|
T Â R İ H B A H İ S L E R İ
\
IIIIEllllllllllllllimillIlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllll!llllllllllllllllll!MIIIIIIIIIIimilİ=l>ll
Birinci Cumhuriyet Anayusasına
hâkim olun fikirlere dair
«Türk iy e Büyük Millet Meclisi Hü kümeti» ismini a- lan ilk A n k a ra hü k ü m e tin d e , k ı s a b ir m ü d d e t
Dahi-r
L
Y A Z A N
Halûk Y. Şehsuvaroğlu
j
timaı sıne m uhalit de olsa, bilâ te- -•M ü t verir, v e r e bilir ve vermek-1 tedir. Çünkü, tem yizi, tetkik i, tas-liye Vekilliği yapan Hakkı Behiç I y a h u t o m a k a m d a o turacak gay-
Bey, ihtilâlin b a sla rın d a n olan | ri mesul ve m u k a d d e s bir şah- b ir a rk a d a ş ın a bir m e k t u p ya- i sivctin h u k u k u hâkim iy eti ile
zarak t s ta n b u l u n işgalinden son m uv a z e n e tte bu lu n aca k bir ka ra, A n k a ra d a k i siyasî faaliyetle- bine ve bir Mebusan Meclisi ya ri, yeni Meclisin toplanm asın ı.
H ü k ü m e tle bu Meclis a ra s ın d a ki m ü n as eb etleri ve Birinci Cum h u r i y e t Anayasasının ha z ır la n m asın da hâkim olan fikri kendi görüşleriyle açık lam ak tad ır.
Hakkı Behiç Bey diy or ki: «İs- ta n h u l u n işgaliyle Heyeti Temsi- liyenin faaliy ete in tikali lâzım gelmişti. Derhal bir Millet Mec lisi cem ederek Anad olu da bir h ü k ü m e t ve idar e kabiliy et i gös te r m e k , m illetin mevcudiyetini, hiç bir nevi vesayete m u h t a ç ol madığını ve Sivas kongresi esas ların ın b ü tü n milletçe ka bul e- dildiğini isbat etm ek icap edi yordu. İs tanbul Meçlisi, ta til k a ra r ın d a Anadolu dan , orada içti- m adan bah setmem işti. F a k a t he pimiz, Meclisi teşkil eden âzanın A n k aray a iltihak edeceğinden e- min dik . Bu em niyete bin aen d ir ki ben. Meclisi M»busaııın Anka- r a d a — bitta bi iltihak edebilen âzası ile — iç tim am d an sonra, o- nun k a ra r ı ile bir Müessesan Meclisi kararını iltizam ediy or dum. M usta fa K^mal Paşa, nasıl o lu rsa olsun, büvük bir meclis teşkili ile m illetin bizzat m u k a d d e r a t ın a vaziy et etm esinin ve Meclisi Mebusanın ne kara r ın a , ne âzasının il ti h a k ın a in tiz ar ile v a k it geçırilmem esini iltizam e t ti. Bu fikirde, kendisini Reis in ti h a p etm em iş olan bir Meclisi, h ü k ü m d e n iskat ederek , daha b ü v ü k İn» salâh iy etle gelecek Meclise Reis olmak hiss’ v a r mı idi. oilrrem. Böv't bir his var idiyse bile ben m a z u r ve m a k bul görürüm . Ç ünkü in k ılâp ha re k e tin e Reis olarak ta nıdığımız bir zatın milletç e de Reis inti habı, in kılâ bın m enfaatine idi.
Bahusus İs tanbul siyasetç ile ri ni b u r a d a biz, hepimiz hiç de hoş g ö r m ü v o rd u k . Bin aenal ey h Pa şanın bu arzu s u n u m illetle be r a b e r y ü r ü m e k ye da im a onun in izmam ı revile h a r e k e t etm e k h u su s u n d ak i k a rarım ıza m u v a fık b u ld u k ve Meb usanın da il tihakı te m in edilm ek şartivle b u g ü n k ü Millet Meclisini alclâ- cele topladık .
A nadolu daki H üküm etin Reisi y o k tu ve olamazdı. Ç ünkü bir Reisi H ü k ü m e t »özü. ba lk ın pek m ü t e v a h h iş olduğu C u m h u ri y e t u su lü n ü ihsas edecekti. Padis a hm h u k u k u s a lta n a tın ı fiilen ta n ıy am azd ık . İn k ılâp esasına m uhalif ti. Reisi H üküm ets iz bir Meclis ve b ir H ü k ü m e t teşkili h u k u k u esasiye itihariyle s a k a t olacağı gibi, ya Meclisin, ya ona m ü t e h a k k im bir kuvv etin istib dadı ile n eticelen ch ’lirdi. Ç ü n k ü b u n la r ın fevkinde k u v v e t voktıı ve a r a l a r ı n d a tesisi m uvazenete im kân m u t a s a v v e r değildi. Bu m ü ş k ü l â t karş ısında uzun uzun d ü şü n d ü k . Ne F ra n s a inkılâbın daki Convention gibi herhangi b ir züm rei kalile ye esir olacak bir is tibdat meclisi, ne de alelâ- de M eşrutiyet id arelerinde o ld u ğu gibi, ancak hir h ü k ü m d a r ın .
p ıl m a y a r a k yeni, basit ve m akul b i r şekil b u lm a ğ a çalıştık. O şek li de şöyle b u l d u k ; vâsi salâh i yet ile teşri ve icra k u v v e tl e ri nin ikisine de şâmil bir h â k im i yet ile fiilen idarei u m u r ed e cek ve K a n u n u Esasinin pad işah nam ına izafe ettiği h u k u k u s a l tan atı nefsinde t e m e rk ü z e ttir e cek b ü y ü k b ir Millet Meclisi. Sonra, icra salâhiy etin i dev ir için kendi arasın dan in tihan ede ceği âzadan m ü r e k k e n bir Vekil le r Heyeti. Bu V ekiller H eyeti ni te şkil edecek zevat. Rusya in kılâ bının kom iserleri gibi Mec lisin m ünferide n in tih ap edeceği zevat olaca ktı. Ve h u n ' a r Mecli se niv abeten ifayı vazife edecek ler, Meclisin h e r suhevi idar e için m iin tahap ve mütehassıs z e v a t t a n m ü t '’"!'>kkil encüm e nle ri ile daim a ir ti b a t ve m ü n a s e b e t te b u lu n a r a k , vazifeler inin isti kam et in i h e r zam an m illetin a r z usuna u y d u r a c a k l a r ve bövle- ce V ekiller Heveti ile Meclisin ara s ın d a M eş ru tiy et id a r e le r in de olm ıy an hir sam im ivet tees süs edecek. B ir ta r a f t a n Meclis m illetin h a k ik î ihtiv acat ın ı t e t kike fırsat bula cak, h ir ta r a ft a n V e k ille r şahsî ve m ü n f e r it me s u liy e tle r an ın da, şahsî ve m ü n fe rit gayele r ta k ip e tm e k te n k u r t u t a r a k , m e m le k e t isle rinde sa mimî bir ahenk, v ^ ı d e t hasıl o- lacaktı.
Bu projenin ta tb ik in e haşla dık. Bazı A m erikan gazetele ri nin, M usta fa K em al Paşayı Was- hington dere cesin de y ü k s e l t t i k lerin e göre, köhne h u k u k u siya siye nazariyecileri ne derlerse .desinle r bu sistemin bir halk sis te m i o lm a k ta n ba şk a p ek çok fa y d aları da o la caktı ve bence en m ühim faydası Nezare t ve Vekâle t m a k a m la r ı için ya şahsî m e n f a a t endişesiyle, ya fır kacılık ih tir a sa tı ile M eclisler de açılan m ü c a d e lâ ta nih ayet v e r m e s i 'i d î . Çünkü, hic b ir Ve kil v ey a Nazırın te şebbüsü sah- siyesine m ü s a it değildi. Yalnız, bu projenin ta tb ik in d e n istifade hasıl olm ak için Meclisin onu an laması, kendi teş kilâtını ona u y durm ası lâzımdı. B üvük Millet Meclisi bu n u yapm adı. Istanbul- dan gelen m e b u s a r k a d a ş la r ı m ı zın nropagaııdası ile b ird en b ire Meclisi Mebusan nizam nam ei dahilisini kabul edere k, teşkilâtı dahilisi ve vazife ve salâh iy et i itib ariy le ale lâde M eşrutiyet Meclislerinin m evkiin e indi ve in tihap ettiğ i V ekilleri de. Meş ru t i y e t h ü k ü m e t le r in i n mev kiin e çık ardı. D ahiliye V ekâle tin den istifa ettiğim zam an Meclis te ş kil âtındaki bu noksanı h a t ı r l a t tım. İşimse din lem edi, t ş te şimdi şekil hudur. Meclis, h u k u k u pa- dişah in in varisid ir, fa k a t a le l â de bir Meclisi Meb usan dır. Y a l nız, gayri mes ul V ekillerden mü r e k k e p olduğu için h e r za m an istediği k a ra r ı, h a tt â bün yesine, teşkilâtına, mevkii h u k u k i ve
İÇ-diki, âv an ı ve h ü k ü m d a r ı yok tu r . Heyeti Vekile ise. Mec lise istediği şevleri, istediği şe kilde arzederek. bunun haricin de istediği gibi h a re k e t eden Ve kille rden m ü r e k k e p bir heyettir ki, Mustafa K em al Paşanın, rey ve m üdahalesi olmasa, kendili ğinden hiç bir mıısip te d b i r i t tihazın a kahiliv etli d e l i l d i r Be rek et versin ki b övledir çünkü m e m le k e tte b üvük k ötülüklerin cerevanım intaç edebilir.
Bu pro je m ucibin ce Büyük Millet Meclisi Reisi, Meclisin teşri ve icra k u d re tle r in i cemet- miş olm asına nazaran. V ekiller Hevetiııin de Reisi olmak s u r e tiyle b ir nevi hakem m evkiin de b n lu n a c a k tı. Bir m ü d d e t böyle gitti, b ilâhare, yine hep h u k u k u siyasiye n azarlv r* m m galatı ile meş bu bir çok fi k irlere k u rb a n olarak. V ekiller Heveti Rivaseti ayrıldı. Bu te f rik V ekiller He yetinin ve binnetice. Meclisin icra k udretin i. Meclisin heyeti um um iy esin e. yani Meclisin te ş riî k u d re t in e m u h as ım bir hale getirdi. Ç ünkü M esrutivet id are lerin de, k ab in elerle Meclis a r a sındaki ih tilâ fla rd a h ü k ü m d a r ın h e r iki t a r a f a da şâmil s a l â h i yeti hak emiyesi vard ı. Bizim es ki projede Meclis Reisinin, icra riyasetini de uhdesinde b u lu n d u rm a k s u r e tiy l e Hey eti Vekile- nin Meclisle ra bıta sını takviye ediyor ve m ü ş te re k m esuliyet hasebiyle ih tilâfatı şedideye m â ni oluyordu. Bugünkü şekilde i- se, kabin enin istinat edebilecek hic bir kuvveti yo k tu r . Mecliste te b a r ü z edeb ilecek b ir ademi hoşnudi, Meclis Reisinin de bi t a r a f kalacağı bir ihtilâf derh al V ekâletleri ve Vekilleri t a r ü m a r edebilir ve V ekiller m ü te m a d i yen te b e d d ü l ederek V ek âletler h e r gün başka başka ivicaclar a d ü çar olm ak bahtsızlığ ından k u rt u la m a z , tş te bugün bu mu- vazenetsiz k u v v e tl e r l e id ar ei u- m u r olunuyor.
Meclise verile n, âz aya tevzi e- dilmiş yeni b ir k an u n lâyihası gördüm , bunuri* kahine, re l il e r i nin Meclisten in tihahiyle âzası- nııı M eş ru tiy et id a r e le r in d e ol duğu gibi Reis ta r a fı n d a n liste te rtibi ve itim at talebi şeklinde te rviç edilmiş ve Meclis Reisi nin İ c r a V ekilleri H eyeti üzerin de Meclisin heyeti um um iyesine niy abeten bir m ü r a k a b e salâhi yeti verilm iş. N apolyon’un Bi rinci K onsü llü ğ ü n ü an d ır a n Baş k u m a n d a n l ık salâh iy etin d en son ra, bu m ü r a k a b e salâhiy eti ve kabin enin b u şekli, yavaş yavaş Meclisteki hakkı m ü r a k a b e y i ri yasette to p l a m a k ve V ekiller Heyetini eski V ükelâ Heyetine kalb e y le m e k , gere k Meclisin kab in enin m i h v e r h a re k â tın ı Meclisin gay ri mesul ek se r iy e ti ne m üs tenit, b inaena leyh gayri m esul b ir yeddi hâkim iyete t e v di etm ek mân as ın ı ta z a m m u n e- diy ordu. Bilmem m ü z a k e re ed il di mi ve bilm em k a b u l edilecek
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a To ros Arşivi
