18
Girifl
Hepatit B virusu (HBV) infeksiyonu, prevalans›n›n yük-sek olmas›n›n yan› s›ra kronik seyirli olabilmesi, siroz ve he-patoselüler kansere yol açabilmesi nedeniyle önemli bir halk sa¤l›¤› problemidir. Bugün dünya nüfusunun 2/5’i (2 milyar kifli) HBV ile karfl›laflm›fl olup 350 milyon kifli tafl›y›c›d›r. Her y›l 50 milyon kifli HBV ile infekte olmakta ve 1 milyondan fazla kifli hastal›¤›n akut ve kronik sekelleri nedeniyle ölmek-tedir (1,2).
Tek rezervuar› insan olan HBV infeksiyonunda bulaflma yollar› parenteral, perinatal, aile içi horizontal veya cinsel te-masla olabilmektedir. Ülkeler tafl›y›c›l›k oranlar› aç›s›ndan üç bölgeye ayr›lm›flt›r. Tafl›y›c›l›k oranlar› <%2 olan ülkeler dü-flük, %2-7 olanlar orta, >%8 olan ülkeler de yüksek endemik bölge kapsam›na al›nm›flt›r. Araflt›rmalardan elde edilen veri-lere göre, Türkiye’deki HBsAg seroprevalans›, ELISA yönte-mi ile bölgeden bölgeye de¤iflmek üzere %3.9-12.5 olarak be-lirlenmifltir (3). Virusun tafl›y›c›l›k oran› ise %5-8 ile orta en-demik bölge s›n›flamas›na uymakta olup en s›k çocuklar, ado-lesanlar ve genç eriflkinlerde görülmektedir (1).
HBV’nin as›l bulaflma yolu parenteral oldu¤u için kan ve-ricilerde taranmas›n›n büyük önemi vard›r. Kan veve-ricilerde ta-ranan di¤er parametreler hepatit C virusu (HCV), human im-munodeficiency virus (HIV) ve nontreponemal testlerden VDRL’dir. Hepatit C, tüm dünyada yayg›n olup 200 milyon
ta-fl›y›c› vard›r. Türkiye’de toplumun %0.3-1.8’i (ortalama %0.5) HCV ile infektedir. Bafll›ca bulaflma yolu kan transfüzyonu, dövme yapt›rma, diyaliz vb. makineler ve cinsel yoldur (4).
Dünyada 34.3 milyon insan›n HIV ile infekte oldu¤u bil-dirilmektedir. Bunlar›n 24.5 milyonu (%94) geliflmekte olan ülkelerde (özellikle Büyük Sahra alt›nda kalan Afrika bölge-leri) bulunmaktad›r (5). Ülkemizde ilk AIDS vakas› 1985’te bildirilmifltir. Sa¤l›k Bakanl›¤›’n›n 2000 y›l› verilerine göre Türkiye’de bu tarihten itibaren saptanan AIDS vakas› 364, ta-fl›y›c› say›s› 777 ve toplam 1141’dir (6).
Van Devlet Hastanesi konumu nedeniyle bölgenin önem-li bir kesimine hizmet vermektedir. Van, Hakkari, Bitönem-lis illeri ile A¤r›, Siirt ve Mufl illerinin bir k›sm› sa¤l›k hizmetlerinden yararlanmak için flehrimizi tercih etmektedir.
Bu çal›flmada Van Devlet Hastanesi Kan Merkezi’ne bafl-vuran kan vericilerde HBV, HCV, HIV ve VDRL seropozitif-lik oranlar› prospektif olarak saptay›p elde edilecek veriler do¤rultusunda al›nacak önlemlere ›fl›k tutmay› amaçlad›k.
Yöntemler
Van Devlet Hastanesi Kan Merkezi Laboratuvar›’na 1 Ocak 1999 ile 31 Aral›k 2001 tarihleri aras›nda tarama testle-ri için baflvuran tüm vakalar çal›flma kapsam›na al›narak sero-pozitiflik oranlar› araflt›r›ld›. Vakalar›n yafl, cinsiyet gibi de-mografik özellikleri kaydedildi. Tüm hepatit ve HIV testleri Cobas marka tam otomatik makro ELISA cihaz› ile çal›fl›ld›. Sifilis taramas› için Organon VDRL kiti kullan›ld›.
Elde edilen veriler SPSS 10.0 for Windows program›na gi-rilerek istatistiksel analizlerde c2ve Mann Whitney- U testleri
kullan›ld›. p de¤erinin anlaml›l›k s›n›r› 0.05 olarak kabul edildi. Sonuçlar
Çal›flma kapsam›na 7 454 vaka al›nd›. Vakalar›n yafl ortala-mas› 31.13±8.47 y›l olup 1178 (% 15.8) kad›n ile 6276 (% 84.2)
Klimik DergisilCilt 16, Say›:1 l2003, s:18-20
Kan Donörlerinde HBV, HCV, HIV ve VDRL
Seropozitifli¤i
Filiz Arabac›
1, Hüseyin Avni fiahin
2, ‹dris fiahin
3, fierif Kartal
4(1) Yüzüncü Y›l Üniversitesi, T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, Van
(2) Yüzüncü Y›l Üniversitesi, T›p Fakültesi, Aile Hekimli¤i Anabilim Dal›, Van
(3) Yüzüncü Y›l Üniversitesi, T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›, Van
(4) Devlet Hastanesi, Kan Merkezi, Van
Özet: Kan transfüzyonlar›n›n en s›k karfl›lafl›lan komplikasyonu, transfüzyonla bulaflan infeksiyonlard›r. Hepatit B virusu (HBV), hepatit C virusu (HCV), insan immün yetmezlik virusu (human immunodeficiency virus, HIV) ve sifilis ile iliflkili antijen ve antikorlar kan merkezlerinde rutin olarak taran›r. Güvenli kan transfüzyonu için bu taramalar›n yap›lmas› zorunlu olup, bu sonuçlar bir yandan da yörenin seropozitiflik oranlar› hakk›nda kabaca bir fikir verirler. Bu çal›flmada Van Devlet Hastanesi Kan Merkezi Laboratuvar›’nda Ocak 1999 ve Aral›k 2001 y›llar› aras›nda tarama test-leri yap›lan 7454 kan vericisinde ELISA yöntemi ile HBsAg, HCV, HIV ve kalitatif lam flokülasyon yöntemi ile VDRL seropozitiflik oranlar› prospektif olarak incelendi. Hepatit B tafl›y›c›l›¤› % 2.92, hepatit C tafl›y›c›l›¤› %0.22, VDRL se-ropozitifli¤i %0.36 ve HIV sese-ropozitifli¤i %0.04 oran›nda saptand›. HIV-pozitif saptanan toplam üç olgunun yinelenen ELISA testleri ve Western blot testleri negatif olup, yalanc› pozitiflik olarak de¤erlendirildi.
Anahtar Sözcükler: Kan donörleri, seropozitiflik, HBV, HCV, HIV, VDRL.
Summary: HBV, HCV, HIV and VDRL seropositivity in blood donors. Transfusion-transmitted infections are the most encountered complications in transfusion practice. HBV, HCV, HIV and syphilis were routinly screened in blood banks. These tests are obligatory for transfusion safety and besides gives a rough idea about the seropositivity rates of region. In this study HBsAg, HCV, HIV and VDRL seropositivity rates of 7454 blood donors investigated retrospectively in Blood Cen-ter Laboratory of Van State Hospital between January 1999 to December 2001. The carriage rates for HBsAg and HCV were found 2.92% and 0.22%. The seropositivity rates for HIV and VDRL were found as 0.36% and 0.04%. Three patients with HIV seropositivity by ELISA technique were found negative by Western blot, and accepted as false seropositivity.
erkekten meydana gelmekteydi. Dört y›ll›k dönemde taranan 7 454 vericinin 218’inde (% 2.92) HBsAg tafl›y›c›l›¤›, 17’sinde (% 0.22) HCV tafl›y›c›l›¤›, 27’sinde (% 0.36) VDRL seropozitifli¤i ve 3’ünde (% 0.04) HIV seropozitifli¤i saptanm›flt›r. Hepatit B seropozitifli¤i 1999-2001 y›llar› aras›nda s›ras›yla % 2.13, % 3.42, % 3.25 ve % 3.13 olarak saptanm›flt›r. Hepatit B seropozi-tifli¤i toplamda % 2.92 oran›nda saptanm›fl olup vakalar›n 184’ü (% 84,4) erkek, 34’ü (% 16,6) ise kad›n idi.
Her iki cins aras›ndaki farkl›l›k (%84.4 erkek, %16.6 ka-d›n) istatistiksel olarak da anlaml› idi (p<0.000). Hepatit C se-ropozitifli¤i % 0.22 olup y›llara göre s›ras›yla % 0.12, % 0.21, % 0.47 ve % 0.07 olarak saptanm›flt›r. Hepatit C seropozitifli-¤i 15 erkek (% 88.24) ile 2 kad›nda (% 11.76) tespit edilmifl-tir. Ancak bu fark istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p>0,05). VDRL pozitifli¤i y›llara göre % 0.21, % 0.21, % 0.63 ve % 0.43 olarak bulunmufltur. VDRL seropozitif olan olgular›n 21’i (%77.8) erkek iken, 6’s› (%22.2) kad›nd›. Ara-daki fark istatistiksel olarak anlaml› de¤ildi (p>0,05). Anti-HIV seropozitifli¤i ise 1990’da % 0.10, 1991’de % 0.05 ora-n›nda saptan›rken; 1999 ve 2001 y›l›nda hiçbir vericide sero-pozitiflik saptanmam›flt›r. Pozitif saptanan toplam 3 olgu da erkek cinstedir. Saptanan seropozitiflik oranlar›n›n y›llara
gö-re da¤›l›m› ve toplam da¤›l›m› fie-kil 1 ve fiefie-kil 2’de gösterilmifltir.
‹rdeleme
Türkiye de HBsAg tafl›y›c›l›k oranlar› %5-8 ile orta endemik bölge s›n›flamas›na uymaktad›r ve HBsAg seroprevalans›, ELISA yöntemi ile bölgeden bölgeye de-¤iflmek üzere %3.9-12.5 olarak belirlenmifltir (3). Ülkemizde HBsAg prevalans›n› belirleme amac›yla yap›lan çal›flmalarda Ankara’da %5.8, ‹stanbul’da %5.61, Trabzon yöresinde %8, fianl›urfa yöresinde %11.8 sero-pozitiflik saptanm›flt›r (7-10).
Kan donörlerinde HBsAg preva-lans› ise genel popülasyon de¤erle-rinden daha düflük olmaktad›r. Çün-kü geçirilmifl sar›l›k öyÇün-küsü olanlar donör olarak kabul edilmemekte ve ancak uygun görülen vakalar donör olarak kabul edilmektedir.
Kan donörlerinde HBsAg sero-pozitifli¤i Diyarbak›r’da %2.99, Samsun’da %4.82, Kayseri’de %10.75, ‹stanbul’da %5.50, Ço-rum’da %3.8, Ankara’da %2.80 olarak bildirilmifltir (11-16). Bu veriler ve bizim bulgular›m›z Tab-lo 1’de detayl› olarak verilmifltir.
Diyarbak›r’dan bildirilen ve bi-zim buldu¤umuz hepatit B sero-pozitiflik oranlar› ortalamadan düflük olup, Ankara’dan bildirilen de¤erlere yak›nd›r. Bu, yöremiz için sevindirici bir sonuç olmakla beraber, kan donörleri seçilmifl ol-gular oldu¤undan yöredeki tafl›y›-c›l›k oranlar›n› yans›tmamaktad›r. Kan donörlerinde HCV pozitifli¤i ise ‹zmir’de %1.56, Diyarba-k›r’da %1.30, Ankara’da %0.57, ‹stanbul’da %0.30, Erzu-rum’da %1.12, S›vas’ta %0.40 olarak bildirilmifltir (17-22). Bu veriler ve bizim bulgular›m›z Tablo 2’de detaylar› ile ve-rilmifltir.
Saptad›¤›m›z anti-HCV seropozitifli¤i bulunan en az oran olarak dikkati çekmektedir.
VDRL pozitifli¤i Kayseri’de %0.049, Ankara’da %0.10, Adana’da %0.012 olarak bildirilmifltir (13,16,23). Tablo 3’te bu verilerin bizim bulgular›m›zla karfl›laflt›r›lmas› verilmifltir. Saptad›¤›m›z VDRL seropozitifli¤inin (%0.36) yüksekli¤i dikkati çekmektedir. Bunun nedeni kullan›lan kitlerin farkl› olmas› ve baz› çal›flmalarda Treponema pallidum hemaglüti-nasyon testi (TPHA) ile do¤rulama yap›lmas›na ba¤lanm›flt›r. Kan donörlerinde HIV seropozitifli¤i ise Kayseri’de hiç saptanmazken, Ankara’da %0.03, Adana’da %0.12, Isparta’da ise %0.87 olarak bildirilmifltir (13,16,23,24). Bu oranlar Tablo 4’te detaylar› ile verilmifltir. Tabloda görüldü¤ü gibi 1999-2001 y›llar› aras›nda Van Devlet Hastanesi Kan Merkezi’nde yaln›z-ca %0.04 HIV pozitifli¤i (3 olgu) saptanm›fl, bunlardan Wes-tern blot ile teyit edilen olmam›flt›r. ‹limizden yaz aylar›nda tu-ristik yörelere geçici iflçi olarak yo¤un bir nüfus ak›fl› olmas›na karfl›n HIV-pozitif olgu saptanmamas› sevindiricidir.
Klimik DergisilCilt 16, Say›:1 19
Tablo 1. Türkiye’de Kan Donörlerinde Bildirilen HBsAg Seropozitiflik Oranlar›
Araflt›rmac› Y›l fiehir Olgu Say›s› HBsAg-Pozitif
Say› (%)
Patiro¤lu ve 1991 Kayseri 30 155 3243 (10.75)
Kumandafl
Durup›nar et al. 1992 Samsun 1 824 88 (4.82)
Yayl› et al. 1993 ‹stanbul 921 51 (5.50)
Hoflo¤lu et al. 1995 Diyarbak›r 30 623 917 (2.99) Göz ve Kerman 1997 Çorum 6 920 265 (3.80) Yousefi-Rad et al. 1999 Ankara 27 890 782 (2.80)
Arabac› et al. 2001 Van 7 454 218 (2.92)
Tablo 2. Türkiye’de Kan Donörlerinde Anti-HCV Seropozitiflik Oranlar›
Araflt›rmac› Y›l fiehir Olgu Say›s› Anti-HCV-Pozitif
Say› (%)
Badur 1990 ‹stanbul 1 476 4 (0.30)
Yenice et al. 1993 Diyarbak›r 300 4 (1.30)
Cengiz et al. 1994 Ankara 1 400 8 (0.57)
Özdemir et al. 1995 ‹zmir 192 3 (1.56)
Ündar et al. 1996 Antalya 16 410 50 (0.30)
Erol et al. 1999 Erzurum 26 577 298 (1.12)
Arabac› et al. 2001 Van 7 454 17 (0.22)
Tablo 3. Türkiye’de Kan Donörlerinde VDRL Seropozitiflik Oranlar›
Araflt›rmac› Y›l fiehir Olgu Say›s› VDRL-Pozitif
Say› (%)
Patiro¤lu ve 1991 Kayseri 30 155 15 (0.049)
Kumandafl
Y›lmaz et al. 1994 Adana 4 721 56 (0.012)
Yousefi-Rad et al. 1999 Ankara 27 890 27 (0.10)
Sonuç olarak, ilimizdeki kan vericilerde saptanan HBsAg, anti-HCV, anti-HIV ve VDRL seropozitiflik oranlar› ülkemi-zin de¤iflik yörelerinden bildirilen oranlarla karfl›laflt›r›ld›¤›n-da genel ortalaman›n alt›nkarfl›laflt›r›ld›¤›n-da de¤erler saptanm›flt›r.
Kaynaklar
1. Badur S. Ülkemizde viral hepatitlerin durumu. In: K›l›çturgay K, ed. Viral Hepatit ‘94. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 1994: 15-37
2. Dienctag JL, Wands JR, Isselbacher KJ. Acute hepatitis. In: Wil-son JD, Braunwald E, Isselbacher KJ, Pedersdorf RG, Martin JB, Fauci AS, Root RK, eds. Harrison’s Principles of Internal Prac-tice. New York: McGraw-Hill Inc, 1991:1322-37
3. Yenen Ofi. Hepatit B. In: Topçu AW, Söyletir G, Do¤anay M, eds. ‹nfeksiyon Hastal›klar›. ‹stanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 1996:664-91
4. Robinson WS. Hepatitis B virus and hepatits D virus. In: Man-dell GL, Bennett JE, Dolin R, eds. ManMan-dell, Douglas and Ben-nett’s Principles and Practice of Infectious Disease. 4th ed. New York: Churchill Livingstone, 1995:1422-4
5. WHO. Report on the global HIV/AIDS epidemic-June 2000. http://www.unaids.org/epidemic_update/report/Table_E.htm 6. Sa¤l›k Bakanl›¤› Temel Sa¤l›k Hizmetleri Genel Müdürlü¤ü.
Türkiye’de AIDS vakalar› ve tafl›y›c›lar›n y›llara göre da¤›l›m›. http://www.temel.saglik.gov.tr
7. Soylu K, Paykoç Z, Uzunalimo¤lu Ö. Hastane personelinde HBV infeksiyonunun durumu [Özet]. In: VI. Türk Gastroentero-loji Kongresi (22-25 Ekim 1985, ‹stanbul) Kongre Kitab›. Anka-ra: Türk Gastroenteroloji Derne¤i, 1985:335
8. Erkmen-Yavuz T, Çetmeli G, A¤aç E. Hastane personelinde sap-tanan hepatit B prevalans› [Özet]. In: Özgünefl ‹, Usluer G, Ço-lak H, eds. IX. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›k-lar› Kongresi (3-8 Ekim 1999, Antalya) Program ve Özet Kitab›. ‹stanbul: Klinik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Derne-¤i & Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti, 1999:234
9. Durmufl G, Erem C, Sönmez M, et al. Trabzon bölgesinde hepa-tit B virus enfeksiyonu seroepidemiyolojisi. Yeni T›p Derg 1996; 13(4):228-31
10. Kösecik M, Nazl›gül Y, Cebeci B, Dalmaz M, et al. fianl›urfa yö-resinde hepatit B virus tafl›y›c›l›¤›. Genel T›p Derg 1997; 7(3):129-31
11. Hoflo¤lu S, Geyik MF, Özen A, Ayaz C. Diyarbak›r yöresinde kan donörlerinde hepatit B tafl›y›c›l›¤›: son durum. Dicle T›p Derg1995; 22(1/B):33-6
12. Durup›nar B, Özkuyumcu C, Savran F. Kan vericilerde hepatit B prevalans›. ‹nfeks Derg 1992; 6(4):251-2
13. Patiro¤lu T, Kumandafl S. Kan vericilerde anti-HIV, sifilis ve HBsAg taramas›. ‹nfeks Derg 1991; 5(3):155-6
14. Yayl› G, Dündar V, Akgül A. Donör kanlar›nda anti-HBc antikor-lar›n›n araflt›r›lmas›n›n önemi. Türk Mikrobiyol Cemiy Derg 1993; 23(2):91-4
15. Göz M, Kerman T. Kan donörlerinde HBsAg’nin Elisa ile arafl-t›r›lmas›. T›p Sa¤l›k Derg 1997; 1(1): 27-9
16. Yousefi Rad AY, Erke T, Arslantürk A, Bingöl N, Madencio¤lu V. Kan donörlerinde HBV, HCV, HIV ve T. pallidum seropreva-lans› [Özet]. In: Özgünefl ‹, Usluer G, Çolak H, eds. IX. Türk Kli-nik Mikrobiyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (3-8 Ekim 1999, Antalya) Program ve Özet Kitab›. ‹stanbul: Klinik Mikro-biyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Derne¤i & Türk Mikrobiyo-loji Cemiyeti, 1999:228
17. Özdemir R, Kestellio¤lu F, Kurultay N, et al. ‹zmir Atatürk Dev-let Hastanesi Kan Merkezi’ne baflvuran 192 vericinin anti-hepa-titis C virus antikorlar› yönünden araflt›r›lmas›. ‹nfeks Derg 1995; 9(1-2):183-4
18. Yenice N, Çolako¤lu E, Gül K, Canoruç F. Diyarbak›r’da kan donörlerinde hepatit C virus antikoru prevalans›. Gastroenterolo-ji1993; 4(1):41-2
19. Cengiz AT, Akdenizli MA, Bingöl N, Kiyan M. Kan donörlerin-de anti-HCV antikorlar›n›n ELISA ile araflt›r›lmas›. Mikrobiyol Bül1994; 28(4): 313-21
20. Badur S. Hepatit C virusu infeksiyonunun serolojik tan›s›. Kli-mik Derg1990; 3:58-62
21. Erol S, fiahin ÜA, Özkurt Z, Yer AR, Bozhalil S. Erzurum yöre-sindeki kan donörlerinde HBsAg, anti-HCV, anti-HIV ve RPR seroprevalans› [Özet]. In: V. Ulusal Viral Hepatit Simpozyumu (9-11 Kas›m 2000, Ankara) Program ve Kongre Kitab›. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 2000: PB44
22. Ündar L, Karado¤an ‹, Özserçe B, Y›lmazy›ld›z T. Kan donör-lerinde anti-HCV prevalans› [Özet]. In: III. Ulusal Viral He-patit Simpozyumu (7-9 Kas›m 1996, Ankara) Program ve Kongre Kitab›. Ankara: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 1996: P63
23. Y›lmaz E, Baltal› H, Erdo¤an E. Ocak 1990-Ekim 1994 döne-minde CTF Kan Merkezi’nde saptanan HIV ve sifiliz enfek-siyonlar›n›n görülme s›kl›¤›. Bezmi Alem Vak›f Gureba Has-tanesi T›p Derg1995; 20(1):67
24. Sezer MT, Akaya A, Tamer MN, Erdo¤an Y, Ad›güzel A. Ispar-ta’daki kan merkezlerinin anti-HIV sonuçlar›. Süleyman Demirel Üniv T›p Fak Derg1994;1(1):6-8
20 Klimik DergisilCilt 16, Say›:1
fiekil 1. Y›llara göre saptanan ve toplam seropozitiflik oran›. fiekil 2. Seropozitifliklerin cinsiyete göre da¤›l›m›.
1998 1999 2000 2001 TOPLAM HBs+ VDRL+ HCV+ HIV+ 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 ERKEK KADIN HBV HCV VDRL HIV 100 80 60 40 20 0 Tablo 4. Türkiye’de Kan Donörlerinde HIV Seropozitiflik Oranlar›
Araflt›rmac› Y›l fiehir Olgu Say›s› Anti-HIV-Pozitif WB ile Do¤rulama
Say› (%) Say› (%)
Patiro¤lu ve 1991 Kayseri 3 243 0 (0.0) 0 (0.0)
Kumandafl
Y›lmaz et al. 1994 Adana 48 522 60 (0.12) 5 (0.01)
Sezer et al. 1994 Isparta 15 929 139 0.87 2 (0.01)
Yousefi-Rad et al. 1999 Ankara 27 890 7 0.03 - (-)
