.
~I a~h
ISJ:fismarl
lizm. Dr. Siiheyla ALiUSTAOGUJ* Uzm. Yiiksei Aydin YAZICI*
• Adli TIp Kllrumu BaxkaniliJl.
Ozet
Ya~lz istisman, genel olarak ya~lIya kar~1 uygulanan ve ya§hda maddi, mallevi aCI ve yaralanmalara neden olan jlziksel ve psikolojik davram~lar olarak tammlanmaktadzr. Son 35 Ylldlr, istismara yonelik hateketlerin
ta-IlImlanmasl ve saY1SImn ar/maSl r,;alz~nuula gOslerilmi~tir. Giiniindizde de tip ge-rekse kamuoyunun dikkatini iizerlerine daha r,;ok (,;eken (;ocuk istisman ve aile ir,;i §iddet iizerinde ya§/z istismanna omnia daha durubnaktadu. Ancak heniiz tammlanmnamz§ tamtliamaml§ ya§/z istisman, diin-yada ya§/t nufusun giderek artmaslyla onem kazanacakllr.
Ya§lliarda genel bir yava§lama ha#ar. Bu durum kendisini, etrafzna olan giderek artan "haglmhlz.~zn" qlik et-fi!,?i hareketlerde istismara maruz kalan hir~'ok gelecekten duyduklan iimitsiz-lik, aile slrlanmn dl§anya vurulmaszndan duyulan utan~' hissi, birilerine baglmlzlarml§ izlenimini vermeme gibi hirr,;ok nedenden doiaYI talep etmemektedir.
Ya§ll istisman ancak multidisipliner yakla§lmla onlenebilir. Hastaneler, klinisyenler ve potensiyef kurbaniar tarajindan kolayca kabul gorecek uygun tedavi protokolleri geli~tirmek irin gayrek sarfetmek; adli makamlar da
ki~ileri iSfismardan yonelik ara§ttrmalar ve yasal diizenlemeler yapmak durumwuladlrlar, Anahtar keliineler: istismar, ya§/z, ihmal
Elder Abuse Summary
Elder abuse defined conduct that results in the physical, psychological or rnateriaf neglect, harm or to an elder. Over the past 35 years, tremendous strides have been made in identifying and increasing awareness
ahout patterns of ahusive Child abuse domestic violence have received more recog-nition than elder abuse and continue to receive more attention in both public and medical domains. At least in part, this elevated consciousness can he attrihuted to the increasing numhers of aging persons.
As age our bodies to down, There reduction in mobility an accompanymg increase in dependency. Many elderly people who are abused don't seek help because offeelings of hopelessness, the shame of
family secrets the fear of becOiliing more dependent.
A proactive approach can help: hospitals need to provide adequate resources that are easily accessible to cli-nicians potential victims. Legislative bodies must allacate research, treatment and intervention.
Key words: Abuse, elder, neglecl
YASLILIGA GENEL BAKI~
"Ya§lanma", herhangi bir canhmn olgunla§masInI tamamladlktan sonra Ylpranmasl, ya§amsaJ fonksiyonlanmn aksamasl ve bozulmasl, boylece 0 tiir ir,:in beklenen omiir sliresinin sonuna dogru gelmesi siirecidir 0-2).
Baz! yazarlar ya§lanmay! kronolojik ve biyolojik olarak ikiye aymnaktadlf (3-4): Kronolojik ya~lanma, insanm
dogumundan itibaren ir,:inde zamana kadar gez.:en baghdlL Biyolojik ise genetik,
ve i~ giicu gibi birr,:ok faktOrlere bagh olarak degi§en dl§ gorlinii§tiir. Bu iki ya§lanma surecinin ilerlemesi dengeli bir ~eki]dc olmaYip geneldc hiyolojik ya~lamna onde (3-4). ~ekilde biyolojik ya§m kmnolojik y2i§-tan ileride olmasl durumuna "erken ya§lanma" denilmektedir (3-4).
Adli Tip Dag,. Cilt 16. SaYI2-4. I'd 2()02. Say/a 28-39
ADLİ TIP DERGİSİ
Journal of Forensic Medicine
Adli Tıp Dergisi 2002; 16(2-4): 28-39Aliustaoglu S, YazlCI A Y
Ya§hhkla ~ah§mada tamml olarak Diinya ()rgiitii,
lar kendi ihtiya~lanm kendileri kar§liayabildikleri siirece gen~ kalmaktadlrlar" §eklindeki tammlamalanna, 45-59 ya§ arasml orta ya§hhk, 60-74 ya§ arasml ya§hhk, 75-89 ya§ arasml i1eri ya§hhk, 90 ve daha ilerisini ihtiyarhk ola-rak belirtmekte ise de (3,5) giinlimiizde geJi§mi§ olan iilkelerde ya§hhgm ba§lama ya§1 65 (3); Birle§mi§
Millede-ya§hhkla yaymladlgJ ya§hhgm 600larak edilmektedir Olkemizde ya§lllar
hakkmda kamm, ve belirlenen 6001arak (5-6).
Ya§hlara yonelik bilinen ilk ~ah§ma 1909 YllmdaA.B.D.'nde Dr. Narscher tarafmdan ba§latllml§ olup Geriatri bilim dahnm geli§mesiyle birlikte ya§hlar ve beraberinde sorunlan fark edilmeye ba§lanml§tlr (1).
Ya§h sonmJarmm en onemlilerinden birisi de ya~h istismandlr. En geni~ anlamda, ya§hya kar~1 uygulanan ve
ya'ihda maddi manevi aCI ve neden ihrnalin dogmaslDl saglayan fizikstrl psikolojik davra
n!~lann btitUnu:, ya§hlara uygulanan kotiI olarak larnrn]anan ya§b kavramma kez kongrelerde 1970'li yillann sonlanna dogru rastlamlmaya ba§lanml§tJr (5-6).
Ya§h istisman da kotii muamele, aile i~i §iddet gibi insanoglunun varolu§undan itibaren ne yazlk ki kar§lla§tlgl istenmeyen olumsuz durumlardan birisidir. Ya§hlara k6tii davramlmasl, biitiin s:izgileri ge<;:en ve StOlr tammayan
problemdir. trklarda, etnik farkh sosyockonomik kriterlere sahip ya§hlar kurD an
olabilmektedirler Bu gibi Yunan Shakespeare 'nin cserlerinde rast!anmaktadlr (5-6),
Yunan mito\ojisi ve edebiyatl, gii~ kazanmak i~in "parricide" olarak ta adlandmlan, anne ve babalann (i~dllriilmele
riyle ilgili hikayelerle doluduL Bazl ilkel toplumlarda geleneksel olarak kitlik zamanlannda ya§h insanlann Oldii-rmmesi uygun gOrliliiyordu. Amerikan tarihinin ilk donemlerinde postmenopoza! donemdeki kadmlar, cadI
olduk-iddiaslyla maruz h ! , hatta (7).
Gilnilmiizde 35 yIidlf ozellikle aile ve ~ocuk iizerine ara§tlrmalar
pllmJ§ olmasma kar§lhk degi§ik nedenlerden dolaYI ya§h istisman iizerine yapllml§ olan ~ah§malara son 20 Ylldlr rastlamlmaktadlr (5-8). Nedenler daha ziyade bizzat ya§hnm kendisinden kaynaklanmakta; ya§hnm gdecekten duydugu korklL Umits;zlik, aile slrlarmm dl§anya vurulmasmdan duyulan
hissetmeieri, ist.ismar veya kar§lla§tlklannda istismarcmm
hissi, ozel hayatlanm saklama ge almasmdan korklUklarmdan dola-~ikayet~i vcya bu istismann ustesinden inanma, doktorlara istismarcilara kar§1 herhan-gi bir i§lem yapllmamasl hususunda ricada bulunma, birilerine baglmhlarml§ izlenimini vennek istememe herhan-gibi se-beplere dayanmaktadlr (5,9-11). Hatta ~ocuklan tarafmdan istismara maruz kalml§ ya§hlardan bazllan kendilerini
~ocuk yeti§tircmcdikleri i~in bulabilmektc, hissiyle SU<;:ll kcndilerinde baklmevlerinc
giinderilme istememektc, yarchmlan mcvcut durumlanm korumaya
rnaktadlrlar ( HaHmki ya§h saghk veyahut kendilerine
baka-maYlp ba§kalanna baglmh olan ki§ilerdir. Bunlar istismar edilme korkusunu ta§lmakla birlikte ~ok gururlu oldukla-n i~in §ikayette bulunmamaktadlrlar (9). Diger taraftan toplumlann ve hiikiimetlerin dikkatini yeni yeni ~ekmeye
ba§ladlgmdan dolaYl istismann boyutu, prevalans ve insidansl a~ismdan yapilml§ ~ok az istatistiksel ara§tmna bu-lunmaktadlr (8,11). Yapllml~ olan bu yetersiz saYldaki ara§tlfmada fiziksel ve cinsel istismar ile ihmal tizerine egi-linmi§ olup bazl kaynaklarca da daha on planda oldugunun dti§iiniildtigii bildirilen ekonomik istismar hakkmda
(5uemli adlm (8).
Toplum, ~iddetin degi§ik formlanndan 1960- Yillannda olmaya de ya§h
istis-mannm dikkatleri iizerinde toplamasl ne yazlk ki 1980'lerden once olmaml§tlr (5). 1975'te iki ingiliz gazetesi birer ay arayla "Btiyiikanne Sava§I" adl altmda konuyu ele alml§lar, bu yaymlan Amerika Birle~ik Devletleri'nde arada slfada ~Ikan tek ttik raporlar izlemi~tir (7-8).
Ya§h istisman lizerine ilk onemli 1978 Ylhnda Suzanne Steinmetztarafmdan o]an ve Kongre
komitesinde §iddet" oLurumunda edilen ara§tlrmaCllr. Ontm bu ileride
per Komitesi adml alan House Select Commitee on Aging'i harekete ge~irip ya§hmn kotii kullamml ara§tJnlmaya
y a~h istisman
ba~lanml~tlr. Pepper Komitesi daha soma "Ya~h istisman" kavramml ortaya atIm~, hiikiimeti giderek artan ve
yaYI-Ian bu problem hususunda alarma ge~irmi§tir (6).
Ya§h istisman iizerine yaptlml~ ilk ~ah§malardan biri Block ve Sinnott' un 1979 Yllmda yaptlklan "doviilmii~ ya~h sendromu" isimli ara~tlrmalandlr. Bu ~ah~ma Maryland'da 24 kurulu~u i~eren, bu konuda uzman 427
gozet-menin denetiminde 443 ya§h iizerinde yaptlml§tlr. 26 olgu saptamalanna ragmen ne yaZlk ki ~ah§ma daha i1eri
go-tUriilememi~tir. Bununla birlikte bu ara§tlrma, ya§hlann aile i~i ~iddetin kurbam olduklanmn fark edilmesini sagla-yan ilk adlmlardan biri olarak kabul edilmektedir (5).
1987'de "Ya§h Amerikahlar Hareketi" bu problemin tanlmma yonelik ~ah~malar yapmaya ba§laml§lardlr (7).
1988'de goniilIii1er tarafmdan 200'den fazla ara§tlrma yazlsl tespit edilmi§tir. Pillemer Fincelhol'un 1988 Yllmda
2020 Bostonlu iizerinde yaptlgl bir ~ah~mada, 65 ya~ ve iizerinde, yalmz ba~lanna veya aileleriyle birlikte ya~a
makta olan her 1000 ya~hdan 32'sinin istismar edildigi tespit edilmi§tir (5).
Amerika Birle~ik Devletleri 'nde 1989 Ylhnda ya§hlarla ilgili alt komite tarafmdan hazlrlanan bir raporda, her
YII 65 ya~m iizerindeki her 2.5 Amerikan vatanda~mdan birinin istismar, ihmal veya ekonomik somiiriiniin bir
for-muyla kar~1 kar§lya kaldlgl bildirilmi§tir. Aynca 1989'da 65 ya§ ve iistii niifusun 31 milyon oldugu, bunun da
top-lam niifusun % 12,5' ine tekabiil ettigi, yaptlan hesaplara gore de 2030 Ylhnda bu ya§ smm iizerindeki insanlann 66
milyona ula~acagl, bunun da 0 zamanki toplam niifusun %21,8'ini kapsayacagl tahmininde bulunmu~lardlr (5).
Kanada'da 1989 Ylhnda ozel konutiarda ya~ayan, %91'i Kanadah olan 2000 ya§h iizerinde yapllml§ bir ~ah§
mada ya§hlann yakla§lk %4'iiniin istismara ugradlgl; diger bir deyi§le her Yll 25 ya§hdan birinin istismann degi§ik
tiplerinden birine maruz kaldlgl bildirilmi§tir. Bu ~ah§mada istismarctlann %7'si ya§hya ekonomik yonden bagl
m-II olmasma ragmen, en yaygm olarak ekonomik istismara rastiandlgl, bundan 60000 ya§h Kanadahmn etkilendigi,
34000'inin psikoseksiiel istismann bir boliimii olan kronik sosyal agresyondan, 12000'inin fiziksel istismardan,
18000'den fazlasmm birden fazla istismar ~e§idinden etkilendigi, istismara evli olanlarda bekarlardan daha fazla
rastlandlgl, istismarcmm genelde ki~ii1in e§i oldugu, istismara ugrayan kadm/erkek orammn 5/3 bulundugu
saptan-ml§tlr (11). Buna mukabil bazl ara§tmcllar ise erkeklerin istismara maruz kalma riskinin iki kat daha fazla oldugu
-nu, ancak ya§h erkek saYlslmn kadmlara oranla az olmasl nedeniyle istismara ugrayan kadm ve erkek saYlslmn bir-birine e§itmi§ gibi goriindiigiinii iddia etmektedirler (11-12).
1990'da Amerika'da Saghk ve insan Servisi Boliimiince "Ya§h istisman Gorev Giicii" adl altmda ya§hlara kar~1
uygulanan kotU muameleyi onleyici federal katlhmm muhtevasml geni§letmeyi ama~layan bir organizasyon
kurul-mu~tur. Bu §ekilde federal hiikiimet ya~hlan ve baklmevlerindeki insanlan "yardlm isteyen kurbanlar" olarak
tamm-laml§tlr. Bir yIl soma U.S. Administration on Aging tarafmdan kurulmu§ olan Ya~h Baklm Kampanyasl,
giiniimiiz-de National Center on Elder Abuse (NCEA) adml alan National Aging Resource Center on Elder Abuse'u
(NAR-CEA) kurmu~tur. A§agl yukan aym zamanlarda Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organisations
(JCAHO) ya~h istismanmn ev i~i §iddetin diger formlan gibi degerlendirilmesi gerektigini savunmu§tur (7-8).
1993'te William J. Clinton hiikiimeti "Family Medical Leave Act"l imzalayarak ilk defa bu konuda kanuni
dii-zenleme yapml§tIr. Bu diidii-zenlemeyle ailelerin ya§hlanyla olan ili§kileri belirlenmi§tir (13).
NCEA tarafmdan 500000'e yakm ya§hnm 1996 Ylhnda ailevi istismar veya ihmal ile kar~1 kar§lya bulundugu,
aynca rapor edilen her bir olguya kar§lhk rapor edilmeyen be§ olgu bulundugu tespit edilmi~tir (13).
Kalifomiya'da baklmevlerinde yapIlan bir ~ah§mada ise baklmevlerinin 1/3'iinde ciddi veya potansiyel hayatJ
tehdit edici problemlerin bulundugu saptanml§tlr (13).
Aachen'de 1976-1985 ytllanm kapsayan 10 ytlhk periyodu i~eren bir siirede yapIiml§ 60 ya§ ve iizeri 3736
otopsinin retrospektif olarak yapllan incelemesinde 183 cinayet olgusu tespit edildigi, bunlann arasmda 2 tip cina-yet ~ekli ~elirlendigi, birincisinin ya~a bagh olmadlgl ve ya§am ~artlanndan kaynaklandlgl (yalmz ba~ma ya~ama,
sosyal izolasyon gibi) bildirilmi~, bu yiizden bu olgulan "Gerontosit" olarak adlandlrmamn daha dogru bir
yakla-§Im olacagl savunulmu~tur. Sonu~ olarak ya~hlann ya saldm, yahut ta malign bir hastalIk sonucu oldiikleri
savu-30
Aliustaoglu S, Yazlcl A Y
nulmu§tur (14).
Osaka kenti ve civanm ilgilendiren adli otopsilerin 5 Yllhk (1994-1998) retrospektif olarak degerlendirilmesin-de, 65 ya§ ve iistii 121 ya§h otopsisinde yamk ve trafik kazasl sonucu oli.imlerin dikkate deger saYlda olduklan; ay-flca §iddetin ya§hlarda crocuklara gore crok daha fazla oldugu, ya§h kadmlann kendi ogullan ve torunlan tarafmdan aile icri §iddete maruz kaldlklan, ya§h erkeklerin kan bagl bulunmayan gencr yeti§kinlerin saldmlanna hedef olduk-Ian belirtilmi§; 2 olgunun ihmal, 7 olgunun cinayet, 9 olgunun intihar sonucu 61diigii tespit edilmi§tir (15).
Bonn Adli Tip Enstitiisli'nde otopsileri yapllml§ olan 60 ya§ ve iizeri, lO'u erkek, 9'u kadm toplam 19 cinayet olgusunun incelenmesinde, ya§ ilerledikcre insidansm keskin bir dii§ii§ gosterdigi, 8'inin tek ba§ma veya kombine olarak §iddete dayah yaralanmalar, 5'inin bogma sonucu 61diigii, bu sonucrlann da direkt fiziksel saldmmn onemini ortaya koydugu, sadece 6 olguda savunma bulgulannm tespit edilebildigi, istisnai olarak kardiyovaskiiler veya so-lunum sistemi hastahklanndan oliimiin meydana geldigi, cinayetlerin biiyiik crogunlugunun hlrslzhk sonucu meyda-na geldigi; bir klsmmm ise aile bireyleri veya partnerce i§lendigi bildirilmi§tir (16).
Anetzberger ve arkada§larmca yapilan bir crah§mada demans hastalannm potansiyel olarak ya§h istismanna acr1k olduklan gosterilmi§tir (17).
Fiziksel ve psikolojik istismar kurbanlanmn genelde evli veya bir crocuguyla ya§ayanlar, ekonomik istismar kurbanlannm genelde dul ve yalmz ya§ayanlar, ihmal edilen ya§hlann ise genelde dul olduklan saptanml§tlr. Aka-demik diizeydeki r:;tporlara gore, eger bir ya§hmn sagltk durumu iyi degil, sosyal acrldan izole bir durumda veya az bir sosyal destege sahipse bu ki§i her tiir istismara kar§1 savunmaslzdlr (9).
Aile icri ya§h istisman ve ihmali kurbanlan bazl kaynaklara gore 75-80 ya§mdan daha ya§hlar; ne§eleri kmlml§, bastmlml§ ve belli bir dereceye kadar kendi baklmlanm yapamayan ki§ilerdir. Kotii muamelede ya§ onemli bir risk fakt6riidiir. National Elder Abuse Incidence Study (NEAIS) sonucrlanna gore 80 ya§m iizerindeki grup genel popii-lasyona gore 2-3 kat fazla istismar ve ihmale maruz kalmaktadlr (7). Bu grup, terk edilme harici diger istismar tip-ieri arasmda en crok rapor edilen grubu olu§tunnaktadlr. Yapllan crah§malarda saghk problemi ve ba§kalanna ba-glmh olma durumu da bu grupta goriilmektedir (7). Son bazl crah§malarda, ki§inin baglmhhgl ile istismar arasmda dogrudan ili§ki bulmamasma ragmen, ki§i ya§lamnca ve fiziksel baglmhhgl artmca istismar riskinin arttIgl belirtil-mektedir (7).
Geriatri otoriteleri, ya§hmn mental sagltgmm istismar icrin onemli bir risk faktorii oldugunu belirtmi§lerdir. NE-AIS ara§tlnnacilan, istismara ugrayanlar arasmda yaptIkian crah§mada ya§hlann %45'inde orta veya ciddi derecede depresyon, %50'sinden fazlasmda bir klsmmda konfiizyon veya tam bir disorientasyon tespit etmi§lerdir (7).
Bu konuda yapdan bir ara§tInnada, %4-10 oramnda ya§ltlann istismara maruz kaldlklan bildirilmi§, diger ara§-tmcliar ise bu rakamm <tok daha yiiksek oldugunu iddia etmi§lerdir (5).
Amerika Bir\e§ik DevletIeri Adalet Departmam Adli istatistik Biirosu 'nca yaymlanan bir raporda, 1999 Ylhnda §iddete maruz kalml§ 65 ya§ ve listii ki§ilerin orammn %0,4 oldugu bildirilmi§tir (18).
En crok istismara maruz kalma riski ta§lyanlar, ailenin bir ferdi ile oturan, sosyal planda yalmz kalml§, fiziksel ve zihinsei saghklan iyi durumda olmayan ya§h, dul ki§ilerdir. Ara§tlnnalar sonucunda. magdur geneIlikle, kendisi i\e aym cratl altmda veya aym mahallede ya§ayan ve kendisine bakan crocuklanndan biri tarafmdan istismara maruz kaldlgl saptanml§tlr. Aynca istismarcllar arasmda alkol ve uyu§turucu madde kul\ammmm onemli boyutlarda ol du-gu belirlenmi§tir. istismara yol acran diger fakt6rIer ise stres, depresyon, §iddet ve baglmhhk gibi etkenlerdir. Sos-yal duruma bagh olan faktorler, mali problemler, aile icrinde §iddet, sosyal dayam§manm olmamasl, ailede anla§-mazhk ve iskan gibi sorunlardlr (19).
Ya§hlann maruz kaldlgl §iddet ve ihmal edilme olaymda ya§hhk ile birlikte manevi degerlerin tammmda rol oynayan kiiltiirel faktorlerin de onemi vardlr. Aileye baglmhhk, fakirlik, yardlml reddetme ve din de etnik veya azmhk gruplanm, §iddetIi bir aile meselesi olarak gonneye te§vik edebilir. Mesela a§lrt kalabahk aile ya§aml ve ozel hayatm eksikligi §iddeti te§vik edebilir (19).
Ya~1i [slisman
---~-~.--...
--~---~---istisrnan yap an lann 2/3 'Unden fU.lasl evdc aile babm:vlerinue veya kurumlarda ise bakmak-ia yliktimiii olan baklCilardtr (20). BaKlcllar, ekseriya btiyiik duygusaJ gerilimlere, stres ve mali baskllara aYlktlIiar. S6zlii saldm genel olarak bir erkek tarafmdan yaplhr ve ~ayet bir erkek bir kadma saldmm~sa: fiziksel saldm daha
~iddetli egilimindedir ve kurbanm sosya! destek ve almak iyin
kurulu§lanna bagb olan dul kadmlar iyin daha btiylik bir onem kazamr (19).
y A~Ll iSTisMARI TiPLERi
Ya§h istisman. krimina! saYllabilecek o!ay!ar hari<,:, fiziksel, psikolojik., ihmal ve ekonomik s6mtirliyti ihtiva eeier. ve veriei olan §ey ise istismarcmm genellik!e aile iizellik Ie yeti§kin e;;ocukl2!rdan biri oldugudur. Aynca ev iyi §iddetin en az rapof edileni ya§h istismandlr. Genel belirtileri arasmda fiziksel yara-lanmalar giderek kiitiile§en hastahk anksiyete, deprcsyon, konfUzyon, ortaya e;;lkan ekono-mik problemler, doktora gidememe, bakici gorevindeki ki§ilerin biryok degi§ik hikaye anlatmalan sayilabilir (21).
BaZl yazarlara gore, istismara ugrama riski erkeklerde kadmlara gore iki kat faz!a olmasma ragmen ya§h erkek
saYlSI kadmlara daha bulundugundan isl.ismara ugrayan kadm ile crkek say!s] e§itmi~ gibi (1 Ya§h istisman yah§malarmda biryok problemle kar§lla§lhr. Bunlar ic;inde istismann tespiti ile istismann uzantl-I.anndan cnlin olunmasl oncmIi bir tutmak,aclir (5),
1. Fiziksel istismar: istismann en e;;ok rastlanan ve farkedilen formudur, Fizikscl olarak ael hisscdi!mesini veya Y21ra olu~urnunu, fiziksel zorlama voya bask,Yl, sekstici sarkmtlhgl iyerir. Bclirtilerinden baZllan
• <;iirlikler, tokat, di§, sopa izleri, daglama, §i§lik ve hassasiyet, yamklar, slynklar, kesiler, ba§ yaralanmalan <;:ekme gibi a<;:lklanamayan fiziksel yaralanmalar,
• ~iddetin kullamlmaslyla meydana gelen haraket kaybl veya zaYlfhgl, ledavinin c§lik konmzyon veya kuvve! kaybl,
• Tedavi altmda olunmasma ragmCl: agnlann devan, ctmesi vcya medikal tedavinin ba§ansJZhgl,
• Ozellikle kemiklerin ylkmtJh bOlgeJerinde, degi§ik ya§larda; uzuvun dondUriilmesiyle olu§aD spiral veya ob-, anamnezie uyumsuz mekaHizmayla oiu§an
• iyile§menin degi§ik donemlerinde olan veya tedavi edilmeyen laserasyon, abrazyon, dektibitiis yaralan,
• Travrnatik §i§lik,
• Sigara yamklan, ha§lanma,
• Serebral atrofinin bulundugu ki~ilerde §iddetli sallamayla olu~abilen subdural hematom,
veya rektal vcya otunnada zorluk, genital bi\]gede seksiici yolla bula§an hklarm varhgl, genital ve gogtis boigesi yerle§imli yaralar.
Fizikscl istisman belirleyen kritcrler ya§J kimsenin ya§adlgl mtama de edilehilir. Me:'>cia: • Kapilann kiiitli olmasi hapsediimenin gostergesidir.
• Yiyeceklerin bulundugu yerlerin kilit altmda olmasl yiyeceklere ula§mamn klsltiandlgml belirtir.
rnobilyaYI fiziksd hapsi (5J,20,22),
2. ihmal: Genel olarak kasnth bir davraO\§tlr. Ancak bakicmm beceriksizligi, bilgisizligi veya ilgisizligi nede-niyle ihtiyaylarm kaynaklal11yorsa zaman kasti bir davram~ olmayabilir. Bazi
iklye . aktif ihmalin, baklml gcrcktiren durumlarda beklencni yapmama veya yapmaYI reddetmcyi; pasif ih-malin ise baklmda i§lerin eksik yapilmasl veya tam olarak yapIlmasmm reddedilmesini iyerdigi bildirilmi§tir. Belir-ti 1.erindcll hazlian
• Kuru dudaklar, dehidratasyon, solukluk, ka§eksi, veya §iddetli kilo kayb\ ile olan malniitrisyonun fiziksel be-elekToEt anonnalligi,
32
Aliustaog!u S, Yazlci A Y
• Kirli veya hava durumuyia uyumsuz kullamml,
• Drpenne, derinin hafif mavi renk almasl veya hipotenni, • ihtiyac;: oldugu halde di~lerin yaptmlmamasl, gozliik ahnmamasl, • Seyrek bc!irtileri,
• inkontinans
• Tlbben a~lklanamayan fiziksel mental bozulma,
• Hapsedilme, yataga veya koltuga bagh olan ya§bYI terk etme, • Ya~lmm ba~lbo§ dolapn tehlikeli biri gibi goriilrnesi, • Glda maddclerinin eksikligi,
• Yetersiz ilac;: kullamml; tcdavi diizeyinin veya toksik yahut bir ilacm
varhgl,
• Tedavi edilrnerni§ kronik hastahklann alevIenme donernleri, • Hastahkta yernek yapma,
• Elbiseleri, ilae;:lan, yardlm ve bakJrn iiniinler.ini saklama (5,7,20,22).
3. Psikolojik veya duygusal istismar: Ruhsal apdan keder, elern vermeyi amae;:lar. Bu tip istismann te§hisi :lor olmakla birlikte varhgl istismann diger fonnlanmn da rnevcut oldugunun belirtisi olabilir. Belirtileri §unlardlf:
• Bazl aile iiyeleri, arkada§ veya bakicilara kar~l duyulan korku, endi§e, utane;:, c;:ocuksu davranl§lar,
• ie;:ine apati veya depresyon, passivite, iirnitsizlik,
• Ambivalans. t;,:ekilrne, paranoya,
• istemsiz hareketler, sallanma, emme, titreme gibi motor fonksiyoniara ait bozukluklar, • i§tah kaybl, uyku bozuklugu, post travrnatik stres gibi psikosomatik bozukluklar,
• Kapah kapliar, telefonsuz, radyosuz veya teIevizyonsuzluk gibi kendini gtisteren izolasyonun fiziksel belirtileri,
• Ya§hmn diger ki§ilerce edilrnesi;
• Ya§lmm
dl'imda baklCl
veya diger tarafmdan 90cuk muamelesi gonnesi,
• Bir bakimevine yerle§tirilme, • Kiic;:tik dii§iinne, utandmna,
• Sosyalizasyon veya izolasyona zorlarna,
• YIIdlnna, gozdagl
gUciinti dti§tince!ere sevk ederek (5,7,20,22).
4. Ekonomik istismar: Yasadl§l veya uygun olmayan §ekilde paraJann veya kaynaklann stirntirtilmesini ic;:erir. Bclirtileri
• Ya§hmn gtinliik ihtiya~lanm gidermek i~in lazlm olan paraYI esirgerne, venneme, • Ya§hya zorla veya kandlrarak rnahm, rntilkiinti, evini sattlnna,
• Para c;:alma, • Vasiyetin
veya ~ekkrini kullanrna, dcgi§tirilmesi,
• Vesayetin sorumluluklanmn getirilmernesi, kullamrnl,
• Resmi evrak veya c;:eklerde sahte irnza kullamml,
• Ya§IJya bakrnamak ve kendisine hizrnet edecek yerleri bulrnasl i~in basklda bulunrnak (5,7,20,22).
tD. Adli 3 resrni rntiracaal 48'j kadm, toplarn 1
arasmda %25,66'smm mi§tir (3).
bir e;:alJ§mada istisrnara
fiziksel lstismara maruz kalmadlklan
Ya§h istisman
NCEA, ya§hlann maruz kaldlklan istismann %58,5'inin ihmal, %15,Tsinin fiziksel, %12,3'iiniin ekonomik,
%7,3 '/HI,04'iiniin seksiiel, %5, , tipler, %1,06'smm ihliva
et-tigini
leri)
Yeti§kin istismar <;ah§masl) dayanarak yaptJgl bir
Protective
Servis-iSl.ismann %61,9; psikolojik
nomik ihmalin %41; terkin geldigi; sekstiel istismann edilebilir
diizeyde buiundugu belirtilmi§tir (7).
Amerika Birle§ik Devletleri 'nde 1996 Ylhnda yapllan ilk ulusal yeti§kin istismar <;:ah§masl (NEAIS) sonu<;:lanna gore, ya§lan 60 ve daha iistiinde olan 551011 ki§inin istismar, ihmal ve/veya Kendi kendini ihmale maruz kaldlgi, bu toplam saYldan yeti§kin koruma servislerine rapor edilenlerin saYlsmm 115110 (%21) oldugu, geriye Kalan 435901 (%79) ki§inin rapor edilmedigi, ihmalin %48,Tlik bir oranla ilk slraYl aldlgl, bunu SIraslyJa istismann di-ger tipleri alan ve psikolojik (%35,5), fizikse! (%25,6), ekonomik (%30,2), terketmenin (%3,6) takip
etti-gi (7. arasmda ilk maYl %47,3 <;:ocuklann aldlgl, bu 9,3)
ta-kip akrabalar (%8,8), bildirilmi§tir (18).
ce korkutucu edilmemektedir. Bu yiizden yuksektir (7). <;Ikan bu tahmin edilebilir. Bu 996'da 820000 ila 1860()(){, dahi bir
maruz kaldlgl tahmin Ylhnda rapor ediJen iken bu
rakam 1996 Yllmda 293000'e ula§ml§t1r. Bu da %150,4'liik bir artl§a tekabtil etmektedir. OlaYI rapor edenler, fiz-yoterapistler ve diger saghk personeli (%22,5), baklm servisi saglayanlar (% 15, 1), aile iiyeleri ve akrabalar (%16,3), geri kalam ise polisler, arkada§lar, kom§ular vS.'dir (18).
1999'da FBI kaynaklanna gore, 1998 Ylhnda polise intikal eden yakla§lk 16914 cinayet olgusunun 855'ini 60 ya§ ve iisttindekilerin olu§turdugu, bu saymm yansma yakmlm (414) kadmlann olu§turdugu, bunun da 1998
Ylhn-da %2 ila 3 'iinii saldm on planda olup seksue! kadmlarda
Ian nn
bel irtilmi§tir (23).
Faki.iltesi ir,; Hastahklan
% ITsi erkek olan yalmz ba§ma ya§adigI;
Gcriatri Poliklinigine mtiracaaL yapJlan bir ara§tmnada;
incelendiginde, 6 ha:itanm
dulla- ma-ruz kaldlgl, 2 hastamn hastahklan stiresince ihmale ugradlgl, fiziksel istismara tokatlama §eklinde aile bireyleri ta-rafmdan yapIiml§ 2 olguda rastlamldlgl, 1 olgunun ise kom§usu tarafmdan ciddi bir §ekilde tartaklandlgl rapor edil-mi§tir (24). iSTisMARCILAR KiMLERDiR? %17 mas! istisman lannda bo§anma lemlcr
aikden olup, istismara , Bazl ara§tJrmalara gore, yflcuk takip eder (7).
~eydir. <;ogu kez kar§lla~LLan
fiziksel istismardlr. Yine i,;lismara maruz kalml§ ki§iler
olaylar nedeniyle stres bozukluklarla kar§l
ya~ayan ya§hmn oglu, klZl, arasmda ilk suayl ogul
tarafmdan boyle bir
egilimli erkek tarafmdan istismarcilann %65 'inin (7). istismarcllar alkoli.in, ila<;:lann; Larue'ye (12) gore bazl Bunu kal-seksiiel prob-
duy-gusa! ettigi sosyopatik ki§ilik sahiptir. Bu durum da tabii insanlarla
olan hale getinnektedir. Ba:'.ilan rClardedirler veya muhakeme
kro-nik bil haslallga sailiplirier. istismarcllann %31 'inde psikiyalrik hastahk anamnezinin varhgl ve %43'iinde istismar problemlerinin olu§masl bunun en c;:arplcl gbstergesidir. istismarcilar genellikle ya§hlann yemek yeme, giyinme,
34
Aliustaoglu S, Yazlcl A Y
yardlm gibi bazal farkmda(bdar ya~hlarda gelen dolaYI
sorumluluklanm inkar ederler. <;tirtiklerin ve kemik kmkIanmn dti~me sonucu oidugunu a<;:lklamaya <;:ah~lrlar. An-cak bu yaralann lokalizasyonlan bu tarz a91klamalan kolayca yalanlamaktadlr. istismarCllardan bazIlan istismann provokasyon sonucu oJu§mu§ bir cevap oldugunu, ya§hmn bu hareketleri hak ettigini belirtiyorlar. Bazllan ise
~id-somas) duydukianm, bir daha boyle olaym degii bu tarz
(ldinin ve azalacagml vaad (12).
Aile dinamikleri istismara a91k bir ortam olu~turur. Bazl ailelerde duygusal Ylklm kendini §iddet veya sindinne-Ylldmna veya geri gekilme ile gosterir. Ofkeli ki§i (gen<;: veya ya§\J) bagmr, bazl e~yalari fulatlr, fiziksel olarak di-gerini darp eder, haskl ve YlklCI faaliyet!er iIe digerinin duygulanm baskl altma almaya <;:ah§lT, istismarcmm bu tarz tehditleri ya§lmm gUvenligini tehlikeye sokar. Sevginin ili§kinin bozulmasma yol a<;:ar boyle kotii biT
clavram§ sebebiyet bunlar da cezalandm'na, ioci/me veya izole etrneden ahr.
~id-detin §iddeti dogurmasl, bir jenerasyondan digerine ogrenme ve kahtlm yoluyia ge<;er. istismar bazen de ge<;:mi§te olan ger<;ek ya da hayali davram§lara kar§l k1sas ~eklinde de kendini gosterebilir (12).
YA~LI TEORiLERi
Fiziksel, psikolojik kGl!Urel faktorleri eden kompleks yapl olan isi.ismanm olu§tu-ran nedenler, ya~hdan ya§\iya farkhhk gostennektedir. ~tiphesiz boyle komplike bir davranl§lO bir tek veya basit bir a<;lklamasl bulunmamakta; dolaylSlyla ya§h istismanm oIu§turan nedenler hakkmda kesin bir fikir birligi
olma-rnasma ragmen olarak kabul edilen gi:irii~, bu formlarma benzedigi ve tum
ve ekonomik alanlan (5,7).
Bazl yazadar, bir olay daha ziyade eden bir durum oldugunu belirtir
ve bir tabm teoriler ileri stirerler (5):
• ~iddet dongusu: Galbraith, ya§h istismanm tahmin etmenin efektif olmadlglm; Wolf ve Pillemer de ya§hlan
istismar ilIa ailelerde yeti~mediklerinin durmu~lardlr
Psikopatoloji: teoriye ge)Ie, istismarclda ruhsal hozukluk varein' ara§tlrmacdar psikopatolojinin
fiziksel VI: istismardan kaynak!andlglOl; adamlan istismarcmm once
hast.a-neye ciddi psikiyatrik bozukluklar nedeniyle yattIgml belirtmektedirler ve bu psikiyatrik bozukluklann ba§m-da §izofreninin geldigini, diger psikozlann ba§m-da bunu takip ettigini soylemektedirler (5),
Sosyal tcorisi: Bu ili§kilerdcki birbirine olan ya~h katkisl
oldu-gu Ya§lmm kar§lolan giderck artrnasl istisman
Bu-na gore ekonomik istismarcI baglmhdlr. zaman baklcI durumundaki ki~inin
ili§kinin adaletsiz oldugu sonucuna varmasma, ve nihayet ya§hya kar§l giderek artan bir dti§manhk hissinin ortaya <;:Ikmasma neden oluyor. Btl teorinin bir ba~ka ~ekline gore de istismarcmm ya§1Jya baglmhhgmm is-tismara neden oldugudur. istismarcJiar, ekonomik a91dan kendilerini ya§hdan daha az kuvvetli ve zaYlf hisset-tiklerinden istismann gti<;: dengesini e§itleyecegi fikrine kapilmaktadiriar (5) .
• Aile stresi teorisi: Ya§h istisman teorileri arasmda en c;;ok kabul goren teori olan aile stresi teorisi, ya§h bir
kimseye aile bireylerj, ilzGrinde stres temeh kurulmu§tur. zorluk,
uy-kusuzluk, rutin aktivii.elerine zorla sokulma ya§h ki§iler harcanan para,
evdeki yeti§kin 90cugun para biriktirmesine mani olur ve bu da 90cugunun kontroliinli kaybedip istismara yo-nelmesine neden olmaktadlr. Ancak Phillips ise bu stres seviyelerinin diger sebeplerin yanmda onemli olma-dlgml belirtmektedir (5).
Notralizasyon tcorisi: Sykes tarafmdan gen<; a<;:lklamak
geli§tiril-mi~ bir , Bu teori SU91uIuk ve gosterdigi (antisosyal ilgilenir
Kriminal veya antisosyal davram§lanm ger<;:ekle§tirebilmek, davran\~Ianm rasyonel hale getirmek, savunmak
Ya~h istisman
ir,:in ki§ilcr notralizasyon teknikleri ge/i§tirirler. Matza, istismarcmm yapliklanm hakll g6sterrnck be§ de-gi§ik yontemden birini kullandlgmJ belirtir. Matza gibi Tomita da benzer §ekilde be§ teknikten bahsedip istis-marcilarm budan savunmalarmda
Sorumlulugun inkan: Islismarcl (Fakirlik, kotU ebeveyn gibi) (5).
kullandlklanm omeklerle a<;:lklamaktadlr (5):
kotU muameleleiin kendi kontroWniin geli§tigini iddia edcL
2. Adaletsizligin inkarl: istismarcl uygun olmayan, adaletsiz gibi goriinen tutum ve davram§lanmn gerqegi belirtir. (Magdurun servise zomnlu olarak gitmesini gerektirecek durumun buiunmadl-glnl soylemesi gibi). Ekonomik istismarda da istismarcJ savunmasmda, ebeveyninin mallanm g6zden r,:Jkara-bilecek durumda oldugunu ifade eder (5).
!ilagduriyctin inkan: istismarcJ, magdurun yardmw ihtiyaci olmachgml, dikkat ;,;ekmek iqin boyle davrandlgml, orm:gin gerqekten de kendi ba§ma giyincmeyen birisi ir,:in onu giydirrneyi rcddedip ilgi qekmeye qah§tJgJ iqin numara yaptJgmJ soylemek gibi (5).
istismarc.mm istismarl: Bu durumda istismarCI aile iqine d!~andan miidahale eden koruyucu yada
ajanslar kmamaktadlf (5).
5. Baghhgl arttIrma: istismarci e§ini tatmin etrnek i<;:in bu §ekilde davranmasl gerektigini belirtir (5).
Bazi teoriler ya§hmn baglmslzhgl iizerine odaklanmaktadlf. Bir insan bir ba~kasmm kotii davranl~1 neticesi ya-ralanabilir. BaklCL konumundaki ki§inin durumda yapmasJ ise bu riskleri indirmektir. Genel-Iikle yeterli baklm sunma kapasitesine sahip bir baklclmn yardlmma muhta<r olan ya§IJ, kendisini bilerek veya bii-meden istismar veya ihmal eden baklclSJm kaybetme korkusuyla istisman bildirrnez veya istismar hususunda yetki-lilere yardlmcJ Bu durumu bildircnlcr genelde ailcnin Uyeleridir
bir temi ya~lanma He ya§hhgm aymrnma dayamyor. ki~i tarafmdan da bcnimsenen bu gorii§e go re, ya§lanma "statiikoculugu" ve "prodiiktiviteyi kaybetmeyi" ihtiva eder. istismarci ile y~hmn ya§J, fonksiyonel bozuima durumn, bern en heinen biitiin ya~l!larda mel/cut olan ahnganhk ve Alzheimer arasmda bir korn:
bulunrnaktadlf. Burada tespit edilmi§tir ki istisman olu§turan faktiirlerden biridir 25). Ba§ka bir teori, istismarcmm karakteristik ozelliklerini a~lklayan psikoanalitik teOlidir. Bakici konumundaki
ki-~i, ya~lmm kendi yocugu ise bu durum daha da karma!ilk bir hal almaktadlf. Bu teoriye gore yocugun adolesan r,:ag-da ileti~iminde hi<;:bir pozitif olmaz buna bagh o!arak ta yagda doneminde olma-Sl gereken ili~kiier geli§emeyeceginden q6ztimsliz olarak goriinen bu durum, ileride olu§abilecek olan istismann geli§imine katklda bulunmaktadlr (7).
Addisyonel (sumasyon) leoriler genetik geqi§li 'iiddetine odaklanmJ§ durumdadJL hipotezlerin temelin-de daha ~ocukluk ~agHldan itibarcn biiyiimc sUrcci iqindc tckrarlayan davram§lann ogrenilmcsi yatmakta-dlr (7).
yazarlar a§agJdakinc benzer simfiama yapml§tIr
Ya§hmn veya ruhsal yetersizligi: bazJ ~ah~ma!arda narin istismar
arasmda dogrudan bir korelasyon gosterilememi§ olmakla birlikte fiziksel ya da mental yetersizligin indirekt oiarak ya~lmm kendini korumasl ic;in gerekli olan yeteneklerini azaltabildigi belirlenmi§tir (26).
HaklCmIn strcsi: idrar tutamama, §iddet. problemleri, diJ§iik faktOrier bakJcmm ya§hya kar-sinirli olmasma nedcn olabilir. §iddetlc sonuqlanabilir (26).
Genetik ~iddcl, jenerasyona geqen o,greniimi§ davram§tlL Ebeveyni tarafmdan
tismar edilmi§ bir r,:ocuk, onlar ya§lanmca ogrendiklerini tatbik eder (26) .
• istismarcmm psikopatolojisi: Bli teoriye gore istismarci ki~inin psikolojik geli§iminde eksiklik vardlr. Ayn-alkol ilaq baglmhhgJ, retardasyon, demans da varsa; genelde bu i~siz olup evde kahp ya~hya bakma gorevi verildiginde istismar riski artmaktadlf (26).
36
Alillslaoglu S, YazlCI A Y
y A~LI iSTisMARININ TE~Hisi
hasta miiracaal euiginde nna kaql gereken yakla~Hn:
• ilgi gosterme,
• Endi~elerini onaylama,
• Tlbbi sorunlan degerkndirip tedavi etme,
• Kognitif ve fonksiyonel durumunu degeriendirme, • Bulgulan dokUmante
• Psikososyal ihtiya91an ve giivenligi degerlendirme §eklinde olrnahdlr (7).
Ya§hlarm istismara ugracllklanm siiylemeyecekleri, gizleyecekleri, reddcdcceklcri istismarm belli ba§h bir90k belirtisi bulunabildigi ve bunlan da en 90k acilde 9ah§an hekimlerin ilk olarak farkedebilecekleri dikkate a~agldaki bulgulann tespit cdilmesi dururnunda istismar ihtimalinin yiiksek oldugu hatlrdan kanlmamahdlr (26):
• Degi§ik evrelerdeki 9i.irUkler, yaralar; • Olll~umian
•• Tedavilerin geciktirilmesi, ertelenrnesi; • Tarib;:eleriyle tutarslZ yaralar;
• Bakici ve ya§h tarafmdan verilen ifadelerdeki tutarslzhklar; • Dii~Gk veya dozda i1a9 kul1amml;
• Kmk!ar, laserasyonlar, ip izleri, yarllklar; • Genital infeksiyonlar, venereal hastahklar;
• Dehidratasyon, malnutrisyon, koHl hijyen, dckiibitils yaraIan; • infantil davranl§lar, depresyon veya ajitasyon.
Acil servislere miiracaat eden y~ltlarda yapilmasl gereken laboratuar lelkikieri: • Tam kan saylml;
• Tam idrar ananz!;
• Kan Ca, Mg, fosfor diizeyleri;
• Kullamlmak!a ulan serum seviycleri;
• idrar ila9 konsantrasyonu;
• Varsa kmklann lokaJizasyonunu belirten grafileri ~ektirmek;
sonuoo olu§abilecek inlrakraniyal
rosefalileri atlamamak i9in rnutlaka BBT yaptlrmak (26).
veya dll§meye neden olabilecek ataksiye
Bu testler basit gibi gorUnseler de mental durum, dchidratasyon, malnutrisyon hakkmda fikir verirler (7, 21). Ancak bazl durumlann da istisman taklit edcccgi unutulmamahdlr. ileri ya§takih:r i~in dcmineralizasyona, ostc-oporoza veya metastatik hastahklara bagh olarak kemikierin u9 klSlmlannda kmkiar olu§abilir. Serebral atrofi ve serebral venlerdeki frajilitenin artmasl, travrna olmakslzm subdural hematmna nerien olabilir 28). Ciltte ani taya 91kan 9iiruge benzer lezyonlar senil purpura oJabilecegi gibi trombositopeni veya koagiilopatiye sekonder
ola-geli~en belirtilerE temsil ediyor cIa olabilirler Ka§eksi veya kaybJ maligniteye bagh olabilir (7).
Seksuel saldmmn hi9bir hikayesi veya delili bulunmasa bile ttcriibeli uzman hekimce koiposkopik muayene yaptlmab, yeterli ornekIer aimarak veneryal hastahklar a91smdan kiiltlir yaptmlmahdlf. Geroff ve OIshaker (7),
no-rolojik Foistein tarafmdan geIi§tirilen "Mini Men!.al Durum
gerlendirmesi" (29) veya Pfeiffer tarafmdan gei§tirilen "Klsa Ta§mabilir Mental Durum Sorgulamasl" (30)
Ya~h istisman
nin ku1!am!maSlnl onermektedirler.
BUtlin doktimante edilmcli;
fotograflarla belirlenmelidiL psikiyatri, geriatri, istismar durumlannda en iyisi fotograflamad!f noro§irtirji, ortopedi lezyon-lar §cma, Bundan yapmak !',v"v"'~HU'H
~u ki, ya§h istisman bir tlbbi inceleme geizden
kac.:masl, doktor hatasl veya diger ya§h yahut hastabakicilann gozlerinden fiziksel anormalliklerin kac.:masmdan kaynaklanmaktadlr. Bu nedenle btitiin acil servislerde protokoller olu§turulmah, ya§h istisman ve aile ic;:i §iddeue nasll bir form doldurulacagl hususunda ortak bir yol belirlenmelidir (7,31).
TartI§ma ve Sonu-r
ml§ istisman,
i<;inde Amerika Birle§ik gostermektedir ki; andmnakta, yaymlanan
artl§ gostererek ontimilzdeki
Kanada'mn ba§l c;:ektigi geli~mi~
dolaYlonemsenmemi§, btiyiik boyutlara de ic.:inden C;:lkllamaz bir
beklenmektedir. ara§urmalar sadece yapIiml§ oldugundan,
fak-torler, egitiJ!! sistemi, cografi yerle§im gibi daha birc;:ok degi§ken ile istismar arasmda bir korelasyon bulunup bu-iunmadlgl hakkmda hentiz herhangi bir bilgi bulunmamaktadlr.
Ya§h istisman hususunda ozellikle acil birimlerde c.:ah§an personele btiytik sorumluluk dti§mektedir. Mtiracaat eden hastalardan ahnacak dikkatli bir anamnez ve sonrasmda yapilacak olan ayrmtlh bir muayene, ileride tedavi protokoliintin dtizenlenmesine ve ya§h haklanm korumak ic;:in yapllacak olan giri§imlere onciiliik edecektir. Ya§h
istismannda "farketme" ba§anldlktan aygun ozel bir yakla§lmla devlet
olarak kullantlarak istismannm potansiycl pro!okolleri geli§tirmeli, adli
yapilmahdif.
baklcllara yardiffici edilebilmesi ic.:in tUm
istismardan korumaya
ve de ve
Aynca, istismarcllann btiyiik bir btiliimtintin aile iyinden, ozeHikle ya§lmm kendi c;ocuklan arasmdan ylktlgl gerc.:egi dikkate ahndlgmda; toplumun Him fertlerinin c;:ocuk egitiminin tizerinde titizlikle durmasmm saghkh bir gelecek ic;in mutlaka ger~kli oldugunu du§tinmekteyiz.
Kaynaklar ..
1. Yardlmcl A.E., "istanbul'da Ya§ayan Ya~h Ogretmenlerin Saghk Sorunlanmn Gunluk Ya§aID Aktiviteleri ve Aletli Giinliik Ya~am Aktiviteleri ile ili~kisi," Uzmanhk Tezi, to. istanbul Fakiiltesi, Halk Sagligl Anabilim Dail, istanbul 1995
2. "It; IIaslahklarl," Cilt \, istanbul istanbul 1992
3. Ya~h istisman," Yiiksek Enstitiisii Yayml, istanbul i
4. Ya~lmm Sosyal Uyumu," Ankara 1989
S. Violence; Legal, Medical and Socia! Viacom Company, pp: 1998 6. Victims of Crime, http://www .nvc~org/inf()link/lnf() 18.hlm
7. "Elder Abuse," in Forensic Olshaker J.S., Jackson M.C.~ Lippincott Chapter 8, pp: 173-201,
8. Financial Exploitation of Impalrcd J Geriatr Psychiatry, Vol 9. Abuse Why Do Children Abuse Their Parenls'),
10. 11. 12.
Services Elgin From The National Clearinghouse November 1990, http://www.vawsec~on~ca/elderl.htm
" Chapter 7 in Geroethics A Old in America, Prometheus 13. FYI: Elder Abuse and The Law, hltp:llwww~lIvc~orgjlnfolink!lnfo62.htm
Now-York
'14. in the Elderly, A Study of Homicide Bascd on an Aachen Autopsy Period 1976-1985," Arch Kriminol, 183(3-4), pp: 65-78; Mar-Apr 1989
IS. Zhu B., Oritani S., Ishida K., Quan L., Sakoda S., Fujita M.Q., Maeda H., "Child and Elderly Victims in Forensic Autopsy During a Recent 5 Year Period in the Southern Half of Osaka City and Surrounding Areas," Forensic Sci Int, 113(1-3), pp:215; Sep 2000
38
Aliustaoglu S, YazlCI A Y
Schmidt P., Madea B., "Victim Related Aspects of Elderly the Catchmen: the Bonn Forensic Medicine institute," Arch Knminol, 204(1-2), pp: 33; Jill-Aug 1999
17. Anetzberger GJ., Palmisano B.R., Sanders M., Buss D., Dayton c., Eckert S., Schimer M.R., "A Model Intervention for Elder Abuse and Dementia," Gerontologist, 40(4), pp: 492-497; Aug 2000
18. Statistical Overviews, Elder Abuse and Neglect, http://www.ojp.gov/ovc/ncvrw/2001/stacover_7.htm
19. Nahmiash D., "Prevenir et Combattre la Violence et la Negligence a J'Endroit des Personnes Agees au Canada," http://www.hcsc.gc.ca/main/nfu/web/pub!ic21/cxecsumm/nahmishf.h:m
Conner M.G., "About Elder Abuse," hnp:llwww.crisiscounseling.org/Aol.lseViolence/E!dcrAbl.lse.htrn Signs of http://www.pjainheai.tb.com/Health/Semorsjeldcr .. _abuse.htm
Elder Abuse, hy the Department Justice Canada, http://www.cxtension.ualbcrta.cc/1cgulfaqs/nat/eld
23. Safarik M.E., Jarvis J., Nussbaum K., "Elderly Female Serial Sexual Homicide," in Homicide Studies, Sage Publications Inc, Vol 4, No 3, pp:294-307; Aug 2000
24. Akan P., Erdin .. ler D., Tezcan V., Beger T., "Elderly Abuse," in Book of Abstracts of International Psychogeriatric Association and Turkish Society of Psycho geriatrics, istanbul May 1998
Quinn M.1., S.K", "Elder Abuse Neglect," 2nd ed., Springer Publishers, pp: New-York 1997 Krouse L.H., Medicine/Psychosociai", hnp://www.emcdicine.cO!"ll/EMERG/topic) Lachs M.S., ., "Recognizing and Neglect," Emerg Care, 665-681; 199:; Levy D.B., Townsend R.N., "Geri,)Jric Trauma," Em.erg Care, Vol ·620; ]993
29. Folstein M.R., Polstem S.E., McHugh P.R., "Mini Mental State: A Practical Method of Grading the Cognitive State of Residents for the Clinician," J Psychiatr Res, Vol 2, pp: 189-198; 1975
30. Pfeiffer E., "A Short Portable Menial Status Questionnaire for the Assessment of Organic Brain Deficit in Elderly Patients," J Am Geriatr Soc, Vol 23, 433-441; 1975
31. Peake T.H., J.R., Kearns D.F., "Elder Abuse: Families, Causes and Interventions," in Handbook of Couple and Family Forensics. Kaslow F.W." Wiley and Sons. Canada 2000
39
ileti§im adresi: Dr. SUheyla Aliustaoglu Adli TIp Kurumu Ba~kanhgl