i
T.C
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
EĞĠTĠM YÖNETĠMĠ VE DENETĠMĠ BĠLĠM DALI
ĠLKÖĞRETĠM OKULLARINDA HĠZMETLĠ PERSONELĠN ÇALIġMA KOġULLARI ve HĠZMETLERĠN GERÇEKLEġME DÜZEYĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Burcu YAVUZ
Ankara Haziran, 2011
i T.C
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
EĞĠTĠM YÖNETĠMĠ VE DENETĠMĠ BĠLĠM DALI
ĠLKÖĞRETĠM OKULLARINDA HĠZMETLĠ PERSONELĠN ÇALIġMA KOġULLARI ve HĠZMETLERĠN GERÇEKLEġME DÜZEYĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Hazırlayan Burcu YAVUZ
DanıĢman: Prof. Dr. Emin KARĠP
Ankara Haziran, 2011
i
JÜRĠ ONAY SAYFASI
Burcu YAVUZ‟un “Ġlköğretim Okullarında Hizmetli Personelin ÇalıĢma KoĢulları ve Hizmetlerin GerçekleĢme Düzeyi” baĢlıklı tezi 09/06/2011 tarihinde, jürimiz tarafından Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiĢtir.
Adı Soyadı Ġmza
BaĢkan : Prof. Dr. Temel ÇALIK …………
Üye (Tez DanıĢmanı) : Prof. Dr. Emin KARĠP …………
ii ÖN SÖZ
Bu araĢtırmada, genellikle ihmal edilen bir boyut olarak, hizmetlilerin çalıĢma koĢulları ve hizmetlerin gerçekleĢme düzeyi araĢtırılmıĢtır. Okullarda yardımcı hizmetlerin etkili bir biçimde gerçekleĢtirilmesi, sağlıklı bir öğretme ve öğrenme ortamının oluĢturulması için önemli görülmektedir. UlaĢılan sonuçların araĢtırmacı ve uygulayıcılara katkı sağlayacağı umulmaktadır.
AraĢtırmamın her aĢamasında görüĢ ve önerileriyle bana yol gösteren, her zaman her konuda destek ve yardımlarını esirgemeyen danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Emin KARĠP‟e, yüksek lisans eğitimim boyunca bilgi ve tecrübelerini paylaĢan Gazi Üniversitesi Eğitim Yönetimi ve Denetimi ABD‟nın saygıdeğer öğretim elemanlarına, çalıĢmamın tamamlanmasında destek veren arkadaĢlarıma teĢekkür ederim.
Sevgi ve emekleriyle bugünlere gelmemi sağlayan, çocukları olmaktan gurur duyduğum anneme ve babama, desteklerini her zaman hissettiğim bütün aileme ve tüm dostlarıma yürekten teĢekkür ederim.
TÜBĠTAK Bilim Ġnsanı Destekleme Daire BaĢkanlığı‟nın Yurt Ġçi Yüksek Lisans Burs Programı kapsamında yüksek lisans eğitimim süresince aldığım burs, bu araĢtırmanın tamamlanmasına katkıda bulunmuĢtur. TÜBĠTAK‟a ve ilgili birim çalıĢanlarına da teĢekkür ederim.
Burcu YAVUZ Ankara, 2011.
iii ÖZET
ĠLKÖĞRETĠM OKULLARINDA HĠZMETLĠ PERSONELĠN ÇALIġMA KOġULLARI VE HĠZMETLERĠN GERÇEKLEġME DÜZEYĠ
YAVUZ, Burcu
Yüksek Lisans, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Bilim Dalı Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Emin KARĠP
Haziran– 2011, 87 sayfa
Bu araĢtırmanın amacı, ilköğretim okullarında çalıĢan hizmetli personelin çalıĢma koĢullarını tespit etmek ve okullardaki hizmetlerin gerçekleĢme düzeyini belirlemektir.
Tarama modelindeki araĢtırmanın çalıĢma grubunu 2010–2011 eğitim öğretim yılında Ankara ili Çankaya ve Yenimahalle Ġlçelerinden yansız olarak seçilen 51 ilköğretim okulu müdürü ve bu okullarda çalıĢmakta olan 130 hizmetli personel oluĢturmaktadır.
AraĢtırmada veri toplama aracı olarak okul müdürlerine ve hizmetlilere uygulanmak üzere geliĢtirilen anket formları kullanılmıĢtır. Veriler çalıĢma grubundaki her bir okul ziyaret edilerek araĢtırmacı tarafından toplanmıĢ ve SPSS 16 paket programına aktarılmıĢtır.
AraĢtırmanın probleminin çözümlenmesi amacıyla hizmetli ve okul müdürlerinden elde edilen verilere göre okullardaki hizmetli ihtiyacının karĢılanması, hizmetlilerin kadro durumları, hizmetlilerin çalıĢma koĢulları ve okullardaki hizmetlerin gerçekleĢme düzeylerine iliĢkin frekans ve yüzde dağılımları verilerin özelliklerine göre tablolaĢtırılmıĢtır. Ayrıca hizmetlilerin kadro durumlarına göre çalıĢma koĢulları karĢılaĢtırılmıĢ, okul müdürleri ve hizmetli personelin yaĢadıkları sorunlara, hizmetli personelin çalıĢma ortamı memnuniyeti ile ilgili düĢüncelerine iliĢkin ifadelerin frekans dağılımları tablolaĢtırılmıĢtır.
AraĢtırma sonucunda elde edilen bulgulara göre, ilköğretim okullarındaki hizmetli personelin yetersiz olduğu görülmektedir. Bu durumun hizmetli personelin çalıĢma koĢullarını olumsuz etkileyerek uzun ve yorucu bir çalıĢma sürecine neden olduğu anlaĢılmaktadır.
iv
Okulların hizmetli ihtiyacının önemli bir kısmı geçici personel istihdamı ile sağlanmakta, kadrolu ve geçici hizmetlilerin çalıĢma koĢullarında farklılıklara rastlanmaktadır. Hizmetlerin gerçekleĢme düzeyi ile ilgili müdür ve hizmetlilerin görüĢleri paralellik göstermekte olup bazı hizmetlerin orta, bazılarının ise yüksek düzeyde gerçekleĢtiği görülmektedir. AraĢtırmada ulaĢılan bulgular doğrultusunda okullardaki hizmetler ve personel ile ilgili yapılabilecek araĢtırmalara için öneriler sunulmuĢtur.
Anahtar Kelimeler: Ġlköğretim okullarında hizmetli personel, ilköğretim okullarında hizmetler
v ABSTRACT
WORKING CONDITIONS OF CUSTODIAL STAFF AND PROVISION OF CUSTODIAL SERVICES IN PRIMARY SCHOOLS
YAVUZ, Burcu
Master's, Department of Educational Administration and Supervision Thesis Adviser: Prof. Dr. Emin KARĠP
June – 2011
The purpose of this study is to determine the working conditions of the custodial staff employed at primary schools and the provision of custodial services in primary schools.
The study group in the survey model study consists of 51 principals of the primary schools objectively chosen from Çankaya and Yenimahalle districts in Ankara on 2010-2011 academic year and 130 custodial staff employed at these schools.
In this study, the questionnaire forms have been developed and used to apply with the school principals and custodial staff as a data collection tool. The data has been collected by the researcher, who has visited every school in the study group, and the data obtained have been transferred to SPSS 16 package program.
For the purpose of solving the problem of this study; the frequency and percentage have been listed on a table, with respect to meeting the requirement for custodial staff at schools, position status for the custodial staff, working conditions of the custodial staff and the provision level of the custodial services at school, in accordance with the data from custodial staff and school principals. Additionally, the working conditions of the custodial staff have been compared based on the position status for the custodial staff, and the frequency distributions of the expressions have been tabulated related to the problems experience by both the school principals and the custodial staff, and the thoughts of the custodial staff regarding their satisfaction from the working environment.
According to findings obtained as a result of the study, it is seen that the number of custodial staff in these primary schools is inadequate. It is understood that this negatively affects the working conditions of the custodial staff and causes a long and exhaustive working process.
vi
temporary personnel employment, and different working conditions are encountered between the permanent and temporary staff. The views of both principals and staff on the provision level of the services are in parallel to each other, and it is seen that some of the services are performed at medium level, while some other at high level. A number of suggestions has been offered for the studies to be conducted with respect to the services and staff at schools in accordance with the findings of the study.
vii ĠÇĠNDEKĠLER JÜRĠ ONAY SAYFASI………... i ÖNSÖZ……… ii ÖZET……… iii ABSTRACT………. v TABLOLAR LĠSTESĠ………. ix 1. GĠRĠġ 1.1. Problem Durumu……….. 1 1.2. Problem ……… 3 1.3. Önem……… 3 1.4. Varsayımlar……….. 4 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. Okullarda Hizmetli Personel……… 5
2.2. Hizmetlilerin Atanması……… 6
2.3. Hizmetlilerin Görevleri……… 6
2.4. Hizmetlilerin ÇalıĢma KoĢulları ve Sorunları………. 8
2.5. Ġlköğretim Okullarında Hizmetler……… 12
2.6. Hizmetlerin GerçekleĢme Düzeyi……… 16
3. YÖNTEM 3.1. AraĢtırma Modeli……… 21
viii
3.4. Verilerin Toplanması……….. 22
3.5. Verilerin Analizi………. 22
4. BULGULAR ve YORUMLAR 4.1. AraĢtırmada Yer Alan Okullar, Okul Müdürleri ve Hizmetlilere Dağılımlar……… 24
4.1.1. Okullara Ait Dağılımlar………. 24
4.1.2. Okul Müdürleri ve Hizmetlilere Ait Dağılımlar……… 28
4.2. Ġlköğretim Okullarında Hizmetli Ġhtiyacının KarĢılanması……… 29
4.3. Ġlköğretim Okullarında ÇalıĢmakta Olan Hizmetli Personelin Kadro Durumları………... 31
4.4. Ġlköğretim Okullarında Hizmetli Personelin ÇalıĢma KoĢulları………….. 36
4.5. Ġlköğretim Okullarında ÇalıĢan Kadrolu ve Geçici Hizmetlilerin ÇalıĢma KoĢullarındaki Farklılıklar……… 48
4.6. Ġlköğretim Okullarında Hizmetlerin GerçekleĢme Düzeyi……… 51
5. SONUÇ ve ÖNERĠLER 5.1. Sonuçlar………. 54
5.2. Öneriler……….……. 59
KAYNAKÇA……….... 61
EKLER EK-1: Veri Toplama Aracı………. 66
EK-2: Uygulama Yapılan Okul Listesi……….. 73
ix
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. Okulların Öğretim Türleri ile Ġlgili Dağılımları ... 24 Tablo 2. Okulların Güvenliği ve Isınması ile Ġlgili Bulgular ... 25 Tablo 3. Okulun Bina, Kat, Derslik, Tuvalet Sayılarının Dağılımı ... 26 Tablo 4. Okullarda Bulunan Öğrenci, Öğretmen, Yönetici ve Memur Sayılarının
Dağılımı ... 27 Tablo 5. Okul Müdürlerinin Cinsiyet ve Görev Sürelerinin Dağılımı ... 28 Tablo 6. Hizmetli Personelin Bazı Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı ... 29 Tablo 7. Okullarda Bulunan Hizmetli Personel Sayılarının Okulların Derslik Sayıları Büyüklüklerine Göre Dağılımı ... 30 Tablo 8. Okul Müdürlerinin Okuldaki Hizmetli Sayısının Yeterlik Durumu Hakkındaki GörüĢlerinin Dağılımı ... 31 Tablo 9. Okullarda Bulunan Hizmetli Personelin Kadro Durumlarına Göre Dağılımı... 32 Tablo 10. Okullarda Emekli Personel ÇalıĢma Durumu ... 33 Tablo 11. AraĢtırmaya Katılan Hizmetlilerin Kadro Biçimleri Dağılımı... 33 Tablo 12.Okul Müdürlerinin Hizmetli Personelin Kadro Durumları ile ilgili
GörüĢlerinin Dağılımı ... 33 Tablo 13. Okul Müdürlerinin Hizmetlilerle Sorun YaĢanma Durumu ile Ġlgili Bulguların Dağılımı ... 34 Tablo 14. Okul Müdürlerinin Hizmetlilerle YaĢadığı Sorunlar ... 35 Tablo 15. Hizmetli Personelin ĠĢe GeliĢ-GidiĢ Saatlerinin Dağılımı ... 37 Tablo 16. Hizmetlilerin Malzeme ve Dinlenme Odalarının Varlığı Ġle Ġlgili GörüĢlerinin Dağılımı ... 37 Tablo 17. Hizmetlilerin Malzeme ve Dinlenme Odalarının Varlığı Ġle Ġlgili GörüĢlerinin Dağılımı ... 38 Tablo 18. Hizmetlilerin Kullanımı Ġçin Oda Durumunun Dağılımı ... 38 Tablo 19. Hizmetlilerin Okuldaki Malzemelere Sahip Olma ve Kullanma Durumlarının Dağılımı ... 39 Tablo 20. Hizmetli Personelin Okulda Yaptıkları ĠĢlerin Dağılımı ... 39 Tablo 21. Hizmetlilerin Görevleri Olmadığını DüĢünerek Yaptıkları ĠĢlere ĠliĢkin GörüĢlerinin Dağılımı ... 40
x
Tablo 22. Hizmetlilerin Görevleri Olmadığını DüĢünerek Yaptıkları ĠĢler ... 40
Tablo 23. Hizmetlilerin Görevleri ile Ġlgili Bilgi Dağılımı ... 41
Tablo 24. Okul Müdürlerinin Hizmetlilere Eğitim Verilme Durumu ve Hizmetlileri Görevleri ile Ġlgili Motive Edici Unsurlardan Faydalanma Durumlarının Dağılımı ... 42
Tablo 25. Hizmetlilerin Yöneticileri ile Sorun YaĢama Durumları ... 42
Tablo 26. Hizmetli Personelin Yöneticileri ile YaĢadıkları Sorunlar ... 42
Tablo 27. Hizmetlilerin Öğretmenlerle Sorun YaĢama Durumları ... 43
Tablo 28. Hizmetli Personelin Öğretmenlerle YaĢadıkları Sorunlar ... 43
Tablo 29. Geçici Olarak ÇalıĢan Hizmetli Personelin Sigorta Durumunun Dağılımı .... 44
Tablo 30.Hizmetlilerin Fazla ÇalıĢma ve Bu ÇalıĢma KarĢılığı Ücret ve Ġzin Durumlarının Dağılımı ... 44
Tablo 31. Hizmetli Personelin MaaĢ DıĢı Ücret Alma Durumlarının Dağılımı ... 45
Tablo 32. MaaĢ DıĢı Ücret Alanların Alma Nedenlerinin Dağılımı ... 45
Tablo 33. Hizmetli Personelin Sağlık Durumları ile Ġlgili Bulgular ... 46
Tablo 34. Okulda Bulunan Ġmkânlar ve Hizmetlilerin Faydalanma Durumları ... 46
Tablo 35. Hizmetli Personelin ÇalıĢma Ortamından Memnuniyet Durumları ... 47
Tablo 36. Hizmetli Personelin ÇalıĢma Ortamından Memnun Olmama Nedenleri ... 47
Tablo 37. Hizmetli Personelin Görevle Ġlgili ÇalıĢma KoĢullarının Kadro Biçimine Göre Farklılık Durumu ... 48
Tablo 38. Hizmetli Personelin Okulla Ġlgili ÇalıĢma KoĢullarının Kadro Biçimine Göre Farklılık Durumu ... 49
Tablo 39. Okul Müdürlerinin Okullardaki Hizmetlerle Ġlgili Önermelere Verdikleri Yanıtların Dağılımı ... 51
Tablo 40. Okul Müdürlerinin Okullardaki Hizmetlerle Ġlgili Önermelere Verdikleri Yanıtların Dağılımı ... 52
Tablo 41. Hizmetli Personelin Hizmetlerin GerçekleĢme Düzeyi ile Ġlgili Önermelere Verdikleri Yanıtların Dağılımı ... 53
1
BÖLÜM I
GĠRĠġ
Bu bölümde; araĢtırmanın problem durumu tanımlanarak, ilgili literatür gözden geçirilmiĢ, araĢtırmanın amacı, araĢtırmanın önemi, sınırlılıkları, varsayımları ve tanımlar sunulmuĢtur.
1.1. Problem Durumu
Genel olarak “hizmetliler” olarak bilinen personel, Ġlköğretim Kurumları Yönetmeliğinin 91‟inci maddesinde “diğer yardımcı personel” olarak tanımlanmaktadır. Hizmetlilerin görevleri söz konusu yönetmelik maddesinde Ģu Ģekilde tanımlanmaktadır:
Yardımcı hizmetler sınıfı personeli, okul yönetimince yapılacak plânlama ve iĢ bölümüne göre her türlü yazı ve dosyayı dağıtmak ve toplamak, baĢvuru sahiplerini karĢılamak ve yol göstermek, hizmet yerlerini temizlemek, aydınlatmak ve ısıtma yerlerinde çalıĢmak, nöbet tutmak, okula getirilen ve çıkarılan her türlü araç-gereç ve malzeme ile eĢyayı taĢıma ve yerleĢtirme iĢlerini yapmakla yükümlüdürler.
Bu görevlerini yaparken okul yöneticilerine ve nöbetçi öğretmene karĢı sorumludurlar.
Hizmetlilerin görev tanımlarından da anlaĢılacağı üzere, okulda öğrenciler için sağlıklı ve güvenli bir ortamın oluĢturulması, eğitim ve öğretim ile ilgili hizmetlerin yürütülmesi için temizlik, aydınlatma ve ısıtma gibi zorunlu çalıĢmalar hizmetliler tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Hizmetlilerin görev tanımı, hizmetlilerin çalıĢmalarının okuldaki eğitim ve öğretimin ayrılmaz ve vazgeçilemez bir parçası olduğunu göstermektedir. Ancak, okullarda hizmetli personel yetersizliği hem
hizmetlilerin oldukça güç ve olumsuz koĢullarda çalıĢmalarına neden olmakta hem de hizmetliler tarafından yerine getirilmesi beklenen okul ortamının temizliğinin sağlanması gibi, insan sağlığı açısından önem taĢıyan temel hizmetlerin aksamasına neden olmaktadır.
Hizmetli personelin çalıĢma koĢulları ve hizmetlerin gerçekleĢme düzeyi eğitim sendikaları tarafından zaman zaman kamuoyunun gündemine taĢınması ve basında yer almasının ötesinde sistematik olarak incelenmemiĢtir (Bağımsız Eğitimciler Sendikası, 2008; Eğitim-Bir-Sen, 2010; Eğitim Sen, 2010). Farklı kaynaklara göre hizmetli eksiği 20.000 ile 30.000 arasında değiĢmekte olup, Milli Eğitim Bakanlığı Ġç Denetim Raporuna göre 2009 yılı itibariyle, 43.973 eğitim kurumundan 26.415‟inde kadrolu hizmetli bulunmamaktadır. Hizmetlilerin atanmasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenmiĢ standart bir yapı ve kadro bulunmaması, planlamaların illerde il milli eğitim müdürlüklerince yapılması, hizmetlilerin atanması ve okullarda yardımcı hizmetlerin gerçekleĢtirilmesinde önemli bir sorun oluĢturmaktadır. Okulların hizmetli ihtiyaçları daha çok okul-aile birlikleri aracılığıyla geçici iĢçi statüsünde hizmetli çalıĢtırılması yoluyla karĢılanmaya çalıĢılmaktadır. Hizmetlilerin atanmasında standartların olmaması ve geçici iĢçi statüsünde çalıĢtırılmalarının sonucu olarak; hizmetlilerin çalıĢma koĢullarında da ortak bir standart bulunmamaktadır. Bu durum hizmetli yetersizliği ile birleĢtiğinde, çoğu zaman hizmetlilerin fazla mesai gibi ek bir ödemeden de yararlanamadan ağır koĢullarda ve bir günde 11-12 saat gibi uzun saatler çalıĢmalarına neden olmaktadır (Kırmızı, tarihsiz).
Hizmetlilerin yetersizliği önemli bir etken olmakla birlikte, okullarda yardımcı hizmetlerin gerçekleĢtirilmesi ile ilgili standartlar da bulunmamaktadır. Standartların yokluğu ile hizmetli personel yetersizliği birlikte değerlendirildiğinde, okullarda baĢta sınıfların, tuvaletlerin, kapalı alanların ve okul çevresinin temizliği olmak üzere, öğrencilerin ve eğitim personelinin sağlığını da doğrudan etkileyebilecek pek çok yardımcı hizmet yetersiz kalmaktadır. Yardımcı hizmetlerin gerçekleĢme düzeyine iliĢkin çeĢitli gazete haberleri ve eğitim sendikaları tarafından çeĢitli zamanlarda yapılan açıklamalar dıĢında sistematik bir veri bulunmamaktadır. Bu nedenle, bu araĢtırmada yardımcı hizmetlerin gerçekleĢtirilme düzeyinin belirlenmesi, ilköğretim okullarında öğretme ve öğrenmeye uygun ortamlar oluĢturulması açısından önem taĢımaktadır.
Genel olarak değerlendirildiğinde, yardımcı hizmetlilerin atanmaları, çalıĢma koĢulları, okullarda yardımcı hizmetlerin standartları alanlarında belirlenmiĢ ortak ilke, kural ya da standartların bulunmaması; hem hizmetlilerin çalıĢma koĢulları hem okullarda hizmetlerin eğitim öğretimi destekleyecek bir düzey ve nitelikte gerçekleĢtirilmesi bakımından önemli bir sorun oluĢturmaktadır.
1.2. Problem
Bu araĢtırmanın problemi, ilköğretim okullarında hizmetlilerin çalıĢma koĢullarının ve yardımcı hizmetlerin gerçekleĢme düzeyinin incelenmesidir. Bu problemin incelenmesi için aĢağıdaki sorulara cevap aranmıĢtır:
1. Ġlköğretim okullarında hizmetli ihtiyacı ne ölçüde karĢılanmaktadır?
2. Okullar hizmetli ihtiyacının ne kadarını geçici statüdeki iĢçilerle karĢılamaktadır?
3. Hizmetlilerin çalıĢma koĢulları nelerdir?
4. Geçici iĢçi statüsünde çalıĢan hizmetlilerin çalıĢma koĢulları ile kadrolu hizmetlilerin çalıĢma koĢulları farklılık göstermekte midir?
5. Okullarda yardımcı hizmetlerin gerçekleĢme düzeyi nedir?
1.3. Önem
Ġlköğretim okullarında yeterli hizmetli istihdam edilmemesi okullarda öğrencilerin sağlığını ve güvenliğini tehdit edebilecek sorunlara neden olmaktadır. Hizmetlilerin istihdamı, çalıĢma koĢulları ve hizmetliler tarafından gerçekleĢtirilmesi beklenen hizmetlere iliĢkin standartların olmaması, okul ortamı açısından olumsuzluklara neden olduğu kadar, hizmetlilerin çalıĢma koĢulları açısından da çeĢitli sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Okullarda hizmetli yetersizliği ve hizmetlerin yerine getirilmesinde aksaklıklar basın-yayın organlarında sık sık yer almakla birlikte, eğitim sendikalarının bu konu ile ilgili olarak gerçekleĢtirdiği sınırlı sayıda etkinlik dıĢında sistematik bir araĢtırma ya da veri bulmak mümkün değildir. Bu eksiklikten hareketle, bu araĢtırmada hizmetlilerin çalıĢma koĢulları ve hizmetlerin gerçekleĢme düzeyine iliĢkin olarak elde edilecek bulgular araĢtırmacı ve uygulamacılar için önemli bir değer ifade edecektir.
1.4. Varsayımlar
Bu araĢtırmanın temel varsayımı okullarda yardımcı hizmetlerin etkili bir biçimde gerçekleĢtirilmesinin, sağlıklı bir öğretme ve öğrenme ortamının oluĢturulmasının önkoĢulu olduğudur. Bu varsayımdan hareketle araĢtırmada, genellikle ikincil görülen ve ihmal edilen bir boyut olarak, hizmetlilerin çalıĢma koĢulları ve hizmetlerin gerçekleĢme düzeyine odaklanılmıĢtır.
5 BÖLÜM II
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. Okullarda Hizmetli Personel
Okulu amaçları doğrultusunda yaĢatmak, eğitim sürecinin niteliğini arttırmak okulun var olması için gerekli öğelerin okulda bulunması ve çalıĢması ile mümkündür. Eğitim hizmetlerinin üretilmesinde görevli personel, eğitim için elveriĢli mekân ve araçlar olmadığında, gerekli insan ve madde için kaynak bulunmadığında okul etkili çalıĢamamaktadır. Bu sebeple eğitim hizmetlerini üretecek tüm personeli çalıĢtırmak için onlara ihtiyaçlarını karĢılayacağı olanaklar sunmak gerekmektedir (BaĢaran, 1983: 69).
Okullarda, hizmetler okulun öğretmenleri, yöneticiler, eğitim uzmanları ve diğer personel tarafından üretilmektedir. Bunlardan birinin eksik olması, eğitim sürecinin niteliğini etkilemektedir (Ada ve Küçükali, 2009: 205; BaĢaran, 1983: 136; ġiĢman ve TaĢdemir, 2005: 196).
Devlet Memurları Kanununda (DMK) yer alan hizmet sınıflarına göre sınıflandığında eğitim sisteminin temel unsuru olan okullarda atama biçimine göre dört grup personel istihdam edilmektedir. Bunlar;
1. Eğitim öğretim hizmetleri sınıfında yer alan öğretmen ve yöneticiler, 2. Teknik hizmetler sınıfında yer alan teknisyenler,
3. Genel idari hizmetler sınıfında yer alan memurlar ve
4. Yardımcı hizmet sınıfı olarak adlandırılan diğer personelden oluĢmaktadır. Bunların dıĢında gerekli hallerde kurumun niteliğine göre diğer memur sınıflarından da personel istihdam edilebilmektedir (ġiĢman ve TaĢdemir, 2005: 208; Taymaz, 2008: 100).
Ġlköğretim Kurumları Yönetmeliğine göre; eğitim öğretim sınıfında yer alan yöneticiler ve öğretmenler dıĢında okullarda yönetim iĢleri ve büro memuru, hesap iĢleri
memuru, ambar memuru, taĢınır mal ve kayıt memuru, döner sermaye memurları, kütüphane memuru, sağlık personeli, Ģoför, aĢçı, aĢçı yardımcısı, kaloriferci, bahçıvan, gece bekçisi, teknisyenler ve diğer yardımcı personel bulunmaktadır.
Bu sınıflamalara göre hizmetliler, DMK „ya göre yardımcı hizmetler sınıfında yer almakta, ilgili yönetmelikte ise diğer yardımcı personel olarak adlandırılmaktadır.
2.2. Hizmetlilerin Atanması
Okullarda çalıĢan eğitim öğretim hizmetleri sınıfındaki kadrolara ihtiyaca göre; ilk defa atama, yeniden atama, kurumlar arası geçiĢ yolu ile atama, kurum içi atama olmak üzere dört Ģekilde atama yapılırken okullarda çalıĢan diğer personel için ise Milli Eğitim Bakanlığı‟nca belirlenmiĢ standart bir yapı ve kadro bulunmamaktadır. Bakanlık adına bu alanlardaki planlamayı Ġl Milli Eğitim Müdürlükleri yapmakta birçok okulda hizmetli ihtiyacı Okul Aile Birlikleri aracılığı bu alanlarda hizmet satın alma yolu ile karĢılanmakta veya geçici/sözleĢmeli iĢçi statüsünde hizmetli çalıĢtırılmaktadır (ġiĢman ve TaĢdemir, 2005: 208). Bu da Okul Aile Birliklerine birtakım sorumluluklar yüklemekte, okul yönetimi ile velileri karĢı karĢıya getirmektedir (Eğitim Sen, 2010).
Milli Eğitim Bakanlığı Ġlköğretim Genel Müdürlüğü‟nün (2009) valiliklere gönderdiği “Okullardaki Temizlik Hizmetleri “konulu genelgede de il ve ilçe merkezlerindeki okulların temizlik hizmetlerini yürüten yardımcı hizmetler personel sayısının yeterli düzeyde olmadığı, derslik ve bina sayısının fazla olduğu okullarda temizlik hizmetlerinin gerçekleĢtirilmesinde hizmet satın alma yoluna gidilmesine ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. Bu bağlamda temizlik hizmetlerinin kalitesi için il özel idare bütçesinden karĢılanmak üzere hizmet satın alınması konusunda valiliğin katkısı istenmektedir.
2.3. Hizmetlilerin Görevleri
Yardımcı hizmet sınıfına giren ve diğer yardımcı personel olarak adlandırılan personelin görev ve sorumlulukları Ġlköğretim kurumları yönetmeliğinin 91‟inci maddesinde Ģu Ģekilde belirtilmektedir:
Yardımcı hizmetler sınıfı personeli, okul yönetimince yapılacak plânlama ve iĢ bölümüne göre her türlü yazı ve dosyayı dağıtmak ve toplamak, baĢvuru sahiplerini karĢılamak ve yol göstermek, hizmet yerlerini temizlemek, aydınlatmak ve ısıtma yerlerinde çalıĢmak, nöbet tutmak,
okula getirilen ve çıkarılan her türlü araç-gereç ve malzeme ile eĢyayı taĢıma ve yerleĢtirme iĢlerini yapmakla yükümlüdürler.
Bu görevlerini yaparken okul yöneticilerine ve nöbetçi öğretmene karĢı sorumludurlar (İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Madde: 91).
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1981 yılı 2092 sayılı Tebliğler Dergisi‟nde yayımlanan Temizlik Rehberi konulu genelge de temizlik iĢleri ile ilgili görev ve sorumlulukların dağılımında hizmetlilerin görevleri Ģu Ģekilde belirtilmektedir:
Kendilerine verilen ünitelerin temizlik iĢlerini en iyi Ģekilde yerine getirmekle yükümlüdürler. Temizlik araç-gereçlerinin temiz, ekonomik ve sağlık kurallarına uygun bir Ģekilde kullanılmasından ve bakımından sorumludurlar.
Yardımcı hizmetler sınıfının görevlerini Görgülü (2008: 29) aĢağıdaki gibi sıralamaktadır:
1. Okulun tüm bölümlerini, tesisleri ile eĢyalarının temizliğini yapmak
2. Okula gelen malzeme, araç ve gereci gerekli yerlere taĢımak ve yerleĢtirmek 3. Posta ve dağıtım ile ilgili görevleri okul içinde ve dıĢında yerine getirmek 4. Görevlendirmeye uygun olarak mutfak iĢlerinde yardımcı olmak
5. Okulda ve varsa pansiyon tesislerinde geceleri, mesai saatleri dıĢında ve tatillerde verilecek nöbet görevini yapmak
6. Okul bahçesinin temizlik, bakım vb. hizmetlerini yapmak
7. Okul yöneticileri ve öğretmenlerin verecekleri diğer iĢleri yapmak.
Belirtilen bu görevlerin dıĢında okullarda temizlik hizmeti ile görevli olan bu personelin dolaylı da olsa eğitim görevleri bulunmaktadır. GörünüĢ, davranıĢ ve iletiĢim biçimleri ile olumlu ya da olumsuz örnek teĢkil edebilirler. Ayrıca hizmetlilerin okuldaki diğer personelle iliĢkileri kurumdaki iletiĢimi etkilemektedir. Özellikle öğretmen ve öğrencilerle sürekli ve yakın iletiĢimleri sebebiyle bu personelin seçimine, her anlamda yetiĢtirilmesine önem verilmesi ve özenle takip edilmesi gerekmektedir (Ada ve Küçükali, 2009: 208; Bursalıoğlu, 2002: 47). Hizmet içi eğitimin sadece yönetici ve öğretmenlere değil eğitime katkısı olan yardımcı personele de yönelik olması önemli görülmektedir. Eğitim alanında yetiĢmese de, hizmetli personelin okulda oynadıkları rol ve öğrencilere yaptıkları etki eğitim sisteminin amaçlarının gerçekleĢtirilmesinde önemlidir (BaĢaran, 2008: 213).
Reed ve Salazar (1998: 8) Ohio okul bölgesinde 3 ilköğretim okulunda yaptıkları “Ġlköğretim okul ortamına yardımcı personelin etkisi” konulu araĢtırmalarında, okul kültürünü etkileyen öğeler olarak yardımcı personelin kendilerini algılama biçimlerini ve eğitim personeli tarafından algılanma biçimlerini belirlemiĢlerdir. Yardımcı personel olarak okulda çalıĢan hizmetli, sekreter ve kantin çalıĢanları alınmıĢtır. Veriler nicel ve nitel olarak iki aĢamada elde edilmiĢtir. UlaĢılan sonuçlara göre, yardımcı personelin okul kültürüne etkilerini kendileri sembolik, öğretmenler teknik olarak görürken yöneticiler her iki etkiye de sahip olduklarını düĢünmektedirler. Hizmetliler, öğrenciler vakitlerinin çoğunu okulda geçirdikleri için kendilerini öğrenciler üzerinde aileleri ve öğretmenleri kadar etkili görmektedirler. Okulda çalıĢan diğer yardımcı personel hizmetlilerin eğitim öğretimin devamının sağlanmasını için iĢlerin yapılmasındaki önemine ve okul içinde öğrencilere model olma yönündeki rollerine dikkat çekmektedir. Yöneticiler, hizmetlileri öğrenciler üzerindeki etkilerinin yanı sıra temizlik ve bina iĢleri ile ilgili görevlerini açısından önemli görmektedirler. Öğretmenler ise daha çok iĢ yapabilme becerilerine ve okul iklimine olan etkilerini önemsemektedirler.
2.4. Hizmetlilerin ÇalıĢma KoĢulları ve Sorunları
ÇalıĢma koĢulları personelin verimli hizmette bulunmasında önemli bir etkendir. ÇalıĢma koĢulları kiĢiye rahatlık sağlamakta, bu sebeple iĢin de etkili yapılmasını sağlamaktadır. ÇalıĢma ortamı iyi ve sağlıklı olduğunda personel kendisine önem verildiğini hissedecektir (Ada ve Küçükali, 2009: 195).
Ülkemizde özellikle son yıllarda yardımcı personelin atanma ve çalıĢma koĢullarında bazı sorunlar belirlenmiĢtir (Eğitim-Bir-Sen, 2010; Eğitim Sen, 2010). Milli Eğitim Bakanlığı iç denetim faaliyet raporuna göre; 2009 yılı itibariyle, eğitim öğretimle ilgili toplam 43.973 kurum bulunmaktadır. Bakanlık için belirlenmiĢ olan hizmetli kadrosu 57.352‟dir. Ülke genelinde görev yapan hizmetli sayısı ise kadrolu 30.066, 4/C kapsamında geçici iĢçi 5.280 olmak üzere toplam 35.346 adettir. 26.415 kurumda hiç kadrolu hizmetli bulunmamaktadır. Tek hizmetlisi olan 9.688, iki hizmetlisi olan 4.457‟dir.Üç veya daha fazla hizmetlisi olan kurum sayısı ise 3.413‟tür (Milli Eğitim Bakanlığı, 2010). Bu yetersizlik, okul aile birlikleri tarafından istihdam edilen ve güvencesiz hizmetli sayısını arttırmaktadır. ÇalıĢanların iĢ güvencesinden
yoksun olması zaman zaman yönetimi zorlaĢtırmakta ve hizmetlerin aksamasına yol açmaktadır (Eğitim Sen, 2010).
BaĢar (2000: 137) tarafından yapılan ilköğretim okullarının iĢgören ve fiziki olanakları konulu araĢtırmada da 36 ilköğretim okulundan elde edilen bulgulara göre eğitime destek iĢgörenleri bakımından ilköğretim okullarının yeterli olmadığı belirtilmektedir. Ġlköğretim okullarının sadece yüzde 48.27‟sinde kadrolu temizlik hizmetleri iĢgöreni bulunmaktadır. Her bir hizmetliye düĢen derslik sayısı 9.92‟ dir. Okullarda, temizlik ihtiyacını kendi olanaklarıyla da karĢılama yoluna gidilmektedir.
Ada ve Küçükali (2009: 32) de ilköğretim okullarında yardımcı personel sıkıntısı sebebiyle hizmetlerde sıkıntı yaĢandığını, yardımcı hizmetler sınıfında uzun süredir personel istihdamı yapılamadığını belirtmektedir. Okulların hizmetli ve okul güvenlik elemanı gibi personel ihtiyaçlarının karĢılanabilmesi için okul yöneticilerinin bağıĢ adı ile zorunlu olarak para toplamakta olduğu, bu nedenle velilerle karĢı karĢıya gelerek birtakım eleĢtirilere maruz kaldığı belirtilmektedir.
Çınkır‟ın (2010) yaptığı araĢtırmaya göre de Türkiye‟de ilköğretim okulu müdürlerinin en çok sorun yaĢadıkları konulardan biri personel hizmetleridir. Müdürlerin personel hizmetleri alanında en fazla karĢılaĢtığı sorunlardan biri ise “eğitici olmayan (özellikle hizmetli) personelin azlığı” Ģeklindedir.
Personelin az olması çalıĢma koĢullarını da olumsuz etkilemektedir. Okullarda hizmetlilerin sayısının yetersiz olması nedeniyle istihdam edilen hizmetlilerin hem çalıĢma saatlerinin üzerinde hem de güç koĢullarda çalıĢtırıldığı belirtilmektedir (Eğitim Sen, 2010).
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 99‟uncu maddesinde memurların haftalık çalıĢma süresi 40 saat olarak belirlenmiĢ, Cumartesi ve Pazar günleri ise tatil olarak düzenlenmiĢtir. Farklı çalıĢma sürelerinin ise ancak özel kanunlarla ya da bu kanuna veya özel kanunlara dayanılarak çıkarılacak tüzük ve yönetmeliklerle, kurumların ve hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle tespit edilebileceği belirtilmiĢtir. Aynı kanunun 100‟üncü maddesine göre; günlük çalıĢmanın baĢlama ve bitme saatleri ile öğle dinlenme süresi, bölgelerin ve hizmetin özelliklerine göre merkezde BaĢbakanlık Devlet Personel BaĢkanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca, illerde valiler tarafından belirlenmektedir. Yine aynı kanunun 178‟inci maddesi de bazı kurumların gerektiği takdirde personelini fazla çalıĢtırabileceğini
bunun karĢılığında ücret vermesi gerektiğini, ücret ödemediği durumlarda ise personele yaptırılacak fazla çalıĢmanın her sekiz saati için bir gün hesabı ile izin verileceğini belirtmektedir.
Eğitim-Bir-Sen‟in Milli Eğitim Bakanlığı‟na yazdığı 22.01.2009 tarihli, fazla çalıĢma konulu talep yazısında belirttiğine göre; hizmetliler 12 saat çalıĢtırılmakta ancak bir ek ücret veya izin verilmesi söz konusu olmamaktadır (Eğitim-Bir-Sen, 2009). Özellikle ikili eğitim yapılan kurumlarda görev yapan hizmetliler, personel yetersizliği gerekçe gösterilerek günde 12 saat ve daha fazla çalıĢtırılmakta, fazla çalıĢma karĢılığında ücret ve izin verilmemektedir (Eğitim-Bir-Sen, 2010).
Türk Eğitim-Sen‟in 15.01.2011 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığına ve BaĢbakanlık makamına yazdığı “Hizmetli Personelin Problemleri” konulu yazısında yardımcı hizmetler sınıfında görev yapan personelin baĢta görev tanımları olmak üzere çalıĢma saatleri ve özlük hakları ile ilgili birçok sıkıntısı olduğuna değinilmektedir. Okulların çoğunda yardımcı hizmetler personelinin olmadığı, olanlarda ise okul büyüklüğü ve okulda bulunan derslik sayısına göre personelin yetersiz olduğu belirtilmektedir. Bu yetersizlik ise personelin, iĢ yükünün artmasına sebep olmaktadır. Hizmetliler mesai saatlerinin dıĢında çalıĢtırılmakta bu çalıĢmaları için ise ek bir ücret verilmemektedir (Türk Eğitim-Sen, 2011)
Hizmetli kadrosunda görev yapan çalıĢanların çalıĢma koĢullarındaki önemli sorunlardan birinin de yapmakla yükümlü oldukları iĢlerin tanımsız olduğu belirtilmektedir. Hizmetlilerin, normal görevlerinin ve mesai saatlerinin dıĢında kalorifer yakma, Ģoförlük, gece bekçiliği ve yöneticilerin özel iĢlerini yapmakla görevlendirildiğine dikkat çekilmekte, bunun karĢılığında herhangi bir ücret almadıkları, yolluk, yiyecek ve giyecek yardımı yapılmadığı vurgulanmaktadır (Eğitim Sen, 2010).
Türk Eğitim-Sen (2010), Gazi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü ile birlikte, eğitim çalıĢanlarının profilini çıkarmak, sorunlarını belirlemek, çalıĢma koĢullarını ortaya koymak ve çözüm önerilerini belirlemek amacıyla, 7 ilde 382 eğitim çalıĢanı üzerinde “Eğitim ÇalıĢanlarının Sorunları” konulu bir anket çalıĢması gerçekleĢtirmiĢtir. Ankete katılanların % 50.3‟u hizmetli, %17‟si memur, % 13.2‟si veri hazırlayıcı, %7‟si Ģef, %6.8‟i teknisyen, % 4.1‟i Ģoför ve % 1.6‟sı ambar memuru ya da postacı konumunda görev yapmaktadır. Ankete katılanların % 80.6‟ sı normal mesai süresi olan 8 saat
çalıĢtıklarını, % 10.7‟si mesai saatlerinin belirsiz olduğunu, % 8.7‟si de çalıĢma saatlerinin çok fazla olduğunu, %70.5‟i çalıĢtıkları kurumdaki personel sayısının yetersiz olduğunu ve % 42.7‟si görev tanımı dıĢındaki iĢleri de yaptığını belirtmektedir.
ÇalıĢmaya katılan eğitim çalıĢanlarının % 48.8 gibi büyük bir oranı çalıĢma ortamlarından memnun olmadıklarını dile getirmiĢlerdir. Eğitim çalıĢanlarının memnuniyetsizlik nedenlerinden öne çıkan biri % 47.1‟lik bir oranla amirlerin tutum ve davranıĢları iken diğeri, % 35.3‟lük bir oran ile „görev alanlarının belirsiz‟ olmasıdır. Kurum içi memnuniyetsizlikte „mesai saatlerinin düzensizliği‟ konusu ise %10.9 oranında bir değere sahiptir. Personel yetersizliğinden Ģikâyetçi olanların oranı %5.9 iken, %0.8‟i de öğrencilerin olumsuz tutumlarından rahatsız olduğu belirtilmektedir.
Eğitim-Bir-Sen‟in (2006) öğretmenler dıĢında hizmetli, memur, Ģoför ve benzer kadrolarda hizmet veren 1252 çalıĢanla yaptığı eğitim çalıĢanları sorunları araĢtırmasının sonuçlarına göre; iĢ yükü ve çalıĢma süresinin fazlalığı, görev tanımlarının açık olmaması, maaĢ ve ücretlerin benzer kamu kadrolarında çalıĢanlara göre düĢük olması, özlük haklarındaki belirsizlikler, üstlerin nezaketsiz tutumları çalıĢanların çalıĢma koĢulları ile ilgili baĢlıca sorunlar arasındadır. Ankete katılanların %60‟ı görevine uygun düĢmeyen iĢleri yaptığını, %57‟si de iĢ yükünün personele dengeli dağıtılmadığını belirtmiĢlerdir. ÇalıĢanlardan haftalık çalıĢma süresi olan 40 saatin üzerinde çalıĢtıklarını belirtenlerin oranı ilköğretim okullarında %54, ortaöğretim kurumlarında % 50, Ġl/Ġlçe Milli Eğitim Müdürlükleri‟nde ise %24 olarak bulunmuĢtur.
ÇalıĢma koĢullarında önemli olan bir etken de personelin çalıĢma dıĢında bulunduğu ve dinlendiği yerlerdir. Türk Standartları Enstitüsü TS 9518 Ġlköğretim Okulları-Fiziki YerleĢim-Genel Kurallar standardına göre ilköğretim okullarında, hizmetlilerin çalıĢma dıĢı zamanlarında bulunmaları ve dinlenmeleri için ayrılmıĢ alan hizmetli odası, temizlik araç gereçlerinin bulundurulduğu alan ise temizlik odası olarak tanımlamıĢtır. Yine aynı standartta hizmetli odalarının her katta bulunması ve genellikle ıslak hacimlere yakın yerlerde planlanmasının uygun olacağı, odada dolap, masa sandalye ve çağırma zili bulunması gerektiğini belirtilmektedir (TSE, 2000).
Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü (2008) okullarda tüm personelin güvenli bir ortamda çalıĢmasının, huzurlu ve sağlıklı olmasının, çalıĢanların ve öğrencilerin sağlığını etkileyebileceğini, dolaylı olarak
öğrencilerin okul baĢarılarını ve özellikle ruhsal geliĢmelerini de olumlu etkileyebileceğini belirtmektedir.
Özellikle sözleĢmeli çalıĢan hizmetlilerin iĢe baĢlarken bulaĢıcı salgın hastalık taĢımadıklarına dair sağlık raporları istenmesi, bu raporlar olmadan personel çalıĢtırılmaması; çalıĢmanın devamı süresince de üç ayda bir bulaĢıcı hastalık muayeneleri ve yılda bir defa genel sağlık muayeneleri yaptırılarak sonuçların raporlarına iĢlenmesi gerektiği belirtilmektedir. Ayrıca hizmetli personelin sağlık ve hijyen amacıyla hizmetin gerektirdiği kurallara uygun kıyafet giymesi uygun görülmektedir (TSE, 2005).
2.5. Ġlköğretim Okullarında Hizmetler
Milli Eğitim Temel Kanunu‟nda belirtildiği üzere, ilköğretim 6-14 yaĢ arasındaki tüm çocuklar için eğitim öğretim devlet okullarında parasız ve zorunludur. Ġlköğretimde, her Türk çocuğuna iyi bir vatandaĢ olmak için gerekli temel bilgi, beceri, davranıĢ ve alıĢkanlıkları kazandırmak; onu milli ahlak anlayıĢına uygun olarak yetiĢtirmek; her Türk çocuğunu ilgi, istidat ve kabiliyetleri yönünden yetiĢtirerek hayata ve üst öğrenime hazırlamak amaçlanmaktadır.
Okulların amaçlarını etkili ve yeterli düzeyde gerçekleĢtirebilmesi için amaca uygun olan ve amaca yönelik etkinliklerin gerçekleĢtirilebileceği eğitim-öğretim ortamına gereksinim vardır. Eğitim ortamları, eğitim etkinliklerine dolaylı ya da dolaysız katkıda bulunan personel, fiziksel mekân, donanım, öğrenme araç-gereçleri, özel düzenlemeler gibi öğelerden oluĢan bir yapıdır. Ortamın uygun olması, etkinliklere uygun fiziksel koĢulların hazırlanması öğrenmeye etki eden diğer faktörlerle birlikte öğrenme öğretme sürecinde önemli bir unsurdur (Aydın, 2007: 189; Uludağ ve Odacı, 2002; Ünal, Öztürk ve Gürdal, 2000: 74). Öğrenmenin ancak fiziksel sosyal ve psikolojik olarak uygun bir ortamda gerçekleĢtiği belirtilmektedir (Küçükoğlu ve ÖzerbaĢ, 2004: 123).
Okul ortamını oluĢturan; okulların eğitim öğretime hazırlanması, süreç boyunca gereken temizlik, ısınma, aydınlanma, güvenlik vb. fiziki Ģartların sağlanması, eğitim öğretim sürecini etkileyen iĢler okuldaki hizmetliler tarafından yapılmaktadır. Bu görevlerin tam olarak yapılması öncelikle insan sağlığı açısından önemlidir. Okullarda bulunan eğitim öğretim yapılan binaların ve çeĢitli etkinlikler için ayrılan yerlerin
bakımlı, düzenli ve temiz, sağlık kurallarına uygun olması gerekmektedir. Özellikle sınıflar ve tuvaletler olmak üzere tüm kapalı ve açık eğitim ortamlarının, ayrıca ortamlarda bulunan eĢyaların temizliğinin düzenli olarak yapılması gerekmektedir. Okulda bina ve tesislerin temiz ve bakımlı olmasının öğrencilerin iyi alıĢkanlıklar kazanmalarında ve okulun eğitsel amaçlarının gerçekleĢmesinde önemli olduğu ifade edilmektedir (Taymaz, 2008: 226).
Okul çağındaki çocukların birçoğu için okul toplu olarak bulundukları ilk yerdir. Çocuklar fizyolojik biyolojik ve sosyal çevreden yetiĢkinlere göre daha fazla etkilenen bir gruptur. Bu çağda öğrenciler sürekli geliĢmekte ve büyümektedirler. Çocukların sağlıklı öğrenebilmeleri için bedensel ve ruhsal yönden sağlıklı olmaları gerekmektedir (Pekcan, 1995: 213).
KiĢilerarası iletiĢimin yoğun olduğu okullarda temizlik koĢullarının yetersiz olması öğrenci ve personel için yüksek risk taĢımakta ve çevrenin sağlığı tehdit ediciliğini arttırmaktadır. Sınıflardaki olumsuz çevre koĢulları hem öğretmeni hem de öğrenciyi etkilemektedir (Adams, Bartram, Chartier ve Sims, 2009: 1). Temizlik koĢulları, okul suyu, tuvaletlerin durumu, aydınlatma, gürültü vb. etmenler ile ilgili sorunlar özellikle ilköğretim çağında bulunan birçok çocuğu etkileyen hastalıklara sebep olarak onların geliĢimlerini etkileyerek okullarda sürdürülen eğitim etkinliklerinin aksamasına ve öğrenci baĢarısının düĢmesine yol açabilmektedir (TekbaĢ ve Vaizoğlu, 2008: 8).
Schneider (2003) okulların imkânları ile öğretmen iĢ doyumu ve baĢarısı üzerine yaptığı çalıĢmada, öğretmenlerden kalabalık olması, iç hava kalitesi, ısınma düzeyi, aydınlatma ve gürültü düzeyi gibi faktörleri içeren fiziksel koĢullarını, en düĢük değerlendirme derecesinin F ve en yüksek derecenin A olduğu bir değerlendirme formuna göre değerlendirmeleri istenmiĢtir. Sonuç ise C derecesinde bulunmuĢtur. Öğretmenler en çok kötü iç hava kalitesi, uygun olmayan ısı ve temizlik ile ilgili problemleri vurgulamıĢlardır. Ayrıca öğretmenlerin birçoğu bu koĢullardan kaynaklanan sağlık sorunları yaĢadıklarını ve performanslarının etkilenerek öğretme sürecinde zaman kaybı yaĢadıklarını belirtmiĢlerdir.
Öğrencilerin ilk kez toplum içinde yer aldığı okulların temizlik kalitesinin örnek oluĢturmasının önemli olduğu, temizlik bilincinin toplum olarak zihinlerde ve uygulamalarda yer etmesinde okulların büyük rolü bulunduğu belirtilmektedir. Ayrıca
toplu olarak yaĢanılan yerlerde hastalıkların kolay bulaĢması sebebiyle öğrencilerin temizlik bilinci ile sağlıklı bir nesil olarak yetiĢebilmeleri ve bu bilincin yaĢam tarzı haline getirilmesinin eğitimin öncelikleri arasında bulunduğu da vurgulanmaktadır (MEB ĠGM, 2009). Çocuklara özellikle okul çağında iyi bir sağlık bilgisi verilerek doğru davranıĢlar kazandırılırsa sağlık konusunda toplumun bilinçli yetiĢeceği belirtilmektedir (Pekcan, 1995: 213).
Okulların temiz ve düzenli bir görünüme sahip olması okulda bulunanların davranıĢlarını da etkilemektedir. Düzenli ve etkin olarak temizlenen okullarda öğrenci ve personel okula karĢı daha ilgili olacak ve okulu koruyacaklardır. Böylelikle okul sisteminin etkili iĢlemesine katkıda bulunulacaktır (Candoli, 1991: 180).
Yeterli temizlik ve hijyen koĢullarına sahip olan okullarda öğrenim gören çocukların alacakları hijyen eğitiminin de daha etkili olması ve gündelik hayatta uygulaması ve çevresine de bu anlamda örnek teĢkil etmesi adına önemlidir. Aksine Ģartların yeterli olmadığı okullardaki çocukların hem sağlıkları risk altına girmekte hem de ailelerine hastalık sebebiyle yük olmaktadırlar. Okulda verilen eğitim ve okulun olumlu temizlik Ģartları birleĢtiğinde çocukların hayat boyu bu becerilere sahip olması ve bu alıĢkanlıkların yeni nesillere aktarılmasında önemli rol oynayacaktır (Adams ve diğerleri, 2009: 6).
Milli eğitim bakanlığı Sağlık ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığının 17.02.2009 tarihinde Valiliklere gönderdiği 567 sayılı “Okullardaki Ortak Kullanım Alanlarının Hijyeni” konulu genelge de örgün ve yaygın eğitim kurumlarındaki öğrencilerin sağlığının korunup geliĢtirilmesi, yüksek seviyede tutulması ve eğitimde hedeflenen kaliteye eriĢilebilmesi için okul binalarının fiziksel yapılarından ve çevreden kaynaklanan olumsuz sağlık Ģartlarının iyileĢtirilmesinin ve koruyucu tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmekte ortak kullanım alanlarının temizliği ile ilgili Ģu maddelere yer verilmektedir (MEB SDB, 2009):
1. Okulun uygun yerlerinde yeterli sayıda temiz, sağlam ve çalıĢır durumda el yıkama evyeleri bulunmalı, tuvaletlerin temiz kullanılması ve temizlik alıĢkanlığının geliĢtirilmesi konularında eğitim verilmelidir.
2. Tuvaletler; yeterli havalandırma düzeneğine sahip olmalı, suyu sürekli olmalı, kanalizasyon bağlantısı bulunmalı, yoksa en kısa sürede bu bağlantı
sağlanmalı, sıvı sabun, kâğıt havlu, peçete bulunmalı sık sık kontrol edilerek eksiklikler giderilmelidir.
3. Okullarımızın kullanılan bölümlerine kapaklı çöp kovaları konulmalı uygun yerlere mümkünse çöpleri ayrıĢtırmak amacıyla kâğıt, cam v.s. için ayrı ayrı çöp kovaları bulundurulmalı ve çöpler düzenli olarak alınmalıdır.
4. Öğrencilerin tuvaletteki lavabo çeĢmelerinden su içmeleri önlenmeli, okulda uygun görülen yerlere çeĢme yaptırılarak içme suyu temin edilmeli, su depoları periyodik olarak temizlenmeli ve klorlanmalıdır.
5. Okuldaki koridorlar temiz, düzenli ve duvarları boyalı olmalı, ortak alanların günlük temizliği yapılmalı, kuru süpürme tozların bir bölümünü havaya kaldıracağından tercihen yıkanmalı veya ıslak paspas ile silinmeli ve dezenfeksiyonu yapılmalıdır.
6. Okulun tüm bölümlerinde haĢere/kemiricilerin ortadan kaldırılması için gerekli ilaçlama yapılmalıdır.
7. Sınıflar, öğretmenler odası, kütüphane, yönetici odaları, varsa revir, spor salonu, laboratuar ve atölyelerin günlük temizliği yapılmalı, sınıflar her teneffüste havalandırılmalıdır.
8. Okuldaki kantin, mutfak ve yemekhane hijyeni hakkındaki genelge doğrultusunda iĢlem yapılmalıdır.
9. Okullarımızın bahçesi temiz ve etrafı çevrilmiĢ olmalı, zararlı canlıların çoğalmasına sebep olabilecek ve kirliliğe yol açacak çöp ve atık yığınları ile su birikintilerinin oluĢmaması için gerekli tedbirler alınmalıdır.
Genelgede belirtilen ortak kullanım alanlarının temizliği hususundaki maddelerin sağlanması açısından okulların Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı‟nın iĢbirliği ile denetlenmesi, bu konuda okulların teĢvik edilmesi amacı ile geliĢtirilen “Beyaz Bayrak Denetim Formu” kriterlerinin esas alınacağı belirtilmektedir (MEB, 2009). Hizmetin yürütülmesi ile ilgili bilgiler 21.04.2006 tarihli ve 5432 sayılı genelge ile açıklanmaktadır. Söz konusu formda okul çevresi, okul içi/idari hizmet birimleri, eğitim öğretim hizmet birimleri, yardımcı hizmet birimleri gibi konular dikkate alınarak yapılacak denetleme sonucunda temizlik ve hijyen açısından 100 üzerinden 90 alan ilköğretim okullarına sağlık ve temizliği simgeleyen beyaz bayrak ve iki yıl süreli bir sertifika verilmesinin uygun olacağı belirtilmektedir (Sağlık Bakanlığı, 2006).
2.6. Hizmetlerin GerçekleĢme Düzeyi
Eğitim öğretime uygun olarak düzenlenmedikçe okul ortamı hazır olarak görülmemelidir. Eğitim yerinin temiz, havalandırılmıĢ, yeterli derecede ısıtılmıĢ, aydınlatılmıĢ, bakım ve onarımı yapılmıĢ olması önemlidir. Okulun ilk olarak temiz olması gerekmektedir. Okulun temizliği ile ilgili olarak ilgili olanlara hem sağlık açısından hem de eğitim süreci açısından hijyenin önemini açıklamak ve yapılan iĢleri kontrol etmek okul yöneticisinin görevleri arasındadır (BaĢaran, 2008: 457; BinbaĢıoğlu, 1988: 132).
Okulun temizlik ve düzeni bir plana bağlanmalıdır. Bu plan okulun durumu, yapılacak hizmetler, yardımcı hizmetli sayısı, okul kaynakları vb. dikkate alınarak öğretim yılı baĢında günlük, haftalık, mevsimlik ve yıllık temizlik olarak okul yönetimi tarafından yapılabilir (Görgülü, 2008: 66). Gerekli iĢlemler MEB Temizlik Rehberi‟nde belirtildiği Ģekilde yürütülmelidir (Türkmen, 2003: 48).
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 1981 yılı 2092 sayılı Tebliğler Dergisi‟nde yayımlanan Temizlik Rehberi konulu genelge de temizlik iĢlerinin kimler tarafından, nasıl ve ne zaman yapılacağı ayrıntılı olarak belirlenmiĢ okulların tüm bölümlerinin temizliği için gerekli bilgiler açıklanmıĢtır.
Söz konusu rehber‟e (1981) göre, temizlik plan ve uygulamaları ile ilgili olarak, temizlik iĢlerinin amaca uygun ve ekonomik Ģekilde zaman ve enerjiden tasarruf sağlanabilmesi için bir plan hazırlanması gerekmektedir. Bu planın hazırlanmasında aĢağıdaki hususlar göz önünde bulundurulur.
1. Okul yönetimince öğretim yılı baĢında uygulanabilecek nitelikte yapılan planlamada okulun mevcut iĢ gücü potansiyeli ve yapılacak hizmetler dikkate alınır. Ayrıca, bu planda günlük haftalık, aylık, yarıyıl ve yaz tatilinde yapılacak iĢler ayrıntılı bir Ģekilde gösterilir.
2. Zaman ve enerji kaybının önlenebilmesi için aynı Ģekilde çalıĢmayı gerektiren iĢler arka arkaya sıralanır.
3. Belirtilen süre içinde yapılması Ģart olan iĢler önem sırasına göre yazılır, diğer iĢlerin planın uygulanıĢını ağırlaĢtırmayacak Ģekilde yerleĢtirilmesine dikkat edilir.
4. Yorucu olan iĢlerin yanında daha az yorucu olan iĢlere yer verilir. 5. ĠĢi, kimin yapacağı belirtilir.
6. Planın uygulanmasını engelleyecek iĢlerin çıkabileceği göz önünde bulundurularak bir karıĢıklığa meydan vermemek için planda belli bir boĢ zaman ayrılması gerekir.
7. Planda iĢi yürütecek personel için dinlenmeye de zaman ayrılır.
Günlük temizlik yerlerin, sınıfların, kullanılan araç gereçlerin tuvalet ve lavaboların vb. çalıĢma boyunca temiz tutulmasıdır. Haftalık temizlik hafta sonunda yapılan daha kapsamlı bir temizliktir. Mevsimlik temizlik ise okul binasının tamamen temizlendiği en kapsamlı temizliktir. Günlük, haftalık, mevsimlik ve yıllık temizlik iĢlerinin neler olduğu net olarak bir yere yazılmalı ve kimin, hangi iĢleri, ne zaman yapacağı ayrıntılı olarak belirtilmelidir. ĠĢlerin zamanında yapılabilmesi için ilgili personele temizlik araç gereçlerinin vaktinde alınmıĢ olması ve görevi yapacak personelin temizliği nasıl yapacaklarını bilmeleri önemlidir (BaĢaran, 2008: 457; BinbaĢıoğlu, 1988: 132).
Okullarda temizlik iĢlerinin tam ve zamanında yapılması önemlidir. Temizliğin okuldaki tesislerin kullanılmadığı ve etkinliklerin tamamlandığı zamanlarda, tüm birimlerde eĢzamanlı olarak yapılması gerekmektedir. Okullarda, temizlik hizmetinin önemli olması ve sağlanmasının masraflı olması sebebiyle yardımcı hizmetlerin planlanması ve koordine edilmesi kritik bir yönetim görevidir. Temizlik planları yapılarak temizlenme sıklıkları, temizlenme Ģekilleri belirtilmelidir. Bina birimlere ayrılmalı, birimlerdeki belirli çalıĢma alanları ve her alanda çalıĢacak personel belirlenmeli ve ilgili kiĢilere duyurulmalıdır. Ayrıca yeni baĢlayan personel için bir eğitim sürecine yer verilmeli, deneyimli bir personelle uygulamalı olarak desteklenmesi sağlanmalıdır. Yine belirtildiği üzere bu hizmetlerin alanlar boĢken ya da tenhayken yapılması zaman ve malzeme israfını azaltacaktır. Temizlik yapılacak mekân ve yüzey özelliklerinin çeĢitlilik göstermesi sebebiyle bu hizmetlerin planlanmasında ortam Ģartları, malzeme türleri gibi değiĢkenler göz önünde bulundurulmalıdır (Candoli, 1991: 180).
Sınıflar, sıralar, koridorlar, merdiven ve tuvaletler düzenli bir Ģekilde sık sık temizlenmelidir. Yer ve duvarların temizlenmesinde, toz ve kirlerin arınması açısından, kuru olarak süpürmek yerine ıslak bir malzeme ve sıcak suyla silmek tercih edilmelidir çünkü toz ve kirler astım ve alerji gibi bulaĢıcı solunum hastalıklarının oluĢmasına neden olmaktadır. Ayrıca kullanılan temizlik malzemelerinin okullarda kullanmaya
uygun olup olmadığının bilinmesi de önemlidir (Adams ve diğerleri, 2009: 36; TekbaĢ ve Vaizoğlu, 2008: 15).
Ankara ili Altındağ Keçiören Mamak ve Yenimahalle ilçelerinde 75 okulda yapılan araĢtırmada okulların genel olarak temiz olmadığı, temizlik malzemelerinin ise yetersiz olduğu belirtilmektedir. Okullardaki en temiz alanların koridor ve merdivenler olduğu en kirli alanların ise tuvaletler olduğu vurgulanmaktadır (Aksu ve Yertutan, 2000).
Karadağ (2010: 37) tarafından Ġstanbul ili Anadolu yakasında 6 ilköğretim okulunda 470 veli ile yapılan ilköğretim okullarının hizmet kalitelerine iliĢkin veli algıları konulu araĢtırmada velilerin okullarda eksikliğini belirttikleri alanlar analiz edilmiĢtir. Elde edilen bulgular ilköğretim okullarında temizlik hizmetleri eksikliğini ortaya koymaktadır. Temel, Akın, Kara, Kara, Halas, Gurunaidu ve Güler (2006: 6) ise Altındağ‟da bir ilköğretim okulunu inceledikleri çalıĢmalarının sonucunda sınıfların her gün temizlenmesi için yeterli sayıda personel bulunmadığını ve bu nedenle yerlerin yeterince temiz olmadığını belirtmektedirler. Yine aynı araĢtırmaya göre okuldaki sınıflarda öğrenci baĢına yeterli hacim ve alanın bulunmadığını, hava kirliliğine bağlı olarak oluĢan sağlık sorunlarının önlenmesi için ders aralarında pencerelerin açılarak havalandırmanın sağlanmasının önemli olduğunu vurgulamaktadır.
Okul ve öğrenci sağlığına iliĢkin Türkiye‟de okul ve öğrenci sağlığı konusunda, sağlık hizmetleri çerçevesinde okul çağı dönemindeki çocukların sağlığının korunması ve geliĢtirilmesine yönelik yürütülmesi beklenen hizmetlerin yetersiz olduğunu belirtilmektedir. Okul sağlığı okulun, okulda bulunanlar için temiz ve sağlığı koruyucu bir ortam olmasını ifade etmekte sınıfların, bahçenin ve özellikle tuvalet ve lavaboların temizliği ve hijyeni, tuvalet ve lavabolarda sabun ve mendil bulundurulması, okul sağlığı açısından önemli görülmektedir (TaĢdan ve Memduhoğlu, 2008: 177).
Tuvaletlerinin kirli olmasından dolayı öğretmenlerin kullanmadığı, tuvaletlerinde su, sabun bulunmayan okullarda derslerde verilecek temizlik ve hijyen eğitimin de faydasız olacağı düĢünülmektedir. Özellikle ilköğretim okullarında temizlik koĢullarının uygun olmadığı, temizlik için gerekli ve yeterli malzemelerin bulunmadığı okullarda yönetici ve öğretmenlerin temizlik veya diğer hususlarda öğrencilere vereceği tavsiyeler inandırıcı olmayacaktır (Adams ve diğerleri, 2009: 17; Türkmen, 2003: 47).
Okulların temizlik donanımları ile ilgili olarak yapılan araĢtırmalarda tuvalet ve lavaboların hijyen koĢullarının yetersizliği belirtilmiĢ (Ulukanlıgil ve Seyrek, 2003: 4), yine yapılan baĢka bir araĢtırmada da öğrencilerin tuvaletlerin temizlik Ģartlarının kötü olmasından dolayı okullarındaki tuvaletleri kullanmaktan kaçındıklarını belirtmiĢlerdir (Barnes ve Maddocks, 2002: 85).
Ġngiltere ve Ġsveç'teki okullarda yapılan bir araĢtırmada, iki ülkedeki öğrenciler de okullarındaki tuvaletleri çirkin, kirli, pis kokulu ve korkunç bulduklarını tuvaletlerin günde sadece bir kez temizlendiğini belirtmiĢlerdir. Öğrencilerin birçoğu okullarındaki tuvaletleri hijyen eksikliği sebebiyle kullanmaktan kaçındıklarını da belirtmiĢlerdir (Vernon, Lundblad ve Hellstrom, 2003: 47).
Sağlıklı bir hayat için hem verilen eğitime hem de uygun Ģartlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle okullarda bulunan tuvaletlerin sürekli temiz olması sağlanmalıdır. Kirlendiğinde ve ayrıca günde en az bir kere dezenfekte edilmelidir (Adams ve diğerleri, 2009: 33). Tuvaletlerin her gün en az bir defa deterjan ve benzeri temizlik maddeleri ile temizlenmesi öğrencilerin kolay bir Ģekilde kullanabileceği sifon tertibatı olması, her teneffüsten sonra havalandırılması gerektiği belirtilmektedir (TSE, 1996).
Okul çöpleri kokuya, haĢere, kemirici vb. bulunmasına ve üremesine imkân vermeyecek, çevrenin görüntüsünü bozmayacak Ģekilde toplanmalı ve uzaklaĢtırılmalıdır (TSE, 1996). Okul çöpleri günlük olarak toplanmalı kapaklarının kapalı olması sağlanmalı (TekbaĢ ve Vaizoğlu, 2008: 23-24), açık olanların ise kısa sürede değiĢtirilmeleri önerilmektedir (Temel ve diğerleri, 2006: 6).
Eğitim binalarının eskimesini önlemek, daha etkili kullanabilmek amacıyla her bina ve araç-gerecin bakımı, onarımı, korunmasında da hizmetlilerin önemli rolleri olduğu unutulmamalıdır. Okulların çoğunda ısıtma için kalorifer düzeni bulunmaktadır. Kaloriferler diğer sistemlere göre eğitime daha uygun ve kullanması daha kolay ısıtma sistemleridir ancak yine de bilen kiĢiler tarafından kullanılması uygundur. Bu iĢlerin de bir eğitim konusu olduğu bilinmelidir (Bursalıoğlu, 2002: 47).
Eğitim-Bir-Sen Stratejik AraĢtırmalar Merkezi‟nin (EBSAM) 78 ilden bin 918 öğretmen üzerinde gerçekleĢtirdiği “Öğrenme Ortamlarının Değerlendirilmesi” konulu anket çalıĢmasına göre; öğretmenlerin %52.4‟ü okullarının ve sınıflarının fiziksel Ģartlarının yetersiz ve kesinlikle yetersiz olduğunu, %27.8‟i kısmen yeterli olduğunu,
%14.8‟i yeterli olduğunu, %5‟i ise kesinlikle yeterli olduğunu düĢündüklerini belirtmektedir (Eğitim-Bir -Sen, 2009).
Eğitim sisteminin önemli bir parçası olan hizmetlilerin görevlerini eksiksiz yapması okullarda temizlik ve güvenlik baĢta olmak üzere eğitim kalitesinden Ģiddet olaylarına kadar birçok konuyu etkilemektedir (Bağımsız Eğitimciler Sendikası, 2008). Okulun temizlik ve düzeninin sağlanması, derslik, laboratuar, yemekhane gibi yerlerde ısınma, aydınlatma ve havalandırmanın sağlık Ģartlarına uygun olması, güvenli ortamların sağlanması, yeterli sayıda personel istihdamı, iyi tanımlanmıĢ görevler ve yardımcı hizmetlerin belirli standartlarda gerçekleĢtirilmesi ile iliĢkilidir (Eğitim Sen, 2010; Bağımsız Eğitimciler Sendikası, 2008).
Hizmetlilere verilecek kadro, ücret, açık görev tanımı gibi konular hizmetlerin yerine getirilmesindeki etkililiği sağlamak için önemlidir. Bunun yanı sıra hizmetlerin etkililiği için okullarda temizlik sağlık ve güvenlik iĢlerinin belirli standartlara uygun yapılması yapılan hizmetin kontrol edilmesi ve tedbirler alınması gerekmektedir. Bazı ülkelerde okul kurulları tarafından temizlik, sağlık ve güvenlik için standartlar oluĢturulmuĢtur. Bu standartlarda hizmetler, hizmetlerin yapılmasındaki kural ve ilkeler, hizmetlerin uygunluk kontrolü gibi esaslar detaylı bir Ģekilde belirtilmektedir (Binggeli, 2009).
Okullarda bulunan eğitim öğretim mekânlarının ve çeĢitli etkinlikler için ayrılan yerlerin bakımlı, düzenli ve temiz, sağlık kurallarına uygun olmasının öğrencilerin iyi alıĢkanlıklar kazanmalarında ve okulun amaçlarının gerçekleĢmesinde önemli olduğu anlaĢılmaktadır. Okullardaki hizmetlerin yerine getirilmesi hizmetliler tarafından sağlanmakta, bu nedenle yeterli personel, görev dağılımı ve personelin çalıĢma koĢulları hizmetlerin yerine getirilmesinde etkili olmaktadır.
BÖLÜM III
YÖNTEM
Bu bölümde; araĢtırmanın modeli, çalıĢma grubu, araĢtırmada kullanılan veri toplama aracının geliĢtirilmesi, verilerin toplanması ve verilerin analizi ile ilgili açıklamalar yer almaktadır.
3.1. AraĢtırmanın Modeli
AraĢtırmada hizmetlilerin çalıĢma koĢulları belirleneceği ve hizmetlerin gerçekleĢme düzeyi inceleneceği için betimsel tarama modeli kullanılmıĢtır.
3.2. ÇalıĢma Evreni ve Örneklemi
AraĢtırmanın çalıĢma evrenini 2010–2011 eğitim-öğretim yılında Ankara ili Çankaya ve Yenimahalle ilçesindeki toplam 195 ilköğretim okulu oluĢturmaktadır. AraĢtırmada Çankaya ilçesindeki 106 ilköğretim okulundan 26 ve Yenimahalle ilçesindeki 89 ilköğretim okulundan 25 olmak üzere toplam 51 ilköğretim okulu yansız olarak seçilmiĢtir. Belirlenen her okuldaki okul müdürü ve hizmetlilere gönüllülük esasına dayalı olarak 51 yönetici anketi ve 130 hizmetli anketi uygulanmıĢtır. Yönetici anketleri okul müdürlerinin tamamına, hizmetli anketleri uygulama sırasında okullarda bulunan hizmetlilere uygulanmıĢtır.
3.3. Veri Toplama Araçları
Verilerin toplanmasında okul müdürlerine ve hizmetlilere uygulanmak üzere anket formları geliĢtirilerek kullanılmıĢtır. Anket formları geliĢtirilirken Eğitim-Bir-Sen‟in 2005 yılında “Eğitim ÇalıĢanları Sorunları” araĢtırması soru kitapçığı ve Sağlık Bakanlığı Beyaz Bayrak Denetim Formu maddelerinden faydalanılmıĢtır. Okul müdürlerinden elde edilecek bilgiler daha çok hizmetlilerin sayısı, yeterli olup olmadığı, hizmetlerin gerçekleĢme düzeylerine iliĢkin yönetici değerlendirmeleri gibi daha çok yapılandırılmıĢ bir anket formu ile elde edilecek nitelikte veriler olduğundan, okul
müdürlerine yapılandırılmıĢ anket uygulanmıĢtır. ÇalıĢma koĢullarının bir okuldan diğerine oldukça değiĢken olabileceği ve bu değiĢkenlikten kaynaklı olarak yapılandırılmıĢ anket formlarını okuma ve anlamada sorunlar yaĢanabileceği düĢüncesinden hareketle, hizmetlilere uygulanan anketler görüĢme yoluyla uygulanmıĢtır. Hazırlanan anket formlarının araĢtırmanın çalıĢma grubunda yer almayan 10 okulda ön uygulaması yapılmıĢtır. Okullar ziyaret edilerek okul müdürleri ve hizmetlilerden görüĢler alınmıĢtır. Alınan görüĢlere göre veri toplama araçlarının geliĢtirilmesi için çalıĢmalar gerçekleĢtirilmiĢ ve uygulamaya hazır hale getirilmiĢtir.
3.4. Verilerin Toplanması
AraĢtırmada kullanılan veriler Ankara‟ya bağlı Çankaya ve Yenimahalle ilçelerinden elde edilmiĢtir. Verilerin toplanması için Ankara Ġl Milli Eğitim Müdürlüğünden gerekli uygulama izni alınmıĢ, anket formları çalıĢma grubundaki her bir okul ziyaret edilerek araĢtırmacı tarafından uygulanmıĢtır. Uygulama için okul müdürü tarafından izin verilmeyen iki okul yerine aynı ilçede belirlenen baĢka iki okulda uygulama yapılmıĢtır. AraĢtırmaya katılan okul müdürleri ve hizmetlilerin, veri toplama araçlarını gönüllülük esasına dayalı olarak doldurmaları sağlanmıĢtır. Formların uygulanmasında katılımcıların özlük ve kiĢilik haklarının gizliliğinin korunması amacıyla, formların üzerinde katılımcıların kimliğini belirlemede kullanılabilecek herhangi bir kimlik bilgisinin bulunmaması temin edilmiĢtir.
3.5. Verilerin Analizi
AraĢtırmada hizmetli ve okul müdürlerinden elde edilen veriler SPSS 16 paket programı kullanılarak çözümlenmiĢtir.
a. “Ġlköğretim okullarında hizmetli ihtiyacı ne ölçüde karĢılanmaktadır?” sorusunun cevaplanabilmesi için hizmetli ihtiyacının ne ölçüde karĢılandığına iliĢkin okul müdürü ve hizmetli görüĢleri betimsel olarak tablolaĢtırılmıĢtır. b. “Okullar hizmetli ihtiyacının ne kadarını geçici iĢçi statüsündeki personel ile
karĢılamaktadır?” sorusunun cevaplanabilmesi için okul müdürleri tarafından sağlanan veriler tablolaĢtırılmıĢtır.
c. “Hizmetlilerin çalıĢma koĢulları nelerdir?” sorusunun cevaplanabilmesi için okul müdürü ve hizmetlilerden elde edilen verilerin betimsel karĢılaĢtırmalı analizi yapılmıĢtır.
d. “Geçici iĢçi olarak çalıĢan hizmetlilerin çalıĢma koĢulları ile kadrolu hizmetlilerin çalıĢma koĢulları farklılık göstermekte midir?” sorusunun cevaplanabilmesi için hizmetlilerden elde edilen verilerin betimsel karĢılaĢtırmalı analizi yapılmıĢtır.
e. Okullarda yardımcı hizmetlerin gerçekleĢme düzeyi nedir? sorusunun cevaplanabilmesi için okul müdürü ve hizmetlilerden elde edilen verilerin betimsel karĢılaĢtırmalı analizi yapılmıĢtır.
BÖLÜM IV
BULGULAR ve YORUMLAR
Bu bölümde araĢtırmanın sorularını cevaplamak amacıyla yapılan istatistikî iĢlemlere, bu iĢlemler sonucunda elde edilen bulgulara ve bulgulara iliĢkin yorumlamalara yer verilmiĢtir.
AraĢtırmada 51 okulda, 51 okul müdürü ve 130 hizmetli personel ile görüĢülmüĢtür.
4.1. AraĢtırmada Yer Alan Okullar, Okul Müdürleri ve Hizmetlilere Ait Dağılımlar
AraĢtırmaya katılan okul, okul müdürleri ve okullarda çalıĢan hizmetli personele ait dağılımlar tablolaĢtırılmıĢtır.
4.1.1. Okullara Ait Dağılımlar Tablo 1
Okulların Öğretim Türleri ile İlgili Dağılımları
Okulun öğretim Ģekli Frekans Yüzde
Normal 28 54.9
Ġkili 23 45.1
Toplam 51 100.0
Tablo 1‟e göre, okulların %54.9‟unda normal %45.1„inde ise ikili öğretim yapılmaktadır.
Tablo 2
Okulların Güvenliği ve Isınması ile İlgili Bulgular
Frekans Yüzde Okulun güvenliğini sağlayan kiĢi
Özel güvenlik Ģirketi 20 39.2
Hizmetli 7 13.7
Görevli kimse yok 24 47.1
Toplam 51 100.0
Okulun ısınmasını sağlayan kiĢi
Kaloriferci 6 11.8
Hizmetli 37 72.5
Görevli kimse yok 8 15.7
Toplam 51 100.0
Okulun ısınma Ģekli Kalorifer 51 100.0
Tablo 2 incelendiğinde okulların %47.1‟inde güvenlik sağlamak amacıyla herhangi bir görevli bulunmadığı, %39.2‟sinde özel güvenlik Ģirketi elemanı, %13.7‟sinde ise hizmetli personelin görevli olduğu görülmektedir. Okulların tamamında ısınmak için kalorifer kullanılmakta bu iĢ için okulların %72.5‟inde hizmetliler görevliyken %15.7‟sinde bu iĢ için görevli kimsenin bulunmadığı anlaĢılmaktadır.
Tablo 3
Okulun Bina, Kat, Derslik, Tuvalet Sayılarının Dağılımı
Frekans Yüzde
Eğitim öğretim yapılan bina sayısı
1 32 62.7
2 15 29.4
3 4 7.8
Toplam 51 100.0
Toplam kat sayısı
2 9 17.6 3 22 43.1 4 10 19.6 5 5 9.8 6 1 2.0 7 1 2.0 8 2 3.9 9 1 2.0 Toplam 51 100.0 Derslik sayısı 11'den az 5 9.8 11-20 arası 14 27.5 21-30 arası 21 41.2 30'dan fazla 11 21.6 Toplam 51 100.0 Tuvalet sayısı 2 2 3.9 3 5 9.8 4 5 9.8 5 6 11.8 6 13 25.5 7 4 7.8 8 8 15.7 9 1 2.0 10 5 9.8 15 1 2.0 16 1 2.0 Toplam 51 100.0
Tablo 3 incelendiğinde okullarda eğitim öğretimin yapıldığı bina sayısının %62.7‟sinde bir, %29.4‟ünde iki, %7.8‟inde ise üç olduğu görülmektedir. Okulların %43.1‟i üç, %19.6‟sı dört, %17.6‟sı iki kattan oluĢmakta, %9.8‟inde 11‟den az, %27.5‟inde 11-20 arası, %41.2‟sinde 21-30 arası, %21.6‟sında 30‟dan fazla derslik bulunmaktadır. Okulların %25.5‟inde altı, % 15.7‟sinde sekiz, %11.7‟sinde ise beĢ tuvalet bulunmaktadır. Okulların çoğunun bir binada eğitim öğretimi sürdürmekte olduğu, genel olarak üç kattan oluĢtuğu, 21-30 arası derslik ve altı tuvalet bulunduğu söylenebilir.
