başlıca uğ­ raştığı sp ordu.

K RO N O LO Jİ

1881 1883 1895 13 Mart 1889 11 Ocak 1905 Ekim 1906 Eylül 1907 13 Nisan 1909 9 Ocak ‘1912 27 Ekim 1913 8-9 Ağustos 1915 10 Ağustos 1915 6-7 Ağustos 1915 20 Eylül 1917 Ekim 1917 15 Aralık 1917 7 Ağustos 1918 31 Ekim 1318 13 Kasım 1918 30 Nisan 1919 19 Mayıs 1919 8 Temmuz 1919 23 Temmuz 1919 Selanik’te doğuşu. Selanik Askerî Rüşdiyesine

yazılması

Selanik Askerî RüştUyesini bitirerek Manastır Askeri İdadisine girmesi.

Manastır Askeri İdadisini bitirerek İstanbul’da Harp Okulu piyade sınıfına yazıl­ ması.

Kurmay Yüzbaşı olarak Harp Akademisinden me­ zun olması ve merkezi Şam’da bulunan V. Ordu emrine verilmesi.

Arkadaşlariyle, Şam’da giz­ li «Vatan ve Hürriyet Ce­ miyeti» ni kurması. III. Orduya naklolunarak Selânik’e gelmesi.

31 Mart ayaklanması üzeri­ ne Hareket Ordusu Kurmay Başkanı olarak İstanbul’a hareketi.

Trablus Garp’ta Tobrtık ta­ arruzunu başariyle idare et­ mesi.

Sofya Ataşemiliterliğine tâ­ yin edilmesi.

Anafartalar Grubu Komu­ tanlığına tayin edilmesi. Bizzat idare ettiği taarruzla Anafartalar cephesinde düş­ manı geri atması.

Bitlis ve Muş’u düşman elinden geri alması. VII. Ordu Komutanı sıfa- tiyle memleketin ve ordu­ nun durumunu açıklayan tarihî raporunu yazması. VH. Ordu Komutanlığından ayrılarak İstanbul’a dön­ mesi.

Veliaht Vahdettin’lc birlik­ te Almanya’ya gitmesi. Filistin’de bulunan VII. Or­ du Komutanlığına ikinci defa tâyin olunması. Yıldırım Orduları Grubu Komutam olması. Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığının lağvı üzeri­ ne İstanbul’a gelmesi. Merkezi Erzurum’da bulu nan IX. Ordu Müfettişliği­ ne tâyin edilmesi, Samsun’a çıkması. IH. Ordu Müfettişliğinden ve askerlikten çekilmesi. Erzurum kongresine Baş­ kan seçilmesi. 4 Eylül 11 Eyiül 7 Kasım 27 Aralık 23 Nisan 11 Mayıs 10 Mayıs 5 Ağustos 23 Ağustos 19 Eylül 26 Ağustos 30 Ağustos 10 Eylül 14 Ocak 29 Ocak 8 Nisan 9 Ağustos 11 Ağustos 29 Ekim 24 Ağustos 15-20 Ekim 1 Kasım 9 Ağustos 4 Mayıs 24 Kasım 1 Mart 10 Kasım 1921 1922 1922 1922 1923 1923 1923 1923 1923 1923 1925 1927

Sivas kongresine Başkan seçilmesi.

Anadolu ve Rumeli Miida- faai Hukuk Cemiyeti Heye­ ti Temsiliyesi Başkanlığına seçilmesi.

Erzurum’dan Milletvekili seçilmesi.

Heyeti Temsiliye ile birlik­ te Ankara’ya gelmesi. Ankara’da Türkiye Büyiik Millet Meclisini açması. İstanbul hükümetince ölüm cezasına çarptırılması. B. M. Meclisinde Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Grubunun kurulması ve kendisinin Grup Başkanlığı­ na seçilmesi.

Başkomutanlık görevinin verilmesi.

Mustafa Kemal’in idaresin­ de Sakarya Meydan Savaşı­ nın başlaması.

Büyük Millet Meclisi tara­ fından Müşirlik (Mareşal­ lik) rütbesinin ve Gazi sa­ nının verilmesi.

Gazi Mustafa Kemal’in Ko- catepe’den Büyük Taarruzu idareye başlaması. Başkomutanlık Meydan Sa­ vaşını kazanması.

İzmir’e girişi.

Zübeyde Hanımın İzmir’de ölümü.

İzmir’de Lâtife Hanımla evlenmesi.

9 umdeyi Hân etmesi. Halk Partisini kurması. İkinci Büyük Millet Mecli­ si Başkanlığına seçilmesi. Türkiye Cumhurbaşkanlığı­ na ilk defa seçilmesi. İlk defa şapka giymesi. Tarihi büyük nutkunu söy­ lemesi.

İkinci defa Cumhurbaşkan­ lığına seçilmesi.

Sarayburmmda Türk harf­ leri hakkmdakı nutkunu söylemesi.

Üçüncü defa Cumhurbaş­ kanlığına seçilmesi. Büyük Millet Meclisinin Mustafa Kemal’e ATATÜRK soyadını veren kaııupu ka­ bul etmesi.

Dördüncü defa Cumhurbaş­ kanlığına seçilişi, i

ölümü.

(Foto Cemal Işıksel'in Özel Koleksiyonundan) g an ları benliğinde toplayan çağ­

d aş b ir devlet halini alm ıştır. M ustafa K em al sayesinde de ye­ n i T ürkiye, elini kolunu h a re ­ k etsiz b ıra k a n dinsel b ağ lard an ilk o larak k u rtu lm u ş ve b ir Av­ ru p a devleti o larak k arşım ıza çık m ıştır.

Paul GENTIZON («Mustafa Kemal ou POrient en Marche»)

KARAR ADAMI

G azi k o n u ştu ğ u n d a h a re k e tle ri sertliğ e kaçm ad an canlı olabili­ yor. O ysa, o n u n gib i b ir ad a m ­ d a n an cak se rtlik b ek len ird i. G azi’n in ikiyüzlülük gibi b ir a l­ çaklığa yeteneği olm adığına d a in an ıy o r insan.

İra d e gücü, h e r şeyi y ap m ad a n önce iyice ölçüp biçm ek yetene­ ği, k işisel k a n ıla ra y er verm ek eğilim i b u a sk e r yüzünde o k u ­ n ab ilen çizgilerdir. G erçek şu k i, a sk e rlik m esleğinden hiç b ir iz k alm am ıştır. K o n u şu rk en , benim m erak ım ı giderm ek için, yaptığı b elli b aşlı işleri b ir b ir anlattı: B u n lar, b ir d o k to rd a n ço k b ir c e rra h ın y ap tık larıd ır. Gazi dedi ki: «H alifeliğe son v erm ek k a ra ­ rım aldığım gece, b u n u gün doğ­ m a d a n y ü rü tm e alan ın a so k ­ tum .»

Edouard HERRÎOT («Orient»)

DİKTATÖR M ÜYDÜ?

A ta tü rk ’ü d ik ta tö r say an lar ol­ m u ş tu r. B ence b u h em yanlış, h em de yanıltıcı b ir g ö rü ştü r. K abul edelim ki. günüm üzde «diktatör» sözcüğünün y eterli b ir tan ım ı yapılm ış değildir, am a H itle r'e , M ussolini’ye d ik ­ ta tö r denm esine hiç k im senin k arşı çıkabileceğini sanm ıyorum .

D evrim ler h iç b ir zam an yum u­ şak lık la olm az; b u yüzden b a ş­ langıçta, A nayasanın ve o rg an ­ la rın ın y ü rü rlü ğ e girm esinden önceki günlerde, A ta tü rk ’ü n za­ m an zam an kendi «insiyatiîınne d a y a n a ra k k esin h a re k e t etm ek

z o ru n d a k aldığı o lm u ştu r. Yine de k an u n a ay k ırı d av ran ışla rd a b u lu n m a k ta n k açın m ıştır.

Sir Percy LOR U NE («Kemal Atatürk: an Apprecation»)

TEK ADAM

İngiliz elçisi S ir G eorge Clerk: «Tam b u çağın insanı» diyordu onun için. Lenin gibi b ir adam ı d a işb aşın d a g ö rm üş o lan Sov­ y e t elçilik m ü ş te şa rı M. Potem - kine ise; «Bir h alk ü zerin d e böv- lesine b ü y ü k b ir e tk i k u ra b ilm iş b ir b a şk a k işi görm edim » diye itira fta b u lu n u y o rd u bana.

Rene MARCHYND

İMPARATORLUK

DÜŞMANI

T arih te, M u stafa K em al k a d a r k esin b ir şekilde İm p a ra to rlu k d üşm anı olan insan çok azdır; ü stelik , M u stafa K em al -ışın de­ recede İm p a ra to rlu k d ü şm an ıy ­ dı da. D aha doğ ru su , m illiyetçi olduğu ölçüde İm p a ra to rlu k d ü ş m aniydi. İçin d en gelen b ir sese u y arak , u lu s çerçevesini a şan şeylerin tü m ü n e d ü şm a n kesil­ di, ü lk esin in y ık ılm asın a sebep, b u n a te r s dü şü n celerin o lduğunu b iliy o rd u d a ondan. K esin ve te k am acı, T ü rk iy e’yi bağım sız, b ağ ­ d a şık ve çağdaş b ir u lu s, sağ­ la m ve geçm işteki engellerden k u rtu lm u ş sın ırla rı o lan b ir u lu s ' haline g etirm ek ti.

Benoist - MECHIN («Kurt ile Pars — Mustafa Kemal»)

BAŞARDIĞI İŞ

M ustafa K em al’in tasarla d ığ ı düşünce devrim i, zaten gerek­ liydi diye, bazı B atılıların b a sit bulabilecekleri b ir d ev rim i içine alıyordu.

K endisine h ak lı o larak A ta­ tü rk , yani T ü rk lerin A ta’sı de­ nen M ustafa K em al, girişim ve u m u tların ın gürü ltü sü y le o rta lı­ ğı ayağa k ald ırm ad an çalıştı. D ünyanın, in san a şaşkınlık ve­ re n b u eser h akkında pek az sey bilişi de h erh ald e b u n d an d ır. B u eser, İngiliz, F ran sız ya da R us devrim cilerinin eserine hiç b ir b akım dan benzem ez. B u ü l­ k elerden hiç b iri, dile, yazıya do- kunabilm eyi ak ılların ın kıyısın­ dan bile geçirm em iştir. Ne Crom w ell, ne R obespierre ve ne de Lenin ile ark asın d an gelenler, ö n d erlik ettik leri u lusu, bilim felsefesi, düşünce yöntem i, k ısa­ cası alın yazısını değiştirm e yo­ lu n a götürm eye k a lk ış m a m a la r­ d ır.

M ustafa K em al bu n u yapan ve b a şa ra n adam dır.

George DUHAMEL («La T urquie Nouvelle, Puissance d ’Occident»)

TANIMI

İşte, M ustafa K em al k a rşım d a d uruyor. K endim i k a p tırm a k ta n alam adığım b ir heyecanla b ak ı­ yo ru m ona. G örünüş, b ir kere

daha ald atm ıy o r insanı. İşçi yaptığı işe benziyor. Uzun ve se rt b ir yüz -düşünceyi belirten derin çizgilerin yer ettiği geniş b ir alın; en erji dolu b ir çene; iki buzul gibi m avi gözler; - iş­ te göze ça rp a n ilk şeyler b u n lar. Aşırı derece b ir soğukkanlılık; hiç b ir gücün bükem ediği t i r irade ve bıkm ak, u san m ak nedir bilm eyen b ir d ik k at ve d ü şü n ­ m e yeteneği. İşte, size son d ere­ ce h arek etsiz olduğu için âdeta göz k a m aştıran yüzün açığa v u r­ duğu özelikler.

Claude FARRERE («T urquie ressuscitée»)

GETİRDİĞİ UYGARLIK

D izginlerin tu tu lam ay an b ir is tek ve en erji ile M ustafa K erral, geçici b ir d ik tatö rlü ğ e d ay an a­ rak eserinin başına geçiyor. Aya­ ğı ile D oğu’n un b ü tü n p islik leri­ ni yolu üzerinden süpürüyor. S onra da boşalan devlet ö rg ü tü ­ ne uygarlığı, b itm iş b ir şey gibi, sonuçlarıyla, ta m b ir b ü tü n ola­ rak, iyi işleyen b ir m akine gibi sokuyor. B u öyle b ir ödev ki, m atem atik çi M ustafa K em al’i, savaşın b ü tü n ceb ir so ru n la rın ­ dan d ah a çok çekiyor. O nan ge­ tirdiği uygarlık, geçm işin, geli­ şim so ru n la rın ın ç a m u ru ile vüklü olm ayan ta m b ir u y g ar­ lıktır. H an n s FROEM GEN («K em al A tatürk, S oldat u nd F üh rer» )

MUSTAFA KEMAL'İN

DEVLETİ

B üyük P e tro gibi M ustafa K e­ m al de kendini kısm en cahilli­ ğin, kısm en de dinsel yobazlığın esiri b ir to p lum un o rta sın d a b u l­ du ve bu to plum u B atıd an a ld ı­ ğı d ü şüncelere göre, yavaş yavaş «ıslâh» etti. Ç ağdaş R usya’nın gerçek k u ru c u su Ç ar gibi o da, doğm ayı akıldan, dini p o litik a­ dan. dünya ile ilgili olanı a h re t­ le ilgili o lan d an , ru h u «lâfız»dan ayırdı. O nun gibi o da ülkesin­ deki k u ru m la ra , alışk an lık larla geleneklere, h e r çeşit dinsel a n ­ layışın dışında yeni ve ak la u y a r­ lı b ir biçim verm eye çalıştı. B ü­ yük P e tro sayesinde R usya, d ü ­ zensiz ve vahşi b ir Asya devleti o lm ak tan k u rtu lm u ş, gerçek uy­ garlığın gerek tird iğ i b ü tü n

or-TÜRKLÜK YÜREĞİNİ DAĞLIYOR ŞİMDİ CİHAN DA BİZİMLE AĞLIYOR ŞİMDİ.