AnkarD O,;iııVet Fak Derğ 42: 251-256,1995
YAPAGl DÖKME VE YAPAGl YEME SEMPTOMLARı
GÖSTEREN AKKARAMAN KOYUNLARDA KAN SERUMU
VE YAPAGIDA MEYDANA GELEN MİNERAL MADDE
MİKTARI DEGİşİMİ
GUllekin YIWIZI Kemal KÜÇÜKERSAN2 Seher KÜÇÜKERSAN2
Anderung des Mineralstoffgehaltes im Blutserum und in der Wolle bei den WollausfaII-und WoIIefressen Symptome zeigenden Akkaraman-Schafen
Zusammenfassung: In der vorliegenden Arbeit wurden die Einflüsse von Minera/stoffen (Mn, Co, Cu, Zn) auf das Wo//ausfa// und das Wo//ejressen in Zusammenhang mit Triichtigkeit bei Akkaraman-Schafen untersucht. Diese Ar-beit wurde bei den 19 Akkaraman-Schafen (12 triichtige Schafe, 7 Bocke) am
Forschungsfarm der Veteriniirmedizinischen Fakü/tiit der Universitiit Ankara in den Monaten Februar-Mai 1992 durchgeführt.
Bei den Wo//ausfall und Wo//efressen beobachteten triichtigen Schafen (Gruppe I) und Bocken (Gruppe Il) wurde der B/utserumwert für Mn bzw. Co
im Februar iihnlich wie im Mai gefunden, wo die Tiere ab Mai keine diese
Symptome zeigten (P>0.05).
Die B/utserumwerte für Cu wurden im Februar and Mai in der Gruppe I
um 1.495 sowie 0.635 j.1g/m1 (P<O.Ol) und in der Gruppe il um 1.672 sowie 0.535 j.1g/m/ gemessen (P<O.OOl).
Der Gehalt an Zn in Blutserum lag im Februar in der Gruppe I (triichtige Schafe) bei 1.877 j.1g/ml sowie in Mai in der Gruppe I(weibliche Schafe) bei 1.355 j.1g/ml (P>0.05). Auch für den Geha/t an Zn in Blutserumproben von Bocken wurde iihn/iche Abnahme nach Monatenfestgestellt (P<O.Ol).
Bei den Wo//ausfall und Wollefressen beobachteten triichtigen Schafen sowie Bocken wurde der Gehalt an Zn in der Wolle niedriger als im Mai gejun-den, wo die Tiere keine diese Symptome mehr zeigten (P<O.OOl). Bei den Wol-lausfall und Wo//ejressen beobachteten jede zwei Gruppen konnte der
Wo//mi-neralgehalt für Mn höher als bei den kein Symptom mehr beobachteten
Mai-Monate gemessen. Die DijJerenz wurde in der Gruppe I zwischen der Mai-Monate (P<O.Ol) und auch im Mai zwischen weiblicher Schafen und Bocken (P<O.OOl) signifikant festgestellt.
Der Gehalt an Co in der Wo//e im Vergleich zu Mai wurde im Februar bei
den Schafen der Gruppe I (P<O.OOl) und bei den Bocken der Gruppe II
(P<0.05) eine signifikante Abnahme gefunden.
AufGrund der vorliegenden Untersuchungsergebnisse liess sichfeststellen,
dajJ die beobachtungen des Wo//ausjalles sowie Wo//ejressesen von
Mine-ralstofjlevel der Ration, Jahreszeitunterschied und der Triichtigkeit abhiingen. Özet: Bu çalışmada, akkaraman koyun/arında yapacağı dökme ve yapağı yeme olgu/arı üzerine mineral maddeler (t.1n, Co, Cu, Zn) ile gebelik durumu-nun etkisi araştırıldı. Araştırma Ankara Universitesi Veteriner Fakültesi
Araş-i Yrd. Doç. Dr., AO VeterAraş-iner FakültesAraş-i Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıklan Anabilim Dalı, Ankara. 2 Araş. G&. Dr. AO Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıklan Anabilim Dalı.
252 G. YILDIZ-K. KÜÇÜKERSAN-5. KÜÇÜKERSAN
tırma Çiftliğinde bulunan 19 baş akkaraman koyun (12 baş gebe koyun, 7 baş koç) ile 1992 yılı Şubat ayı ve Mayıs ayında yürütüldü.
Yapağı dökme ve yapağı yeme semptomları görülen gebe koyunlar (grup I) ile koçların (grup ll) Şubat ayı kan serumu Mn ve Co değerlerinin, bu belirtile-rin ortadan kalktığı Mayıs ayı değerleri ile benzerlik gösterdiği saptandı (P>0.05).
Kan serumu bakır değerleri Şubat ve Mayıs ayında I. grupta 1.495 ve 0.635 J.l.g/ml(P<O.Ol), ll. grupta ise 1.672 ve 0.535 J.l.g/mlolarak ölçüldü (P<O.OOl).
Kan serumu Zn düzeyi gebe koyunlarda (grup I) Şubat ayında 1.877 J.l.g/ml, Mayıs ayında ise I. grupta 1.355 J.l.g/mlolarak saptandı (P>0.05). Koçlara ait Zn değerlerinde de aylara göre benzer düşüşler görüldü (P<O.Ol).
Yapağı dökme ve yapağı yeme semptomları gözlenen gebe koyun ve koçlar-da yapağı Zn değerleri, bu semptomların ortakoçlar-dan kalktığı Mayıs ayı değerlerin-den daha düşük bulundu (P<O.OOl). Buna karşılık yapağı dökme ve yapağı yeme olguları gözlenen her iki grupta yapağı Mn değerleri, bu semptomların
or-tadan kalktığı Mayıs ayına ait değerlerden daha yüksek ölçüldü. Bu farklılık, I. grupta aylar arasında (P<O.Ol), Mayıs ayında ise dişi ve erkekler arasında (P<O.OOl) önemli bulundu.
Yapağı Co değerleri Mayıs ayında Şubat ayına göre I. grubu oluşturan ko-yun/arda (P<O.OOl) ve II. grubu oluşturan koçlarda (P<O.05) önemli düzeyde azalma gösterdi.
Bu araştırmada elde sonuçlar, yapağı dökme ve yapağı yeme olgularına, rasyonun içerdiği mineral madde düzeyinin, mevsimsel farklılığın ve gebeliğin neden olabileceği kanısını vermektedir.
Giriş
Koyunlarda yetersiz mineral madde tüketi. mi organizmada mineral dengesizliklere, veri-min düşmesine, yapağı dökülmelerine, döl venne gücünde ve yavru gelişmesinde azalma-lara ve çeşitli beslenme bozukluklanna yol açar. Bunlara ilaveten özellikle mikro element noksanlıklan protein sentezini olumsuz yönde etkilemekte, deride parakeratotik değişimlere neden olmaktadır (l i, 20).
Bakınn yem kuru maddesinde 3 mg!
kg'dan düşük bulunması noksanlığa bağlı belir-tilerin ortaya çıkışına neden olmakta, 3-5 mg/kg düzeyindeki CU ise kritik miktar olarak kabul edilmektedir (20).
Kobalt yetersizliğinde kirli ve kanşık ya-pağı oluşmnu, gibi olgular görülmektedir (l i, 20).
Özellikle bakır ve çinko bakımından düşük rasyonlarla beslenen hayvanlann yapağılannda ondülasyon bozukluğu görülmekte, buna bağlı olarak kalite düşmektedir (18, 20).
Koyunlarda deneyselolarak meydana geti-rilen zn noksanlığında, kanşık yapağı oluşumu
ve yapağıda dökülmeler, yapağı yeme olgulan tespit edilmiştir (20).
Koyun rasyonlannın her kg kurumaddesin-de bulunması gereken minimmn Cu, Zn, Mn ve Co miktarlan sırasıyla 8, 30, 60 ve O.i mg ola-rak bildirilmektedir (1, 3).
Lassiter ve Morton (14), 22 hafta süre ile Mn bakından düşük rasyonlarla besledikleri ko-yunlarda yapağı Mn düzeylerini 6. i ppm olarak bulmuşlardır. Aynı çalışmada nonnal düzeyde Mn alan grupta ise bu değer 18.7 ppm olarak gerçekleşmiştir.
Ülkemizin çeşitli bölgelerinde toplanan koyun yapağı numunelerinde Mn düzeylerinin
1.60 ile 14.06 Ilg!g arasında değiştiği saptan-mıştır (8).
Gözlü Tanm işletmesinde yapağı çekme sorunu bulunan koyunlarda yapılan bir çalışma-da (9), kan plazması CU miktan 0.541lg!ml ola-rak bulunmuştur.
McDougall (16), gebelik peryodu esnasın-da kan bakır düzeylerindeki değişiklerin karak-teristik olmadığını bildirmektedir. Dick (7) ise,
YAPAÖı [)ÖKME VE YAPAÖı YEME SEMPTOMLAR! GÖSTEREN AKKARAMAN KOYUNLARDA KAN SERUMU ... 253
Tablo
ı.
Koyunlarda kan serumu mineral düzeyleri (j.1g/ml) Tabelle 1.Mineralstoffgehalte im Blutserum bei den Schafen (J.1g/ml) Referans No Normal düzeyler 2 3 6 9 21 Noksanlık düzeyi 2 3 9 21 Mn 0.80-5.10 Co 1.0-3.5 0.08.0.30 Cu 0.67:tO.24 0.50-1.59 O.54:tO.3 0.70-2.00 0.41:tO.19 0.28:tO.05 0.10.1.00zn
1.l6:tO.58 0.78:tO.03 0.80-1.20 1.06:tO.62 0.22.0.45Tablo 2. Koyunlarda yapağı mineral madde miktarları (J.1g/g) Tabclle 2. Mineralstoffgehalle in der Wolle bei den Schafen (j.1g/g) Referans No Normal düzeyler 4 9 12 21 23 Noksanlık düzeyi 4 20 21 23 Mn 18.7 5 <6.1 Co 14.58:tO.78 >1.00 Cu 8.60:t0.68 4.29:tO.25 2.80-10.0 2-4;42-127 4.5 0.5.2.50
zn
58.12:1:3.3 1 62.92.1 70-130 <70 ii
kan plazması ve tam kandaki bakır değerlerinin koyunlann cinsiyetinden önemli bir şekilde et-kilenmedi~ni belirtmiştir.
Kehrer (10), koyunlarla yaptığı bir çalış-mada kan serumu CU değerlerini Şubat ayında 1.00:t0.30 /lg/ml tespit ederken, Nisan ayında bu değerlerin 0.78IO.16 /lg/ml'ye düştüğünü belirlemiştir.
Koyunlar için verilen ortalama kan serumu ve yapağı mineral düzeyleri Tablo 1 ve 2'de gösterilmiştir.
Bu çalışma, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi E~tim Araştırma ve Uygulama Çiftli-ğindeki akkaraman koyunlarda görülen yapağı yeme ve yapağı dökülmelerinin nedenlerinin araşunlması, bu olguların Mn, Co, Cu ve zn elementleri ile ilişkisinin ortaya konulması amacıyla yapılmış, aynca bu çalışmada gebeli-ğin hayvanlarda bu mineral maddelere etkisi de incelenmiştir.
Materyal ve Metot
Hayvan ve Yem Materyali: Çalışmada, A. Ü. Veteriner Fakültesi Eğitim Araştırma ve
Uygulama Çiftliğinde bulunan ve kış aylannda ağııda beslenen, bahar ve yaz aylannda ise me-raya çıkanlan toplam 19 baş akkaraman koyun (12 baş gebe koyun, 7 baş koç) kullanıldı.
Deneme materyali olarak özellikle yapağı-sı dökülmüş ve yapağı yiyen hayvanlar seçildi. Deneme Şubat ayı ve Mayıs ayında yürütüldü. Deneme hayvanlan cinsiyetlerine göre gebe koyun ve koç olmak üzere 2 gruba aynldılar.
Şubat ayında hayvanlara arpa ve samandan oluşan yemler; Mayıs ayında ise, düşük kaliteli olduğu gözlenen merada hayvanlara aynca arpa (%61), pamuk tohumu küspesi (%22), kepek (%15), tuz (%1), kireç taşı (%0.5) ve vitamin (%O.5)'den oluşan karma yemden yaklaşık ola-rak 1.5 kglgün/baş verildi. Denemede hayvanla-ra içebilecekleri miktarda taze ve temiz su sağ-landı.
Numunelerin alınması: Çalışma süresince deneme hayvanlanndan Şubat ve Mayıs ayla-nnda iki kez kan ve yapağı örnekleri alındı.
Serum: Hayvanlann Vena jugula-ris 'lerinden alınan kan örnekleri, hemoliz ve
G. YILDIZ.K. KÜÇOKERSAN-S. KÜÇÜKERSAN 254
kontaminasyona fırsat verilmeden, 2500 devir-de 10 dakika santrifüj edilerek serum çıkartıldı ve analize kadar derin dondurucuda saklandı.
Yapa~: Yapa~ örnekleri hayvanların sca-pu1a ve kuyrnk bölgelerinden dipten kesilerek alındı ve analize kadar temiz naylon poşetlerde muhafaza edildi.
Toz ve yabancı maddelerden temizlenen yapa~ılar, %O.4'lük Brij solusyonu ile 20'şer da-kika süreyle 2 defa yıkandıktan sonra deiyonize su ile iyice durulandı. Mineral madde analizleri için Kumaresan ve Kapioh (13)'un belimiği yönteme uygun olarak yapa~ılar hazırlandı.
Kan sernmu ve yapa~ı örneklerinde man-gan, kobalt, bakır ve çinko ölçümleri Pcrkin-Elmer 303 Atomik Absorbsiyon Spcktrofomet-resi kullanılarak gerçekleştirildi (19).
Sonuçlann istatistiki açıdan önemliliğinin değerlendirilmesinde "t-testi" (22) kullanıldı.
Bulgular
Denemede kullanılan arpa, saman, mera otu ve karma yem örneklerine ait mineral madde düzeyleri Tablo 3'de; Şubat ve Mayıs ayında alınan kan ve yapa~ örneklerinde belir-lenen ortalama mineral madde miktarları ile so-nuçlann istatistik bakımından de~erlendirilmesi ise sırasıyla Tablo 4 ve 5'de gösterilmiştir.
Şubat ayında yapa~ dökme yada yapa~ı yeme semptomları gösteren hayvanlarda bu be-lirtilerin Mayıs ayında ortadan kalktığı gözlen-miştir.
Tablo 3. Denemede kullanılan yemlerin mineral madde dilzeyleri (Jlglg)
Tabelle 3. Mineralstoffge.halte in den Versuehsfuttermit. teln <J..Lglg)
,
Mn Co Cu zn j [Arpa 6.57 3.15 8.21 16.58i
Saman 1.84 2.62 Mera onı 27.00 0.15 9.80 16.00 i Karma yem 23.50 1.90 10.14 37.00 iTablo 4. Şubat ve Mayıs ayında akkaraman koyunlannda ortalama serum mineral düzeyleri <J..Lglml)
Tabelle 4. Die durchsehnittliehe Mineralstoffgehalte im Blutserum im Februar und Mai bei den Akkaraman-Sehafen (J..lgl ml)
Şubat Ayı(0) Mayıs Ayı (00)
L
ı.
Grup (+) II. Grup (++)ı.
Grup (+++) II. Grup (++)n:12 n:7 n:12 n:7
ı
Mn 0.078~0.03 0.07l:t0.02 0.06lli:O.Ola* O.077:tO.Ol a*
Co 0.348:tO.15 0.327:!:0.11 0.35lli:O.01 aU 0.374:tO.oı a** Cu 1.495:tO.85a* 1.672~0.45b** 0.635:tO.04a* ,e** 0.535:tO.04bu, e**
zn 1.877:!:1.12 1.843~0.39a* l.355:tO.18 l.379:tO.lla*
a,b,e : Aynı satırda aynı harf taşıyan değerler birbirinden farklı bulunmuştur. *:P<o.oı, u:P<O.OOl (0) : Yapağı yeme ve dökme semptomlan gözlenen dönem.
(00) :Yapağı yeme ve dökme semptomlarının ortadan kalktığı dönem. (+) : Gebe koyunlar, (++): Koçlar, (+++): Dişi koyunlar
Tablo 5. Şubat ve Mayıs ayında akkaraman koyunlarında ortalama yapağı mineral düzeyleri (Jlglg)
Tabelle 5. Die durchschninliehe Mineralstoffgehalte in der Wolle im Februar und Mai bei den Akkaraman-Sehafen <J..Lglg)
ŞubatAyı MayısAyı
i.Grup II. Grup
ı.
Grup II. Grupn:12 n:7 n:12 n:7
Mn 3.97:!:1.44a** 4.44:!:3.68 2.37:tO.37a** ,b*u 3. 12:1:O.43b*u Co 17. 18:!:ı.38a*** 14.54:t5.16b* 11.34:!:1.31 a*** ,e* 9.79:1:L50b* ,e*
CU 12.99:1:0.84 l5.44:!:4.64 13.55:t2.20 11.63:!:1.83
zn 56.29:1:2.32a*** 5
ı.92:t9 .26b***
91.84:t6.70a*u 90.44:t9 .02b*** a,b,e : Aynı satırda aynı harf taşıyan değerler birbirinden farklı bulunmuştur. *:P<0.05, u:P<O.Ol. ***:P<O.ooliçiNDEKiLER
CONTENTS
G. Yıldız., K. Küçükersan., S. Küçükersan: Yapa~ı Dökme ve Yapa~ı Yeme Semtomları Gösteren Akkaraman Ko-yunlarda Kan Serumu ve Yapa~ı Meydana Gelen Mineral Madde Miktarı De~işimi.
Anderung des MineraJstoffgehahes im Blutserum Und In Der Wolle Bei Den WollausfaJl.Und Wollefressen
Symptome Ze/genden Akkaraman.Schafen 251
A. Bilgili., S. Kaya., A. Dağan: Farelerde Pentobarbital ve Tıyopentalle Antestezi Üzerine Eritromisinin Etkileri.
The Eff9Cts of Erythromydn on Anaesthesia Induced By Pentobarbital And ThlopentaJ in Mice 257
A. Ba,tan., Ş. Küplülü: Akkaraman ırkı Koyunlarda Melatonin ve Progestagen Uygulamalarının ReprodOktlf Perfor-mans Üzerine Etkileri.
Tatomin And Progestagen on Reproduetive Performance in Akkaraman Ewes 263 S. Akgün: Beyaz Peynir Üretiminde lBetobacillus Sake'nin Starter Kültür Olarak Kullanılması.
Utilisation de Sauhe de Laetobadllus Sake Comme la Culture Des Ferments .ia La Fabrieation De Fromage
BJanc 271
Ş. Küplülü., R. Vural., H. Izgür., Ç. Kılıçoğlu., A. Baştan., M. K8ymBZ., J. Erdeğer: Subklinik Mastitislerin Tanısında "MUk Checker"ın Kullanılması.
The Use of Mi/k Checker In Detectıng Subdinical Mastitls 281
B. Dinçer., M. Mutluer., i.Ero!., H. Özdemır., Ö. Yağlı., S. Akgün: Türk Fermente Sucu~una Özgü Starter Kültür Bakterilerinin ızolasyon, Identifikasyon ve Üretimleri.
Isolat/on, Identifieation and Producing of Baeteria Having Starter Cultures Properties From Turkish Fermented
Sa-usages 285
B. Alabay., M. Sağlam., M. Yörük., LErgün: Bcında Anterior Latissimus Dorsi ve Posterior Latissimus Dorsi'de Eks-trafuzal ve Intrafuzal Kas Tellerinde ATP-AES Aktivitesi Üzerinde Araştırmalar.
The Investigatlons on A TP-ASE Activity in Extra And Intrafusal Fibers of ALD And PLD Museles in Guail
... 295
i.Burgu., A. Özkul: At Yetiştiricili~ine Etkiyen Viral Enfeksiyonların Rolüve Önemi.
The Role And Importanee of ViraJInfeetions Affeeting Horse PrOOuetuon 301 S. Aslan., K. Arbelter., Marc B. Dickie: he Puerperal Dönemde Düzenli Kontrollerin Fertilite Üzerindeki Etkileri.
Die Auswirkung Einer Konsequenten Puerperalbetreunun Auf Die Fruchtbarkeit Des Rindes 307 H. Özdemir., T.H.Çelik., i.Erol., A. Yurtyeri: Türk Fermente Sucu~undan Izole aktobasillerin Bazı Biyokimyasal ve
Fizyolojik Özellikleri.
Same Physiologieal And Biochemical Charaeterization of Laetobaellli Isolated From Turkish Fermented Sausage
(Sucuk) 317
S. Kaya., E. Yarsan., A. FilazL, F. Akar: Yem ve Yem Hammaddelerinde Bulunan Bazı Do~al Olumsuzluk Faktörleri: 2. Gossipol Düzeyleri.
Same Unfavorable Faetors Occuring in Feeds And Feedstuffs: 2. Levels of Gossypol 323
S. Öge: Toxocara Canis yumurtalarına ve Visceral Larva Minrans'a Radyasyonun Etkileri.
The Effects of Radiation on Toxocara Canis Eggs And Viseeral Larva Migrans 327 A. FilBZi: Kanatlılarda Bazı iki De~er1i Iz Minerallerin, Florokinolon Grubu Antibakteriyel Ilaçların Ağızdan
Biyoyarar1anl-mı Üzerine Etkileri.
The Effect of Some Bivalan Minerals on oral Bioavailabi/ity of Some Fluorosuinolon Antibioties in Poultry
... 337 V. Sağmanlıgil., M.lriadam., B. Emre., M. Şireli: PGF2a'nın Fare Ince Bağırsa~ına Etkisi.
The Effect of PGF2a'on Mouse Smalılntestine 349
V. Sağmanlıgil., R.J. Levin: Effects of Dıetary Deprıvatıon on Small And Large Intestınal lon Transport In The Mouse.
Farede, Açlının Ince ve Kalın Banırsaktaki Iyon Transferi Üzerine Etkileri 357 O. Keskin., N. Tekin., N. Yurdaydın., M. Selçuk: IteDenizli Horozu Spermalarının Farklı Sulandırıcı ve
Kryoprotektan-larla Doldurulması.
(Freezing of Denizli Coek'e Semen With Different Diluents And Cryoprotetants) 373 A. ÖZkül., M. Çabalar., S. Bilge., Y. Akça., i.Burgu: Süt Sı~ırcılığı Işletmelerinde Rastlanan IBR/JPV ve EVD Virus
Enfeksiyon/arının Infertilite Olgularındaki Rolü.
The Role on Infertility Cases of of IBRlIPV And BVD Virus Infeetions Encountered in Dairy Cattle Herds
... 381 H.T. Aktan., A. Yenigün., Ü.Kısa: Askeri Garnizonlarda Tüketilen Sofra ve Mutfak Tuzlarının Kimyasal Özelliklerinin
Belirlenmesi.
An AnaJyisls on the Chemieal Properties of Table And Kitehen Salts Consimed In Mi/itary Units 389
A. Kurtdede., M. Şaha!., M.K. Börkü., M.B. Özlem., A. Kalınbacak., B. Tanyel., B. Ulutaş., G. Gökçe., T. Dikicioğ-lu: Gebeli~in Son Dönemi ve Laktasyon Başlangıcındaki Koyunlarda Amonyum Kloridin, Kan Serumu, Idrar, DIŞkl ve Sütle, Kalsiyum ve Bazı Parametrelere Etkisi.
Effeet of Ammonlum CHLORIDE ON Caleium And Some Parameters In BloOOSerum, Urine, Faeces And Mi/k Of
Ewes During Late Pregnaney And EARL Y Laetation 393
YAPAÖr OOKME VE YAPAÖr YEME SEMPTOMLAR! GÖSTEREN AKKARAMAN KOYUNLARDA KAN SERUM U ... 255
Tartışma ve Sonuç
Bu çalışma, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Egitim Araştırma ve Uygulama Çiftli-ginde bulunan akkaraman koyunlarda görülen yapagı yeme ve yapagı dökülme olgulannın ne-denleri ile gebelik durumunun buna etkisini araştırmak amacıyla yapıldı.
Çalışmada i. grubu oluşturan gebe koyun-ların Şubat ayına ait kan serum u Mn, Co, Cu ve zn düzeyleri sırasıyla 0.078; 0.348; 1.495 ve 1.877 ııg/mI'dir. Mayıs ayında ise aynı gruba ait dogum yapmış dişi koyunlarda bu mineraller sırasıyla 0.060; 0.3~0; 0.635 ve 1.355 Ilg/ml olarak bulunmuştur. Ikinci grubu oluşturan koç-ların Şubat ayına ait kan serum u Mn, Co, Cu ve zn düzeyleri sırasıyla 0.071; 0.327; 1.672 ve
1.843 ııg/ml; Mayıs ayına ait degerIeri ise yine
sırasıyla 0.077; 0.374; 0.535 ve 1.379 Ilg/ ml'dir.
Şubat ayında gebe koyunlara (I. grup) ait kan serumu mineral degerlerinin Mayıs ayında aynı gruba ait dogum yapmış dişi koyunlann degerleri ile karşılaşunldıgında Mayıs ayında Mn ve zn düzeylerinin önemsiz (P>0.05), Cu degerlerinin ise önemli (P<0.01) derecede düş-tügii görülecektir (Tablo 4).
Kan serum u Mn ve Co düzeyleri tüm grup-larda birbirine yakın kabul edilebilir ise de, bu sonuçlar Ruls (21 )'un bildirdigi normal düzeyle-rin oldukça altında saptanmıştır. Bu degerIerin düşük bulunmasında mevsimsel degişikliğin bir rolü olabilecegi düşünülebilir.
Yapılan çalışmada kan serumu CU düzey-leri Şubat ayında gebe koyun (grup I) ve koçlar-da (grup II) sırasıyla 1.495:tO.85 ve 1.672:tO.45 Ilg!ml bulunurken, Mayıs ayında aynı gruplarda elde edilen degerler sırasıyla 0.635:tO.04 ve 0.535ffi.04 ııg/ml düzeyine düşmüştür.
Butler (5) koyunlarla yaptığı bir çalışmada, gebelik ve dogum sonrası kan, plazma ve seru-loplasmin bakır seviyelerini incelemiştir. Araş-tıncı bir yıl süre ile deneme grubundaki hay-vanlara günlük ihtiyacın yansı kadar (2 mg! gün) Cu vermiş; gebelik süresince kanda CU dü-zeyinin önce düştügii sonra yükseldiğini gözle-miş; kan bakır düzeyi, kuzulamayı izleyen ilk aylarda da bir azalma göstermiş ise de bir son-raki gebeligin başlangıcında tekrar yükselmiş-tir.
Çalışmada dişi koyunlara ait kan serumu Cu düzeylerinin gebeligin son ayında (Şubat) artması, dogum sonrasında (Mayıs) ise düşüş göstermesi Butler (5)'in bulgulan ile uyum içe-risindedir. Nitekim koyunlar üzerinde yapılan
bir başka çalışmada (10) ise kan CU seviyeleri-nin Şubat ayında yükseldigi, buna karşılık Nisan ayında ise düştügii gözlenmiştir.
Şubat ayında i. ve II. gruplara ait serum zn değeri sırasıyla 1.877 ve 1.843 ııg/ml olup bu değerler Mayıs ayında sırasıyla 1.355 ve 1.379 Ilg/ml olarak bulunmuştur. Mayıs ayında sadece II. gruba ait zn dilzeyindeki düşüş istatistiksel açıdan önemli görülmüştür (P<O.Ol). Her iki dönemde de elde edilen kan serumu çinko dü-zeyleri normal sımrların (21) biraz üzerindedir.
Şubat ve Mayıs aylannda i. gruba ait yapa-ğı Co düzeyleri sırasıyla 17.18 ve l1.34Ilg!
g'dır (Tablo 5). Mayıs ayında yapağıda sapta-nan Co düzeylerinin Şubat ayına göre istatistik-sel açıdan önemli derecede düşük oldugu sap-tanmıştır (P<O.OOl).
Çalışmada tüm gruplarda elde edilen yapa-ğı Mn degerlerinin, bazı literatürlerin (20, 23) bildirdigi noksanlık düzeyinde bulundugu, buna karşılık Göksoy (8)'un bildirdigi değerler ara-sında oldugu görülmektedir.
Yapağı Mn miktanna ait Mayıs ayı değer-lerinin gerek dişi gerekse erkek hayvanlarda Şubat ayına göre düşük bulunmasına kesin bir açıklama getirilernemiştir. Nitekim yapagı Mn değerinin tüketilen rasyondaki Mn durumunu tam olarak yansıtmadığı bildirilmektedir (15).
Çalışmada yapagı CU düzeylerinin normal sınırlar içerisinde oldugu (23), yapagısını döken gebe koyunlar (grup I, 12.99 Ilg/g) ile koçlara (grup II, 15.44 Ilg!g) ait yapağı Cu düzeyleri arasındaki farklılığın istatistiksel açıdan önemli olmadığı belirlenmiştir (p>0.05).
Şubat ayında yapagı dökme belirtileri gös-teren gebe koyunlardan elde edilen yapağı zn düzeylerinin bu belirtilerin ortadan kalktlgı Mayıs ayı degerlerinden önemli derecede düşük olduğu saptanmıştır (P<O.OOl) (Tablo 5). Bu azalmaya bir yandan tüketilen yemlerdeki zn konsantrasyonunun koyurıIar için optimum ge-reksinim miktan olarak bildirilen 20-33 mg/kg (17) değerinden düşük olmasının, diğer yandan yapağı atımının gebeliğin ileri dönemlerinde or-taya çıkması ve hayvandaki zn depolannın yav-ruya geçmesinin neden olabileceği kabul edile-bilir.
Koçlardan Mayıs ayında alınan yapağı ör-neklerinde zn düzeyinin Şubat ayına göre önemli bir artış gösterdigi gözlenmiştir (Tablo 5). Bu değerin yükselmesi Mayıs ayında uygu-lanan besleme programındaki iyileşmeye bağla-nabilir.
256
Sonuç olarak denebilirki; hayvanlarda ya-pa~ yeme ve yapagı dökme olgulanru sadece bir mineral madde eksileligine baglamak olduk-ça güçtür. Şubat-Nisan arasındaki dönemde, ko-yunlarda yapa~ degişimi olmaktadır. Aynca yapa~ Mn ve Co düzeylerinde görülen önemli düşüşlerde rasyonun yetersizligi ve mevsimsel farlclılıgın da etkili olabilecegi söylenebilir.
Bu bilgilerin ışı~ altında, özellikle gebeli-gin ikinci döneminden itibaren mineral madde gereksiniminin karşılanmasına özen gösterilme-si gerektigi kanısına vanImışur.
Kaynaklar
ı. Anke, M. (1967). Der Muıgen-ıuıd Spureneleml!nıgehalı des Rinderhaares aLS IndikLııör der Calcium-, Magnesium-, Phosphor-, Kalium, Naırium., Eisen., Zink., Mangan., Kup-fer., Molybdan-, ıuıd KobalıversorgWlg. 5.Miııeilung. Die Mineralversorgung der MilchJcWıe aU[ Vermiııerungs böden versclıUdener geologiscMr Herlcunfı, geml!ssen am Mine. ralsıoffgehall des schwanen RiNierdecJc.haares ıuıd des Ac-kerrOl.lcJees. Arch Tieremahr, 17:\.27.
2. Anke, M., Groppe\, B., Lüdke, H., Grün, M. und Kleemann, J. (1975a) Die Spureleml!nlversorgıuıg der Wi. ederkiilU!r in der DeU1ScMn DemokraıiscMn Republik. 2. Miııeilung: Die Kupperversorgung. Arch Tieremahr, 5: 257-270.
3. Anke, M., Grün, M., Groppel, B. und Parische. feld, M. (1975b). Die Spureleml!nıversorgıuıg der Wie-derkiilU!r in der DeU1Schen DemokraıiscMn Republik. 3. Miı-ıei\ımg: die Zinlcversorgung. Arch Tieremiihr. 5:379-391. 4. Bayşu, N., Dündar, Y. ve Bayrak, S. (1984). Koyun
ve /aaldarda YÜ1L ve kLın baJW degerleri arasındaki ilişki ve buıuuı diagnosıik. önemi. Doğa Tr Vet ve Hay Derg. 8:\ 7-23. 5. Butler, E.J. (1963). TM injllU!nce of pregnancy on Ihe
bload, plasma and caeruloplasmin copper levels of sheep. Comp Biochem Physiol. 9:1-12.
6. Çamaş, H. (1979). Ankara ili dahilindeki bazı köylerde halk elinde bulunan awraman JcoYWllarının kan serumu balar degerleri üzerinde araşıırmalar. A Ü Veı Fak Yay: 35ı. LZAE Deneme Çifıl Md Basın Servisi, Ankara.
7. Dlck, A.T. (1954). Preliminary observaıions on ıhe effecı of high in ıak.es of molybdenum and of inorganic sulphaıe on blood copper and on jleece characıer in crossbred sheep. Aust Vet J. 30:196-202.
8. Göksoy, K. (1986). Çiftlik hayvanlarında mineral madde dengesizlilcJerinin epidemiyolojisi. TUBtrAK VHAG.572, No'lu Proje (kesin rapor), Ankara.
G. YILDIZ-K. KüÇüKERSANoS. KOçüKERSAN
9. Göksoy, K., Gücüş, A.ı. ve Morcöl, T. (1986). Eva-lwaıian of dese response effecls re/aıed Lo -ıriıioMI disea-ses (mineral deficiencies) in rımıüıanıs. In: Nuclear and Re-laıed TechniqlU!S for Improving Producıiviıy of Indigenous Animal in Harsh Enviroflml!nIs. International Aı.omie Energy Ageney, Vienna, 171-183.
LO. Kehrer, A. (1970). Die Kupfermangelk.ran.IcMil bei Schafen in der Türkei. Beri Münch Tierirzıl Wochenschr, 83:371-378.
iı. Kolb, E., und Gürtler, H. (1971). ErniihrWlgsphysiologie der landwirlschaflI~Mn Nuız/iere. VEB Gusıav Fischer Verlag Jena, Leib:rig.
12. Koper, J. and Zamorskl, R. (1991). The concenlraıion of zinc and magnesium in jleece of ewes and IMir progeny from a farm in viciflity of Bydgoszcz. Medycyna Wetemary-jna. 46:355-357. (Ref: Veterinary Bu1letien, 61 :649 (Abstr. 4528).
13. Kumaresan, A. and Kaploh, M.A.(1984). Hairas iNii-caıor of mineral slatus in yank.assa sMep. Rew Elev Med vcı Pays !r0P, 37:61-64.
14. Lassller, J.W. and Morlon, J.D. (1968). EffeclS of a low manganese diel on cerlain ovine characlerisı~s. J Anim Sci.27:776-779.
15. Mc Doweli, L.R. (1992). Minerals in Animal and Human Nuıriıion. Academic Press. Ine. Califomia.
16. McDougall, E.ı. (1947). The variaıion in IM copper con. lenl of ıhe bload of normal sheep. J Agr Sei, 37 :329-336. 17. National Research Council (1985). Nuırienl
Require-ml!nlS of Domesıic Animals. Nuırienl Require~fIIs of Sheep. 5 ı.h Ed. National Academy of Sciences, Washington. 18. Özgen, H .. (1980). Hayvan Bes/emi! 2. Baskı. AÜ Vet Fak
Yay: 364, AÜ Basımevi. Ankara.
19. Perkın Elmer (1973). Analyıical Meıhods for Alomic Ab-sorpıion Specırophoıomelry, Perkin Elmer Corp. Norwalk, Connceticul.
20. Piatkowski, B., Gortler, H. und Volgl, J. (1990). Grundzüge tkr Wiederlciiuer-ErniihrWlg. Gusıav Fischer Ver-lag lena. Leibzig.
21. R uls, R. (1990). Minerallevels in Animal Heallh. Diagnos. ıic Data. 3 rd ed. Sherpa International, Canada.
22. Snedecor, W.G. and Cochran, W.G. (1973). Staıisıi-cal Meıhods. 6 ı.h ed. The Iowa Sıate University Press, Ames. 23. Underwood, E.J. (1971). Trace Eleml!nls in Human and Anima! Nuıriıion. 3rd. ed. Academic Press, Ine, New York.
