Merdümî ve "Tuhfetü'l-İslâm"ı

S. Ü. F.en - Ede. FaK ·

Edebiyat Dergisi 199i, 6. · Sayı

MERDUMi ve

"TUHFETÜ'L-İSLAM"I

.

Yrd: Doç~ Dr. Ahmet SEVGİ (*) . A. HAYATI

1. Doğum .Ver,i ve Doğum Taritli

. Merdüm,, istanbul'da doğmuştur. Ali Ce·Jebfnin öğludur. Bu konuda

XVI.

yüzyıl te,z,lürecHer.inin ve,rdikleri· bHg1i·l-er şöyledir: "Gaktta'da müte~ · · . me~kin:dür" (J) . . "İ·stanbullı'du.r. Latifi galata düşüp Ga1ataıı· dJmişdür'.' (2).

~·: .. Şetır-; istanbul'dandur. · Niçe

zamôn

Gal·ata

emini

olup ba'dehu . Bu-.· din'e defter-dôr olan ve envô'-ı mekarim .. i ahlôk ile şöhre""i tfôr u diyor · · olan

Alı

l

Çe.Jebi'nün ferzend-i pür-/Um ü edebidür" (3) ·.

"İstonbulİı'dur.

Ga-ıc~tcı emini 'AH .Ce-Jeıbi-nô.m sipôhınün oglıdur" (4). ''İstanbuli'dür. Defter -dar 'Ali Cele~i'nün ferzendidür'' (5). Diık~·at edilirse tezkireC'ilerimizden Latifi, ."Galarta'da otu·ruyor" derıken ,diğerleri İstanbullu olduğunu söylü-. yorl·ar. Aşık Celebi"nin "Lôtifi galata düşüp Ga,lotah dimişdür" şekHndeki

tenl<idirıe katılmıyoruz. Zırô Lôtifi, "Galatalı'.' demi.yor. "Galcrta'da.

oturu-yor'.'

diyor. Gaılata emJn;iınin oğl.unun Ga1l·ata'da oturması tabiJdir.

· Merdümı'-nin doğum tarihini k.esin ola,ra,k b'iılıtıiyoruz. An6a;k IİTuhfe­ tü'l'."İsldJ!l" adlı eserinde ve,rHen bilgiye dayancira1k onun !520'lerde doğ­ muş olduğ_u · söy·lenebi·Hr. Şôir ,adı geçen eserinde şöyle diyor:

Sin da.hı erba'ine irmis durur

_.

_{. ,} , _. Saç

sakal

nisfa dek agarmısdur. (6)

I • I ~

Merdümı "Tuhfetü;I-İslôm''ı 971/1~63.'de yazmış '(7) ve aynı yı·I da_. . ölmüş-_. (*) S. "Çr. Fen -Ed. F'a'k. Öğretim Üyesi.'

(1) Latifi: Tezkire-i L'atifi, İkdam Matbaası, İst. '13·1ı4, s. 30-8. · (2) Aşı·k Ç-elebi,: l\ieşa'iı'u'ş-şu'ara~ Ünv. Ktp .. TY. No: 2406 v. 151a.

(3) Hasan Çeleibi·: Tezklretti'ş-şu'a.ra, Haz: Dr. İ:braı1Üın Kutluk, c. 2, T·ürk Ta-i.-ih Kuruniu Basımevl, Anl<:.· 1981;-s. 890. . . ('4) Ali: l{ünhü'l-ahbar, Ünıv. Ktıp. TY. No: 213'7'1 _V. 21'6a. .

(5) Rı:.yazi: Riyazu'ş-şu'ara, S.ülıeymaniıye Ktp. Esad. !Ef. Elm: No: 3•87'1' v. 108b.

(ıB) .' Merdü:nı!: 1'uhfetü'l.:islam, Millıet Ktp. Manzüm Eserler Blm. No,:.808 v. ga,

-

.

tür (8).

(1563-.

40

=

1523) Ayrıca·. Aşık Celebi "Meşô'iru'ş-şu'arô"sında "Merkum Merdürrii Celebi ile marhüm ·Hasan Celebi de İştunbul kadısı . · iken bile dônişin.end idük'' (9) der .. Bu. ifôdeden ,de anlaşıl-ocağı. üzere· Aşık

Çelebi ile Merdümi akr-andır: · Aşık Çete.bi'ınin dogum ta-r.ihi 1520 olduğuna göie (10) Merdümi'niin de o ta-rihlerıde doğmuş ·olma-sı muhte.meıldir.

2 .. Adı ve Mahlası

. .· ~

Merdümı'nin adı "Abdüs·selam" olup '."Merdümi"yi mahl'as ola,roık

kul-1-anmıştı

·

t.

Edeb'iyetıniızdo bLı

mahl

,

ası

X\İI. yüzyı

;

I

sipôhi zümr.es·inden

~aş~

·

ka bir şför· dcılıo kullanmıştır. : Bu konuda Ş. Sômi'nin tesbiti şöyledir': HMERDÜMI, onuncı karn-ı hicri Osmanlı su'arôsından ·iki kisinin nıahla·

sı-... . . , . . . , . : •·

dır. Birinci·si lstanbullı olup Budin. defterdôrı · Ali Celebi'n,i,n .oğlıdır. ikincisi sipalii zümresinden olup hüsn-i hatta .môHk idi" (11).

3.

·

Ane

·

si

-

.

Merdümı'nin

ô

1ile fertlerinden babası .Ali Celeb·i ve küçük ·kor.deşi

Ab-

.

dülkerim Celebi hakkında bilgi sôMbi·yiz. · Annes•i .kimdi, _başko·kordeşi

var

.

mıydı? · Bunlorı b'Hmiyoruz. Bu konuqa· kayria1klarda verileri· bilgil·er şöyle­ dir: "(MERDÜMi) n.ihciyet niçe zaman· Gafata emin·i olqn AJ1i _C~lebi'nün oglıdur".(12). "Galata·-emini 'AJıi ·_Celebi.,nôm ·sipô~.inün oglıdur" (13).

"Ni-ce

zctmdn Galata emini ofup ba'dehu

Budin'e

defter .. dôr olan ve envô'"'.ı meka11ım-1 ahlôk ile . şöhre-i dôr u diyar olan Ali · Celebi'nün .. f~rzend~i

· pür..:.'Um li · ~debidür" (14). ''Sa'.i Abdulkeri!}l Celebi, ka1rındaşı_ Merdümi Cele;~i'nün küçük l<arın.daşıdur. Betbası 'AH Celebi nice ı:amdn Galata

emini olmagla 'Emin-zade_ dime.~le · meşhfirdurlar'., (16).

4. Tahsili

. Merdüm1, medrese öğreni·m'i görmüştüL TahsıÜni tamômlıadıkttın

son-ra Aşçı-zade Hasan Cel,ebi'den mülazım 6J,an Abdü.sselôrn Ç·elebl, kendi-· ni y~tişfrrmi9 füirn ve fôzıl ·bi:r zôt idi.~" !İlrn ü fazlda kanıcı mollôyıdı ki' ol

(•EH .B'kz. R1y§.zt: ,a.g.ıe., v. ·108b . . (,9) Aşık Qelc~·bi: a.g.e., v. 1151 b,

(10) Aşık Çelebi'n1.n . doğumuna, babası .

J

ı,.;,.:;_ (926y'll520) tarihini düşürmüştür:.· Blrn. F. Köprülü:· "A.ş11k Çeıleıbi", ..İA,

r,

·

İst: 1•9718,

s.

695 .

. (11) ·ş. Samt: Kamusu'l-a'lam, c. 6, M'iihran Matbaıası,. İst. 13'i6,

s:

412,5,&- 42;5~·. :02) .Aş1:k Çel,ebi : a.g:e., v. 1'5la. ·

· :(1,3)

Ali

:

a.:g:e., v. 2iısa.

·( 1'4) Hasan Çelebiı: a;g.e., c. 2, s. 890. ·q:5) Aşık Ç·ele1_{bi: a,.g.e., v .. 1'82b.}

menem diger nist di,yicek bu ıa diye idi. Kimdi ki ta'addi idüp ,harf ata

_

tdi

.

meger işti'al-i nôyire-i zekôsına dest-i iştigal nokta koya idi. İstanbul

ka-z.asından. mütaıkô'id olan·. H~san Cel,ebi merhOmdan mülôzım olup ana dômdd oldı" .(17) .. ."Tahsil-ı ilm ü kemôle meşgul tttrik-i 'ihnde isti'dôdı hüsn-i kabul ashôb-ı fozôiile mevsül oldukda kazcH İstanbul'dan tekô'ud iden Aşçı-zade Hasan ·ceıebi'nün ma'ide-4 fazı u · lcemcUine hôdim olmagla

. müstagrak-ı · n'i'met-i firfüıôni olup hıdmet-i 'efü-şanmdan mülôzim · olınışı- ~ dı" (18).

. 5. Evlitik Durumu .. '

Merdümı'nıi

,

n

evli-liğ

'

i hakkında Aşı_k

.

Çelebi,

"İstanbui

-

kazôs

ı

rtdan

in. ü-tekô'id

·

oıan

Ha.san Celebi merhumdan

mülazım

olijp ana ·dqmôd

oldı'

.

'

(19) derken Riıyôzi "Hô.ce Havreddin'ün ·dômôdı olup istanbul'da mesned.

-ni-şin-i kazô olan Hasan. Celsbl;nün mülôzı:mı ve dômôdı_· olmagla kôm-revô

olmışıdı" ı(20), d~me·ktedir. Hiyôzi'nin

bu

ifq,de,lerinde,n Merdürni'nin i'ki de-fa evl,enmiş ·olduğu {lnJöşılmaıktadır.

, 6. Memuriyetleri · ·

Osmanlı eğrnm sistemind~, medre·se tahs'il'iıni piti'renler yedi yıHık

mü-.

lôzımlık

.

de·vresi(l'i

ikriıôldeın

sonra irntihôri·O girerler;

.

·

başan11

··

olan

:'

İıar

mü-derr•İ·S, bnşanlı olomayanloır' v~ .başarılı oloh'lıc1rdan da isteyeni.er "kadı"

-olurdu (21). Merdüm, mülôzımlık devresini başarıyla tamamlqdıktan son-ra· bir müddet muderrisM·k yapar daha sonra. do "kadı"lı·k mesleği,ne gire-re.k ölümüne

kadaır

bu me·s·le~·j sürdürür .. Kon_uy+a i:l·gi'li

olaraık Aşık

Ceİebi

. V3 Hasan Ce!ebi Tezkireleri'nde veri·len bilgMer şöyledir : "Evvelô.

tedrise

süluk idüp ôhir kazôya .rıza virüp· -hdliyd kazd-yı Üsküb'~ ber-murdd ol;'

dı"

(22).

"KÔstantıniyye-i

mahmiyede

mutasarsıf-ı hıdmet'-i

teciris-i fazf u . 'irfdni

olup

ba'dehu kôrbôn-ı emel ü recôsı · vôdi~i semt-i kazaya re~ôn

ol-duk da kuz0.t"·, kasabôt içre hd'iz.-i · k_asabôt-ı sebak olmagla 'unvan burup bu zümre-i 'afi.yye meyanında: hoyli nam u ~işfüi bu~mış.ıdı" (23L

·7. Ölümü

Merdumi, 1.563'-de Üsküp

~

·

adılığı

göervini sürdürürkerr veföt

etmiştir.

d'7) .Aş11k Çel;eıbl: a·.g .. e .• V.'1518 •

(11_{~ )} Hasan Çe}eıbi: _{a.g.e., c.} 2, _{s. 890 - 891..}

· {lı9) Aşık Çeleıbi: a.g.e., V·.

151

8 • · . (20) Rıiıyazr.: a.,g.e., v .. 108b.

(·2·1) Bkz. M. Ze'k!i Pakalın : Osmanlı Tarih Deyimleı·i ve Terimleri Sözlüğü, c. 2, 'İst. 19·&3·; ·s. 6•1-2. . · ·

(2·2) Aşık Çeleıbi,_: a . .g.e., v. l'5P1_•

(2,3) Hasan Çelebi: a.<g.e., c. 2',.s. 890 - 8•91.

~ 103

13u

konuda bilgi veren tek kaynaık "Rıydzu'ş-şu'ard"dır: "Üsküb'de kadı iken tolcuzyüz yebniş. bir'de f~vt olmışdur. Cindni dimişdür. ·Tarih: .

Ceşmüni-yurndun cihôndan M~rdümi hayta. vü ôh" (24). ·971/15·63 ·

.

·

.

·

,1,

~

~

J.,..

u

..l:I~

~ ..ı.~ ~~

B.

ESERLERİ

. .

Mer,dümt':n1_{i·n·, ~a·ynaklarda·} belıi-rtildiğine _{göre ikii} e,serıi vaırdır. _Bunlar

"Müretteb Divôn" ve "Tuhfetü'I-İslôm"dır. · 1 -. Divôn

M·erdümı'nıin "Divônı"ndan bahsede-n te·~· ·kaynaık "Osmanlı Müelfifle-ri"dir. Mehmet Tahir bu konuda: şöy,le der : "Müretteb Divônı ile "Ttihfe-tü;s-Selôm" ismini verdigi. Avat-ı Erba'in tercemeleri va,rdır" (25) .. Diğer

·ka,ynnkla.rda ·onun Divôn'ı ölup olmadığı.na dfür bir kayd yoktur: Anca1 ~ , kendisi "Tuhfetü'I-İsiôm"dn: .

.-. Nice ·ş·i'rün

var

ol

da

hüsniyy8t . Kanı ya Tanrı'ya

yarar

.

kelimôt -(26)

· oediğ·ine göre onun din dışı -konularda k~:ı:lerne a·ldığı bircok şHr-i. olmqlı. Şôirin bunları· bJr ora.ya getirerek Dıvôn tertıb etmiş olma6ı muhtemeldir. · Fa•kot_

şimdiye

ıcadar böy

·~ bk esere ·tesôdüf

edi+ememiştir.

2-~·

Tuhfetü'l.:İslôm

. a) Adı ·

. '

Eserin adı .,,T~hfetü'I-İ·slfün"dır. Şför. bunu şöyle ifôde ediyor: Eyleyüp bu risôieyi itmôm

Kodum adını TUHFETÜ'i.-ijSLAM Ehl-i İslôm'a tuhfe-i ·côndur

·Ba'is-(izdiyôd-ı imôndur. (27)

Ancak Mehmet Tahi·r, eserin adını "Tuhfetü's-Selôm" şeklinoe k.çıyq_eder: ,"Tuhfetü's-Sefôm". ismini

virdiği Ayat-ı

Erba'in tercemeleri

vardır"

(~8)-. ·. . Dikkat edilirse burada sadece Kırk Ayet tercümes·inden söz edHmelcte ve · · Kırk Hôdls tE}rcümesfr1'e temas edilmeme,ktedir. Bu durum, Abdüsselôm

· ('24,) R1yazt : a.g.e., v. iOBb. . . . .

C-215) M. Tahfr : Osmanlı Miiellifleri, c. 2, Matıbaıa-i Amire, İst. 1,3;3.~, s. 41·2. · (2'6) IM.ea:dümi: •a..g.e., v. 9b ..

('27) A.ıg.e., V. 1•311 _•

. (2·8'). Meıhmet T•aıh:i'r : a.,g.e., .c. 2, s. 4'13•.

' .

Çelebi'nin önce i·ki ayrı ris61e ['.'Tuhfetü'I-İslô"in" (Kırk. Hadis Tercümesi)

ve "Tuhfetü;s-Selôm" (Kırk Ayet Tercümes'i)] kal~·me· almış olduğunu

bi'lô-ha,r,e de bunları. "Tuhfetü'I-İsldm" ·O-diy-lıa birl;eştirrniş olabileceğ·i

ihtimôH-ni hatıra getirmektedir. Merdümf'nıin Kırk· Ha-dis Tercümesine

"Tu.hfetu'I-İslôm" -adıylo müstakU olaraik

da

rastlarn-lması (29)· bu i:htimfüi !

kuvvetlıendir-mekted·ir. ·

.-b) Muhtevası

"Tuhfetü'I-İslôm" 513. beyitten müteşe·kikH küçük bir riscıled'ir. Aruzun · "fe'Hôtün/mefô1

Uen/fe'ilün"-. kıa:l'ib.ıy,l·Oi (tarihler hariç) kaleme alinmıştır.

Şllir, "~esme'le_", _"hamdele", "salvele", "İnedh-i

af

·u ashôb", medh-i pa~ dişôh", "münôcdt", "sebeb-i te'lif", "mündcôt" ve. "şura• ilô'l-maksud"dc:m sonra

kırk

ôyet ·ve

kıd<

hadıs,i

birer

kıt'a.

ile tercüme·

etmiştir.

Merdürni, _bu f.ercüme-ıerden sonra

13

beyitli:k duôyı müteakip sözü tekrar pôdişôha

ge-tirerek "Tuhfetü'I-İsleım"ı bir l<ıt,a He b'itfrir~

·.

Me,

rdümı'nin

tercüme

ettiğ

i

ôyet ve

hadıs

.

ferin

daha çok -didakti'k

mô-lıi'yette. olduğunu gör_üyor-uz. Tercüme:lerde sôd-e bir" üslup kuı'ıanan şôir,

~·miat ycıpma-kta:n çok -anlaşİ-lır 9ilmok yolundadır. Zqten mföum old-1:iğu . üzere_. . bu tip _. eserlerde sanat endişesinden çok, -İs!ômf hükü-mleriıri _{. .} halka uılaştınlması esastır.

. .

. Bu a,mda Merdümı'nin, tercüme·ıerde zaman zaman ôyet ve hadis me~

tinlerin1_in

bir

·kısmını _{veya yerine göre} ,tamômını _dördüncü mısraya aynen

aılmış olduğu görü!m~·k·tedir:

·

ı-:-

l.,

~

:,

riJ

.-.,r.

,.1n:,, GJ

LJ

l 1~ .,

l~l

u-,:

·,jj

l

'Amel-i salih işleve.o mü~mifr N'ola mahşerde olsa ehl-i sevôb

Anla:runcün J-tudô kelômında

Didi :· · ·

1.;-l.

~

J·

r~

U""!

.,_b

(30)

ı..--W

)'

_

I ~., I

_

~

'11

l,a;

L;

.

'Akıl isen ko meyl--i ~ünyayı' Dôyim olsun tj_ilünde havf-ı 'azôb

. Didi Kur.'dri'da çün Hudô-yı kerim

. .

1..:-'-l~

1 ·

ı),

l

~

.JJ

ı ı,;;

\.;

_

(31).

(29) Bkz. Top1mıpr Sıarıayı Mü.~eyi Ktp. Bağdıat · Köşkü Kitaplığı No: 1778 v.

,515b _ 6;1 a.

(30) :Merdümi: a .. ,g.ıe., v. 17h. (31) A.g._e.,

v.

2Öb.

~

o,..

. \

(?1.üm acı·sını· çok .an ey dil

Lezzet-.i 'ömre yok durur çü sebat

. Kıi buyurdı ·RasOl-i şirin-gOy

.

.

i.:..

I

~

1

rj

LA

<

j

J

1.,;!f l

·

(32)

--·

..ı11

'j

l &11 )'

·

J

li

Ü4

'J

l

v

~

l:;

~

1

-.

~

~

.

..

.

Teşne-leh gitme bezm-i dünyadan

_Côm-ı tevhidi nuş kıl ner· gôh . Destine sundı sôki-i vahdet. · S~gar-ı. _.ıl.l ~

\

~

1

~ (33) _el .Yazılış Sebebi ·

M·er-dümi, "Tuhfetü'I .. İslôm"ın yazı1lış s-ebebini 128 beyit tutarındaki ."sebeb:.i te'lif" kısmında ·uzun uzadıya _anlatı-r: Şôit. bu bölümde "yaşının

kırkı g

,

eçtiğiın;j,° s

:

açımn

·

S0

1

_kahnın

_yan

_yarıya

_ağa

_·

_rcfı~ını

_{f.a,kat hôlô gôh}

mc;rd-. dl güze1l1li-kleri .sembol'iz~ eden

ôrız,

kôkül h;a,t leb, k,ad vs. He

meşğOI

·gôh maıkam mevki hırsı i·!e ser,mest ü môlCıl o·ıduğunu ve ôhıirette kendine fay-da sağlayaoa·k b'tr eseri ölmadı_ğı.!11. _şöyle ifôde ediyor: ·

..

Ey qirıigô bu fôni dünyôda B-ir eser komadum ben üftdde Eser.i olmayan k•imesne dilô Şecer-i bi-seme~ durur güyeı · Komayan·ıbag-ı dehr .içinde eser

·.

.

.

Kendü gidüp yiriride y:iller eser Sin dcı:hı elrba

'ine

·irımiş durur Saç sakal nısfa dek (!gar-mışdur Nice şi'rün var ol

da

hüsni;yyat . Kanı ya Tanrı'ya yarar kelimat Nice bir vasf-ı 'arız u ·t)at-ı

yor

.

Ola

her dem .dilünde leyl ü nehı;ır Nice bir fikr-i. kôkül-i hubôri

Olısar gerdenQİıde bôr-ı girôn

. (3·2) A.·g.e., v. ·2·2-b. (~3) A:.ıg.e.,.v .. 27a.

Seni fikr-i leb ü hot-ı cônôn

Gôh ser-mest lder $)ehi hayriin

Gôh fikr-i kazô vü geh tedris Ofa dôyım diJünde yar u enis Nice ·bir fikr-i mansfb ~ gam.:., côh · · An o vakti kıi menzilün ·oıa çôh

Nic~ bir.başd~ bunca gavgôla·r Nice bir dilde bunca sevdôlar Côn ı.i dildendür bu denlü emel Turur iken kafada peyki ecel· Seni layık mıdur

.

ki

ey dil ü can A!daya bu muzahrafôt-ı cihôn (34)

. .

Şför bu ruh hföi. içinde gözyaşı dö-kerken olduğu ·yerde uyuyup·.

kahr

.

·

.

v

.

e

r

üyası

n

d

g

1:

h

r

pır

o

n

a

.

ba

z

ı

na·s!hatrer,de bul-unu.r:

Düşde dördüm ki nlıgehcn bir pir

Ruh~, pür"lnurı hemçO mihr-i münir

Gelüben yanuma terahhum idüp Bana lütf ~yleyüp tekellüm.1idüp · . Didi ey rahmet-i Hak'a muhtôc·

- Hôb-i' gafletden .uyanup gözün. aç

Bulayın di:r tsen nec_{. .} .ôh u _. felôh

_.

Ohgör alem ,içre ehl-i salôh Môni' olmaz kişıye mansıb u cah

Olıcak côn u dilde havf-ı İlôh Zarar nmez kaza ıile tedris

-Olmasa kalbQn içre ger telbis

. ._-;: ..

. , Mansıb u côhdan· kişiye ne bôk.

· O'isa kalbi an.un r.ıiyôdan pôk

·Şi'r virseydi şô'ire.~er şeyn · Men' .. iderdi anı·şeh-.i sakaleyn

Hicv ,kıld'ukca ıkôtiri Hassan Ahmed olurdı Jıurrem ü ha_ndôn

. .

(3·4) A.ıg.~., v. 9a - 9b.

-

107

-. /

Bô-husfısô ki ola hamd-i Huda Vahud evsôf-ı senrer-i bülegô 'Ulemc;i ile kıl müsôhabeti · Sülehô ile it münasebeti

Ehl-i 'ilmün· salah zinetidür Bô'is-i devlet ü sa'ôdetiaür

. .

Eyle dô'im· .tilôvet-'i Kur'ôn .

Kıl hadis~i Rasi)l'i. v·ird-i zebôn Her k.i:mün kim iŞ:i tilôvetdür · . Dü-oihônda karini 'ızzetdür

Ki,m ki kılsa -hadisi vird-i zebôn Q'Jur anun _.... m:akômı b_ôg-ı cinôn ..

Ne sa:adet durur kişi :her gôh :

Diye:(*) · .

_.JJ

_I

J

_

_l;

_.,JJ

_I

J,-....; J

_l.i

'Aşık isen nasihatum guş it

Uşbu sevdôları ferômuş ·it (35)

..

Merdümi, uykudan uyandıkta:n · sonr:a mez·kOr ·pirin nasihati doğ

rultu-·

s

u

ındıo

Kur

'

ô

n-

ı

Kerı

m

ve hadis-i

şerıf

l

e

rl

e

m

eşğ

OI

.

olma.ya

ba

ş

ladı

ğ

ını

ve

bu

me

şğa

l

e

.

cercev

e

s

·

i

nc:İ

e k

ır

k

Ayet ve

k

ır

k

Hadis seoerek

i

·

k

1

i

şer

beyit,le tercüme ettiğ:ini şu beylUerle ifôde diyor :

Hôbdan' subh-dem cün uyandum

Nar~,

şevk ile. tutuşup yandum Pend-i piri tutup hemôn ey dil

,.Oldum onun sözi il~ 'ômil Gôh kelôm-ı belig-i Kur'on'ı

Gôh ·hadis-i resOl-i Yezdan'ı

can u dilden tilavet eyler.idüm Gice gOnctüz kırô'at eyleridüin

Gördi bu Merdümi-i ôvôre ·

Bu kalilü'l-bida'a.

bi-care

(:!') Allah buy~rdu, P~y,gıambei· bu,yurdu. •(3•5) A.~.e., v. ioa - lQb,

-

--

.

108

-

-

·

Nazm-ı Kur'ôn'ı şerhe tôkat yok Ma'n~sını beyöna kudret yok Ben kimem kim ana ·virem ma'nô Ya di-yem )<im budur ana·tehvô Andan

A.

yet~i · erba'in

çıkarup

Bahrdan kırk dür,.·i semin çıkarup

Evvel A.yôtı eyleyüp tertib Zer-i sıdk ile eyledüm t_ezhib Yazdum altında für nice kıt'a

İkıişerbeytlü birer kıt'a

Rişte-i nazma. ~azm idüp anı Andan itdüm l<ılôde-i canı

_Vazdum. Ayetleri teberırük içün

· Didügüm ·sözlere temessük içün Ki görenler anı ·nasihat al·a Nazar idenler ana !·ibret ala

Anı itmôm ,idüp bi-ha.mdi'llôh · .

· Geidi ol demde hôtıra nö-gôh

· Ki yazdum bir nice .Hadis-.i şerif . Terceme idüp anı hub. u latif

K.i

buyurmış durur ,R,ctsül-i ,İlôh

Pişvô-yı rusüi habib-i İlôh

.

..

~

·

~.J

-

j,.

.

1

~

~ -.1.>.~ J , ~ ,

~~

2

J4

.

; ~ , ' -~\

ı.,..j

--

~

JJ\

· "Ümmetüm üzre dini emrinde . .

Kim ki .hıfz itse kır,k hadis eger .~uıamddan olup kıyômetde .

Fuku.hô ·zümresiyle haşr ·olalar." Bu hadisi dilo· çü. guş itdüm

can

.u dilı.den hurüş u cüş itdum

Kırk ehôdis

_.

~i Mus~afô buldum·

.

Kef.imat-ı ferah-feza buldum İkişer beyt ile virüp. ma'nô·

.Kıldum. anı bu vech il.e ,imlô (36)

(~6) A.-g.e., v. lQb - 11 b •.

-Bu

i·kNbôsl·ardan do

anı.aşılacağı

·

üzere

"Tuhfetü'I-İsldm'

-

'ın ya

-

zı

·

lış

s

,

e:.

bebi ik1idir. Bunlardan bh1_inoi·$i

şôirin

_{.ôhirette kendisine}

y,aıraır sağlayac~ık

bir e·sere _. ,sôhi,p olma-_. c:irzüsudur. İkincisi-_. i·se Hz. Peygumber'_. ,in "Kim ümme-_..

Um ioin djn işler.ine dö·ir _kırk hadis ezberlerse, Allôh onu fakihler ve füim-·ıer topluluğu içinde dir-iJtir." ·şeklıinde·k•i müjdes+ne ·:nO'il olabilme ümiditj:i1

r.

·

d) Yazılış . V~ri ve Tarıihl

"Tuhfetü'I-İstôm" Üsküp'te y,azı-lmıştır. ·Gerçi ·bu ·konuda oçı'k

b

:

ir

ifô-de yoktur. _. Ancak, Merdümi'nin 971/15_. '63'te _. Üsküp

k·cıdısı

_. 'iken.·

füdüğü

_.

:

ve

. eserin de ·aşağıda belirtileceğ1_{i üzere · aynı yıl ka}1lerne ,a:lındığı bi,HndiğJne .· .-göre

"Tuhfetü'I-İslam"ın

Üsküp'te

yazılmış

olduğunu

söylemek

ya,nlış

·

ol-masa gerek. · ·

. Merdümi Abdü-~sel6m Çeleb·i,--eserini· 971/1563'te

y-azmıştır.

Şfür

bu-nu kırk ôyet ve- kırk hc:idıs tercüme·ıeriınıjn sonunda bi1rer taırih .kıtasıyla·

-ay-n

ayn b·el·irtme.ktedir :· ·

Çünk•i bu ô·yet'leri tahrir idüp · ...

E-yledQm lütf -ı İlôh,.a i'tisôm · '. . Göricek anun tamam .oldugını

Didi hötif oldı çihl ayet tamam.'_

- ·

·-(37-)

rl.:

~

1

.

J1"~

ı..s

.JJ

ı

u:LA

...s

~

j

91111ss3

~ıyazat çeküben bi-'avn-i ilahi

Tamam eyledüm ben CÜ bu. erba'ini

N!ola ana tôrih olursa· oihônda

RasOl-4 İlaf'.i'un hadis-i _güzini.

(38)

971/1563

e) Kime Sunulduğu

. .

Merdümi, eseriıni devr·in padişahr Kônünı Sulıton S~;leymôn'a· -o-rma-. ğan ·etmişti-r. Şför bunu se~eb-·i te,ıi,f_ bölümünde şöy1e anlotır:

.

Tuhfe virdüm anı haki·rcıne

. Hozret-.i Pôdişôh-~ devrôna

Serve_r-i din penôh-ı şôhön-şôh

Pôdişôh-ı cihan Süleyman ·şah

(:37) AJg.e., v. --211 b. (3i8) A.,g.e., V. 27b.

-ins ü

cindür 'abid-i ihsanı 'Alemün ol durur -Süleymôn'ı Umaram k,im o ·ma'delet kanı Krla makbQI lütf idüp ·anı Varıcak_-ol şehün huzQnna

_Lütf idü·p bakmay.a kusurına

Yüz-ime u-rup ,itmeye tahkir Kim olur tuhfetü'.1-hakir hakir

Sen Sül.eyman-ı dehr ben muram

· Uşbu ma'nôya hayli mesrCıraı:n, (39) ·

Merdümı,

.

eserinin ~onunda

l'Tuhf~tü'I-İslaf1'"1

Kônu,ni'ye

armağaıri

'et- . tiğ-ih1_{i bir kıta He tekr.ar vurgul}1_aır:

. . ,

-Tuhfe virdi bu :nazm-ı dür~bôrı

MERDÜMi

hıdmete hakirône MOrdur kim ~etÜrdi -rıicl-i cerad Der-geh-i Hazret,;i Süleymôn'a. (40)

.

f)

İstinscıh

Yeri ·ve _Tarihi

"Tuhfetü'l-lsı-ôm"

.

982/1574'te

M·a·ra·ş

'

ın doğusunda•

yer ·a·lön Hombur kaıl·es+nde istinsah ·edilmiştir. Müstensih helH değ:ifdi'r". Bu ·konuya dô.ir e.

se-rin sonundaki kayıt .şöyledir:

"J"ahrire~

fi-şeh_r-:i 2ii'l-ka'cie 982 fi-belde-i: Mar'aş-ı şems ~e fi-Qurc~ı ,Honbur." (41) .

. g) Nüshaları

"Tuhfetü'I

-

İsfcım"

-

,

b~ günkü bi1l-gHerirn1ize·· göre tek· •nüsha olup, MHl·et Ktp._ Manzum Es.erler Bl:m. No:· 808'.de k-ay.ıtlrdır. Ya:kın torihe kadar bu

eser

a,ra·ştırıcıJ.ann ·meohuılü

tdi.

"~ırk Hadis'', konusundo. bir ·kitop n·eşre-· den Prof. Dr. Abdülkodir Ko.rahal'! "Tuhfetü'l~İslôm" hokl<ındcl şunl·arı

söy-ler: "M·er.dümi'nin Tuhfetü'I-İsldm"ı. ısu eser hakkmda : ,bHgi·mıi.z . Al_i'n'in Künhü'ı, ... ahbqr'ınd.a 'i'•astladığımız bir ka-yıttan iıbôret olduğunda,n, ken·di1

N-ğ1imizden bir ·şey. k•atmadan, yalnız onurı bu . hususta'k;i cümlesi·n~ buraya

. a,lmakla• j:ktita .edece.ğ'İZ : . '• .

C-3·9) A.g.e.,

v

.

13a -,14a, ('40)' A.1g .. e., v. 2,sıı.

( 4'1) Aıg:e., v. 2·8°.

· ''Merdüml ~ilik ôyet ve kırk hadıs tertib idüp ikişer beyitle tercümesi~ n'i ya,zdı ve nôminı Tuhfetü'I-İslôm kodı." Bu kayıttan ri•sôlenin -manzum.

olduğu öınl-aşılıyorsa

_.

da vezni, hadi•slerin môhfyeti_. · tarnomHe mechuldur.

. . /

Sonra Tühfetü'l-lslôm'da kırk hadıs. ay-rı, kırk ôyet ayr"ı ol·ara-k mı-:pazme

ceki'lmişNr? Yoks-a, hadislerin medlQ!ünü takv:iye içıin, ôyeNer bu a-rodaı mı

tercüme

.

edHmiştir?

Bu da

açık

olar,a:k

anla_şılmıyor.

Ancak 40

ha;dıs

ve ..

40 ôye·H.n ayrı ,ayrı tercüme edHdi·kten. sonr-a her ikisinin· bir-leştiriHp

bir-ısi·mle od-liandınlrnış olmaısı ·ihtirnôli, bu

'itôde

tarzına göre, akl:a da,fra

yo,-kın göz.ül<mektedir (42). ·

,.

M.aal·esef, 1990'da yerl'i baskısı y,apı-lon bu . eserde anyı ifadeler

tek-rtıır _yer a·lmıştır (43). ·

l'Tuhfetü'I-İslôm'1 _{üzerine y,aptığrmız ar'.a,ştınnala,r esnôsında ·}

Topk9-pı Soravı Müz-esıi Ktp. Ba·ğdat · Köşkü Kitap;lığı 1T78 numaralı rrie·cmuaının

55b - 61a vara·klcı.n arasında "Tuh.fetü'I-İ-slôm"ın sadece 40 hadis

tercüme-sinin yer a,ldığı bir nüshaya ra-stlıadık. Eserin odı. "Hôzô: Risôle-f

T.uhfetü'I-isıam,,

se'klincte. ver,ildi1kte~ ·sonra«

' .

»

hadisi, naz.;.

men tercümesi, Merdümi'den önce kırk hadis tercüme· eden zevat (*) ve

· eserin adı zikredi,l1erek;

Tuhfe virdüm anı hakir-öne Padiş(ıh-ı cihôn Süleymôn'a

.. '

beyHnıi müteôkıip ,. hadıs . tercümelerine geçHir. Hisôlede . 37 · hadıs

tercüme-si ye_·r almaktadır. Hazı"rladığırnı~ metne göre 3, 5 v.e _7. hadısler

atlanmış-tır. E,ser; ·

"Ne kadar kim kocasa bir adem

iki

·nesne· orurmış andç(cüvan G'elmeyüp kendüye. kanô'ctt·hiç ·. 'Ömr ü mola haris o'lur her

dem:•

t

·

. .

· dörtlüğü 'iıle

sona

erme:ktedir.

_Ayrıca, A. Sırrı_ Levend,. bir maka+es·inde kırk hadıs tercümelerini sı-,

rqlar-ken

"Merdümı, Tuhfetü'I-İslôrn

(Hadis-i Erba'in. Çevirisi). J3endeki yaz-·

malar arasında _. ('mecmua içinde)." (44) _. dı.yorsıa da· bunu. görme-·imkônımız

\ .

olmadı. ·, · ·

(4~) Dr. Abdulkaqfr Kaı·,ahan: İ~lam - Tiiı'k Edebiyatında Kırk lladis rroplama,

Ter~üme ve Şerhleri, İıbraıhim Horoz Bası:me,vi, İst. · 19.54, s. 1'7'2. . . (f3) A.ıg.ıe:, 2. Baskı,

Di

·

yane

•

t

İşl. Bşk. Y•aıyınlan A.İık. 1'990, s . . 1'80.

·(*) · Bu k~sım, üzerinde oalıştığimız i:ıüshıanın 2!46· - 2691_• beyJtıe.riniin hemen .

he-.men aynıdır. . . .

(.44)

A .

.

sfrrı" Le.ven-el:_ "Dini Ed-ei:by,atımızın- Bıaşlıcıa Ürünleri", Türk Dili Arıaş­

tırm~l-an Yıllığı BEUıETEN, Ş-ayı: 3'71, Anıkara Ünv. ~asımevi H3'7·2, s. ~·3. · ·

-'

Sur-s.aiı

.

Mehmet f.ahir'i

,

fl

ba

,

hsettıtğ·i

bir

başka

·

·

··ruiıfetü'I-İslam"

nös-. ··

hası daıha

va:rdı/

k1i bu

_

gÜın

,:için _{mechülümüzdür.}

M

·

ehmet

Tahir- _daha

örİ-

·

ce de beMrti'ldiğ·i ü·ze.re eser'in adırn · "Tuhfetü's-Selôm~' oı,crak ka,ydeder ve

örnek olara,k-d~ şu b~yitleri alır: · ·

Besmel~ çünki ism-i a'zamdur .

Lô-cerem hırz-ı can-ı acıemdür

Besmele kim tılısm-ı sübhôndur

· Gerden-i küfre tig-ı berrandur.

Beşmefe oldı ayet-i-Kur'ôn

Gitm~sün dilden eyıe· v.ird-i zebôn Besmele olsa ibtidcH sühan

Hayr

olur tlhir ·intihô.;.i sühan

Beşmeleyle·olur söze bünyad·

Besm~ledür iden·

sözi

ôbôd~ (45)

. . .

\_

Üzerinde oa1lıştığımız nüshada-kilerle· . bu · beyıitl·er karşılaştırı1ldığındaı'

bazı taıkti•m - te,türler.in olduğu; ayrıca ·i1_{kinci beytin· de b'izde} olmddığı

gö-rülür. Bu .değ·işH<Hklerden, , M. Tahir'iın sözünü ettıiği. ·nüshoının fa,rklı. bir

nüsha olduğu ·anlaşıl,maktodır. ·

h) . Eser Üzerine Yapılan Tanıtmalar .

.

-

'~Tl:fhf~tü'I-İslôm"a'

dfür

'

kavno

;

klaırdo

bqzı tanıtma

:

Ja

,

r

vardır.

Önlorı

da bur.aya .alımayı uygun gördük. Bu konuda ·Aşı·k Cel·e:bi şöyle der: "Tuhfe-.

tü'

·

I-İslôm-nôı:n

bir _manzum risale tertib idüp

kırk

ôyet ve

kİrk

hadis~i

p4r

-hidôyet

.irôd İdüp ma'nôlann i_kişer. Tür.ki beytle terceme itmişlerdür. Hak-kô

ki

teferrüd itmişlerdür.

·· · · Môl-ı eytam zehr-i kôtildür

Vıiyüp

·

anı y~time kahrit~e

. E_şlç-i sô'il esas-ı

'ömri

yıkar·

Sak~n anı kapunda nehr·itme.'' (4~) ·

Tuhf~tü'I-İslôm ha:kkınd

,

a

Ali'.nin ifadeleri ·i·~e

şöyledıi

·r:

·

,,

·

İntihd-yı

'öm-ründe Üski.1p

kazasına

vôstl

oldı. Kırık

·

ôyet ve

kırk

hadis tertib. idüp

'

ikişer

· (145) Mehmet T-a:h!ii- : .a.g:e., c. 2, s. 4'13.

(46) Aşık Çelebi : a.g:e., v. 151b.

. .

b~ytle

tercemesin'I

yazdı.

Ve

nômını ''Tuhtetü'l-l

_

sllım''

kodi.

Bu ebyôt ol

eserindendür. Hakkô ki·

bu

husQsda ·teferrüd · itmlşdür· •

.

·

-

~

-

)L(J!

W

ı ~ ı

;

~

)l;

·r.*1

'·

L

Li

:

Ma.ı-ı eytôm zehr-i kc)~ildür

V

:

lyüp

anı yetime kahr itme

Eşk..ıi

sô'1I

esas.:ı

'ömtii

yıkar

Sakın anı kopu~o nehr itme.'~ (47)

. ·. -"Tuhfetü'l-·istôm"

rci

,

n

Kôtip Cel·ebi de· şunlo,rı söyler:

. . .· . .

"1

ır--.ı ı

.:,i

~

,

~

ı

..:...

ı.)

ı.::..

l. ,,)

ı

•

I.,...._.:

ı.:,. vİı:

v: "" j

.,.i

r:;ı.,...

v,1' ;:

r)l..

'J

ı

~

.

•• )U ı.wı 1;,1.- ..-.ı:: "JJ __..'!_111;,1,; ıL.; ...ı..;

-

,.

~ı

.. ,;

.

< ~ ~ ı , __ l!...-» . ı

J'1""" V' . , ~ ~ ıJ' . T \.T '"t"'. . ~ , • .:r.-.ı J

. .

.Maı.;_ı eyt6:m zehr~ı klı_tlklür

Y

·

iyüp

anı yetime kahr. itme

Eşk-.i sô'il esôs-ı 'ömri yıkar

Sakın anı kap~nda ·nehr

Ume.

(48)

"Tuhfetü,i-İslôm"a

dcUr

.

yo-pılan

bu

tanıtmalar

ve.·ö:z:~111:k·le ver.ilen

ör-neğ+n oym oluşu· koynaklonn · bu bilgiıleri b'i·r:bl·rlerlnden a,~toımış

oldukla-rı. ·intibamı verıiyor. · · , ..

· C. ŞAHSİYETİ

1.

Şôirtiği

.. . Divôrn eMmfzd.e olmodığı ·ici,n M·erdümi'n~n şq'i,r,Uği hok·kında geniş bll-g·i verme i-mkômmız yok~ur. Ançak, te.zk,ir~Jerde. onun şôirl:iğine dair. söy-tenen·ler, şH~le.ri:r:ıde:n verilen örnekler ve ,;Tuhfetü'I-İsfôm"dan hareket ederek kısa do olsa bir -değerlendirme yapmak i~t,iyoruz.

Tezkiıreciıleri,mii, Lôtifi ve Has-0n Celebi· dışında Merdümi'ni,n şôlrllği­

ıne Jemas etmemişl·erd:i,r.- Bu konuda Lötifi: "Hoş-tab', kôbil-ii şôn ctvôndur.

Lütf-ı şi'ri ve letatet-i şanı memdQh~ı ehl-i 'irfô'ndur." (49) der.· Ha'S:on

Çe-. lebi'.n·in ifôde·leri ise şöyledir: "Letôfet-i me'hlfı şikar ve ledfi-1 6b-ctar-ı fikret ü enzôrını n·isôr u isôr itmekle sehi-kaddôn-ı belôgat u fasôhatı der ..

, -'kenar iden nôzımôn-i letôfet-şl'drdandu·İ'.'' ·(50}. ·.

('47)

A:li :

a.:g:e., V. 211'6a.

(4'ij) Kattp Çelebi: Keşfii'z-zuıiun (Kilisli Rıfat v_e Şeraıfe~dln ~aılt,kay'a neşri)

• ' C. l, İ~t. l9.7ı1, s. 36·2 .. {~9) Latifi : a.g,e., s. 303. ·

· (50) Hasan Çelebi· : a~.e., c. 2, s. 891.

-

-.

.

. . . . .

Merdümı'nıin, ·kay·na1k•l,arda z+~recfi.len örın:ek .ş:iirleıri · şunlnr.dır:

.

.

Vog~ı ôlemde de11môn dilde der9ün var iken

'Aşkunun dôru'ş-şifôsııi~<ı g~nül bimôr.iken

Af-tcib-ı

'ôl~m-ôrô

t9g~amışdı

ey.

l?eri

Hcıne-i dil mihr-i ruhscırunla pür-envcır iken Hôb-ı gafletde,o uyanmamışdr çe.şm-i kci'inôt

Dcig-ı aşkunda gözüm nergis-sıfat

bidôr

iken

Dahı suret bulmamışdı deyr-i 'alem ey peri

Rişte-:i zülfün mi.yôn-ı 'ôşıka zü~nôr iken .

Urımarruşdı

dahi

ce~~ôd-ı

kaza MansOr'a el

Dôr-ı 'a;;kunda n,igôrô Merdümi ber-dôr iken (51)

-+-

·.

-ı-+--ı-+--ı-+­

Şehlı

y~

tô.k-ı

Kisrô'dan

nişandur

ol

iki

ebru

'Voh.ud. divôr-ı hüsnıe nerdübôndur ol iki ebru

Bana dest-i ıkaza ile atilmış

tirdür

gamzen ·

Celdlmiş dest-i kudretle ke.môndur ol iki ebru Şehô hıfz itmege gencine-i. hüsnü~ tılısm .ile Kurulmış iki-tig-ı côn-sitôndur ol iki ebru . Bi".i birıin~ baş ursa 'aceb mi küştigir-ôsa

Melôhat arsasında pehlev~ndur ol iki ebru

Nola ser-defter-i hObdn yazı'fsa Merd_ümi ol şeh

Ber_ô.t-ı hüsnüne anun nişôndur ol

rki

ebru (52) ..

+~--!+---!+-

.

--~+-

.

-.

Başa çıkmaz kôr-ı ôşık geçme·yince b~şdan

Geçmeyenler başdan ôşık mıdır çak başdan ·(53)

-+-· -·

! - + -

_

-ı-+--ı-+-.

'

-Destine almış o şeh zülf ..ıi perişônın tut<ır

Hüsn topın urmaga

guyô

ki çevgônın tutar

·(51) A.,g.e.,'C, 2, S.·8'91.

:(1.52)_ A.ıg.e., c .. 2, s. 8:9{ - 892 C:~eli.n son beyti Aşık Çeleıbi Tezkiresi'ndeiı

a1m-ırnıştır.) /

(1

5

1~ } A.ıg.,e;, c. 2·, s ..

89

12. ,

'

_, HOn-ı _{ç~müm mahv olur görsem gubdr-L} hattını

· ZQhmumun san· ol tabib isrôrla kanın tutar Merdümi'nün can-ı şirinindek•i zahmm görüp ·

. Ol peri d~ndôn ile l·a'l-i Bedehşôn'ırt .tutar. (54)

- + - -

·

/ -

+

·

-

.

.

- / -

+-

·

-.ı-.

+-

·

.

Arızuoda ber'ılerü~

od

üzr.e $On ariber yakar . .

Kôkülün gQya ki Hindu becçedür, micmer yakar

Germ olup· şem'-i ruhun şavelcına seki Merdümi

Her g!ce pervane-veş bezmünde

bfü

ü p~r yakar. (55)

-

:

+--

·

/ - + - -

·

ı-+--ı-.

+-

·

.

El.inde gonce_.i zanbak alup bir şem'-i kdfuri

Seni bdga o kor kim_ vci~_ arüs-ı goncenün sCırı. (56) ·

+-·

--ı+---ı+---ı+---Gördi ey kaşı kemôn gamz·ene her dem söz atar

. Tir-ger-J tirün anunçün yüz·ine egri bakar. {57)

+ +

.

-.:-/

+

·

+

·--ı

.

+

+

- - /

+

+

_

·

_Gel ey·gon.ce ele côm al çü 'Uile bustôn içre

Benefse icelüm zerrin kadehle gül-sitan içre. _~ (58)·

I . ' • .

+--· -ı+---ı+-·

·

---:

.

!+-

·

_

.

_

.

Yukandnki örnekler ve "Tuhfetü'I-İs.lôm" -~ncelendiğinde •görüleceği . üzere Merdüm, orCız veznıin'i başantı bir şekHde kullanma•ktadır. Zaman

z

,

cimaın

.

görülen imôl,eler, büyük divan

şfürlerjnde

d;e

gördüğümüz

kusur-'

lardır. Bir Ayet yahut Hadıs te-rcümesiın11· dört mı_srçı•a sığqırabi1lmeni,n güç-.

luğü di·kkate a:lınırsa şfürin arCızu kullunmaktaıki mahô-reti da-h9, ··iyi anla- .

şrlaca.ktı,r.

Mer:dürfü, kôtiye· ve redif konusunda da başnnFıdır. O,. şiirlerinde

da-ha çok tam ve zeng1_{in kôfiyeye yer} vermiştir _... Ayrıca, _{Merdümi'nin g·erek}

öıınek Şİ1İrlerinde ve gere·kse "Tuhfetü'I-İslôm"da sade ve· anıa:şılır bir d1i·l

-klillaındığı görülmektedir. · ·

('54) Aşık Çelebi : a.g,e., V. lfüb .

. (;5'5) A.ıg.e., V .. föıa . . (66) A.ıg:e., v. 151 b, · .C5'7) Latifi : -a . .g.e., s. 308. (5'8) A.ıg.e.,

s.

30'8. /

116

-2. Musikişinôslığı

Aşık Çeİ·eıbi ve Alı; Merdümı'nin mQsi·kışlnôslığından dn bahsetme,

k-. tedirler: "Sôza dem-sez idi. Nevôht itdügi tanbOrı Zühre işitse O<;fm odtt · yakardı. Felek raksa girüp mihr ü mehden ketlerin.biri birine kctkardı.". (59)

'!Ele tanbQr ·aldukda ne,uôhtından Zühre şôzın yire çalm_ag is~erdi. Na·

ga-môta koyuldukda Ebu Nasr-ı Farydbi ôlem-i rOhdniden ahsente sadôlarını

· m_ekerret· iderdi"(60) Diğer{ kaynaklarda bu konu ile HgHi başk·a bilgiye . ·

_rastla.yamadık.

3. . Fiziki Görünümü

Merdümi, fi-zikt _görünümü hakkı,hda bize bilg!i ulasan nadıır sô·irlerden bi·ridir. "Merdümi Celebi bir merteb~ hub idi ki merciüm

göziııd

1

en kıska­

nup

ve.

mahbu_bu"HculQblıgına imren-Ordi.'' (6~) "·Merdümi,_ zamônında · bir hüsn-dôr chıôn idi ki göz ınerdümi g.föi her. lahza manzur-.ı a'yôn idi.'' (62)

Daha önce MerdümT'nin güzel ah·lôk sahibi bir

zat

olduğu be1lirtHmişti.

··vukandffki bi+gil-erden ~onun sure.ten de güzel· olduğu a.~laşılma·ktadır ...

Şi,md'i · çalışmamızın konusunu teşkıl eden "Tuhfetü'I-İslam"ın metni-ni sunuyoruz ...

1..59') Aşık'Çelıeıhi : a .. g.e., v. rnın

.

.

(60)

Ali : ·

a.g.-e., V. _2,rna ..

(-61)' Aşık Çele!bi: .a· .. g.e., v.1-5ıa.

<6·2) ·

Au

:

a.g.e., v. 2-rna.

-ı_ .

·ı

\.

.

.

.

· TUHFETÜ'L - İSLAM (*)

Besmele çünkıi is~-i a'.zamdur

1 Ld-cerem hı~-ı côn-ı ôdemdür

Besmeleyle olur söze bünyôd

Besmeıedür ide_n söz·i ôbôd Besmele o'ısa ibtidô-i" sühan

Hayr ~lur ôhir intihô-i sühan

Besmele oldı ôyet-i Kur'ôn

Gitmesü:n dilden ·eyle vird-i zebôn ·

Besmeledür dilô ser-i Kur'ôn

5 Nice ser belki efser-i Kur'ôn

Söze anunl·a rbtidô idelüm

Rdh-ı Hakk' a refik :He g_,. idefüm

Lafzc;ıtu'llôh kim oldur lsm-i zôt · Oldı müstecmi~".i cemi'

-

.

i sıfôt

Bô-husi.is(i rahim ile rahmôn

· Eşref-i -vasf-ı izid ... i Yezdan

·Dü-cihôn icre.

kuflarına İlôh

.

Eyledügine ,rahmet iki gijvfüı

Fi

-

HAMDİ

'

LLAHİ

TEBAREKE

·

vE TA

1

Au\

2a Hamd ol Allôh'a kim

alim

oldur.

10 Mün'. im ü muhsin ü kerim o. ·ldur ·

·oıdur

icôd

iden bu .nüh-felegi Halk iden ins ü cin ile meleğ·i

Bu cihôn kim makar durur halka

Oldı kürısi yanında bir halk-o · ·

(*) Vezni :

+

+

-

·

-

/

+

-

+

-

/ +

+

-.

-

121

-! 1

<

Kürsi bunc·a ,.ulüvv ile ammeı

Arş yanında halkadur

guya

. Cümle eşy~ya

of

durur hôlık·.

· Cümle ahyôya ol du

_-

rur rôzık

. .·

. . .Ateş, Ü

ab

u hôk ile bôdi'

15 Ya'ni k'im usbu _• ç6r-ezdddı Y.i'rlü yirinde eyJe.yüp .tertib

Kildı cismini ôdemün terkib

Yed-ıi kudretle·

ol

hakim ü kadir

:' Tinet-·i Adem'i idüp tah,mir

·Terbiye.kıldı erba'in sabôh

N'oİa

Adem

bulursa fevz ü felQh

C

*

>

·

6.

~

·

~..,

ı ~

~

~

r

..ı1

ı.:.-

::.

·

b

ı:..;

.r->-,

.

-itdi ruhından ana n·efh-ı ruh·

· C~k ~rdur .Adem'e bu denlii fütuh

(**)

u>~;

~

-

~

·

~ . , ...;~

1

J

U

2b Ani tekrim idüp Hudô-yı vedüd

20 Kıldı cümle meleklere inescud

(**~) . ,., ~~".

r

.J

'i ,., ~ '

~)i.JJ

W;

.i

i,.

Kı'fdı arza halife anı

Huda

Didi şanında (****}

·.

•l..-

'11 ~

.

·

.

(*****)

(******)

Götürüp gerdenin:de ~ümle melek

İtdürürlerdi cina seyr-i felek

(*) Adem'in hıamurunu kendi elimle 'ktr'k sa·bafö yoğurdum. (Ha.dis-i Kutsn (**) Ben, onun y-ar:atılışını tamamladığım v-e orra rüh verdtğlm z.a.man, siz he.,.

men onun için secdeye kapanın. (Htcr suresi (1•5) Ay.et: 2·9-).

· (***) Onu -hıatır.la M, mele•klıeı~e·: "Adem'·e (ıhürmeıt· o~a11ak) s:ecde edin" demiş

-tik de · bütün mele1kler secde etmişlerdi.. (ıBakara süresi (2!) Ayet: 3·4). .

(****)

!İsimleri öğrett1.- · '

·(*.****)(Ey· Habibim), o

vakti

hatırla ki, Rabbin meleklere: "ae;n yer yüzünde

(:hükümlerimi y,eı·Jne g-etırerek) · bir h·ali:fe (ıbir insan) yara,tacağım" de

-. uüşti. (Ba·Imra süresıt_ (2) Ayet: 30). . . .

(*****ir~) Allah Hz. Adem aleyhisselama bütün isimleri öğretti. (Bakara süresi (2) . Ayet:

3

•

1>.

-·I..

25

· Seyr idüp 'ôlemi emirane Yüzi benzerdi mihr_. . -i rahsôna . , Başınun tôcı efser ... i devlet . Pusis-r cismi côme-, , . . .i kurbet

. . .

. Nür-ı pôk-i Rasul-i her dü-cihôn

· Ceı,bhesi üzre gü_n gibi· rıahşôn. Ehl-i cenn-etl~ içmede yemede tıazret-i f-lak ile mukôleı:nede Görıicek Adem'ün bu 'izzetini Hak ta'ôlô katında rif'atini can ü ditden hased idüp iblis Ana kasd itdi itmege telbis · Eyleyüp nice hile vü tezvir

·' Akibet eyledi bum tedbir

\.

3a Adem'e kıldı nush ile pendi 30 . Geçdi bl:f yüzçf en ana pô-bendi

. .

Nôsıham diyü itdi Hakk'a

lç:asem

İ'timôd itdi kizbine Adem.

Nehy-i (**) « ·

Lj;:

'J

»

dan itdi gafO'f · Mütehoyyır durur bu yirde 'ukul

(~**)

. .

. Dôma tutıldı göricek dana · Aidanup beıtd-i pend-i. şeytôna

Dône-i. lJulch çün yidi Adem . Hulleler gitdi arkasından o dein

(

****

)

f ..

1

1 1 . . . ~

_

,-,

~ ~ ~

4 ~

1

li

l

..i

W,;

.

<*)

Bir de: onlara: '~Muhakkak ki beri sfz.in iyHiğinizi iste;yenlerdenim" di:Ve

wemın ettı. (.Ar.ar süresi (7) Aye.ı:·20 . .

·(**) ·· (Şu ağa.ca) yakl,aıŞmaıyın. (Araf suresi. (7) Ay,et: ·2·2:).

(***) Ve biz demiştik _' kt: "Ey Aı;ıem, sen eşfnıe _. cennette sakin ol. _. Onun nimet

-. !erinden ikiniz de ·bol bol yey,in, f.a'k:at şu ağ·a:c:a yıakla:şm,aıyın. Yoksa. (ne-··

nsı.erine") · zuıineden1'erden. oıursunu~." <Ara:f süresi (7) Ayet:. 22).

(**:!:*) Ağıacın meyv,esini tattıkları zaman;_ ayı'P. yerleri kendilerine .açılıverdi.

<Ar,af süı;esi (7) Ayet: 2·2'). .

-Giyer iken tenine hulle-i ter ·

35 Oldı anun libası berg-.i şecer

Urınurken basına zerrin tôc

' \

Oldı bir berg-i .terreye -muhtôc

(

*

)

_-

_~fJıı

_·

_·

_{~ . l .. .} ~ 1- •I ·

, Jj u-t

~ u

.

.. ~ '

~anı ol izzet ü sq'ôdetler ·

Kani ol hurmet ü -ri'ôyetler

Cümleten gitdi hep hebô oldı

· ·Bir 'aceb derde mübtel.a oldı

G~ricek Adem o'ldumn 'uryôn

3b Didi ken(tüye eyleyüp efgôn ..

Kimseden bilmezem bu zilleti ben

40 Baıia kendümden oldı kendümden

Ayı·rup anı Ha.k'bu ·rif'atden

_Vire indürdi bôg-ı cennetden

(

**

>

:

l .. .:•~

~

~ I

J

ı;

,

Cünki 'bir ma'sı.yetl-e anı Kadir

Eyledi çak bu mertebe talıkir

Bu kadar ma'sıyetler ile '·aceb

N'ola mahşerde hôlümüz

ya

Rab

· Bôreke'llôh zehi bedi' "'İ kadiin

· -Adem'i kıldı a.hsen-.i

takvim

itdi A.dem'le

•aıemi teşrif

45 K.ıldı 'ilmiyle Adem'i ·teşrif

Adem'ün ı:übdesi durur 'ulema

Vôris-i_ enbiyô Ôlursa ~'ola

Bô-hususô ki ümmet".'i Aıhmet;f

· 'İlm ile buldı devlet-i sermG.d ·

Kim anun ümmetindeki -ulema

Gelmedi bir zamanda .aslô·

B.urılara Vi11ilen fasôhotlar.

Bu faziletle bu·belôgatlctr

· '(*) Onlar da hemen cennet ya.pralüıarınd,a:n üst üste koymaıld'a örtünmeye

b'aşlıadılar. (Araf süresi (7) · Ayet: 22);

(**) AH-ah şöyle buyurdu.: '.'Bhıbirinize (dünyada nesliniz) düşman olma·k

üze-re hepiniz or,a:dan (cennetten) ininiz. (Taha sür-esi (20) Ayet: 1'23). ...

-. . .

ôlma~ı gayr ümmete layık

50 Bunları kıldı _cümleden fôyık

Bunlarunçün didi Rasu'l-i Celil

4a _{Oldı çün enbiyd-yı İsrô'il}

' . ,_.

~

-

~

ı

·

-

·

·

-Lif

..

1

~ı.1

(*) , ~ ... Lr". / _(**)

.J.JIJ~

_~

J.

r,.;; )

c...r-''11

IJ

w •

0 .,

l-1

~j~

İdüp ·irseıl nazm-ı Kur'dn'ı

Mu'cize kıldı Ahmed'e anı )

Nazmı mu'ciz durur kelômı belig

Kime kıldı göre Huda teblig . Gönderen kim anı getüren kim

55 Kime gön.derdi gör Hudô-yı kerim Hône-i kalb~ şem' Kur'ôndur

.Şu'le ol şem'a nür.-ı imônduı:

Ol durur şem'-i cem'-i sü.f:>hôni Ol durur mihr-·i burc-ı Rabbôni

İdüp .inkôr bir nice . ·süf ehô .

, "Kelimeıt-ı beşer" didiler haşa·

Nice dik~atler_ itdiJ.er o zaman Dimek icün nazire-i. Kur'ôn DidHer seb'a~i mu'atlakalcır 60 Olmadı hiç biıi

:

ana

·benzer

Gördiler anı çünJ<i mu'oizdür.

Halk mi.sliri dımekde 'ôcizdür Bil'diler ki ol durur. kelôm-ı Ceiil

·Getürüpdür Muhammed'e Cihril Ol durur 'ôleme·beşir-ü nezir

4b _{Yok durur bu cihônda ancı nazir}

Bôreke'llôh zehi huceste kelôm

. ~yledi Hak _Rasüline: in'ôm

Şükr ldm

6

'

1

Kerim~i bi-zınnet

65 Eyl.edi Ahmed'e bizi ümmet.

(*) . _{ümmetimin alimleri İsrail oğuUarının neıbilert gibidir.}

(**) ıis.ımıer:i aziz olan. yüce Allah siridir ve dıir:iliği ebedidir.

B..an

·

a

yiter. bu devlet_n·i serm~d Mü'min. oldum ana ·eben 'an-ced

. Kerem-i Hakk'a bizde gôyet yok

Virdügi

ni'mete

nihayet yok .

Az bahane

irer

·

çok ihsana . . Akl irüşmez bu sırr-J Sübhö~'a

Cüz'i bir nesney_i bahône ider

Kullara lutf-ı bi-g·irône ider . ·

Ne

revôd:ur

ki şükrin ,itmeyevüz

70 Raz-ı zühd ü salôha gitmeyevüz .

Şevk ü zevk ile ola,lum her gôh ·

Zôkir-1 (*)

.

.

'

DER-NA'T .. f RiS.ALET-:PENAH RASÜL-İ

ii..AH

· Virür_ iki cihônda cisme hayat

Ruh-ı pôk-ı Muhcimmed'e sala,vat

· Ol durur -mefhar-ı beni Adem Ba'is-i ôferinis-i 'alem ,

(**)

t.aJ /

.

L:

I

seririnün

şôhı

.

-(~**)

cl.

l

1.;·ı

.

sipihrinün môhı

B.ülbü'i-i şôh-sar-ı bdg-ı belag

75

Şôh

-

~ôz

-

ı ıiiş

i

men-i

(

****

)

t~

l.

Dldi

şdnında

Hak

cınu.n

(*****)

~

"J

,-1

·. · Yaradıldı o riıôh icün eflôk

5.erver-i enbiyô-yı rasul-i Hudô

Fahr-ı ô'lem şefi'-·ı yevm-i cezô ·

-Eyledükd~ o şeh Hak'a mi'rôc

Geldüginde_{. .} · .Burak u huJle vü

tôc

·

( *) --AiHth't~ri. baŞ,l{la hiç,bir 'l'aınrı' yoktur.

(**) iBen Arap_Iar.ın en fasih konuşanıyım. (Hadis)

(

***)

Ben Ar:aplann en güreliyim. (Hadis)

(

_

****

)

Göz ne k-ayclı ne de aştı. (Necm suresi ('53) .Ayet: 1'7).

(*****)

.Sen olmasaydın felekleri. yaı,atmazdım. (Hadis.:..i Kutsi) .

.

-

126

~

..:.

Peyki idi önünce Cebra'il "

G_ôşi-ye-ddrı. idi Mikd'il

·Eyleyüp arzu-yı seyr-i cemôl

· 80 Eyler i~i meleklerlstikb.ôl

· Varıcak tarsa ol habib-i Celil . ,

Hem-dem olmadı a:na Cebrci'il

Sidretü'I-Müntehd'dq 'kçddı heinfüı

· Gitmedi andan ilerü; bir. ôn Didi ger bassam r,e-rü bir ayak Beni yakardı nôr-ı kurbet:-i Hak

Kodı Cibril'i anda gitdi Rasül .

. Vôsıl-ı hazret oldı şüphesiz ol Eyledi.onun ile Hak bi'z-zôt

·

85

. li3i-kem ü. key~ nice bin kelimôt Gö.ricek kôİnetinıı itdi hayô Anüniçün. nigOnd~J~

tuba

.

.

İrmeyicek lebiıne ôb-ı hayôt ·

Gözine görinür cihôn_ zufümôt

.

• r

Tig ~di' san· el'indeki ba·rmak 5b _{Hedef ~-i môhı_ eyledi iki şak}

. Kazdı BO·Cehl gerçi kim ana çôh ·.

Düşdi ol· çôha kendözi nô-gah

. Ulu n·i'met degül midür ey côn

90 · Söyledi ana berre-i biryan

Basmış-·idi bi:sôt-ı kur,ba kadem

Dahı dünyôya gelmedin Adem

Huccet-i Hak durur çüı:ı ôl yüzi mihr

Urdı Hak arkasına ani.m -mühr

Enbiya içre mustafô oldur Rasüi ·içinde müctebô oldur

· Diyücek "nefsi nefsi" cümle Rasül

•• 1

"Ummeti ümmeti" diyüp tura ol

~Cız-ı·mahşerde ol şefi'-ı ümenı

95 · _{Ehl-'i cürme şefô'at itdügi dem}

Bi:ıi yô Rabbi kılma.yup ·mahrum

Rahmet ü -sefkatünle , . kıl merhum

-.. - ;.. . ;.. . . A

· DER.-MEDH-1 ALU · ASHAB-1 RASUL

Dahı olsun dürud-ı ~i-pôydn.

A.ı u ashabına anun her

an

Btl-husuşô k,i Çôr-Yôr-ı Güzin

-K'oldılar Abmed'e zôhir u mu'in

..

Ser-i ashôb Hazret-i Sıddik

K;olm_ış idi RasCıl'e .yar-ı sadık 100 Oldı gitdükde'Ka'be'den ot yôr

(*)

_{W I}

_J· ~

_J

₁

_·

_{·• I ·}

_l!

) U-· ~ tJ"

611 _{Birisi dahi Hazret-i Fô,ruk}

Küfr ü islôma olaydı tarOk

Didi Ahmed ki gelmesen, ben ·eger

·sen olurdun cihöna· p~ygamber Anlarun biri dahi Zü'n~nureyn

'ilm ü hılin Ue l<ıİdı 'ôlemi zeyn

• . 1 • •

· İbn-i ·'Affôn ya'ni kim 'Osman · Kôtib-i vahy u cômi'-rl<ur'ôfl

Birıi Haydar kim ibn-i 'amm-ı Rqsul

· 105 · KıJdr anı RasO'I zevc-i BetOI

110

· Şir-i ·Hak'dur

o

s.erver-i merdôn . -~enge girse-anun durur meydfü~

~asan- ile Hüseyn .kim ey.

cari

Oldı _huld içre seyyid-i şübbôn

Ahmed'ün biri gözi nOrıdur

Biri~i göiılinün sürCırıdur ·

Şem'-i cem'-i sa'ôdet an'lardur

Mihr-i_.burc-ı siyôdet anlQrdur

Oldı her biri reh-nümô-yı sebil Oluban rôh-ı müstakime delil

Vôd kıldukca her·birıin dil ü côn

(**) .. .

~

.UI ~;

-

dir her.an

(*) Hani Mekke 'ka:f,il'lerı onu · Mekike'den çıkardılı::lıaTindıa. ikinin iklncisl

.(ıBeygıamberin aırkadaşı Hz. Ebu Bekir) He (Seıvr dağında) mıağaradıaydı­

lar. (Tıeıv'be süre&! (9) Ayet: 40).

· (**) · Allah ond:an razi olsun.

-Ey

münôcdt

klenlere

gaffeir

Ey günôh işleyenlere settar .

Kerem ü

lütf

idüp 'atô eyle . .Ahları b'ize -reh-nü~ô ey_le

DER

-

MEDH-i

.

PADiSAH-1

_'

.

_.

ALEM-PENAH

_.

·

TALE

BAKAH .

·

C

*

)

~lı.~Li-

-

~;I ~

_

t . l l ~ ~ j

·

I

.

~

· Şehr-yara gelün du'ô idelü~

115·. Rif'Qt u 'ızzine -sena ide):üm K'ol durur süru·r-ı zemin ü zaman

.

ıKu'Jıdur

n

i

c•

husrev ü. hôkcın

Şeh-1 mülık .. i 'Ac~m emir-i 'Arab Şôh".'ı vaıa~·cen~b u 'ôli-ne~eb saye.;i Kird-gôt

u

Zlll-i İlôh.

Pôdişôh-ı ci,~ôn Süleyman Şôh

.

.

Ma'den-i . cud u mahsen-i ihsô. .n

Menba'-ı ilm ü meoma'-1 '1irfôn . Fusahônun şeh-i. cihön-bônı 120 · Bülegô'haylinün Şüleymôri'ı

_Sıyt-ı 'adi ·ile pür durur ôfôk

Pödişôh-ı ciİıôn 'ale'l:itlcik

· Fuzdtô hayline ·rtıu'in oldur Ulema melce'i-hemin oldur

Hoş geçer eşiginde bôy u gedô'

. (**). ~ '

~~

l.

~

-

l

r-f.

Gören anun J.etôf.et-.i şanın işi~enler ·kemôl-i .ihsôr:ıın

125

(

***

r

.

.,ıı

1 -~ 1 devf,ete didiler

(****.) . ·

'1,J I

·

~ rif' ate didiler

. '

··"

/

(*) Alemin yıaraticrsı A.Uah'a hanıd ~e insanl~ğın öv-üncü P.eyg,aıriıiberl medih

-ten sonrB> .

..

(

**)'

.

ıAlla.h, dile:~ ve isıtıeğini kolıaıyJaştırsın.

(***)

Allaıh ebedi

ve

daıim..eiylesin!

<****)

All~h daim ve baiki eylesin!

, ..

Cud u ıihscınma ·nıhcıyet yok Kerem

ü

ni'metine. gôyet yok

,surc-ı rif'atde mihr ü môh otdur ·

Eb.en -an-ced şeh'ibni şôh oldur .

ROh-ı ecdadı şôd 9~a her gôh

(*) . 4'

li- ' ~.,.; •

.lJI );.:

Hdd u 'ad yok ·vufOr-ı n'i'metine

Başlayalunı du'ô-y• devletine

·

DER-MÜNACAT

-1

K~l'L-HACAT

va

ilôhi deı:n-i visôlün

icün

.

130 Pertev~i nO~-ı zü'l-celôlün Oiçün .

135

Kürsi vü arş-ı a'zamun ha~kı Ka'be vü rüf<n-i zemzemün

ha~kı-Ka'benün Merve vü Safô'sı içün

Anda varanlarun du'ôsı içün Adem'ün satvet ü satası içün. ·

C~hbesi nOnnun ziyôsı içüo

. ·sabr-ı Eyyüb u 'ö'mr-i Nuh içün

. An'lara virdügün fü.tüh içtin ~ihr-i mühri ıçun Sü~eym~n'un

'izzet

Ü

rif'ati j.çün onun

Çekilen süfre-i celil içün ·

Y.in.ilen ni'met-i-Halif içün

· 71> Dahı sol kebş ·içün ·ki kıldı Cefü

Lütf iduben fedô-yı_ lşmô'il

Hüz~-ı .Ya'kOb u ~üsn.ıi Yusuf içün

. lhuşsi çekdugi te.'essüf içün ... 'Aşk-ı paki içün Züley,h8'11un .

İffet ü ·ismeti içün ·anun

Yed-i beyzôsı hakl<ı .Milsô'nun 140 K'ana ihsanı oldı Mevl{J'nun ·

. . . lsô'nun cdn-feiô ,kelômı -icün

Mürde ihyô iden peyômı .içün

. . . . . . .

(*) AtlaJh onl!arın ka:birle1·1ni nurlandırsın ve susuz bıı.ıa:kmıasm.

. Nur-ı p6k':'I m~c61-i "A·iımed icün Hôtemü'l-enbiyö Muhammed içün ·

Ahmed'e virdüg·ün rıisô,et içün Ana mahsus dlan şefô;at ;içün Ahmed'ün ·sahbı içün ôli içün . ·

Anfarun 'ızzet ü -kemôli icün · · Ehl':'i ·derdün figôn u ôhı icün

. 145 '4şıkun ôh-ı ·subh-gôhı icün ·

Hazret.:i pôcİişôh-ı devranun

_Şeh·Selim oglı Hôn Süleymôn'un.

t>evlet·4 'ömrüni ziyôd'eyle · · Taht-ı 'ızzetde ber-murôd eyle·.

Zıll-ı H~k'dur cün~

ol

şeh-i d~vrôiı Hos geçer sayesinde pir ü cüvôn

• I ,

Sayesin üstümüzde dôyim kıl

' . '

Devlet-i '12:zet ile kôyım kı_l

150 Döndügünce bu çarh-ı ser-gerdan sa Kı!. c:hôn mülkine anı sultôn

Ta

ölünce beni ana kul it

· Bu-du'ömdldhi -~·akbul it

DER-BEY AN-1 SEBEB-i' TE'LiF VE BA'&Ssİ TASNiF

Yine bir dem

ki

mihr~i. ölem-tab Kı°l'mış .idi şebi yüzine. nikôb ·

Ceşme-i mihr hem-cü 9b-ı hayat itmiş idi makdmını. zulümat ~enzilin Yusuf'u·n :yaİıud devran

Mısr'.'ı dehr ·icre eyledi zindan.

lhvesi cevr idüp ya ol môha 155 Zehr ükahr Ue atdılar ctiha

Carh erzen sacup şeb-i mekkôr:

Kıldı mihrün kebQterini· şikôr · .· ·

Cevr-i devr-i felekle itdügüm ôh

Kıldı ya 'dlemün yüzini siyôh Şeyh-i ·nurani 'gjbi mihr meger

· Haivete gi,rüp erba'in çeker

- 131

.:-\

·

l3en

dahı halvetümde turmış idüm

İnkıİôb-ı zamanı görmis idüm ·

. . '

· İtmiş idi bu gerdiş~i gerdun

160

· Gam u derd ile gönlümi mahzOn Fikr iderdüm güzeşte ahvôJüm l<imse bilmezdi neydügin halüm Vôd idüp kara bahtum aglar idüm

8b _{Yüregüm nfü--ı gamla daglar idüm.}

Nazar itdüm-bu çarh-a gerdCına Gördüm olma·z hemişe bir gQne

'

,, 1 Olur ol bir nefesde gun-ô-gün

. Rengi_ anuncün oldı bükalemün Eyler ol hô'lık-ı sabôh u m·esô

165

'Alemi gôh sayf u·gah şita Gôh hamsin geh erba'in eyler

Halkı gôh şôd u geh hazin eyler Ki·misine .ider tecelli Zôt

l<iminün kalbini bürür zulOmôt Bi-r,iyôzat kimin ider merhum Kimisi erbtı~in çekün mahrum l<iminün gül-şenini°.külhan ider·

Kiminün -külhanını gül-şen ider Kimini ehl-i 'ızz ü côh eyler

170

Kiminün devletin tebôh eyler

: , Kimi ôb-ı hayôt.<:ı vasıl olur

· K•imi ·millnet_le zulmericre kcdur .

Kim}nün baş_ina urı:ır zer-tôc . '

. (

Bas açuk kimi bir pula muhtôc _{' .} Kimi bülbül gibi iıc(er efgôn

·K·imisi gül gibi olur handôn Gôh olur ademi kıl up mesrur

Tôb-ı ·mihnetle gôh ider mahrOr. :

9a _{G(lh olur bir} gedayı şôh eyler

175

Gôh o!uy şuhı hôk-i rôh eyler

Cünki gördüm bu carh-11bed-kirdôr

i

_

ki

g_ün bir kişiye olmaz yôr

Btldüni anı -ki bi.:vefôdur bu

. Yok-vefôsı anun fenôdur bu

Kendü kendüme çok 'itôb itdüm.

Dil-'I g-am-ginume hi.tôb Udüm

Didüm

ey

derd-mend

u

bi~çôre

Vôdi-i mihnet icre dvôre

Bilmiş rken cihqnun ahvalin

180 •itmiş il<en .rnüşôhede hô'fin_·

·Ne durnr çak bu denlü m~ylün ana,

'Akrbet fô.ni olmasını ancı · ·

·vogıken .dehr-i bi-bakô_da bakô

Kim durur k,i:m anun yüzine baka

Fônidür ôkıbet ten .. i hdki · · -~

Münkir ofanf arun yok ·idrôki

. Eiy dirigô bu fôni dünyôda

-Bir eser komadum ben üftdde E-seııi Qlm-ayan kiınesne dilô 185 · Şecer ... i bi-seme,r durur guyô

190

· Komayan bög-:ı dehr içinde eser

K~ndü gidüp yirinde yiller eser Sin dahı erıba'.ine ,irmiş durur .

Saç sakal .n~sfa dek agarmışdur

Nice şi'rün var ol da hüsniyyat

Kanı ya Tanrı'ya ·yarar kelimôt Nic·e bir vasf..;ı 'arız u hat-ı yôr

· 01-a her _dem dilünde leyl · ü nehôr Nice bir _. fikr-i kôkül-.i hubôn _.

. Ofısar gerdenünde

bar-,

girôn

S_eni fikr-i leb ü hat-ı c·anan

Gôh .ser-mest ider gehi hayran

Gôh. fikr .. i

kaza

vü geh tedris

Ola dô.yım dilünde yôr u enis

Nice bir fikr-i mcmsıb u gam-ı côh · An o vakti ki menzilün ola çôh ·

Nice bir başda bunca gavgôlar

Nice bi,r dilde bunca sevdôlar

.

-

13~

',

Cem u dildendür bu d~nlü e:mel

195

Turur iken kafada peyk-i ecel Seni lôyık mıdur _ki ey dil ü can Aldaya bl! muzahrafôt-.ı cihôn

Var iken send~

bu

kadar '.is.yôn

. Yine Hak'dan umar mısı:ıi gufrô·n Vay

e

·

g~r

cürmüne göre o ·Rahim

Eyler ise sana 'azôb-ı. elim ~u harareti~ can olup pür-tôb

. Aglamakdan gözümde kalmadı ôb Kalmadı çün· gönfüde tôkat u tôb

200

Gôlib oldı . o demde çesmime hôb I .

...

10a · l<ıldı côn 'azm-i ô'lem-i lôhO.t

Eyledi terk 'ôlem-i nôsut ·

Göz yumup dehr ... i _dundan ya'ni . B.çma .keşf oldı ôlem-i .mô'ni ·

Düşde gördüm ki nôgehôn bir pir

· Ruh-ı pür-nOrı ·hem~u mihr-i münir

. ·Alnı ruşen cemali

-nOrfü1i

: Eylemişdi ihôfa nur anı

205

· Eyledükce ferah-feza kelimôt . .

Leblerıinden akardı ôb+ hayat .

. .

-Hattı içre

ki

la'li pinhandur~

Zulümat icre _{• .} ·ce.sme-i candur _{I - ,}

Arkasında sefid côme. giyer

Başı üzre yeşil 'imôme giyer

Hızr ya'nı meh-i si.pihr-i,kemôl

-

OJ gice kıldı bana arz-ı cemôl Gefüben yanuma terahhum idüp

· Bana. lütf eyleyüp tef<ellüm idüp Didi ey rahmet-i Hak'a. muhtôc

210 Hôb-ı' gafletden uyanup gözün aç

Bu[oym. cİir. isen ıiecôh u ·telôh

Olıgör ôlem içre ehl-i salôh

· Môni' olmaz kişiye.mansıb u côh Olıcak côn .u dilde havf-ı İl'ah

'

..

Zarar itmez ,kazô ile· tedris

Olmasa kalbün içre .ger telbis

Man-sıb u côhdan kişiye ne bak

Olsa kalb'i onun riyôdan

pôk

Şi'r virseydi şô'ire g.er şeyn

215 Men' iderdi anı şeh.'."i sakaleyn

·Hicv kıldukca ·ktlfıiri Hassan

Ahmed

olurdı hurrem ü handôn

Bô-hususa ki ola ham<l-i Huda

Yahud evsôf-ı se-,ver-.i bülegô

·ruıemô .ile kı{ müsôhabeti

Sülehô ile ·it münôsebeti

. Ehl~i 'tlmün salôh zinetıidür

Bô'is-i devlet" ü sa'ôdetidür

· 220 E-yle dô'im tilôvet-i Kur'ôn .

Kıl hadis-i Rasul'i vıird--i zebôn

Her kimün ıkim -işi tilôvetdü·r

bü-cjhônda karini 'ızzetdür

Kim ld krısa hadisi v.ird-i zebôn

Olur onun makômı bôg-ı cinan

. Ne sa'ddet durur kişi her gôh

, ' Diye: __ (*

JJ

I

J

t;

·

.J.J

1

-

J;-;

J

li

. ·, Aşık işen nasihatum · gOş it Uşb_u· sevdaları ferômOş it

Habdcm subh-dem cü~ uyr,mdum

225 Nôr-i şevk He tutuşup y.andum

Pend-1 piri tutup hemôn ey dil .

Oldum anuri söz-i ile 'ômil

11a .' Gôh keİô·m-ı belig-i Kur'ôn'ı

Gôh _. hadis-f rasul-i _{. .} Vezdan'ı

can

·

·

u

dilden·tildvet evı.e~idüm ·

Glce gü1ndüz kirô'at _ey-leridüm ..

Ma'.nôsı fehmirıe, idüp im'ôn. ·.

Eyle_düm diJ<ikat ana nıice zaman

,(*) . Allah buyurdu, Peyıgıaınber

buy-urdu

.

-

1

3

5 -

.