Türk dostu Fransızlar:İki caddeye isimleri verildi

TARİHTEN BİR t*

İLHAMI HAKKI

T T-

5 ^ S <)

T

İKİ CADDEYE İSİMLERİ VERİLDİ

fü rit dostu

ansızlar

İstanbul ilk ve son kez İngiliz,

Fransız, İtalyan çizmelerinin işgali

altındayken caddelerden ikisine

iki Fransız subayı Pierre Loti ile

Claude Farere’nin adlarını taşıyan

tabelalar konuldu

-

PİERRE LOTİ

-G

ARİP ama gerçektir. Constantinopol’ün İs­ tanbul adını almasından sonra gördüğü ilk ve son işgal döneminde, üstelik de bu Türk yurdu, İtilaf devletleri diye adlandırılan Ingiliz, Fransız ve İtalyan çizmelerinin işgali altındayken,

Türkler tarafından, hem de büyük coşkuyla, bu kentin iki caddesine Fransız subaylarından ikisi­ nin adları verilmiştir.

Anadolu'da kıyasıya bir Kurtuluş Savaşı veri­ lir ve İstanbul halkının yüzde doksan dokuzu “ Bu çabaya nasıl katkımız olur?" diye çırpınırken, ay­ nı kentin caddelerinden ikisine işgalci Fransa’nın iki subayının adlarının verilmesinin coşku içinde kutlanması bir paradoks gibi görülebilir.

Dahası, 1922 yılında verilen bu adların, İstan­ bul’un işgalci çizmelerinden kurtarılışından son­ rada, —günümüze değin—, değiştirilmemiş olma­ sı da yadırganabilir.

Üstelik bu işin daha öncesi de vardır. İstanbul’­ un iki caddesine Fransız subaylarının adlarının ve­ rilmesinden iki yıl önce, 1920 yılı ortalarında da, sonradan yiğitçe direnişlerinden ötürü Gazi ve

Kahraman sanlarını alacak olan iki Güneydoğu kentinde, — Antep ve Maraş— doğrudan doğruya Fransızlarla Kuvay-I Milliye arasında en kanlı çar­ pışmaların yapıldığı bir dönemde de gene İstan­ bul’da, bu iki Fransız subayının biri adına bir der­ nek kurulacaktır. Bu derneğin kuruluş töreninde yaptığı ateşli ve m illiyetçi, işgalcilere kin kusan konuşmasından ötürü eski Bağdat Valisi, ünlü Türk edibi Süleyman Nazif Bey işgal kuvvetleri ta­ rafından tutuklanacak, idamdan kılpayı kurtularak,

Malta Adası’na sürülen OsmanlI yöneticileri ker­ vanına katılacaktır.

İstanbul'da adına bir dernek kurulan, çağdaşı

ve meslektaşı bir başka Fransız bahriye subayı ile adları birer caddeye verilen bu Fransız Pierre Lo-

ti'dir. Öteki ise, tıpkı Loti gibi subaylığının yanı sıra gene ünlü bir yazar olan Claude Farere’dir. Bu iki Fransız, ülkelerinin genel politikasının dışında ve karşısında iki Türk dostu ve Türk Kurtuluş Savaşı yandaşıdırlar. O nedenle 1920 yılında İstanbul’da

bir Pierre Loti Derneği kurulmuş ve gene bu böy­ le olduğu içindir ki, o dönemde kentin en önemli kesimlerinden biri olan Sultan Mahmut Türbesi-

nin karşısından Marmara Denizi’ne doğru uzanan iki caddeye belediye meclisi kararıyla bir-iki Fran­ sız yazar-subayının adları verilmiştir.

Fransa’nın ünlü L’illustration dergisinin M Mart 1922 tarihli sayısında bir gazeteci bu iki cad­ deye iki Fransız yazarının adlarının verilmesi tö­ reni için yazdığı bir yazıda şöyle diyordu:

“ Bu insanlar (yani Türkler) korkunç savaşta bi­ zim düşmanlarımızdı. Fakat, bizi seviyorlar. Bu du­ rum Fransa için Doğu’da müthiş bir prestij. Her şey yapmacıksız, doğal,jotların üstünde, yağmu­ run altında, adları kırmızı büyük harflerle yazılı iki hüzünlü caddede yaşandı. 23 Ocak’ta bu cadde­ lerin isimleri verilirken İstanbul’da büyük bir tören oldu. İstanbul Valisi Celal Bey, çeşitli Türk otori­ teleri, Fransız davetliler hepsi bir aradaydı. Mare­

şal (Müşir) Rıza Paşa, Hariciye Vekili, çok sayıda Türk büyüğü, Fransız Elçiliği’nden Bay Laforcade, Bay Chorpy, Amiral Dumenil bunlardan sadece bir­ kaçıydı. Ercüment Ekrem Bey’ln (Talu) yaptığı ko­ nuşmayı Beyoğlu Kaymakamı tercüme etti. Savaş yetimi bir gencin, bir Fransızdan daha doğru ve ku­ sursuz söylevi renk renk bayraklarıyla donanmış alan dikkat çekiyordu. Türk deniz müziği, savaş ye­ timlerinin asker müziği ve Fransızların milli mar­ şı iç içeydi. Ortam muhteşemdi. Bu hatırı sayılır kalabalık, sert rüzgâra ve soğuğa meydan okuyor­ du. Bu arada gribe ve bronşite yakalanmaları iş­ ten bile değildi.”

Çemberlitaş’tan Divanyolu ile Sultanahmet’e inen cadde üzerinde, Sultan Mahmut Türbesi’nin

tam karşısına gelen ve Köprülü Türbesi’nin iki ya­ nında uzanan iki caddenin ortasında da o yıllarda

Türk-Alman Dostluk Kplübü tarafından kamulaş­ tırılmış kocaman bir alan vardı. L’Illustration der­ gisi yazarı yazısında töreni uzun uzun anlattıktan sonra “ Bazı Fransız yazarlar Türkler ve Almanlar için iyi şeyler yazmıyor. Bu binaların ve yolların tü­ mü düşünülürse ortada talihin ince bir alayı vardır”

diyordu.

Gerçekten bir işgal İstanbul’unda işgalci bir ül­ kenin iki subayının adının o kente verilmesi, tari­ hin ince bir alayıydı.

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi