ARAŞTIRMA VE İNCELEME RESEARCH
Klunili Peter (Peter the Venerable)
ve İslam Algısı
Peter of Cluny (Peter the Venerable)
and His Perception of Islam
Nuh YILMAZa
aAmasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi,
Din Bilimleri ABD, Amasya, TÜRKİYE Received: 07.09.2020
Received in revised form: 30.11.2020 Accepted: 23.12.2020
Available online: 26.04.2021 Correspondence:
Nuh YILMAZ
Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Din Bilimleri ABD,
Amasya, TÜRKİYE n.yilmaz304@hotmail.com
Copyright © 2021 by İslâmî Araştırmalar
ÖZ Müslüman-Hıristiyan münasebetlerinin başlangıcı Hz. Muhammed dönemine kadar gitmek-tedir. Başlangıçta dostane bir atmosferde başlayan bu ilişkiler zamanla yerini düşmanca bir tavra bırakmıştır. Hıristiyanlar Müslümanları önce “putperest” daha sonra ise “sapkın bir dini grup” şeklinde tasvir etmişlerdir. Klunili Peter, Haçlı Savaşları’nın yapıldığı bir dönemde bir taraftan Müslümanların savaş yoluyla öldürülmesine karşı çıkmış; diğer taraftan da onlarla fikrî anlamda mücadele etmek suretiyle onların Hıristiyanlığa döndürülmesini savunmuştur. O, bu anlamda başta Kur’an olmak üzere İslam Dini ile ilgili bir dizi eserin -ki Toledo Koleksiyonu olarak bilinir- Grekçe’den Latinceye çevrilmesi noktasında öncülük etmiştir. Bu çeviriler sayesinde bir taraftan Müslümanların Hıristiyanlığa geçmesini diğer taraftan da İslam Dini’ne meyli olan Hıristiyanların bu niyetlerinden vazgeçmelerini murat etmiştir. Peter hem bu çevirilerden hem de Petrus Alfonsi’nin Dialogue adlı eserinden ve el yazmaları Anastasius’a ait olan Theophanes’in Chronicle adlı eserinden yararlanarak kendi İslam algısını oluşturmuştur. Bu algı neticesinde İslam Dini’ni “Hıristiyan sapkınlığı”; Müslümanları “Sarazenler”; Hz. Muhammed’i “yalancı bir peygamber”; Kur’an-ı Kerim’i de “tahrif unsuru bir ürün” olarak takdim etmiştir. Bu makale Müslüman-Hıristiyan münasebetlerinin kısa tarihine bir girişten sonra Klunili Peter’ın hayatı, eserleri ve en-telektüel arka planını; onun İslam Dini’ne ve Müslümanlara bakış açısını ayrıca Hz. Muhammed ve Kur’an algısını ele almaktadır. Elde edilen bilgiler ve çıkarımlar sonuç kısmında özet olarak sunulmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Klunili Peter; İslam Dini; Müslümanlar; Hz. Muhammed; Kur’an
ABSTRACT The beginning of Muslim-Christian relations goes back to the period of Muhammad. These relations, which initially started in a friendly atmosphere, have gradually left a hostile atti-tude. Christians depicted Muslims first as a “pagan” and then “a heretic religious group”. Peter of Cluny, on the one hand, opposed the killing of Muslims by war during the Crusader Wars; on the other hand, he advocated their conversion to Christianity by fighting them intellectually. In this sense, he pioneered the translation of a series of Works related to the religion of Islam -known as the Toledo Collection – from Greek to Latin, especially the Qur'an. Thanks to these translations, on the one hand he wanted Muslims to convert to Christianity, on the other hand, he wanted Christians inclined to the religion of Islam to abandon their intentions. He created his own per-ception of Islam by using both these translations and the Dialogue of Petrus Alfonsi and the Chronicle of Theophanes whose manuscripts belong to Anastasius. As a result of this perception, he presented the religion of Islam as “a Christian heresy”; Muslims as “Saracaens”; Muhammad as “a falseprophet”; also the Quran as “a product of falsification”. After an introduction to the brief history of Muslim-Christian relations, this article discusses the life, works and intellectual back-ground of the Peter of Cluny, his view of the religion of Islam and Muslims, as well as his percep-tion of Muhammad and the Quran. The obtained informapercep-tion and inferences are presented as a summary in the conclusion section.
EXTENDED ABSTRACT
The subject of this study is Peter of Cluny (Peter The Venerable) who lived in the eleventh and twelfth centuries and his perception of Islam. After mentioning a brief history of Christian-Muslim relations in the study, the life, works and intellectual background of Peter The Venerable were included and his perception of Islam was tried to be revealed. For this purpose, especially Peter’s views on the reli-gion of Islam, Muslims (Saracaens), Muhammad and the Quran were tried to be explained.
The purpose of this study is to objectively reveal Peter’s perception of Islam. In this context, it is important to know what he in-tended with his discourses on the religion of Islam, Muslims, Muhammad and the Quran. For Peter, by having the Toledo Collection translated from Greek to Latin and penned two refutations to this religion, neither did he aim to better recognize the religion of Islam nor to know this religion correctly. Rather, he planned to convert Muslims to Christianity on the one hand, and to prevent Christians from becoming Muslim on the other, with his slanders and derogatory expressions about the religion of Islam, Muslims, Muhammad and the Quran.
This study is important in terms of seeing the perception of Islam of Peter The Venerable, a Christian religious scholar, who took a stance against the Crusades in an environment where the Christians were fought against Muslims. Indeed, Peter is of the opinion that Muslims should not be killed by war, but converted to Christianity through reason and love. For this purpose, he wrote two refutations against Muslims. In his works, on the one hand, he aimed Muslims to voluntarily convert to Christianity; on the other hand he wanted to Christians know what a heresy the religion of Islam is and what Muhammad promised those who followed him and how he deceived them.
The main issue of this study is to reveal whether Peter The Venerable is sincere or not in having the Toledo Collection translated, in addition what is the real purpose of his discourse on the religion of Islam, Muslims, Muhammad and the Quran. As a matter of fact, Peter is an important name in that he pioneered the translation of the Quran into a different language for the first time. However, he certainly did not aim to learn the religion of Islam correctly from its own source. Rather, he intended to suggest that Quran was the fab-rication of Muhammad, although it contains information from the Old and New Testaments, in this way, he intended to make Muslims renounce their religion and convert to Christianity.
In this study, generally historical and descriptive method was used. Again, comparative method was applied from time to time. In addition, the subject was tried to be presented from an objective perspective and inferences were made in this direction.
As a result of this study, firstly it was seen that Peter made use of the Toledo Collection -especially from Quran and Apology of Abdulmesîh Ishak el- Kindî- Dialogue of Petrus Alfonsi, and the manuscript of the Latin translation of Anastasius’s chronicler Theophanes’ Chronicle and built a unique perception of Islam. In this context, he described the religion of Islam as “a very bad and harmful perversion”, “a dangerous doctrine”, “an atheist, damnable sect”, “a summary of all heresy”, “a heretic error” and “the product of a diabolic error”; again he described Muhammad as “a kind of intermediary between the Antichrist and Arius”, “the greatest messenger of the Antichrist”, “the chosen devil’s disciple”, “a false prophet trained by the Jews”; also he presented the Quran as a fabrication and dis-torted work made up by Muhammad, who was trained by Jewish and heretic physicians.
Secondly, it has become clear that Peter’s main purpose in translating the Toledo Collection from Greek to Latin was not to wish Christians to learn the religion of Islam correctly. As a matter of fact, Peter was not undertake of translation activities so that Western Christians had sound knowledge about the religion of Islam; rather, he tried to prevent Christians from becoming Muslims by defaming Muhammad and the Quran, which he regarded as his product; on the other hand, he aimed to convert Muslims to Christianity.
Thirdly, it has been observed that Peter expressed views incompatible with the anti-heretic literature of the patristic period. In-deed, Peter did not associate Muhammad directly with Simon Magus and Nicholas as in the anti-heretic literature of the patristic period; instead, he linked him to Montanus, the founder of Montanism, and put forward the thesis that Muhammad was a new Montanus.
üslüman-Hıristiyan münasebetlerinin başlangıcı Hz. Muhammed eksenli İslam Dini’nin do-ğuşuna kadar gider. Nitekim bu din henüz ortaya çıkmadan önce Mekke’de Hıristiyanlar mevcuttur. Dolayısıyla Müslüman-Hıristiyan ilişkilerinin ilk kez burada gerçekleştiğini söy-lemek mümkündür.1 Bu da Müslümanlarla ilk karşılaşan Hıristiyanların Doğulu Nesturi,
Melkit, Monofizit vb. gruplara mensup kişiler olduğuna işaret eder.2
Hıristiyan-Müslüman ilişkilerinin başlangıçta dostane bir atmosferde başladığı söylenebilir. Bilhassa Ehl-i Kitâp olduğu için Bizans’ın Mecûsî İran’a mağlubiyetinin Müslümanları üzmesi,3 Müslümanların
1 Ömer Faruk Harman, “Hıristiyanların İslâm’a Bakışı”, Asrımızda Hıristiyan-Müslüman Münasebetleri, (Yay. Haz. İsmail Kurt- Seyit Ali Tüz), Ensar
Neşri-yat, İstanbul 2005, s. 105.
2 Fuat Aydın, “Batı’nın İslâm Anlayışının Doğulu Kökenleri ya da Abdülmesîh el-Kindî’nin Risâlesi’nin Serencamı”, Erken Klasik Dönemden XVIII. Yüzyıl
Sonuna Kadar Osmanlılar ve Avrupa, (ed. Seyfi Kenan), İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 2010, s. 189.
Ehl-i Kitâp arasında Hıristiyanları kendilerine daha yakın görmeleri ve devlet kademelerinde onlara gö-rev vermeleri bu durumu doğrulamaktadır.4 Hatta Emevî (658-750) ve Abbasî (750-1500) halifelerinin
onları doktor, mütercim, idareci vb. mesleklerde görevlendirmesi bu ilişkinin boyutlarını göstermesi açı-sından önemlidir. Bununla beraber her iki dinin müntesiplerinin kendi doğrularını savunması ve öteki-nin diöteki-nini tenkit ederek kendi dinleriöteki-nin hak olduğunu ispatlamaya çalışması da kaçınılmazdır. Bunun bir sonucu olarak her iki dinin müntesipleri önce karşılıklı tartışmalar,5 sonra mektuplaşmalar6 ve daha
sonra da reddiyeler7 yoluyla birbirlerini tenkit etmişlerdir.8
Doğulu Hıristiyanların aksine aynı dönemlerde Bizanslı yazarların9 İslam’a karşı tavrının daha
küs-tahça ve saldırganca olduğu söylenebilir. Eserlerini Grekçe kaleme alan bu yazarlar, İslam hakkında doğ-ru ve güvenilir bilgilere sahip olmadığı gibi, aynı zamanda başta İslam Dini olmak üzere Hz. Muhammed ve Kur’an’a karşı objektiflikten uzak sübjektif ve düşmanca bir tavır takınmışlardır.10
Ortaçağ Batı Avrupası’nda İslam Dini’ne karşı tavır adeta Bizans yazarlarının tavrını andırmaktadır. VIII. yüzyılın ilk yıllarından itibaren İspanya’da Müslümanların Hıristiyanlarla ilişkileri başlamıştır.11
XI. yüzyılda Sarazen12 Dini, destansı bir şiir niteliğindeki Song of Roland’da paganizm olarak tasvir
edilmiş ve Sarazenlerin Apollo, Tervagant ve Mahomet’den oluşan altın putlara taptıklarına yer veril-miştir.13 Birinci Haçlı Savaşı zamanında (1096-1099) Batı Avrupalıların İslam Dini ve onun mensupları
3 Mehmet Aydın, “Hz. Muhammed (a.s) Devrinde Müslüman-Hıristiyan Münasebetlerine Bir Bakış”, Asrımızda Hıristiyan-Müslüman Münasebetleri, (Yay.
Haz. İsmail Kurt- Seyit Ali Tüz), Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, s. 91.
4 Harman, a.g.m., s. 107.
5 Her iki dinin karşılıklı tartışmaları ile ilgili olarak Hıristiyanlara ait en eski yazılı belge, Antakya Yakubi Patriği Jean I (635-648)’in Mezopotamya
Hıristi-yanlarına yazdığı ve kendisi ile Müslüman ordusu komutanı -ki bu komutanın kim olduğu konusu ihtilaflıdır- arasında yapılan dini tartışmayı konu alan Süryanice bir mektuptur. Diğer tartışmalar hakkında bkz. Harman, a.g.m., s. 108.
6 Müslümanlar ve Hıristiyanlar farklı dönemlerde mektuplaşmak suretiyle birbirlerini tenkit etmişlerdir. Muhammed ibn Tûc el- İhşid’in Roma imparatoru
Lacapen’e, Arethas’ın Şam emirine, Bizans imparatoru Leon’un Ömer b. Abdülaziz’e yazdığı mektuplar bunlara örnek gösterilebilir. Harman, a.g.m., s. 109.
7 Hıristiyanların Müslümanlara yönelik kaleme aldığı reddiyelere S. Jean Damascene (ö.750) Yuhanna ed-Dımeşkî olarak bilinen yazarın İslam Dini ve Hz.
Muhammed’le ilgili bilgi veren ve Bilginin Kaynağı adını taşıyan De Haeresibus’u, Theodore Ebu Kurra (ö. 825)’nın Vucûdu’l-Hâlık ve’d -Dînu’l-Kavîm/Yaratıcının Varlığı ve Hakiki Din’i, Timothee I (ö. 823)’in el-Muhâvere Beyne’l-Halîfe el-Mehdî ve Timutavus el-Baslîk’i örnek verilebilir. Diğer reddiyecilerle ilgili olarak bkz. Harman, a.g.m., s. 109. Ayrıca Yuhanna ed-Dımeşkî’nin İslam algısı ile ilgili olarak bkz. İsmail Taşpınar, “Doğu’nun Son Kili-se Babası Yuhanna ed-Dımaşkî (649-749) ve İslâm”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, c. 21, sy: 2, ss. 23-54. Recep Aydoğmuş, “Hıristiyan Arap Yuhanna ed-Dımeşkî’nin İslam Eleştirisi”, Artuklu Akademi, 2020, c. 7, sy: 1, ss. 147-176. Theodore Ebu Kurra’nın İslam anlayışına dair bkz. Fuat Aydın, “Harran Piskoposu Theodore Ebû Kurra ve İslam Anlayışı”, I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, (ed. Ali Bakkal), Şelale Matbaası, Konya 2006, ss. 215-226. Müslümanların Hıristiyanlara yönelik kaleme aldığı reddiyeler arasında ise şu isimler ve eserleri zikredilebilir. Abdullah b. İsmâil el-Hâşimî (ö. 850)’nin Risâle İlâ ‘Abdi’l-Mesih İbn İshâk el-Kindî’si, Ali b. Rabben et- Taberî (ö. 855)’nin Kitabû’r Redd ‘Ale’n-Nasârâ’sı, Kâsım b. İbrâhim (ö. 860)’in Kitabû’r-Redd ‘Ale’n-Nasârâ’sı, Câhız (ö. 869)’ın el-Muhtar Min Kitâbi’r Redd ‘Ale’n-Nasârâ’sı, Ebû Yusuf el-Kindî (ö. 873)’nin er- Reddu ‘Ale’n-Nasârâ’sı vb. Daha geniş bilgi için bkz. Mehmet Aydın, Müslümanların Hıristiyanlara Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışma Konuları, Tür-kiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1998. Richard James Horatio Gottheil, A Christian Bahira Legend, (Haz. Fatımatüz Zehra Kamacı), İnkılâb Yayınları, İstanbul 2008, ss. XXVII-XXIX.
8 Harman, a.g.m., ss. 107-108.
9 Bizanslı yazarlar arasında Nicetas de Byzance (ö. 912), IX. asırda yaşamış Evode, Bizanslı keşiş Georges Hamartolos, Euthyme Zigabene ve Theophane le
Confesseur ve Barthelemyd’Edesse zikredilebilir. Bu yazarların İslam’a karşı kaleme aldığı eserler için bkz. Harman, a.g.m., ss. 110-112. Ali Erbaş, “Müslü-man-Hıristiyan Münasebetleri Sürecinde Hıristiyanların İslam’a ve Müslümanlara Bakışı”, İLAM Araştırma Dergisi, 1998, c. 3, sy: 1, ss. 124-125.
10 Harman, a.g.m., s. 110. 11 Harman, a.g.m., s. 113.
12 Sarazen tabiri Roma uygarlığında özellikle Arapça lisanını konuşanları nitelemek için kullanılmıştır. Bu nedenle kavram başlangıçta dini farklılık anlamına
işaret etmemiştir. Ortaçağ Avrupası için Sarazen tabiri Arapça’nın Hıristiyan konuşmacıları için geçerli bir terim değildir. Başlangıçta genelde paganları ta-nımlamak için kullanılan Sarazen kavramı, sonrasında ırksal, etnik ve dini bir grubu diğerlerinden ayırt etmek için kullanılmaya başlamıştır. Daha sonra ise Ortaçağ Hıristiyan düşünürleri genellikle terimin kaynağını açıklığa kavuşturmaya çalışmışlardır. XIII. yüzyılda Jacques de Vitry (ö. 1240) ve Dominikli Vincent of Beauvais (ö. 1264) Sarazenlerin “Hacerîler” olarak adlandırıldığına işaret etmiştir. Bu adlandırmaya göre Hacerîler, İbrahim’in hizmetçisi Hacer’in oğlunun soyundan gelmektedir. Ancak bu araştırmacılar İbrahim’in hür doğmuş eşi Sara’dan gelen “Sarazen” tabirini kullanmayı tercih ederler. Zamanla Sarazen ve Hacerîler etnik ve dini bir gurup olarak Müslümanları işaret etmeye başlamıştır. İber Yarımadası’nda ise Moor tabiri yaygınlaşmış ve Muhamme-dîler, “Moor”lar olarak adlandırılmıştır. Peter The Venerable, “Writings Against The Saracens”, (çev. Irven M. Resnick), The Fathers of the Church Mediaveal Continuation, (ed. Gregory F. LaNave), The Catholic University of America Press, Washington, D.C 2016, c. 16, s. 34, dipnot 24. Sarazen kavra-mının kullanımıyla ilgili olarak farklı kullanımlar söz konusudur. Örneğin İbrahim Kalın Batı’daki İslam Algısının Tarihine Giriş isimli makalesinde ve Şa-ban Ali Düzgün Bir Şiddetin Anatomisi: Latin Batı’nın Haçlı Terörü adlı makalesinde söz konusu kavrama “Saracenler” olarak yer verirken, İsmail Taşpınar Doğu’nun Son Kilise Babası Yuhanna ed-Dımaşkî (649-749) ve İslâm adlı makalesinde “Sarasinler”; Fuat Aydın ise konuyla ilgili makalelerinde onu “Sarazen” şeklinde kullanır. Bu metinde de “Sarazen” şeklinde kullanılacaktır.
hakkında çok az güvenilir malumata sahip oldukları ifade edilir.14 XI ve XII. yüzyıllarda özellikle
Müs-lümanlara karşı başlatılan Haçlı Savaşlarıyla beraber bir taraftan Hıristiyanlığı savunan ve İslam Dini’ni tenkit eden eserler kaleme alınmış diğer taraftan İslam’ı daha yakından tanımak amacıyla çeşitli faaliyet-ler gerçekleştirilmiştir.15 Bu yüzyıllarda, öncesinde Sefarad Yahudisi iken daha sonra din değiştirerek
Hı-ristiyanlığı benimseyen Petrus Alfonsi (ö. 1140), eseri Dialogus contra Iudaeos (Dialogue against the Jews)’da Abdulmesîh Ishak el-Kindî’nin Apology adlı eserinden istifade ederek başta Hz. Muhammed’in hayatı ve peygamberliği olmak üzere Kur’an’dan yaptığı iktibaslar sayesinde İslam Dini hakkında söy-lemlerde bulunmuştur.16 XII. yüzyılda İslam Dini, Batılı Hıristiyanlar tarafından pagan bir din olmaktan
ziyade Hıristiyan sapkınlığı olarak tanımlanmaya başlamıştır. Bu değişimde Latin Hıristiyan yazarların ve onların okuyucularının ticaret, Haçlı Seferleri ve Arapça eserlerin Latinceye çevirisi sayesinde İslam’ı daha yakından tanıma imkânı elde etmiş olmalarının etkisi büyüktür. Böylelikle Müslümanların politeist bir Tanrı anlayışına sahip olmadığı aynı zamanda Hz. Muhammed’in de altın bir put kabul edilemeyece-ği kanısı belirmiştir. Bu yüzden Hz. Muhammed’i, Hıristiyanları makul bir Hıristiyanlık ve şeytanî bir hata karışımı yoluyla saptırmaya çabalayan biri olarak tasvir etmek akla daha yatkın görünmüştür.17 Bu
anlamda aynı yüzyılda yaşayan ve çalışmamızın konusu olan Klunili Peter İslam’ı daha yakından tanı-mak ve İslam’a karşı fikrî anlamda mücadele etmek amacıyla başta Kur’an’ı Kerim oltanı-mak üzere İslam’la ilgili bir dizi eseri -ki Toledo Koleksiyonu olarak bilinir- Latinceye çevirtmiş; aynı zamanda bu çeviri-lerden istifade ederek birazdan aşağıda hakkında bilgi verilecek olan İslam Dini’ne karşı iki eser kaleme almış ve bu dini “Hıristiyan sapkınlığı”, Hz. Muhammed’i de “sahte bir peygamber” olarak tarif etmiştir.
KLUNİLİ PETER’IN HAYATI, ESERLERİ VE ENTELEKTÜEL ARKA PLANI
Klunili Peter veya Pierre Maurice de Montboissier olarak bilinen Peter the Venerable,18 Fransa’nın
Auvergne bölgesinde yaklaşık olarak miladi 1092/1094 yılında dünyaya gelmiştir.19 25 Aralık 1156’da
gö-rev yaptığı Burgonya Kluni Manastırı’nda20 hayata gözlerini yummuştur.21 Aristokrat bir aileye mensup
olduğu için erken yaşlarından itibaren Kluni Manastırı’nda eğitim hayatına başlamıştır.22 Bu durum
onun henüz on altı yaşındayken Sauxillanges’te Kluni hiyerarşisinde yerini almasını sağlamıştır.23
Bura-da Kluni başrahibi Hugh (ö. 1109)’un tedrisinde bulunmuş24 ve onun ölümünden önce başrahiplik
14 Dana Carleton Munro, “The Western Attitude toward Islam during the Period of the Crusades”, Speculum A Journal of Mediaeval Studies, 1931, c. 6, sy: 3,
s. 329.
15 Harman, a.g.m., s. 113.
16 Aydın, “Batı’nın İslâm Anlayışının Doğulu Kökenleri”, s. 239, 245-246. El-Kindî’nin İslam’la ilgili söylemleri arasında Hz. Muhammed’in şehvet düşkünü
biri olduğu yer alır. Bu durum onun peygamber niteliğinden yoksun olduğuna işaret eder. Yine Zeyd’in hanımına olan arzusu onu zina işlemeye sevk etmiş-tir. Bu arzusunu gerçekleştirmek için sahte vahiyler uydurmuş ve bunu Rabbin “Allah sana karını boşamanı emrediyor” emrine bağlamıştır. Aydın, “Batı’nın İslâm Anlayışının Doğulu Kökenleri”, s. 220. Yasin Meral, “Petrus Alfonsi’nin ‘Yahudilere Reddiye’sinde İslam Eleştirisi”, Dini Araştırmalar, 2013, c. 16, sy: 43, s. 182.
17 Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s.2.
18 “Muhterem” unvanı, zamanında çok saygı duyulan biri olmasından dolayı kendisine çağdaşlarınca -Bernard of Clairvaux (ö. 1153) ve Frederick Barbarossa
(ö. 1190)- verilmiştir. Cohn-Sherbok Lavinia, Who’s Who in Christianity Who’s Who Series, Taylor & Francis Routledge, London and New York 1998, s. 242. Bu unvanın dönemin yüksek rütbeli rahiplerine hitap edilirken kullanımının -bilhassa Kluni’nin başrahipleri için- pek yaygın olmadığı söylenir. Ayrıca Peter her ne kadar Kluni hiyerarşisince aziz olarak onurlandırılmış olsa da azizler listesine dahil edilmemiştir. James Kritzeck, Peter The Venerable and Islam, Princeton University Press, Princeton, New Jersey 1964, s. 3, dipnot 2.
19 F. L. Cross, “Peter The Venerable”, The Oxford Dictionary of the Christian Church, (ed. E. A. Livingstone), Oxford University Press, Third Edition, New
York 1997, ss. 1268-1269.
20 Kluni Manastırı, miladi 910 senesinde Fransa’nın doğusunda bulunan Burgonya’da inşa edilmiştir. X ve XI. yüzyıllarda görev yapan manastır başrahipleri
sayesinde önemli bir nüfuz ve güç elde etmiştir. Nitekim burada yetişen manastır rahipleri, papa ve kardinaller olmuş; manastır başrahipleri ise krallara ve papalara danışmanlık yapmışlardır. Kritzeck, a.g.e., s. 3.
21 P. Edwards, “Peter The Venerable”, New Catholic Encyclopedia, (ed. Thomas Carson - Joann Ceritto), Thomson Gale, Second Edition, Detroit 2003, c. 11,
ss. 207-208.
22 Edwards, a.g.m., c. 11, ss. 207-208. 23 Kritzeck, a.g.e., s. 4.
nında uzmanlaşmıştır.25 Pons de Melgeuil’in sorunlu/sıkıntılı başrahipliği döneminde (1109-1122) önce
Vézelay’da, sonra ise Domène manastırlarında rahip olarak görev yapmıştır.26 1122 yılında yirmi sekiz
yaşındayken Kluni Manastırı’nın sekizinci/dokuzuncu başrahibi27 olmuştur.28 Maliye ve eğitim alanında
önemli reformlara imza atan Peter, Kluni’deki entelektüel çalışmaları nedeniyle çok samimi bir dostu olan Bernard of Clairvaux’la (ö. 1153) karşı karşıya gelmiştir. Bunda Bernard’ın, manastır hayatının sa-dece ibadete hasredilmesi gerektiğine olan inancı; Peter’ın ise bütün zamanını kilise işlerine tahsis etme-si etkili olmuştur.29
Peter karakter bakımından tefekküre dalmak için kendisini sıklıkla bir keşiş kulübesine hasreden, kilise babalarıyla çok fazla aşinalığı olmamakla beraber iyi derecede kutsal kitap bilgisine sahip biri ola-rak takdim edilir.30 Genelde propogandacı ve partizan biri şeklinde karakterize edilmekle beraber31
ölçü-lü ve yumuşak bir tavır takınması onun çağdaşlarınca hürmet görmesini sağlamıştır. Ancak onun bu du-rumu arkadaşı Bernard’ın büyük şahsiyetince gölgelenmiştir.32
Peter’ın hayat sürdüğü on ikinci yüzyıl aynı zamanda Müslümanlara karşı başlatılan Haçlı Savaşla-rı’nın devam ettiği bir dönemdir. Askerî çatışmanın devam ettiği bir süreçte Müslümanlarla Hıristiyan-lar arasında kültürel alanda etkileşim devam etmiştir.33 Bu anlamda Haçlı Savaşları’nı kesinlikle
destek-lemediği belirtilen Peter’ın34 girişimi ve gayretleri neticesinde İslam’la ilgili ciddi bir çalışma
başlatılmış-tır. Bu amaçla ve farklı sebeplerle (Manastır hayatına ait öğreti ve kilise meseleleri gibi) Peter farklı ül-kelere çok sayıda seyahatler gerçekleştirmiştir.35 Bilhassa 1142-1143 yıllarında İspanya’ya
gerçekleştirdi-ği seyahatlerinde36 Sarazenlerin ilerleyişi ve gücü hakkında gözlemlerde bulunmuştur. Bu gözlemleri
ne-ticesinde onda Avrupalı Hıristiyanların İslam Dini’ni bilmedikleri, bu dinle ilgili güvenilir bilgiler elde etmelerinin önem arz ettiği37 ve Kur’an’ın öğretisinin yanlışlığının ortaya konulabilmesi için onun
içeri-ği hakkında bilgi sahibi olmanın elzem olduğu kanaati hasıl olmuştur.38 Müslümanların gönüllü olarak
din değiştirmesi için entelektüel bir zemin oluşturmayı amaçlayarak39 Hıristiyan alemine Sarazen
sap-kınlığına karşı fikrî anlamda katkı sağlayacak bir araç sunmayı ümit etmiştir.40 Bu yüzden İslam’la ilgili
bilgiler toplayarak çalışmalar yapmak ve Müslümanları daha etkin bir şekilde Hıristiyanlığa döndürmek üzere bir komisyon oluşturmuştur.41 Bu komisyonda Toledolu Peter (ö. 1160), Puvatyalı/Poitiersli Peter
25 Cross, a.g.m., ss. 1268-1269. 26 Edwards, a.g.m., c. 11, ss. 207-208.
27 Peter’ın Kluni Manastırı’nın kaçıncı başrahibi olduğu konusunda kaynaklarda farklı ifadeler yer almaktadır. Cross onun sekizi nci, Edwards ise dokuzuncu
başrahip olduğunu belirtir. Bkz. Cross, a.g.m., ss. 1268-1269. Edwards, a.g.m., c. 11, ss. 207-208.
28 Kritzeck, a.g.e., s. 3. 29 Lavinia, a.g.e., s. 242. 30 Cross, a.g.m., ss. 1268-1269.
31 David R. Blanks, “Western Views of Islam in the Premodern Period: A Brief History of Past Approaches”, Western Views of Islam in Medieval and Early
Modern Europe, (ed. David R. Blanks - Michael Frasssetto), St. Martin’s Press, New York 1999, s. 23.
32 Cross, a.g.m., ss. 1268-1269.
33 Jerry Toner, “Classics and Medieval Images of Islam”, Homer's Turk, 68. http://www.jstor.com/stable/j.ctt2jbw5w.6. (17.06.2020).
34 Ancak Peter’ın, çeşitli mektuplarında Sarazenlere karşı amansız savaşlarından dolayı tapınak şövalyelerine methiyeler düzdüğü; ayrıca Fransız VII. Louis
(ö. 1180) ve Sicilyalı II. Roger’ın (ö. 1154) Müslümanlar’a karşı savaşlarında üstünlük sağlaması için dua ettiği söylenir. David Thomas– Alex Mallett, Christian-Muslim Relations A Bibliographical History (1050-1200), Brill, Leiden, Boston 2011, c. 3, s. 604.
35 Peter, bu anlamda 1142’de İspanya’ya, 1147’de Almanya’ya, farklı tarihlerde iki kez İngiltere’ye (1130 ve 1155) ve on kez (veya altı kez) de İtalya’ya olmak
üzere çok sayıda seyahatler gerçekleştirmiştir. Cross, a.g.m., ss. 1268-1269. Joseph R. Strayer, “Peter The Venerable”, Dictionary of the Middle Ages, Charles Scribner’s Sons, New York 1987, c. 9, ss. 524-525.
36 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, s. 604. Muhtemelen 1124 ve 1127 yıllarında da İspanya’yı ziyaret etmiştir. Strayer, a.g.m., c. 9, ss. 524-525. 37 Kritzeck, a.g.e., s. 42, 115.
38 Munro, a.g.m., s. 337.
39 Davide Scotto, “I Invite You to Salvation Judaism and Islam in Peter the Venerable’s Soteriological Thinking”, Archa Verbi Yearbook for the Study of
Medieval Theology, Aschendorff Verlag, Münster 2020, s. 256.
40 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, ss. 604-605.
41 Emidio Campi, “Early Reformed Attitudes towards Islam”, Theological Review of the Near East School of Theology, 2010, 31, s. 134. Thomas – Mallett,
(ö. 1205), Kettonlu Robert (ö. 1160), Dalmaçyalı Herman (ö. 1160) ve Muhammed adında bir Arap yer almıştır.42 Bu anlamda başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere43 -ki Kettonlu Robert tarafından Kur’an-ı
Ke-rim’in Arapça’dan Latinceye (muhtemelen herhangi bir dile) ilk tam çevirisi44- el-Kindî’nin Apology’si
(Risâlet el-Kindî)45 ve İslam’la ilgili çeşitli metinler46 Arapça’dan47 Latinceye tercüme edilmiştir.48 Peter
başta Latin Hıristiyanları olmak üzere Hıristiyan alemi için bu tercümelerin yararlı olacağına inanıyor-du. Nitekim bu eserler sayesinde onlar Sarazenler hakkında bîhaber oldukları şeyleri öğrenebilecekler ve onların nasıl bir sapkınlık olduklarını daha yakından tanıma imkanına sahip olacaklardı.49 Ayrıca bu
eserler Sarazenlere karşı kendilerini nasıl savunmaları gerektiği ve nasıl hamle yapacakları konusunda Hıristiyanlara bilgi verecekti.50
Peter’ın girişimiyle başlayan çeviri faaliyeti 1143’ün temmuz ayında tamamlanmış51 ve on altıncı
yüzyılın sonlarına kadar değerini muhafaza etmiştir.52 Bu çeviri faaliyeti İslam’la ilgili çalışmalarda bir
dönüm noktası olarak kabul görmüştür. Zira kayda değer bu çeviri ile Batı ilk kez erken dönem Batı Hı-ristiyan yazarlarının abartılı masallarından ziyade İslam’ın ciddi bir şekilde çalışılabilmesi için güvenilir bir malzemeye sahip olmuştur. Peter da kendi eserlerini oluştururken bu çevirilerden yararlanmıştır.53
Neticede bu tercümeler sayesinde Hıristiyan Batı dünyası İslam’ı pagan bir din olarak tanımlamak yerine Yuhanna ed-Dımeşkî’nin daha önce seslendirdiği gibi sapkın (Hıristiyanlıktan sapma) bir din olarak te-lakki etmeye başlamıştır.54 Nitekim Peter da İslam’a dair kaleme aldığı eserlerinde İslam Dini’ni
“paga-nizme benzeyen bir Hıristiyan Sapkınlığı” şeklinde tasvir etmiştir.55
Peter farklı alanlarda çok sayıda eser kaleme almıştır. Onun yazmış olduğu mektuplar koleksiyonu, yardımcısı Peter of Poitiers (ö. 1205) tarafından bir araya getirilmiştir. Bu koleksiyonun Ortaçağın en kıymetli mektup koleksiyonları arasında önemli bir yer işgal ettiği gibi aynı zamanda vaaz mektupların-dan teoloji alanındaki risalelere kadar geniş bir alanı kapsadığı söylenir.56
Peter’ın eserleri içerisinde Peter de Bruys57 (ö. 1131) gibi sapkınlara ve taraftarlarına,58 Yahudilere,59
ve Müslümanlara yazdığı reddiyeleri zikredilebilir.60 Tolan’a göre Peter’ın bu reddiyelerini kaleme
42 Alberto Ferreiro, “Simon Magus, Nicolas of Antioch and Muhammad”, Church History, Cambridge University Press, Cambridge 2003, c. 73, sy: 1, s. 63. 43 Nitekim Peter 1143’te Kur’an-ı Kerim’i Latinceye çevirtmiştir. Cross, a.g.m., ss. 1268-1269.
44 Robert’ın Kur’an çevirisinin on sekiz el yazması mevcuttur. Bu el yazmalarının çoğu XIV ve XVI. yüzyıla aittir. Robert’ın Kur’an çevirisinden yaklaşık
olarak yetmiş yıl sonra Toledo başpiskoposu Rodrigo Jiménez de Rada (ö. 1247), Robert’ın Kur’an çevirisinden habersiz bir şekilde Toledolu Markos’a (ö. 1216) Kur’an’ın Latinceye başka bir çevirisini yaptırmıştır. John V. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, Columbia University Press, New York 2002, s. 165.
45 Peter, İslam Dini’nin öğretilerinin yanlışlığını ortaya koyan Arapça yazılmış el-Kindî’nin Apology adlı çalışmasının farkında olup bu eseri Latinceye
çe-virtmek üzere Toledolu Peter’ı görevlendirmiştir. Peter The Venerable, a.g.e., ss. 19-20.
46 Bu metinler The Fabulae Saracenorum, The Liber generationis Mahumet, The Doctrina Mahumet, The Epistola Saraceni and Rescriptum Christiani’dir.
Daha geniş bilgi için bkz. Kritzeck, a.g.e., ss. 73-107.
47 Arapça’dan başka dillere çeviriler Ortaçağda başlamış olup iki ana grupta mütalaa edilmektedir. Birinci grup Arapça’dan diğer İslâmî dillere yapılan
çeviri-lerden oluşur. Önce Farsçaya sonra Türkçeye daha sonra da farklı dillere olmuştur. Bu grup başta din olmak üzere hukuk ve tarihle ilgili bazı kitaplardan meydana gelir. İkinci grup çeviriler ise Arapça’dan önce İbraniceye sonra doğrudan ya da dolaylı olarak Latinceye daha sonra da Avrupa dillerine yapılmıştır. Bernard Lewis, Islam and the West, Oxford University Press, Inc, New York 1993, ss. 61-62.
48 Maria Esposito Frank, “Dante’s Muhammad: Parallels between Islam and Arianism”, The Johns Hopkins University Press, 2007, sy: 125, s. 189.
49 Lewis, bu tercümeler içerisinde bilhassa Kur’an-ı Kerim’in çevirisinin Hıristiyan dünyaya Kur’an-ı yalanlama olanağı sunmayı hedeflediğini ifade eder.
Lewis, a.g.e., s. 62.
50 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 159. 51 Lewis, a.g.e., s. 189, dipnot 3.
52 R. W. Southern, The Making of The Middle Ages, Yale University Press, Great Britain 1953, s. 39. 53 Campi, a.g.m., s. 134.
54 Ferreiro, a.g.m., s. 53. Öztürk, a.g.m., s. 78.
55 Peter The Venerable, a.g.e., s. 46. Campi, a.g.m., s. 134. 56 Strayer, a.g.m., c. 9, ss. 524-525.
57 İsmi hem Abélard’ın hem de Klunili Peter’ın eserlerinde geçen Peter of Bruys’un rahip olmakla beraber kilisenin otoritesini reddettiği söylenir. O,
Öğreti-sini Eski Fransa’nın bir vilayeti olan Provence ve Dauphine’de vaaz etmiştir. Petrobrusianler olarak bilinen takipçileri İkinci Lateran Konsili’nde (1139) ana kilise tarafından suçlu bulunmuşlardır. Kendisi ise bir çete tarafından linç edilerek öldürülmüştür. Lavinia, a.g.e., s. 239.
sında özellikle onun herhangi bir sapkınlığa göz yumulmaması ve onlarla iki silahla (akıl ve otorite) mü-cadele edilmesi gerektiği inancı etkili olmuştur.61 Bu reddiyeleri dışında 1144-1147 yılları arasında
mu-cizeler hakkında yazdığı De Miraculis62 (On Miracle) isimli eseri ayrıca çok sayıda vaazı ve birkaç şiiri
mevcuttur.63 Peter’ın eserleri içerisinde özellikle Müslümanlara yazdığı iki reddiye (Summa Totius
Haeresis Saracenorum ve Liber Contra Sectam Sive Heresim Saracenorum) çalışmamız açısından önem arz etmektedir.
Peter, İslam’a karşı eserlerini Latince kaleme almadan önce İslam’ın yanlışlığını ortaya koymaya en namzet kişi olarak arkadaşı Bernard of Clairvaux’ı görmüş ve 1144 yılında el-Kindî’nin Apology’sinin Latince çevirisi ile birlikte ona bir mektup yazmıştır.64 Bernard onun bu teklifini reddedince Peter,
Toledo Koleksiyonu’nu kullanarak İslam’a karşı Latince65 iki risale kaleme almıştır.66 Bunlardan ilki
Sarazen sapkınlığını tekzip etmekten ziyade Hıristiyan okur için sadece “Sarazen sapkınlığına” giriş ma-hiyetinde67 koleksiyonun başına eklediği68Summa Totius Haeresis Saracenorum’dur. Sarazenlerin Bütün
Sapkınlığının Özeti (The Summary of the Entire Heresy of the Saracens) adını taşıyan bu eser muhteme-len 1143/1144 yıllarında kaleme alınmıştır.69 Peter, İspanya dönüşü Hıristiyan bir okuyucu kitlesine
hi-taben kaleme aldığı70 bu kısa risalesinin amacını şu sözlerle açıklar: “Muhammed’in ne tür bir adam
ol-duğu ve peşinden gidenlere neler telkin ettiği söylenmeli ki böylece bu kitabı (Kur’an-ı) okuyacaklar ne
58 Peter, Bruys’lu Peter’a ithafen onun sapkın öğretisini eleştirmek amacıyla Contra Petrobrusianos’u (Petrobrusianler’e Redddiye) kaleme almıştır. Strayer,
a.g.m., c. 9, ss. 524-525. Tolan’ın verdiği bilgilere göre Peter bu eserinde Bruys’lu Peter’ın sapkın öğretisinin beş ilkesini tek tek zikretmiştir. Bu ilkeler şun-lardan ibarettir: 1- Bebek vaftizini reddetmeleri, 2- Tanrı indinde her yerin eşit bir şekilde kutsal olduğu anlayışından hareketle kiliselerin inşa edilmesine ve kullanılmasına karşı olmaları, 3- Haça saygı gösterilmesine karşı çıkmaları, 4- Evharistiya ayinini kabul etmemeleri, 5- Ölmüş kişilerin ruhları için dua edil-mesine ve takdimeler sunulmasına karşı olmaları. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 48. Peter’ın söz konusu bu eseri kaleme alması-nın iki nedeni vardır. Birincisi sapkınların akılsızlıklarını terk etmelerini amaçlaması; ikincisi de bu başarısız olduğunda en azından Hıristiyan okurlarını sapkınların hatalarından uzaklaştırabilmeyi ümit etmesidir. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 49.
59 Peter, 1144’te Yahudilere karşı Adversus Iudeorum inveteratam duritiem adlı reddiyeyi kaleme almıştır. Eser, 1146-1147 yılları arasında tashih edilmiş ve
geliştirilmiştir. Yahudilerin Kronikleşmiş İnatçılığına Reddiye/Against the Inveterate Stubborness of the Jews ismini taşıyan ve beş bölümden oluşan eserin ilk dört bölümü, Agustine’den (ö. 430) itibaren Yahudi karşıtı polemiğin genel temalarına saldırı mahiyetindedir. Beşinci bölümde ise Yahudi sözlü geleneği Talmud tenkit edilmiştir. Tolan, Sons of Ishmael: Muslims through European Eyes in the Middle Ages, s. 50. Ayrıca eserin beşinci bölümünde İslam Dini ile ilgili Hz. Muhammed’in hayatı, özellikle çok eşliliği, Kâbe, oruç ve hac gibi konular ele alınmıştır. Bu konuda daha geniş bilgi için bkz. Meral, a.g.m., ss. 173-192.
60 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, s. 604. Bazı araştırmacılar Peter’ın Yahudi ve İslam karşıtı polemikleri üzerinde Pierre Abélard’ın (ö. 1142)- özellikle onun
Dialogue between a Philosopher, a Jew and a Christian adlı eseri sayesinde- etkisinin olduğunu söyler. Tolan ise Peter’ın doğrudan Abélard’ın zikredilen eserini kullanmadığını ancak bu eserin Peter’ın kendi apolojetik eseri gibi aynı zihinsel tartışma ruhunu yansıttığını belirtir. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 50.
61 Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 49.
62 Bu eser Kluni Manastırı’nın savunması niteliğindedir. Dominique Iogna-Prat Order and Exclusion: Cluny and Christendom face heresy, Judaism and Islam,
1000-1150, (çev. Graham Robert Edwards), Cornell University Press, New York 2002, s. 234.
63 Cross, a.g.m., ss. 1268-1269. Strayer, a.g.m., c. 9, ss. 524-525.
64 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 158. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 58.
65 Tolan’ın verdiği bilgilere göre Peter Müslümanlara yazdığı reddiyeleri niçin Latince kaleme aldığına dair iki gerekçe sunar: “Her şeyden önce o, eserlerinin
Latince’den Arapçaya çevrilebileceği inancını taşır. Sonuçta kilise babalarının kiliseye faydalı eserleri genelde İbranice’den Grekçeye, Grekçe’den Latinceye, Latince’den de Yunancaya vb. dillere çevrilmiştir. İkincisi ise tercüme edilmemiş olsa bile bu eserlerin Hıristiyan okuyucular için yararlı olabileceğine ina-nır. Peter bu çalışmalarıyla şayet İslam Dini’ne saygı ya da ona hayranlık duymak için en küçük bir eğilimi olan Hıristiyan varsa onları bu düşüncelerinden vaz geçirmeyi amaçlar. Muhtemelen bu eserler bazı Hıristiyanların saklı düşüncelerini düzeltmelerine yarayacaktır. Şayet onlar bu dinsiz insanlarda biraz dindarlık olduğu düşüncesine kapılır ve temsilcilerinin yalanlarında bazı hakikatlerin bulunacağı kanısına varırlarsa bu düşünceler sayesinde kötülüğe yol açabilirler. Peter, düşüncelerinde gizli olarak Sarazenlerin dindar kimseler olduğuna inanan kişilerle ilgili herhangi bir açıklama yapmaz. Ancak bu kişilerin muhtemelen Arapça bilim ve felsefenin çevirmenleri ve öğrencileri olduğu söylenebilir. Nitekim bu ifadeyi doğrular mahiyette Adelard of Bath (ö. 1152) “Sizler otoritenin yuları tarafından yönetilirken ben ‘üstatlarımdan (Araplardan) aklın ışığını takip etmeyi öğrendim” şeklinde bir açıklama yapar. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 160.
66 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, s. 605. Aydın’a göre Peter’ın kaleme aldığı bu reddiyelerin iki amacı vardır. Birincisi Hıristiyanların Müslüman olmalarını
engellemek, ikincisi de Müslümanların Hıristiyan olmasını sağlamaktır. Bu yüzden Peter eserini yalnızca Hıristiyanlar için yazmıştır. Aydın, “Batı’nın İslâm Anlayışının Doğulu Kökenleri ya da Abdülmesîh el-Kindî’nin Risalesi’nin Serencamı”, s. 195, dipnot 30.
67 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 158. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 58.
68 Frank, a.g.m., ss. 189-190. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 156. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, ss.
55-56.
69 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, s. 606.
okuduklarını daha iyi anlayabilsinler ve onun hayatı ve öğretilerinin ne kadar tiksinti verici olduğunu yakından tanıma imkanına sahip olsunlar.”71
Hz. Muhammed’in polemiksel bir biyografisine yer verdiği72 söz konusu eserinde Peter’ın, İslam
Dini’ni ve bağlılarını “barbarlar”, “putperestler” vb. ifadelere yer vererek karalamak ve kötülemek su-retiyle Hıristiyan okurlarına anlattığı ifade edilir. Bunu yaparken de Müslümanların Hıristiyanlara yönelttiği temel itirazları (teslis ve İsa’nın tanrılığı konusunda) doğru bir şekilde tasvir etmekten çe-kinmediği belirtilir.73 Ayrıca Hz. Muhammed’in teslis, Mesih (özellikle inkarnasyonun inkâr edilmesi)
ve cenneti ebedi zevk ve şehvet yeri olarak görmesi gibi meseleleri eleştirdiği söylenir. Bu polemiksel risale -isminden de anlaşılacağı üzere- öncelikle Hıristiyan alemince bilinen haliyle İslam’ın bütün sapkınlıkların bir özetini tasvir ettiğini ortaya koymayı amaçlar. Bununla birlikte Peter nezdinde Müslümanların gerçekten sapkın/pagan olarak değer göreceği meselesi ise sorgulanması gereken bir konudur.74
Tolan’ın verdiği bilgilere göre Peter, Summa’da Hıristiyan okuyuculara İslam Dini’ni tasvir eder ve karalar. İkinci eseri Contra’da ise İslam’ı, kendi ifadeleriyle çürütmeye çalışır ve Müslüman okurlarını Hıristiyanlığa döndürmeyi gaye edinir. Bu noktada şöyle bir soru akla gelebilir: Peki, Peter hem maliyeti büyük hem de kayda değer bir çaba gerektiren böylesine hırslı bir teşebbüsü niçin üstlenmiştir? Bu hu-susta Tolan, öncelikle Kritzeck’in haklı olarak Peter ve arkadaşlarının yürüttüğü çeviri projesini ve bu süreçteki iştiyaklarını vurgulamasını anlamlı bulur. Bununla birlikte Kritzeck’in bu projeyi “İslam dinini kapsamlı olarak ve asıl/özgün kaynaklarından çalışma projesi” olarak nitelendirmesini doğru bulmaz ve bu ifadelerin Peter’a ait olmadığını belirtir. Zira Tolan’a göre Peter için mesele bir dini çalışmaktan zi-yade özellikle aşağılık bir sapkınlık biçimini tekzip etmektir. Ne var ki önceki araştırmacılar Kritzeck’in Peter’ı, İslam’ın hoşgörülü ve uzlaştırıcı bir öğrencisi olarak görmesini doğru bulmamakla Peter’ın ken-dinden önceki Müslüman karşıtı polemiği görmezden gelerek ondan önce hiç kimsenin sapkın Muham-med’i yalanlamadığı iddiasını doğrulamış olur.75
İkincisi ise Liber Contra Sectam Sive Heresim Saracenorum’dur. Sarazen Sapkınlığının veya Mezhe-binin Yalanlanması” (The Refutation of the Sector Heresy of the Saracens) ismini taşıyan ve muhteme-len 1155/1156 yıllarında yazılan bu çalışma, uzun bir önsöz ve iki kitaptan oluşur.76Eserde bir taraftan
İslam’ın kendi ifadeleriyle tekzip edilmesi diğer taraftan da Müslüman okuyucularını Hıristiyanlığa döndürmek amaçlanır.77 Bu eserin uzun giriş bölümünde Peter, Hz. Muhammed’in öğretisine hizmet
eden İsmailoğulları Araplara hitap eder. Bu noktada Peter’ı güdüleyen unsur Hıristiyan öğretisinin ona telkin ettiği sevgidir.78 Bununla beraber o, Arap okuyucuların peygamberleri tarafından verilen yasayı
kesinlikle terk etmeyeceklerini de bilir. Ayrıca Kur’an’ın Müslüman hukukuna itiraz edenlerin ölümünü emrettiğinin de farkındadır. Bu durum onu hayrete düşürmektedir. Zira Arap okurlar sadece doğası ge-reği akıllı değil aynı zamanda mizaç ve eğitim noktasında da makul bir tavır takınırlar. Dahası onlar
71 Peter The Venerable, a.g.e., s. 36. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, ss. 55. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European
Imagination, s. 157.
72 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, s. 606. 73 Frank, a.g.m., ss. 189-190.
74 Thomas – Mallett, a.g.e., c. 3, ss. 606-607.
75 Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 46.
76 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, ss. 155-156. 77 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 159.
78 Bunu da “Sizi seviyorum; sizi seviyorum, size yazıyorum; yazıyorum, sizi kurtuluşa davet ediyorum” şeklinde açıklar. Peter The Venerable, a.g.e., s. 77.
dünyevî bilgi konusunda da malumat sahibidirler.79 Buna rağmen Peter, “her hatanın tekzip edilmesi
ge-rektiği”80 kuralını takip ederek kendini daha önceki sapkın öğretileri yalanlayan kilise babalarının
yanı-na koymak suretiyle teşebbüsünde haklı olduğunu göstermeye çalışır. Burada önce Hıristiyanlar nezdin-de korkunç olarak nezdin-değer gören önceki sapkın düşünce sahiplerinin isimlerini listeler. Sonra da onların sapkınlıklarını çürüten kutsal kişilerin isimlerine yer verir. Peter’a göre Hz. Muhammed’in mezhebini tekzip etme ihtiyacı özellikle zorunludur. Zira bu mezhebin destekçileri kilisenin en kötü düşmanıdır. Nitekim onlar Asya ve Afrika’ya hâkim oldukları gibi Avrupa’da bile (İspanya) mevcutturlar.81 Yine
eserde Sarazenlere karşı şiddet kullanılmasına karşı çıkmış; onlara güçle/silahla değil akılla, nefretle de-ğil sevgiyle yaklaşmak gerektiğini savunmuştur.82
Peter’ın ikinci eseri birinciyle mukayese edildiğinde ikincisinin yapısı ve stratejisi bakımından bi-rincisinden oldukça farklı olduğu görülecektir. Nitekim birinci eseri Summa’da Tolan’ın da belirttiği gibi Hz. Muhammed’i Hıristiyan bir bakış açısıyla paylarken ikinci eseri Contra Sectam’ın -polemiklerini Hı-ristiyan okuyuculara haklı gösterdiği bir önsözden sonra- birinci kitabında Müslüman okuyucularını, ar-gümanlarını tarafsız bir şekilde dinlemeye teşvik eder ve onları Kur’an’a göre Hıristiyan kutsal metnini kabul etmeleri gerektiğine ikna etmeye çalışır. İkinci kitapta ise Hz. Muhammed’in hayatını Eski Ahit peygamberlerinin hayatıyla karşılaştırmak suretiyle onun bir peygamber olamayacağını ispat etmeye ça-lışır.83
Peter, Toledo Külliyatı’nı Arapça’dan Grekçeye tercüme ettirme ve kendi Summa’sını oluşturma amacını şu sözlerle açıklar: “Sarazenlerin bütün kaynaklarını onun uğursuz mucidinin tiksinti verici ha-yatıyla birlikte Arapça’dan Latinceye çevirttim. Bu da halkımızın bu kaynakları incelemesini sağladı. Böylelikle onların ne kadar tiksinti verici ve ehemmiyetsiz bir sapkınlık olduğu aşikâr oldu”.84
Peter’ın entelektüel arka planı iki kademeli olarak ele alınabilir. İlk olarak entelektüel arka planını görmek açısından Toledo Koleksiyonu öncesinde onun nasıl bir fikrî alt yapıya sahip olduğunu ortaya koymak konumuz açısından önem arz etmektedir. Nitekim söz konusu koleksiyonun hazırlanmasında onun önceki deneyimleri ve fikirlerinin etkisi söz konusudur. Bu noktada ilk ve en şümullü etki onun manastır eğitimi ve sonrasında tecrübe ettiği rahiplik ve başrahiplik görevidir. Peter, henüz manastır ha-yatına kendini adamış bir çocukken kutsal kitap ve kilise babalarının etkisi altına girmiştir. Alışılmışın dışında ve ilginç olduğu için onda İbrahim ve oğlu İsmail ayrıca Potifar’ın karısı ve Yusuf hakkındaki Kur’an kıssalarını bulma ihtiyacı hasıl olmuştur. Kur’an’da İsa’nın Bakire Meryem’den doğması, çarmıha gerilmemesi ve tanrısal olmaması ile ilgili olarak anlatılan kıssayı bulması onu şaşırtmıştır.85
79 Tolan’a göre Müslüman okuyucu kitlesinin makul ve bilgi sahibi oluşuna dikkat çeken Peter, Müslümanları Yahudilerle mukayese eder ve onların
Yahudi-lere göre daha kayda değer olduğuna işaret eder. Zira Yahudiler Hıristiyanlığın makul hakikatlerini kabul etmeme konusunda inatla direnirlerken Müslü-manlar Hıristiyanlığı tanımaya ve kabule daha yakındırlar. Öyle ki MüslüMüslü-manlar en azından İsa Mesih’in bir bakireden doğduğunu inkâr etmezler ve Hıris-tiyanlarla İsa Mesih ve Meryem konularında benzer yönlere sahiptirler. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, ss. 160-162. Kritzeck, a.g.e., ss. 21-22. Nitekim Kur’an’da başta İsa’nın Bakire doğumu ve göğe yükselişi olmak üzere Hıristiyanlığa ait çoğu öğreti teyit edilir. Bir hadiste de (Buhari, “Enbiya” 46, “Bedü’l halk”, 11 ve Buhari, “Tefsir”, 59) “İsa ve Meryem dışında her doğan insanoğlunun şeytan tarafından kirletildiği” ifade edilir. Alauddin Samarrai, “Arabs and Latins in The Middle Ages: Enemies, Partners and Scholars”, Western Views of Islam in Medieval and Early Modern Europe, (ed. David R. Blanks – Michael Frassetto), St. Martin’s Press, New York 1999, s. 138. Dolayısıyla Peter bunu bildiği için Kitab-ı Mukaddes’i yorumlamak suretiyle onun doğruluğunu Müslüman okuyucu kitlesine kanıtlamaya çalışır ve Müslümanların öldürülmekten ziyade Hıristiyanlığa döndürülmesi gerekti-ğine inanır. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, ss. 160-162. Kritzeck, a.g.e., ss. 21-22.
80 Peter The Venerable, a.g.e., s. 65.
81 Peter The Venerable, a.g.e., ss. 51-65. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 159.
82 Frank, a.g.m., s. 190. Peter’ın bu tutumu onu kendi döneminde câzibeli hale getirmiştir. Strayer, a.g.m., c. 9, ss. 524-525. 83 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 159.
84 Peter The Venerable, a.g.e., s. 50.
İkinci olarak Tolan’a göre Peter İslam’la ilgili fikrî alt yapısını oluştururken Kettonlu Robert’ın Kur’an çevirisi başta olmak üzere el-Kindî’nin Apology’si ve İslam’la ilgili diğer çevirilere müracaat et-miştir. Kur’an okumalarında özellikle sayfa kenarlarındaki ek açıklamalardan (şerhlerden) yararlanmış ve bu şerhlerde “saçma”, “Tanrıya karşı saygısızlık”, “anlamsızlık”, “aptallık”, “batıl inanç”, “yalan söyle-me” ve “kutsal şeylere küfür” gibi ithamlar yer aldığını belirtmiştir. Örneğin, Kitab-ı Mukaddes’te ismi geçmeyen peygamberler Kur’an’da zikredildiğinde sayfa kenarlarına açıklamada bulunan kişinin yoru-mu şöyledir: “İsmi duyulmamış peygamberlerin isimlerine dikkat edin. Kim şeytanî olandan (Hz. Mu-hammed) başka bu peygamberleri işitmiştir? Bunların insanlar değil iblisler olduğunu düşünüyorum. Bu şeytana sahip olmak suretiyle saçma sapan konuşmaları (muhtemelen Kur’an’ı) hazırlamıştır”. Yine şerh-lerde İsa ve Bakire Meryem’le ilgili yer alan Müslüman gelenekleri “korkunç ve duyulmamış masallar” olarak nitelendirilmiş ve İsa ile ilgili verilen bilgilerin şeytanî bir kökene sahip olduğuna yer verilmiştir. Bu anlamda Peter Kur’an’da İsa ile ilgili yer alan ifadelerin ne kadar tutarsız ve değişken olduğuna dik-kat çekmiştir. Nitekim İsa’nın Meryem’in oğlu olduğu zikredilirken onun Tanrı oğlu olmadığına yer ve-rilmiştir. Peter bu durumu “tüm şeytanî sapkınlığın toplamı” olarak yorumlamıştır. Yine şerhlere göre şeytan ve takipçisi Hz. Muhammed bu sapkınlığın yazarları olarak görülmüştür. Aynı zamanda Hz. Mu-hammed, takipçilerinden kanunlarını takip etmelerini ve Hıristiyan topraklarını fethetmelerini sağla-mak için onları cehennem ateşiyle tehdit eden, ayrıca diğer sapkınların daha önce yaptığı gibi taraftarla-rına cinsel zevk cenneti vaat eden biri olarak takdim edilmiştir. Dolayısıyla Tolan’a göre Hz. Muham-med’e ait bütün bu özellikler önceki sapkınların vaatleri ve öğretileriyle uyumludur.86
Peter’ın zihni yapısını oluşturmasında Kur’an’daki şerhlerin yanı sıra, el-Kindî’nin Apology’si87 ve
Petrus Alfonsi’nin (ö. 1140) Dialogue88adlı eseri önem arz eder. Nitekim Peter, 1140 ve 1150’lerde
oluş-turduğu Müslüman ve Yahudi karşıtı polemiklerinde her iki eseri de kullanmış ve kendi İslam algısını oluşturmuştur.89 Oluşturduğu bu İslam algısı ile kendinden daha önce birçok kişinin yanlış bir şekilde
sapkın düşünce sahibi Nikolaos’la özdeşleştirdiği Hz. Muhammed ve Müslümanlarla ilgili ileri sürülen yanlış fikirleri gidermeyi amaçlamıştır.90
Son olarak Peter’ın özellikle Hz. Muhammed’in hayatı hakkında zihni yapısının şekillenmesinde XII. yüzyılda Kluni’de mevcut olan, kütüphane memuru Anastasius’un (ö. 878) vakanüvist Theophanes’in (ö. 817) Chronicle (Xpovoypacpia, Chronographia) adlı eserinin Latince çevirisinin el yazması etkili olmuş-tur.91 Dolayısıyla Peter, İslam algısını şekillendirirken Tolan’ın da ifade ettiği gibi başta Toledo
Koleksiyo-nu (özellikle Kur’an çevirisi ve el-Kindî’nin Apology’si) olmak üzere, Petrus Alfonsi’nin Dialogue adlı ese-rinden ve Anastasius’a ait bu el yazmasından derlediği bilgilerden yararlanmıştır.
İSLAM DİNİ VE MÜSLÜMANLAR HAKKINDAKİ SÖYLEMLERİ
İslam Dini’nin sınırlarının genişlemesinden önce Hıristiyanlar dini öteki için “Yahudi”, “Sapkın” ve “Pa-gan/Sarazen” gibi adlandırmalarda bulunmuşlardır.92 Hıristiyanlar Müslümanlarla karşılaştıklarında
86 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 156.
87 Bu noktada Ghani, el-Kindî’nin Apology’sinde İslam Dini ve Hz. Muhammed hakkında yer alan ifadelerin çoğunun Peter’ın Contra Sectam adlı eserinde
aynen tekrarlandığını ifade eder. Mustafa Ghani, “The Narrative Assault on Islam”, Constellations, 2012, c. 3, sy: 2, s. 139.
88 Peter, Alfonsi’nin ismi zikredilen eserini okumuş ve bu eserin Talmud karşıtı argümanlarını kendi eseri Adversus Iudeorum inveteratam duritiem’da
yine-lemiştir. Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, s. 47.
89 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 155. 90 Tolan, Sons of Ishmael Muslim through European Eyes, ss. 55-56.
91 Peter The Venerable, a.g.e., s. 91. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 157. 92 Peter’a göre bu üç grup, Hıristiyanların en büyük hasmıdır. Peter The Venerable, a.g.e., s. 11.
ları bu adlandırmalardan birine uydurmaya çalışmışlar; bunu yaparken de İslam Dini’inden ziyade kendi önyargılarından beslenmişlerdir.93 Nitekim Müslümanlarla ilgili olarak “büyük düşman” kavramının
içi-ni doldurmaya çalışmışlar; bu çerçevede Hz. Muhammed’in ismiiçi-ni karanlıklar prensi Mahound’a dönüş-türmüşlerdir. Oluşturulan bu çerçeve içinde Ortaçağ Avrupası’nda Sarazenlerin putperest oldukları ve putlara, Hz. Muhammed’e ve Jüpiter’e taptıkları algısı yaygınlaşmıştır. Örneğin Kubbetu’s-Sahra gibi büyük camilerde Hz. Muhammed’e ibadet edildiği, hilafetin merkezi durumundaki Bağdat’ta Hz. Mu-hammed’in Tanrı olarak görüldüğü, halifenin ise onun vekili konumundaki papa olarak görev yaptığı propagandası yapılmıştır. Böylelikle Hıristiyanlara politeist muamelesi yapanların aslında kendilerinin politeist oldukları algısı oluşturulmaya çalışılmıştır.94
Batılı Hıristiyanlar Müslümanlarla ilk karşılaşmalarında onların askerî başarılarını ve dinlerini ken-dilerine bilindik haliyle anlamaya çalışmışlar; bu doğrultuda İslam Dini’ni mevcut Hıristiyan kategorile-rinden birine uydurma gayreti içinde olmuşlar ve onları “ilahî olarak gönderilen bir ceza”, “putperest-ler”, “Hıristiyan sapkınlar”, “şeytanın takipçileri” veya “Deccâl’in adanmışları” şeklinde nitelendirmiş-lerdir. Bu Hıristiyan yazarlar İslam Dini’ni anlamak istediklerinde Müslümanlardan ziyade çoğunlukla o dönemin hürmet edilen yetkili makamlarını, Kitab-ı Mukaddesi ve kilise babalarını tercih etmişlerdir. Nitekim Ortaçağ Hıristiyanları çok azı dışında95 “İslam Dini” ve “Müslüman” kelimelerini
kullanmamış-lar; bunun yerine “Arap”, “Sarazen”, “İsmailoğulları” gibi etnik kelimeleri kullanmayı tercih etmişler-dir.96
Frassetto’ya göre İspanyol Hıristiyanları (Mozaraplar/Musta’ribe) da İslam Dini’ni Hıristiyanlığın sapkın bir versiyonu olarak görmüşlerdir.97 Müslümanların Endülüs’ü fetih girişimi ve oradaki
Hıristi-yanları yok etme teşebbüsüyle birlikte İslam Dini’ne ve Müslümanlara yönelik karalama anlayışı da de-ğişmiş bilhassa İslam Dini’ni Hıristiyan hakikatlerinin sapkın ve ahlaksız bir versiyonu olarak sunan Mozarap polemikleri daha cüretkâr ve açık sözlü bir hal almıştır. Nitekim Petrus Alfonsi bu mozarabik geleneği Pireneler’in kuzey yakasına taşımış; Klunili Peter ise onu XII. yüzyıl Kuzey Avrupası’nın dini ihtiyaçlarına göre şekillendirmiştir. Peter, bu doğrultuda Müslüman öğretisini reddetmek veya Hıristi-yan doktrinini savunmak yerine Kitab-ı Mukaddes’in Kur’an’dan üstünlüğünü ortaya koymaya çalışmış ve Hz. Muhammed’in sahte bir peygamber olduğunu telkin etmiştir. Bu yüzden Peter İslam Dini’ni, ayrı bir din olmaktan ziyade “bir çeşit sapkın hata” olarak tanımlamıştır.98 Peter bu anlamda İslam Dini’nin
93 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, ss. 3-4.
94 Özellikle Latin Katolik Kilisesi Müslümanlarla ilgili olarak olumsuz bir imaj yaratma çabası içinde olmuş; Haçlı askerlerinin putperestlerle çarpışarak
Tan-rı'nın adını temize çıkaracaklarını telkin etmiştir. Şaban Ali Düzgün, “Bir Şiddetin Anatomisi: Latin Batı’nın Haçlı Terörü”, Dini Araştırmalar, 2004, c. 7, sy: 20, ss. 85-86.
95 Örneğin ilk defa William Malmesbury (ö. 1143) İslam’ı Yahudi ve Hıristiyan geleneği içinde mütalaa etmiş; Türklerin ve Arapların yaratıcı tek bir Allah’ı
kabul ettiklerini Hz. Muhammed’i ise Tanrı değil bir peygamber olarak benimsediklerini dile getirmiştir. Bununla beraber Müslümanların kutsal beldeleri kirlettiklerini ileri sürerek onları kınamıştır. Düzgün, a.g.m., s. 86. Yine kendisi Birinci Haçlı Seferi’nin kronikleştiricisi olan Nogent Guibert (ö. 1125) Sarazenlerin tek Tanrı inancına sahip olduklarını ve Hz. Muhammed’i Tanrı kabul etmediklerini savunmuştur. Frank, a.g.m., s. 189. Bu noktada Peter, Hz. Muhammed’in Müslümanlarca bir peygamber olarak kabul edildiğini düşünenlerin sıklıkla Hz. Muhammed’i Vahiy 2/6’da kınanan heretik Nikolaos’la karış-tırdıklarını söyler. Kritzeck, a.g.e., s.18. Nitekim Yeni Ahit’in Vahiy bölümünde Nikolacılar’dan şu şekilde bahsedilir: “Ama doğru bir özelliğin var: Nikolacıların işlerinden iğreniyorsun”. (Vahiy, 2/6). “Ama senden yakındığım birkaç konu var. Aranızda Balam’ın öğretisini tutan bazı kişiler var. O Balam ki yalancı ilahlara kesilen sunuları yesinler, zina etsinler diye İsrailoğullarını nasıl suç işlemeye sürükleyeceğini Balak’a öğretti. Tıpkı bunun gibi, senin için-de için-de Nikolacılar’ın öğretisini tutanlar var”. (Vahiy 2/14-16). Nikolacılarla ilgili farklı görüşler için bkz. Cross, a.g.m., s. 1152. Frederick W. Norris, “Nicolaitans”, Encyclopedia of Early Christianity, (ed. Everett Ferguson), Routledge, Second Edition, Great Britain 1999, s. 815.
96 Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 4. Örneğin anonim bir Ortaçağ anlatısı olan Chanson de Geste gibi edebi metinler, Birinci
Haçlı Seferi’nin çoğu kronikleştiricisinin yaptığı gibi Sarazenlerin putperest olduğuna yer verir. Frank, a.g.m., s. 189.
97 Örneğin Guibert of Nogent (ö. 1124), Klunili Peter, Kettonlu Robert ve özellikle XI. yüzyılda Ademar of Chabannes’in (ö.1034) çalışmalarında ilk kez
ifa-desini bulan Chansons de Geste’nin yazarlarınca Sarazenler sapkın olarak görülmüştür. Michael Frassetto, “The Image of the Saracen as Heretic in the Sermons of Ademar of Chabannes”, Western Views of Islam in Medieval and Early Modern Europe, (ed. David R. Blanks – Michael Frassetto), St. Martin’s Press, New York 1999, s. 83.
Hıristiyan öğretisiyle ilişkisini savunmak için iki ana tez ileri sürmüştür. Bu iki ana tezden ilki Frank’ın verdiği bilgilere göre Summa’da ifade edildiği üzere, İslam’ın “Hıristiyan sapkınlıklarının bir özeti” oldu-ğudur. O, bununla Aryüsçülüğü99 kastetmiştir.100 Sonrasında İslam Dini’nin ve müntesiplerinin
Hıristi-yan sapkınlığı kabul edilip edilmeyeceği veya onların putperest kategorisinde değerlendirilip değerlendi-rilemeyeceği noktasında kararsız olduğunu belirtmekle beraber101 Müslümanları genelde heretik/sapkın
olarak adlandırmıştır. Ayrıca İsa Mesih’le ilgili olarak Kur’an’da yer alan ifadeleri göz önünde bulun-durmak suretiyle okuyucularını da kendi kararlarını oluşturmaları noktasında yönlendirmiş ve onlardan bu iki nitelemeden (sapkın ve pagan) birini tercih etmelerini istemiştir.102
Öte yandan Peter İslam Dini’ni Hıristiyan sapkınlığı şeklinde tanımlamakla beraber herhangi biri-nin bu dibiri-nin sapkınlıktan ziyade pagan bir din olarak nitelenebileceği şeklinde itirazda bulunabileceğini dile getirir. Zira Yuhanna’nın Birinci Mektubu’nda, “birçok Mesih karşıtı” (Peter’a göre bu sapkın dü-şünce sahipleri anlamına gelir) bizden ayrılan ancak bizden olmayan şeklinde tanımlanmıştır.103 Başka
bir ifadeyle Yuhanna Mesih karşıtlarını kilisenin bir parçası olanlar ve kiliseden ayrılanlar şeklinde tarif etmemiştir. Peter, tıpkı sapkınlar gibi Hz. Muhammed’in takipçilerinin de Hıristiyan inancının bir kıs-mını benimsediklerini diğer bölümlerini ise reddettiklerini ifade eder. Nitekim Kur’an’da İsa Mesih’in Bakire Meryem’den doğduğu, günahsız bir hayat sürdüğü ve mucizeler gerçekleştirdiği doğrulanır. Bu-nunla beraber tıpkı Maniheistler’in görüşüne benzer şekilde İsa Mesih’in çarmıh hadisesi tekzip edilir. Öte yandan Peter, Sarazenlerin paganlara ait gibi görünen bazı ayinleri devam ettirdiklerine; Hıristiyan-lığa ait vaftiz, evharistiya ve diğer ayinleri reddettiklerine değinir. Buradan hareketle Muhammedî hata-yı “sapkınlık” olarak adlandırır.104
Peter’ın İslam Dini ile ilgili ikinci tezi ise bu dinin Hıristiyanlığa halel getirmek için şeytanî bir pla-nın ürünü olarak vücuda getirilmiş olmasıdır. Bu anlamda Peter Hz. Muhammed’i Deccâl105 ve Aryüs
arasında “bir çeşit aracı” olarak takdim etmiş; yine Hz. Muhammed’i “Deccâl’in en büyük habercisi” ve “şeytanın seçilmiş müridi” olarak tanımlamıştır.106 Bu sapkınlığın en büyük amacı Rab İsa Mesih’in Tanrı
ve Tanrı oğlu olmadığını; sadece Tanrı’nın sevgili bir kulu, bilge bir insan ve büyük bir peygamber oldu-ğunu telkin etmesidir. Bu şeytanî plan başlangıçta şeytanın yardımıyla tasarlanmış ilk olarak Aryüs ta-rafından yayılmış sonra şeytan (yani Hz. Muhammed) tata-rafından geliştirilmiş olup Deccâl aracılığıyla tamamen şeytanî bir plana göre yerine getirilecektir. Dolayısıyla şeytanî Muhammed, Aryüs ve Deccâl arasında bir aracı olarak şeytan tarafından uygun bir şekilde hazırlanmış ve donatılmıştır. Böylelikle bel-li ölçüde Aryüs için tamamlayıcı, Deccâl için de en büyük destekçi olmuştur.107
99 Frank’a göre Klunili Peter, tıpkı Yuhanna ed-Dımeşki ve Kurtubalı Eulogius gibi İslam’ı, Aryüsçülüğün bir formu olarak takdim etmiştir. Ancak ne Peter
ne de diğerleri İslam-Aryüsçülük ilişkisine dair ayrıntıya girmemiştir. Frank, a.g.m., s. 195.
100 Peter The Venerable, a.g.e., ss. 46-47. Kritzeck, a.g.e., s.142.
101 Peter The Venerable, a.g.e., s. 68. Kritzeck, a.g.e., s. 143-144. Frank, a.g.m., s. 191. Munro, a.g.m., s. 337. Ferreiro, a.g.m., s. 63. 102 Peter The Venerable, a.g.e., ss. 68-69. Kritzeck, a.g.e., s. 144.
103 I. Yuhanna, 2/19.
104 Peter The Venerable, a.g.e., s. 68. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, s. 160.
105 Tolan’a göre Deccâl (Antichrist) kavramı Hıristiyanlar için iki anlama gelmektedir. Birincisi bu kelime zamanın sonunda yoldan çıkmış dindar biri olarak
gelecek olan ve hem heretik hem de Yahudi eğilimleri olan Deccâl’e işaret etmekte olup sapkın yönüyle Mesih olduğunu iddia eder ve Hıristiyanları hak yoldan saptırır; Yahudi yönüyle de Mesih'in Tanrı olduğunu inkâr eder ve tapınağı yeniden inşa etmeye ve Yahudi uygulamalarını eski haline getirmeye çalışır. İkincisi, “Deccâl” kelimesi (veya bazen “Deccâl'in öncüsü”) kilisenin çeşitli düşmanları, özellikle de sapkın öğreti sahipleri için kullanılır. Örneğin teslisi reddeden ve İsa'nın Tanrılığını inkâr eden Müslümanlar bu tanımlamaya uymaktadır. Tolan, Saracens Islam in the Medieval European Imagination, ss. 8-9.
106 Peter The Venerable, a.g.e., ss. 46-47. Iogna-Prat, a.g.e., s. 342.
107 Peter The Venerable, a.g.e., ss. 46-47. Kritzeck, a.g.e., s. 145. Avinoam Shalem, Constructing the Image of Muhammad in Europe, Walter de Gruyter
