KAMU YÖNETİMİ ANABİLİM DALI
TÜRKİYE’DE BELEDİYECİLİK, KARAMAN’DA
BELEDİYECİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE
MEVCUT ETKİNLİKLERİNİN ANALİZİ
Nihal AY
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Doç. Dr. M.Akif ÇUKURÇAYIR
Sayfa No
Bilimsel Etik Sayfası ... ……...v
Tez Kabul Formu ... ……. vi
Önsöz / Teşekkür ... …… vii Özet ... ……viii Summary ... ……. ıx Tablolar Listesi ... …….. x Giriş ... …….. 1 BİRİNCİ BÖLÜM-TÜRKİYE’DE BELEDİYECİLİK………3 1.1. Belediye Kavramı ... …….… 3 1.1.1. Tanım ... ………. 4
1.1.2.Merkezden Yönetim, Yerel Yönetim ve Belediyeler………..…….5
1.1.3.Belediyenin Organları……….……..9
1.1.3.1. Belediye Meclisi……….…….9
1.1.3.2. Belediye Encümeni ………...………11
1.1.3.3.Belediye Başkanı……….…………...…12
1.1.4.Belediyenin Sınıflandırılması……….……….14
1.1.5.Belediyenin Görev ve Sorumlulukları……….…………15
1.1.6.Belediyenin Yetkileri ve İmtiyazları………...…16
1.1.7.Belediyenin Gelir ve Giderleri………...……….19
1.2. Türkiye’de Belediyeciliğin Tarihi ... ………21
1.2.1. Osmanlı Döneminde Belediyecilik … ... .… …..22
1.2.1.1.Tanzimat Öncesinde Belediyecilik ………...22
1.2.1.1.1.Kadılar ve Görevleri………...23
1.2.1.1.2.Kadının Yardımcıları………...…...24
1.2.1.1.3.Tanzimat Öncesinde Belediye Gelirleri………...25
1.2.1.2.Tanzimat Döneminde Belediyecilik………...………26
1.2.1.2.1.İstanbul Şehremaneti………..……….27
1.2.1.2.2.Altıncı Daire-i Belediye………..29
1.2.1.2.3.Meşrutiyet Döneminde Belediyecilik……….31
1.2.1.2.3.1.I.Meşrutiyet………..31
1.2.2.1.Cumhuriyetin İlk Yılları (1923-1930)’nda Belediyecilik………….………..37
1.2.2.2.1930-1945 Döneminde Belediyecilik……….39
1.2.2.2.1.1930-1945 Yıllarında (Tek Partili Dönemde) Gelişmeler……..………39
1.2.2.2.2.1580 Sayılı Kanun………...40
1.2.2.3.1945-1960 Döneminde Belediyecilik……….44
1.2.2.4.1960-1980 Döneminde Belediyecilik……….47
1.2.2.4.1.Kalkınma Planlarında Belediyecilik………...50
1.2.2.4.1.1.Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967)………..50
1.2.2.4.1.2.İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972)………...51
1.2.2.4.1.3.Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977)………52
1.2.2.4.1.4.Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983)……….52
1.2.2.4.1.5.Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989)……….53
1.2.2.4.1.6.Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994)………..53
1.2.2.4.1.7.Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000)………54
1.2.2.4.1.8.Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)………..55
1.2.2.4.1.9.Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013)………..56
1.2.2.5.1980 Sonrası Belediyecilik……….57
1.2.2.6.Sosyal Belediyecilik……….………...…60
1.2.2.7.E-Belediyecilik Kavramı………62
1.2.2.8.Genel Olarak 5393 Sayılı Belediye Yasası……….64
1.2.2.9.5393 Sayılı Kanun’un Getirdiği Yeni Sistem……….………66
İKİNCİ BÖLÜM – KARAMAN’DA BELEDİYECİLİK ………...70
2.1. Karaman İlinin Genel Tanıtımı ………..70
2.1.1.Tarihçe………70 2.1.2.Coğrafi Konum………...72 2.1.3.İdari Yapı………73 2.1.4.Kültür………..75 2.1.5.Turizm………77 2.2. Karaman’da Belediyecilik………...78 2.2.1. Belediyeciliğin Gelişimi………78
2.2.2.Karaman Belediyesinin Bütçesi………..80
2.2.3.Karaman Belediyesinin Hizmetleri……….………81
2.2.3.3.Zabıta Hizmetleri………84
2.2.3.4.Hal Hizmetleri……….………86
2.2.3.5.Park ve Bahçe Hizmetleri………...………87
2.2.3.6.Otogar Hizmetleri………...89
2.2.3.7.Fen Hizmetleri………90
2.2.3.8.İtfaiye Hizmetleri………91
2.2.3.9.İmar ve Şehircilik Hizmetleri………..94
2.2.3.10.BESKO Hizmetleri……….…..95
2.2.3.10.1.İçme Suyu………..96
2.2.3.10.1.1.İçme Suyu İşinde Devam Etmekte Olan İşler………97
2.2.3.10.1.2.Halk Çeşmeleri………...97
2.2.3.10.2.Kanalizasyon Hizmetleri………..98
2.2.3.10.3.Yağmur Suyu………98
2.2.3.10.4.Atık Su Arıtma Tesisi………99
2.2.3.10.5.Abonelik İşlemleri……….99
2.2.3.10.6.Ulaşım Hizmetleri……….99
2.2.3.11.Eğitim, Kültür ve Sosyal Hizmetleri………...100
2.2.2.12.Evlendirme Hizmetleri………102
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM - KARAMAN BELEDİYESİ’NİN MEVCUT ETKİNLİKLERİNİN ANALİZİ………103
3.1. Araştırmanın Amacı, Metodu ve Sınırları……….103
3.1.1. Araştırmanın Önemi ve Amacı………103
3.1.2.Araştırmanın Hipotezleri………..…104
3.1.3.Araştırmanın Metodu, Örneklemi ve Kullanılan Teknikler……….104
3.1.4.Araştırmanın Sınırları……… 105
3.2. Karaman Belediyesinin Mevcut Etkinliklerinin Analizi Üzerine Yapılan Anket Çalışmasına İlişkin Veriler ve Bu Verilerin Değerlendirilmesi………...….105
3.2.1. Katılımcıların Sosyo-Ekonomik Durumları………105
3.2.2. Karaman Belediyesinde İkamet………...108
3.2.3. Karaman Belediyesinin Etkinliklerinden Halkın Memnuniyetinin Ölçülmesi…110 3.2.3.1.Konut, Arsa Üretimi ve İmar Faaliyetleri………....110
3.2.3.2. İşyeri ve İş Merkezi Oluşturma ve Geliştirme Hizmetleri………..110
3.2.3.5.Su Hizmetleri………...………112
3.2.3.6.Kanalizasyon Hizmetleri………...………...112
3.2.3.7.Eğitim ve Spora Destek Hizmetleri………..………112
3.2.3.8.Evlendirme Hizmetleri………...……...113
3.2.3.9.Sağlık Hizmetleri………...………..113
3.2.3.10. Çevre Temizliği ve Sağlığı ile İlgili Hizmetler……….…114
3.2.3.11. İtfaiye, Zabıta, Mezarlık Hizmetleri……….…114
3.2.3.12.Mezbaha ve Hal Hizmetleri ………..……115
3.2.3.13.Ulaştırma Hizmetleri……….………...115
3.2.3.14.Yolların-Kaldırımların Oluşturulması, Bakım ve Onarımı Hizmetleri.116 3.2.3.15.Yolların ve Sokakların Aydınlatılması………..……116
3.2.3.16.Kültür ve Sanat Hizmetleri………..……..117
3.2.3.17.Sosyal Yardım ve Dayanışma Hizmetleri……….………….……117
3.2.3.18.Park, Bahçe ve Yeşil Alan Oluşturma……….……….…..118
3.2.3.19.Hava Kirliliği ile Mücadele Hizmetleri……….…….……118
3.2.3.20.Görüntü ve Gürültü Kirliliği ile Mücadele Hizmetleri………..………119
3.2.3.21.Alış-veriş ve Pazar yerlerinin açılması ve denetimi hizmetleri….…….119
3.2.3.22.Otogar Hizmetleri………...120
3.2.3.23.Belediyenin Halkla İlişkileri……….……….120
3.2.3.24.Hizmetlerin Yerine Getirilmesinde Halkın Taleplerinin Dikkate Alınması……...………..121
3.2.3.25.Belediye Personelinin Tutum ve Davranışları…...121
3.2.3.26.Ticaret ve Sanayinin Gelişimi ile İlgili Faaliyetleri……….…….122
3.2.3.27.Turizm Faaliyetleri………...….……….122
3.2.3.28.Kentin Tanıtımı Faaliyetleri………..……….123
3.2.3.29.Sığınma Evleri Hizmetleri………...………...123
Sonuç………..124
Kaynakça………...130
Ekler ………..142
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
BİLİMSEL ETİK SAYFASI
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU
………. tarafından hazırlanan ……….. başlıklı bu çalışma ……../……../…….. tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda
oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
Ünvanı, Adı Soyadı Başkan İmza
Ünvanı, Adı Soyadı Üye İmza
Dünyada ve Türkiye’de devlet yönetimi içerisinde yer alan yerel yönetim kuruluşları ve özellikle de belediyeler, güncelliğini koruyan konuların başında gelmektedirler. Nitelik ve nicelik olarak sürekli bir artış gösteren kamu hizmetleri, merkezden yönetim ve yerel yönetim kuruluşları aracılığıyla yerine getirilmektedir. Halka daha yakın olmaları, demokratikleşmeyi hızlandırmaları, yerinde ve zamanında müdahaleleri gerçekleştirmeleri, hizmetlerde etkinlik ve verimliliği sağlamaları gibi konulardan dolayı yerel yönetimler her geçen gün daha da önem kazanmaktadırlar.
Yerel yönetim kuruluşları içinde önemli bir yere ve paya sahip olan belediyeler, Türk idari tarihi açısından eskilere dayanmamaktadırlar. Oysa gelişmiş batı ülkelerinde beledi hizmetler çok eskiye dayanmaktadır. O nedenle Türkiye’deki belediyeciliğin gelişimi, batıdan ithal edilen uygulamalar ile bugünlere gelmiştir. Hatta bugün itibariyle dikkate alınan ilkeler, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı çerçevesinde şekillendirilmektedir.
Belediye hizmetlerinin yerindeliği, etkinliği ve verimliliği gibi konularda, bu hizmetlerden yararlanan belde halkının görüş, talep ve önerileri dikkate alınmak zorundadır. Bu çalışmada lokal olarak Karaman Belediyesi tarafından yürütülen hizmetlerden, belde halkının memnuniyetleri araştırılmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmanın şekillenmesi ve yürütülmesinde, desteğini esirgemeyen değerli danışmanım Doç.Dr. M. Akif ÇUKURÇAYIR’a teşekkürü bir borç bilirim.
Özet
Devlet yönetimi, merkezi yönetim ve yerinden yönetim olarak ikiye ayrılır. Yalnızca merkezden yönetim ve yalnızca yerinden yönetim, dünyada tek başına uygulama olanağı bulamaz. Farklı ağırlıklarda birlikte uygulanmaktadırlar. Günümüzde küreselleşme ile birlikte, yerelleşme olgusu da önem kazanmaya başlamıştır. Merkezi yönetimin ekonomik ve sosyal işlevleri azalırken, yerel yönetimler bazında karşılanması beklenen ihtiyaç ve talepler artmaktadır.
Yerinden yönetim içinde belediyeler, il özel idareleri ve köyler bulunmaktadır. Belediyeler, yalnızca yerel halkın ihtiyaçlarını karşılamazlar. Ayrıca demokrasinin ve hizmet kalitesinin artmasında önemli bir paya sahiptirler. Bunun yanında yerel değerlerin öne çıkmasında katkıları vardır. Yerel halkın ihtiyaçlarının nitelik ve nicelik olarak artması, belediyenin hizmetlerini öne çıkarmaktadır.
Karaman 1989 yılında il olmuştur. Genç bir il geçmişinin olması, belediye hizmetlerinin tam olarak yerine getirilememesi sonucunu doğurmaktadır. Oysa yerel halkın sağlıklı, çağdaş, düzenli ve yaşam kalitesinin artmasıyla gelişen ihtiyaçlara cevap veren kurumlar, belediyelerdir. Bu çalışmada Karaman Belediyesi’nin hizmetleri ve yerel halkın bu hizmetlerden memnuniyetleri araştırılmıştır. Klasik belediye hizmetlerinin hemen hemen tümü Karaman Belediyesi tarafından kısmen veya tamamen gerçekleştirilmektedir. Yapılan alan çalışmasına göre katılımcıların azımsanmayacak bir bölümü, belediye hizmetlerinden memnun olmadıklarını ifade etmişlerdir.
Karaman Belediyesi’nin hizmetlerinden halkın memnuniyet dereceleri ile ilgili bu çalışma, yapılan ilk akademik çalışmadır. Bu özelliği ile de sadece alanda çalışanlara değil, idarecilere de yardımcı olacaktır.
Anahtar Kelimeler: Belediye, İl Özel İdaresi, Yerel Yönetimler, Yerelleşme, Küreselleşme, Karaman Belediyesi, Belediye Yönetimi.
The Municipality In Turkey, The Historical Development Of Karaman Municipality And The Analyses Of Available Activities
Governmental management is divided into two: central management and local management. Central management alone or only local administration can not be applied to whole world. They are activated together in varying strengths. Nowadays with the globalization the concept of localization started to gain much importance, too. While the economic and social functions of central management is decreasing, needs and demands that are expecting to be supplied in the local management field are increasing.
There are municipality , Special Provincial Administration and village in the local management. Municipalities do not only supply the needs of community, they have also an important role in increasing the quality of democracy and service. In addition , they contribute to the values of locality to become prominent. The increasement of the local communities’ needs which are qualitative and quantitative, put fore the services of municipality.
Karaman became a Province in 1989.Because of having a young provincial past, Its municipality services could not do its duties exactly.However, the only institution that can support the local people with a healthy, quality and settled life is the municipality. In this work, It is investigated the services of Karaman municipality and the satisfaction of Its community about these services. Approximately all of the Regular Municipality Services are became partially or completely true by Karaman Municipality. According to the field research, a considerable amount of participants said that they aren’t content with the service of Municipality.
This is the first academic study about the degree of the people satisfaction with the Karaman Municipality Services. And with this feature, It will not help only to the worker ın thıs field but also to the administrator.
Keywords: Municipality, Special Provincial Administration, Local Government, Localization, Globalization, Karaman Municipality, Municipality Government.
Sayfa No
Tablo 1.1: Türkiye’de Belediye Sistemi………..15
Tablo 2.1: İlçelere Göre Belediye ve Köylerin Dağılımı………74
Tablo 2.2: Karaman İl ve İlçe Nüfusu...………..74
Tablo 2.3: Karaman İlçe Yüzölçümleri………...75
Tablo 2.4: Karaman’ın Kültür Varlıkları……….76
Tablo 2.5: Karaman’a Gelen Turist Sayısı………..78
Tablo 2.6: Karaman’da Görev Yapmış Belediye Başkanları………..79
Tablo 2.7: Karaman Belediyesi Bütçesi (TL)………..80
Tablo 2.8: Bütçe Giderlerinin 2008 Yılı İtibariyle Sınıflandırılması (TL)………..80
Tablo 3.1: Yaş………106
Tablo 3.2: Cinsiyet………106
Tablo 3.3: Eğitim Durumu……….………107
Tablo 3.4.Meslek Grubu………107
Tablo 3.5:Oturulan Mahalle………..108
Tablo 3.6: Konut, Arsa Üretimi ve İmar Faaliyetleri………110
Tablo 3.7: İşyeri ve İş Merkezi Oluşturma ve Geliştirme Hizmetleri………...110
Tablo 3.8: Tarihi ve Kültürel Dokunun Bakımı ve Korunması……….111
Tablo 3.9: Otopark Hizmetleri………...111
Tablo 3.10: Su Hizmetleri……….112
Tablo 3.11: Kanalizasyon Hizmetleri………112
Tablo 3.12: Eğitim ve Spora Destek Hizmetleri………112
Tablo 3.13: Evlendirme Hizmetleri………...113
Tablo 3.14: Sağlık Hizmetleri………...113
Tablo 3.15: Çevre Temizliği ve Sağlığı ile İlgili Hizmetler………..114
Tablo 3.16: İtfaiye, Zabıta, Mezarlık Hizmetleri……….……..114
Tablo 3.17: Mezbaha ve Hal Hizmetleri………...115
Tablo 3.18: Ulaştırma Hizmetleri………..115
Tablo 3.19: Yolların-Kaldırımların Oluşturulması, Bakım ve Onarımı Hizmetleri…..116
Tablo 3.20: Yolların ve Sokakların Aydınlatılması………...116
Tablo 3.21: Kültür ve Sanat Hizmetleri……….117
Tablo 3.22: Sosyal Yardım ve Dayanışma Hizmetleri………..117
Tablo 3.25: Görüntü ve Gürültü Kirliliği ile Mücadele Hizmetleri………..119
Tablo 3.26: Alışveriş ve Pazar Yerlerinin Açılması ve Denetimi Hizmetleri………...119
Tablo 3.27: Otogar Hizmetleri………...120
Tablo 3.28: Belediyenin Halkla İlişkileri………..120
Tablo 3.29: Hizmetlerin Yerine Getirilmesinde Halkın Taleplerinin Dikkate Alınması……….…………121
Tablo 3.30: Belediye Personelinin Tutum ve Davranışları………...121
Tablo 3.31: Ticaret ve Sanayinin Gelişimi ile İlgili Faaliyetleri………...122
Tablo 3.32: Turizm Faaliyetleri……….122
Tablo 3.33: Kentin Tanıtımı Faaliyetleri………...123
GiriĢ
Ġnsanların bireysel ve toplumsal ihtiyaçları vardır. Bireysel ihtiyaçlar içine yeme, içme, barınma, ısınma gibi gündelik yaĢamını idame ettirecek olanlar girer. Bireysel ihtiyaçlar, piyasa mekanizması içinde arz ve talebin belirlediği fiyat çerçevesinde istenilen miktarda alınır ve ihtiyaçlar görülür.
Toplumsal ihtiyaçlar, insanların sosyal bir varlık olma gereği olarak, toplu halde yaĢamalarından kaynaklanır. Birlikte yaĢam alanı içinde yerine getirilmesi gereken savunma, yol, su, elektrik, adalet gibi ihtiyaçlar, piyasada belli bir fiyat karĢılığı alınabilen mal ve hizmetler grubu içinde yer almazlar. Çünkü bu ihtiyaçlar, karını maksimize etmek isteyen özel sektör tarafından yerine getirilmezler. Bu hizmetler, yegâne varlık nedeni olarak devlet örgütlenmesinin bir gereğidir. Devletin ilk kuruluĢ serüveni, insanların birlikte yaĢamalarından kaynaklanan bir takım hizmetlerin, birileri tarafından yerine getirilmesi olarak baĢlamaktadır. Nitekim baĢlangıçta toplumsal hizmetlerin yerine getirilmesi için insanlar, belli kiĢilere ve belli bir (ayni veya nakdi) karĢılığı olarak yapılmasına izin verdikleri hizmetler, aslında devlet olgusunun da temellerini oluĢturmaktadır.
Tek tek kiĢisel talep ve isteklere bakılmaksızın, toplum için genel fayda ve ihtiyaç olduğu, yetkili siyasi organlarca kararlaĢtırılan hizmetler kamu hizmeti olarak adlandırılır. (Erginay, 1998: 11). Devletin sunmuĢ olduğu kamu hizmetlerini tek baĢına merkezi idarenin yerinde ve zamanında yerine getirmesi beklenemez ve mümkün de değildir. O nedenle merkezden yönetimin yanında yerinden yönetim kuruluĢlarının kurulması bir zorunluluk olarak doğmuĢtur.
Bu çalıĢmada bazı kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için kurulmuĢ bulunan belediyelerin kavram olarak tanımı ve genel nitelikleri anlatılmıĢtır. Türkiye‟de belediyeciliğin dönemler itibariyle, tarihsel süreçteki geliĢimi irdelenmiĢtir.
Türkiye‟de kamu kesimi Anayasa‟nın 5. Maddesinde yazılı devletin amaç ve görevlerini yerine getirmesi çerçevesinde, temel hak ve özgürlükleri korumak, sosyal ve ekonomik ödevleri yerine getirebilmek amacıyla merkezden ve yerinden yönetim esaslarına uygun biçimde örgütlenmiĢtir. Devlet geleneksel, ekonomik ve sosyal
görevlerini çeĢitli kamu kurum ve kuruluĢlarıyla yerine getirmektedir (Ataç ve diğerleri, 2003: 103)
Her devlette olması gereken yasama, yürütme ve yargıya iliĢkin kamu gücünü temsil eden tüm yetkiler merkezi bir otoritede toplanır. Bu durumda ister yerel ve ister ülke düzeyinde olsun tüm kamu hizmetleri devletin tüzel kiĢiliğinde toplanır ve merkez hiyerarĢisine dâhil örgütlerce gerçekleĢtirilir (Nadaroğlu 2001: 20). Her ülkede mevcut olan yerel yönetim kuruluĢları, ülkenin benimsediği idari örgütlenme biçimine göre değiĢik önem ve özellik arz eder (Pehlivan, 2004: 205, Acar, 1988: 83).
Yerel yönetimler, var olan bir ulusal alt bölgeyi belirli ölçüde kontrol eden ve bu bölgede yaĢayan insanları temsil eden kiĢiler tarafından yönetilen politik oluĢumlardır (Sharpe, 1970: 157, Yıldırım, 1993: 35). Merkezden yönetim katı biçimde uygulandığında bütün kararların merkezdeki üst yöneticiler tarafından alınması ve yerel kademedeki memurların her Ģeyi merkeze danıĢarak yürütmeleri gerekir. Ancak bu katı merkeziyetçilik iĢleri geciktirme ve hizmet maliyetlerini artırma gibi önemli sakıncaları doğurur. (Tortop, 1994: 6)
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
TÜRKĠYE‟DE BELEDĠYECĠLĠK 1.1. BELEDĠYE KAVRAMI
Toplumsal yaĢamın, en geliĢmiĢ örgütü devlet olmakla birlikte, her medeni toplumda genel nitelikli ihtiyaç ve çıkarlar yanında, yerleĢme birimlerinin ihtiyaç ve çıkarlarını karĢılamaya yönelik kamu hizmetlerinin bir bölümünü gerçekleĢtirecek ayrı bir örgütlenmeye yer verilmektedir. Tarihsel geliĢim süreci içinde, bazen devlet ile birlikte bazen de devletten önce oluĢup, devletin yanında veya onun bir parçası niteliğinde; bir bölüm hizmetleri gerçekleĢtirmeyi amaçlamıĢ yerel yönetim kuruluĢları, bireylerin komĢuluk iliĢkilerinden doğan yerel nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamaktadırlar (ĠçiĢleri Bakanlığı, 1973: 14;).
Kentler tarih boyunca yeniliğin, kültürün, düĢüncenin, teknoloji ve bilginin üretildiği yaĢam alanları olmuĢtur (Çukurçayır, 2003a: 121). Toplumun; içinde yaĢamını sürdürdüğü, büyük ölçüde etkilediği ve etkilendiği teknik, sosyal ve ekonomik yapı, yerel yönetim kuruluĢlarının hizmet alanlarının büyümesine neden olmuĢlardır. ġehirlere olan nüfus akımı, beraberinde pek çok sorunu da getirmiĢ, Ģehir ve çevre planlamasını zorunlu kılmıĢtır. AĢama aĢama tüm yerel yönetim birimlerini ilgilendiren bu fonksiyon; mevcut ve gelecekteki durumun ve geliĢmelerin belirlenmesi ve uygulanmasında önem taĢımaktadır. Park, bahçe, meydan, yol, köprü vb. gibi düzenlemeler yerel yönetim kuruluĢların ilk akla gelen hizmetleridir. Ekonomik ve toplumsal yaĢamda geliĢen olaylar, ulaĢım ile ilgili trafik düzenlemesi, yolların bakım ve onarımı, ulaĢıma açık tutulması, Ģehir içi ulaĢım hizmetleri, bölgesel eğitim faaliyetleri, yaĢlı ve kimsesizlere yardım, sosyal faaliyetler, yerleĢim ve konut ile ilgili sorunlara çözüm sağlanması, yerel asayiĢin korunması, temizlik, su ve benzeri ihtiyaçlar, yerel yönetim kuruluĢlarının hizmet alanlarının büyümesine neden olmuĢtur (Local Goverment in Britain, 1977: 20-21).
Belediye sayılarındaki hızlı artıĢ, ilk bakıĢta hızlı bir kentleĢme süreci yaĢandığı kanısını uyandırmaktadır. Oysa siyasi iktidarların giriĢimi belediye sayısının hızla artmasının önemli nedenlerinden biridir. Birçok yerde yerel halk belediyeleĢme ile kendi bölgelerine daha iyi hizmet geleceğine inandığından, nüfus, ölçek, coğrafi durum ve ekonomik Ģartları göz önünde bulundurmadan,
belediyeleĢme yönünde giriĢimlerde bulunmaktadırlar. Belediyeler için optimum hizmet alanı tesis edilmediğinden, köy statüsünde olması gereken birçok yerde belediye yönetimi kurulmuĢtur. Bu durum, özellikle küçük belediyeler göz önüne alındığında ciddi bir ölçek sorunu ortaya çıkmıĢtır (Ulusoy ve Akdemir, 2005: 208).
1.1.1.Tanım
Belediye, belde sakinlerinin mahalli müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluĢturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kiĢiliğidir (5393 Sayılı Belediye Kanunu, Madde 3). Belediyeler, insanların doğumundan ölümüne kadar geçen sürecin her aĢamasında yer alan halkla iç içe kurumlardır (Gündoğdu, 2005: 11).
Yönetim kavramı, hem kamu ve hem de özel sektör için kullanılır (Görmez, 1997: 45). Yerel yönetimlerin kuruluĢ gereksinimleri hukuki, ekonomik ve sosyal nedenlere dayanır (Günday, 1997: 44; Yalçındağ, 1995: 10). Yerel yönetimler, yerel hizmetlerin yerine getirilmesinde son derece etkindirler. Sahip oldukları teĢebbüs gücü sayesinde, yeni hizmet yöntemleri geliĢtirebilir ve yöresel kalkınmaya katkıda bulunabilirler (Kabaalioğlu, 1983: 45).
Belediyeler, yerel yönetim birimleri arasında ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel bakımdan dünyada olduğu gibi Türkiye‟de de en ağırlıklı olanlarıdır (Çukurçayır, 2000: 196). Seçmenlerin en yüksek düzeyde taleplerinin gerçekleĢtirilmesi, yerel ihtiyaçların en çabuk ve etkin olarak yerine getirilmesi ve sorunların giderilmesi bakımından ortaya çıkan ağır yükün yerel ve merkezi birimler arasında paylaĢımının sağlanması, demokrasi açısından büyük önem arz etmektedir (Akdoğan, 2002: 355; Uluatam, 2001: 167). Yerel yönetimlerin kesin bir baĢlangıç tarihi yoktur. Parlamenter demokrasi ile yönetilen ülkelerde önce yerel yönetimler, daha sonra merkezi idareler ortaya çıkmıĢtır (Karaman, 1996: 9). Yerel yönetim uygulaması anayasal düzeydeki temsili demokrasinin idari ve yerel düzeydeki uzantısıdır. Yerel yönetimler, demokratik geliĢmenin, halk katılımının, yerel geliĢme potansiyelini harekete geçirmenin ilk ve en elveriĢli basamaklarıdır. Üyesi olduğumuz Avrupa Konseyi gibi uluslararası örgütler de, yerel ve bölgesel yönetimlere demokrasinin ayrılmaz öğesi olan kuruluĢlar olarak bakmaktadırlar (Gökçe ve Bayrakçı, 2006: 23).
BaĢlangıçta yalnızca yerel nitelikteki hizmetlere yönelik hizmet üreten yerel yönetimler, bugün itibariyle yerel nitelikteki hizmetleri aĢan geniĢ bir alana yayılmıĢtır (Açba, 1991: 6). Yerel yönetimlerin karar organlarının seçimle iĢbaĢına gelmiĢ olması, bu kuruluĢlara demokratik ve özerk kuruluĢlar olma niteliğini kazandırmaktadır (AltıntaĢ, 2007; 9). Yerel yönetimler, yerel topluluğu ilgilendiren konularda, özgürce, merkezi yönetimin karıĢması olmaksızın, kendi değerlendirmeleriyle ve kendi sorumlulukları altında karar verebilmektedirler ve görevlerini yerine getirmeye yetecek mali kaynaklarla donatılmıĢ bulunmaktadırlar. Çünkü eylemsel ve mali uygulama olanaklarından yoksun yetkiler, kâğıt üzerinde kalmaya mahkûmdur (KeleĢ, 1993: 238).
Bir devletin ülkesi içinde tüm kamu hizmetlerinin bir elde, devlet tüzel kiĢiliğinde toplanması durumunda merkezden yönetim ilkesi; kamu hizmetlerinin belli bölümlerinin devletin dıĢında baĢka kamu kuruluĢları eliyle yürütülmesine de yerinden yönetim ilkesi denir (Gözübüyük, 1998: 35). Yerel yönetimler, kamu gücü devlet elinde toplanmıĢ olduğundan yerel hizmetlerin gerçekleĢtirilmesi bakımından, ancak devlet tarafından kendilerine verilmiĢ olan yetki sınırları içinde hareket edebilirler (Ülkmen, 1960: 11). Yerel yönetimlerin, idari ve mali alanlarda sahip oldukları karar ve hareket serbestîsi „yerel yönetim özerkliği‟ olarak ifade edilmektedir (Eroğlu, 1978: 180).
Kamu hizmetlerinin tek merkezden yürütülmesi teknik açıdan mümkün olmadığı gibi, psikolojik açıdan da uygun değildir (Göymen, 1997: 16). Nitekim hizmetlerin tek merkezden yürütülmesi üretim ve sunumun gecikmesine neden olmaktadır (Tortop, 1992: 38). Belediyeler, vatandaĢların doğumundan ölümüne kadar, birçok görev ve sorumluluk yüklenmiĢ kamu kuruluĢlarıdır. Sınırları içindeki yerleri onarmak, imar etmek, bayındır hizmetleri sunmak gibi önemli görevleri vardır. Bölgede yatırımlar yaparak, ekonomik kalkınmaya da katkı sağlarlar (Tortop, 1996: 41).
1.1.2.Merkezden Yönetim, Yerel Yönetim ve Belediyeler
Dünyada hızla geliĢen ekonomik ve sosyal olaylar, insan ihtiyaçlarının değiĢimine ve geliĢimine neden olmuĢtur. Ġnsanların piyasadan ve devletten talep ve beklentileri artmıĢtır. Piyasadan belli bir bedel karĢılığında sağlanan mal ve hizmetler
ile bireysel ihtiyaçlar tatmin edilmektedir. Ancak devletten bekledikleri kamusal ihtiyaçları; yaĢanan küreselleĢme, yerelleĢme, kentleĢme, göç, yeni ihtiyaçlar gibi faktörler dolayısıyla her geçen gün artarak devam etmektedir. Bu geliĢmelerle birlikte devletin merkezi ve yerel nitelikteki hizmetleri ve dolayısıyla harcamaları da artmıĢtır.
Merkezden yönetim; kamu hizmetlerinin tek bir merkezden, merkez hiyerarĢisine bağlı organ ve örgütler eliyle yürütülmesini öngören yönetim biçimidir (Çoker, 1995: 174). Merkezden yönetimde, kamu yönetimi teĢkilatı, hiyerarĢi denilen bir hukuksal bağ ile zincir durumunda merkeze bağlanmıĢ kiĢilerden oluĢan tek bir örgüt Ģeklinde ortaya çıkmaktadır (Giritli, Bilgin ve Akgüner, 2006: 176). Merkezden yönetim sistemi; bir topluluğun örgütlenmesinde merkez organın gerek yer yönünden gerekse kiĢiler yönünden bütün karar alma yetkilerini kendi elinde topladığı sistemdir (Günday, 2004: 57).
Bugün itibariyle insanların devletten bekledikleri veya özel sektör tarafından karĢılanamayacak olan bazı hizmetler, merkezi yönetimden ziyade yerel yönetimler tarafından yerine getirilmesi daha rasyonel olmaktadır. Ġhtiyaçların yerinde tespit edilmesi ve anında görülmesi, merkezi yönetimler tarafından mümkün görülmemektedir.
Dünya üzerindeki ülkelerin birçoğunda kentlerde yaĢayan insanların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Bu artıĢ, kentlerin artan nüfusunun gereksinimlerini karĢılamak üzere ülkenin yöneticilerini, çok yönlü kararlar almaya yöneltmektedir (Ġsbir, 1982:4). Türkiye‟de de siyasal, yönetsel, toplumsal, kültürel ve ekonomik bakımdan taĢıdıkları önem, yerel yönetimler ile ilgili konulara giderek artan bir güncellik kazandırmıĢtır. Hızla kentleĢmekte olan Türkiye‟deki insanlar, daha yüksek kalitede kamu hizmetlerinden yararlanabilmek, kent ve çevre değerlerini koruyabilmek, yaĢadıkları yerin yönetimine dâhil olabilmek için kent yönetimlerinin yapısını tanımak zorundadırlar (KeleĢ, 2000: 5).
Yerel yönetimler, günlük yaĢamın bugünü ve yarını için özel bir öneme sahip birçok kararın alındığı, uygulamanın yapıldığı, ülkelerin ekonomik, politik ve hukuksal yapıları içinde önemli bir yer tutan kuruluĢlardır (GüneĢ, 2000: 288). Yerel yönetimler demokrasinin tabandan tavana doğru yapılanması iĢlevini gören önemli
kurumlardır (Çukurçayır, 2000: 109). Nitekim yerel yönetimlerin yönetsel özelliklerinin güvence altına alınmasının yanı sıra; ekonomik, toplumsal ve kültürel yapıları farklı bölgelerde, bölge çapında yerinden yönetim kuruluĢlarının oluĢturulması ve var olanların geliĢtirilmesi, Avrupa Birliği‟ne uyum sürecinde önemli bir yer tutmaktadır. Bir saptamaya göre Avrupa Birliği‟ne girecek ülkelerin uygulamakla yükümlü olduğu AB mevzuatı ve düzenlemelerinin yüzde altmıĢı yerel yönetimlerce gerçekleĢtirilecektir. Bu nedenle AB‟ye girmenin etkileri büyük oranda kendisini yerel yaĢamda gösterecektir. Bütün demokratik ülkelerde yerel yönetimlerin değiĢmeyen bir özelliği de denetime tabi olmalarıdır (Özer, 1998: 142).
Yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılması ile ilgili tartıĢmalar, son dönemlerin gündemini oluĢturmuĢtur. Bunların kaynak ve yetki ile donatılması sonucunda güçlendirilmesi; hem merkezi yönetimin tekelini kıracak hem de kentliler kendi kendilerini yöneterek, demokrasinin güvencesi olma niteliğini kazanacaklardır (Güler, 1995: 148).
Merkezi idarelerin yerel hizmetler konusundaki eleĢtirilen yönleri; ağır bürokrasinin getirdiği sorunlarla yönetsel hizmetleri zamanında, kolay ve kaliteli bir biçimde sağlayamamasıdır (Çukurçayır, 2003b: 1). Yerel yönetimlerin güçlenmesi, merkezi yönetimi zayıflatacağı, ulusal birlik ve bütünlüğü tehdit edeceği ve hatta devletin üniter niteliğini değiĢtirmeyi amaçlayan bir çaba olarak görme savı geçersizdir (KeleĢ, 2003: 8). Hatta yerel yönetimlerin güçlenmesi, halkın bilinçli olarak yönetsel/siyasal alana katılması üniter devletin iĢlerini kolaylaĢtırır ve onu güçlendirir (Çukurçayır ve Tekel, 2003: 12).
Eğer sivil denetim mekanizmaları güçlendirilerek yerel yönetimlerin yetkileri geniĢletilirse yerel toplumun güçlenmesi yanı sıra, ulusal ölçekte birçok alanda önemli geliĢmeler sağlanabilir (Gökçe, 2003: 21). Güçlü yerel yönetimler; güçlü yerel topluluk, güçlü demokrasi, güçlü ekonomi, kültürel ve sosyal kalkınma demektir (Çukurçayır, 2003b: 11).
KüreselleĢen dünyada yerelliğin anlam ve içeriği yeniden yapılanırken, kentler ve yerel yönetimler de yeni iĢlevler kazanmaktadırlar (Ökmen, 2003), 45). Belediyelerin ortaya çıkıĢ sebebi yönetsel alanın daraltılması yoluyla hizmet götürmede kolaylık sağlanması, hizmet maliyetinin düĢürülmesi, hizmet kalitesinin
yükseltilmesi, hizmet karĢılıklarının alınmasında kolaylık sağlanması, siyasal katılımcılık düzeyinin yükseltilmesi gibi nedenlerdir (Arıkbay, 1993: 2)
Yerel yönetim birimlerinin ve alınan kararların olabildiğince halka yakın olması anlamına gelen yerellik (subsidiarity) ilkesi, 1992 Maastricht Avrupa Birliği AnlaĢması ile ayrı bir önem kazanmıĢtır (Çukurçayır, 2000: 104). Avrupa Birliği vatandaĢlarına daha yakın olmalarından dolayı yerel yönetimler, kamu kurumlarıyla vatandaĢlar arasında daha yakın bağlar kurulmasında ve entegrasyon sürecindeki politikaların baĢarılı olmasında anahtar kurumlar ve temel bağlar olarak görülürler (Mösecik, 2003: 148).
Belde halkı, belediyeden etkin ve verimli hizmet sunmasını bekler. Etkinlik kavramı belde halkının ihtiyaç duyduğu, istediği ve beklediği öncelikli kamusal taleplerin karĢılanması amacıyla hizmetlerin yerine getirilmesidir (Palabıyık, 2003: 235). Örneğin; temiz ve sağlıklı içme suyu ihtiyacı gibi. Ancak halkın beklentisi böyle olmasına rağmen belediyenin spor salonu yapması, belediye hizmetlerinin etkin sunulmaması anlamına gelmektedir. Verimli hizmetten anlaĢılması gereken ise, hedeflenen bir hizmetin en az kaynak harcanarak, en çok, en hızlı, ucuz ve aynı zamanda kaliteli hizmet üretilmesidir (Yalçındağ, 1992: 7). Dolayısıyla etkinlik ve verimlilik kavramları, belediye açısından hizmetlerin en yakın yönetim birimlerince yerine getirilmesidir (Yıldırım, 1993: 35; Özfatura, 1995: 295). Hizmetlerin, hizmete en yakın yönetim tarafından yerine getirilmesi demokrasi anlayıĢının da bir gereğidir. Çünkü yönetime halkın en etkili bir Ģekilde katılması ve denetlemesi olasıdır ( Üskül, 1995: 23; EcemiĢ,1995: 313). Belediyeler kamusal hizmetlerini yerine getirirlerken, kiĢi ve gruplar arasında hiçbir ayırım gözetmeksizin insan haklarını, çoğulcu ve katılımcı demokrasiyi, tüm faaliyetlerinde açıklığı hayata geçiren kuruluĢlardır (Gülöksüz, 1994: 14).
Belediyeler, „sivil toplum örgütü‟ olarak „devlet gücünün dengelenmesinde‟ etkin rol oynayarak gücün tek merkezde toplanmasını ve anti-demokratik oluĢumları engellerler (Görmez, 1995: 328). Belediyeler bu özelliği ile seçmenini temsil eden bir baĢkanı bulunan, halkın kendi kendisini yönetmesine imkân sağlayan, devlet ile belde halkı arasında toplumsal ve ekonomik geliĢmeyi hızlandıran, hemĢerilerine
karĢı hükmedici ve rakip olmayan; halkın siyasal eğitim aracı olup, toplumsal çarpıklaĢmayı azaltmaktadır (Sevinç, 1994: 14).
Türkiye‟de il özel idareleri, belediyeler ve köylerden oluĢan yerel yönetimlerin önemi, son yıllarda bu alanlarda çıkarılan yasalarla daha da artmıĢtır. Bu çalıĢmanın konusu içine giren belediye hizmetleri, yerel nitelikteki ihtiyaçların giderek artmasına koĢut olarak geliĢme göstermiĢtir. Çünkü halkına belli bir yaĢam düzeyini sunan yönetimler, halkıyla daha bütünleĢmiĢ olmaktadırlar (Çukurçayır, 2000: 6). Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir Ģekilde elde edilmesi ve kullanılması için hesap verebilirliği ve mali saydamlığı sağlamak üzere, kamu mali yönetiminin yapısını ve iĢleyiĢini, kamu bütçelerinin hazırlanmasını, uygulanmasını, tüm mali iĢlemlerin muhasebeleĢtirilmesini, raporlanmasını ve mali kontrolü düzenlemek amacıyla 5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu çıkarılmıĢtır (ĠçiĢleri Bakanlığı, 2006: 3).
AĢağıda belediyenin organları, belediyelerin sınıflandırılması, görev ve sorumlulukları ile yetki ve imtiyazları anlatılacaktır.
1.1.3.Belediyenin Organları
Belediyenin organları; belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye baĢkanı olmak üzere üç kısma ayrılır.
1.1.3.1 Belediye Meclisi
Belediye Meclisi, 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 17. Maddesinde belirtildiği gibi; belediyenin en büyük karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilmiĢ üyelerden oluĢur. Meclis üyelerinin sayısı, belde, kasaba ya da kentin nüfus durumuna göre 9-55 arasında değiĢiklik göstermektedir.
Belediye meclisinin görevleri, 5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 18. Maddesinde belirlenmiĢtir. Bunlar:
a) Stratejik plân ile yatırım ve çalıĢma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüĢmek ve kabul etmek.
b) Bütçe ve kesin hesabı kabul etmek, bütçede kurumsal kodlama yapılan birimler ile fonksiyonel sınıflandırmanın birinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.
c) Belediyenin imar plânlarını görüĢmek ve onaylamak, büyükĢehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni plânını kabul etmek.
d) Borçlanmaya karar vermek.
e) TaĢınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis Ģeklinin değiĢtirilmesine veya tahsisli bir taĢınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması hâlinde tahsisin kaldırılmasına; üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi otuz yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesisine karar vermek.
f) Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek.
g) ġartlı bağıĢları kabul etmek.
h) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan ve miktarı 5.000 TL'den fazla dava konusu olan belediye uyuĢmazlıklarını sulh ile tasfiyeye, kabul ve feragate karar vermek.
i) Bütçe içi iĢletme ile 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununa tâbi ortaklıklar kurulmasına veya bu ortaklıklardan ayrılmaya, sermaye artıĢına ve gayrimenkul yatırım ortaklığı kurulmasına karar vermek.
j) Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-iĢlet veya yap-iĢlet-devret modeli ile yapılmasına; belediyeye ait Ģirket, iĢletme ve iĢtiraklerin özelleĢtirilmesine karar vermek.
k) Meclis baĢkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek.
l) Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluĢlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiĢtirilmesine karar vermek.
m) Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek.
n) Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleĢtirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiĢtirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek.
o) Diğer mahallî idarelerle birlik kurulmasına, kurulmuĢ birliklere katılmaya veya ayrılmaya karar vermek.
p) Yurt içindeki ve ĠçiĢleri Bakanlığının izniyle yurt dıĢındaki belediyeler ve mahallî idare birlikleriyle karĢılıklı iĢ birliği yapılmasına karar vermek. KardeĢ kent
iliĢkileri kurulmasına; ekonomik ve sosyal iliĢkileri geliĢtirmek amacıyla kültür, sanat ve spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler gerçekleĢtirilmesine karar vermek. Bu çerçevede arsa, bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptırma, kiralama veya tahsis etmeye karar vermek.
r) Fahrî hemĢerilik payesi ve beratı vermek.
s) Belediye baĢkanıyla encümen arasındaki anlaĢmazlıkları karara bağlamak. t) Mücavir alanlara belediye hizmetlerinin götürülmesine karar vermek. u) Ġmar plânlarına uygun Ģekilde hazırlanmıĢ belediye imar programlarını görüĢerek kabul etmek.
1.1.3.2 Belediye Encümeni
Belediye meclisinin kendi üyeleri arasından seçtiği üyelerle belediyenin daire baĢkanlarından oluĢan belediye encümeni de belediye meclisi gibi bir karar organıdır.
Belediye encümeni, belediye baĢkanının baĢkanlığında;
a) Ġl belediyelerinde ve nüfusu 100.000'in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye baĢkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi kiĢiden,
b) Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye baĢkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beĢ kiĢiden, oluĢur.
Belediye baĢkanının katılamadığı toplantılarda, belediye baĢkanının görevlendireceği baĢkan yardımcısı veya encümen üyesi, encümene baĢkanlık eder.
Encümen toplantılarına gündemdeki konularla ilgili olarak ilgili birim amirleri, belediye baĢkanı tarafından oy hakkı olmaksızın görüĢleri alınmak üzere çağrılabilir.
5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 34. Maddesine göre, belediye encümeninin görev ve yetkileri Ģunlardır:
a) Stratejik plân ve yıllık çalıĢma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye meclisine görüĢ bildirmek.
b) Yıllık çalıĢma programına alınan iĢlerle ilgili kamulaĢtırma kararlarını almak ve uygulamak.
c) Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek.
d) Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak.
e) Kanunlarda öngörülen cezaları vermek.
f) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan dava konusu olan belediye uyuĢmazlıklarının anlaĢma ile tasfiyesine karar vermek.
g) TaĢınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine iliĢkin meclis kararlarını uygulamak; süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek.
h) Umuma açık yerlerin açılıĢ ve kapanıĢ saatlerini belirlemek.
i) Diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek. 1.1.3.3 Belediye BaĢkanı
Yönetim, belirli amaç ve hedefleri gerçekleĢtirmek için, birlikte çalıĢmalarına ve birlikte üretmelerine imkân veren, bir çevrenin biçimlendirilmesi ve iĢlerliğin sağlanmasıdır. Yerel yönetimler, toplumda yaygın olarak paylaĢılan değerlere ve liderlik özelliklerine dayanan açık bir vizyonu ortaya koymalıdırlar (Kapucu, 2003: 289-290). Belediye baĢkanı kamusa hizmetleri yerinde ve zamanında sunmak üzere, kaynakları etkin ve verimli kullanmak zorunda olan kiĢidir. Bu bağlamda Türkiye‟de belediye baĢkanlarına geniĢ yetkiler, imtiyazlar ve bu paralelde sorumluluklar verilmiĢtir.
Belediye baĢkanı, 5393 Sayılı Belediye Kanunu Madde 37‟ye göre; belediye idaresinin baĢı ve belediye tüzel kiĢiliğinin temsilcisidir. Belediye baĢkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre seçilir. Belediye baĢkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin baĢkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz.
5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 38. Maddesine göre belediye baĢkanının görev ve yetkileri Ģunlardır:
a) Belediye teĢkilâtının en üst amiri olarak belediye teĢkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak.
b) Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluĢturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak.
c) Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek.
d) Meclise ve encümene baĢkanlık etmek.
e) Belediyenin taĢınır ve taĢınmaz mallarını idare etmek. f) Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek. g) Yetkili organların kararını almak Ģartıyla sözleĢme yapmak. h) Meclis ve encümen kararlarını uygulamak.
i) Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dıĢındaki aktarmalara onay vermek.
j) Belediye personelini atamak.
k) Belediye ve bağlı kuruluĢları ile iĢletmelerini denetlemek. l) ġartsız bağıĢları kabul etmek.
m) Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak.
n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluĢturmak.
o) Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak.
p) Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak.
1.1.4.Belediyelerin Sınıflandırılması
Türkiye‟de 1580 sayılı Belediye Kanunu‟na göre, nüfusu 2000 ve üzerinde olan yerleĢim birimlerinde belediye kurulmuĢtur. Ġl ve ilçe merkezlerinde ise belediye kurulması zorunludur. 03.07.2005 tarihli 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 4. maddesi ile nüfusun 5000 ve üzerinde olması Ģartı getirilmiĢtir.
BüyükĢehir belediyeleri ise 23.03.1984 tarihli 3030 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu ile kurulmuĢtur.
a) BüyükĢehir; belediye sınırları içinde birden fazla ilçe bulunan Ģehirleri b) Ġlçe Belediyesi; BüyükĢehir belediye sınırları içinde kalan ilçelerde kurulan belediyeleri ifade eder.
10.07.2004 tarihli 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟nun 4.maddesinde belediye sınırları içindeki toplam nüfusu 750.000‟den fazla olan il belediyeleri, fiziki yerleĢim durumları ve ekonomik geliĢmiĢlik düzeyleri de dikkate alınarak, kanunla büyükĢehir belediyesine dönüĢtürülebilir, denilmektedir.
Söz konusu kanunun 6. maddesi ile büyükĢehir belediyesi sınırları içine katılan ilçe belediyeleri büyükĢehir ilçe belediyesine, diğer belediyeler de ilk kademe belediyesine dönüĢtürülmüĢtür.
Ġlçe ve ilk kademe belediyesi olarak büyükĢehir belediye sınırları içine katılan belediyeler, mevcut belediyelerin temsil edildiği gibi büyükĢehir belediye meclisinde temsil edilirler. Gerek 5393 Sayılı Belediye Kanunu ve gerekse 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu‟na göre, Türk Belediye Sistemi aĢağıdaki Tablo 1‟de görüldüğü gibi son Ģeklini almıĢtır.
Tablo 1.1: Türkiye‟de Belediye Sistemi
Kaynak: Türk Belediyeler Birliği, 5393 Sayılı Belediye Kanunu, Ankara, 2006.
1.1.5.Belediyenin Görev ve Sorumlulukları
5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 14. Maddesine göre belediyelerin görev ve sorumlulukları belirlenmiĢtir. Belediyeler, mahalli müĢterek nitelikte olmak Ģartı ile aĢağıdaki görevleri yerine getirir.
a) Ġmar, su ve kanalizasyon, ulaĢım gibi kentsel altyapı, coğrafi ve kent bilgi sistemleri, çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık, zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans, Ģehir içi trafik hizmetlerini yapar. Defin ve mezarlıklar, ağaçlandırma, park ve yeĢil alanlar, konut, kültür ve yasam, nikâh, meslek ve beceri kazandırma, ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.
b) Okul öncesi eğitim kurumları, kadın ve çocuk koruma evleri açar. Devlete ait her derecedeki okul binalarının inĢaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir. Her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karĢılayabilir, sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve isletebilir, kültür ve tabiat varlıkları ile tarihi dokunun ve kent tarihi bakımından önem taĢıyan mekânları ve iĢlevlerinin korunmasını sağlayabilir, bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir.
Korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inĢa edebilir, gerektiğinde öğrencilere, amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karĢılaĢmalarını düzenler, yurtiçi ve dıĢı müsabakalarda
BELEDĠYE
BüyükĢehir Belediye Sistemi Normal Belediye Sistemi
BüyükĢehir Belediyesi Ġl Belediyeleri (Organik Kanunlar: 5216, 5393)
Ġlçe Belediyeler ve Alt Belediyeler Ġlçe Belediyeleri (Organik Kanunlar: 5216, 5393)
Belde Belediyeleri (Organik Kanun: 5393)
üstün baĢarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.
Ayrıca, kanunlarla baĢka bir kamu kurum ve kurulusuna verilmeyen mahalli müĢterek nitelikteki diğer görev ve hizmetleri de yapar veya yaptırır. Belediyelere, diğer kanunlarla çok çeĢitli görevler de verilmiĢtir. Ancak bu kanunların kapsamında bulunan görevlerin birçoğu bugün için Merkezi Ġdare KuruluĢlarınca, bazıları ise ikili sistemle yani Belediyeler ile Bakanlık veya çeĢitli Kamu KuruluĢları ile birlikte yürütülmektedir.
Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye sınırlarını kapsar. Ancak Belediye meclisinin kararı ile mücavir alanlara da belediye hizmetleri götürülebilir.
1.1.6.Belediyenin Yetkileri ve Ġmtiyazları
Belediyelerin yetkileri, belediye gelirlerini toplamak, belde halkının sağlık, esenlik ve huzurunu sağlamak, kentin düzenini korumak için yönetmelikler çıkartmak, yasaları koymak, bunları uygulatmak ve aykırı davranıĢları olanları cezalandırmaktır.
Belediyeler kanundan gelen görev ve sorumluluklarını yerine getirdikten sonra kent halkının mahalli müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak için her türlü faaliyet ve giriĢimlerde bulunurlar (KeleĢ, 1994: 222).
Belediyeler, yasalarla kendilerine verilmiĢ görevleri yerine getirirken birtakım önemli yetki, hak ve ayrıcalıklardan yararlanırlar. Bu yetki, hak ve ayrıcalıklar 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 15. maddesinde gösterilmiĢtir. Belediyenin yetkileri ve imtiyazları Ģunlardır:
a) Belde sakinlerinin mahallî müĢterek nitelikteki ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla her türlü faaliyet ve giriĢimde bulunmak.
b) Kanunların belediyeye verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, belediye yasakları koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek.
c) Gerçek ve tüzel kiĢilerin faaliyetleri ile ilgili olarak kanunlarda belirtilen izin veya ruhsatı vermek.
d) Özel kanunları gereğince belediyeye ait vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarının tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak; vergi, resim ve harç dıĢındaki özel hukuk hükümlerine göre tahsili gereken doğal gaz, su, atık su ve hizmet karĢılığı alacakların tahsilini yapmak veya yaptırmak.
e) Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su ve yağmur suyunun uzaklaĢtırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, iĢletmek ve iĢlettirmek; kaynak sularını iĢletmek veya iĢlettirmek.
f) Toplu taĢıma yapmak; bu amaçla otobüs, deniz ve su ulaĢım araçları, tünel, raylı sistem dâhil her türlü toplu taĢıma sistemlerini kurmak, kurdurmak, iĢletmek ve iĢlettirmek.
g) Katı atıkların toplanması, taĢınması, ayrıĢtırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak.
h) Mahallî müĢterek nitelikteki hizmetlerin yerine getirilmesi amacıyla, belediye ve mücavir alan sınırları içerisinde taĢınmaz almak, kamulaĢtırmak, satmak, kiralamak veya kiraya vermek, trampa etmek, tahsis etmek, bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesis etmek.
i) Borç almak, bağıĢ kabul etmek.
j) Toptancı ve perakendeci hâlleri, otobüs terminali, fuar alanı, mezbaha, ilgili mevzuata göre yat limanı ve iskele kurmak, kurdurmak, iĢletmek, iĢlettirmek veya bu yerlerin gerçek ve tüzel kiĢilerce açılmasına izin vermek.
k) Vergi, resim ve harçlar dıĢında kalan dava konusu uyuĢmazlıkların anlaĢmayla tasfiyesine karar vermek.
l) Gayrisıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek.
m) Beldede ekonomi ve ticaretin geliĢtirilmesi ve kayıt altına alınması amacıyla izinsiz satıĢ yapan seyyar satıcıları faaliyetten men etmek. Ġzinsiz satıĢ yapan seyyar satıcıların faaliyetten men edilmesi sonucu, cezası ödenmeyerek iki gün
içinde geri alınmayan gıda maddelerini gıda bankalarına, cezası ödenmeyerek otuz gün içinde geri alınmayan gıda dıĢı malları yoksullara vermek.
n) Reklam panoları ve tanıtıcı tabelalar konusunda standartlar getirmek. o) Gayrisıhhî iĢyerlerini, eğlence yerlerini, halk sağlığına ve çevreye etkisi olan diğer iĢyerlerini kentin belirli yerlerinde toplamak. Hafriyat toprağı ve moloz döküm alanlarını; sıvılaĢtırılmıĢ petrol gazı (LPG) depolama sahalarını; inĢaat malzemeleri, odun, kömür ve hurda depolama alanları ve satıĢ yerlerini belirlemek; bu alan ve yerler ile taĢımalarda çevre kirliliği oluĢmaması için gereken tedbirleri almak.
p) Kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde iĢletilen her türlü servis ve toplu taĢıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek. Durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve iĢletmek, iĢlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün iĢleri yürütmek.
(l) bendinde belirtilen gayrisıhhî müesseselerden birinci sınıf olanların ruhsatlandırılması ve denetlenmesi, büyükĢehir ve il merkez belediyeleri dıĢındaki yerlerde il özel idaresi tarafından yapılır.
Belediye hizmetleri, vatandaĢlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye sınırlarını kapsar. Belediye meclisi kararı ile mücavir alanlara da belediye hizmetleri götürülebilir (Tüğen, 2005: 72). Ġl sınırları içinde büyükĢehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sınırları içinde il belediyeleri ile nüfusu 10.000'i geçen belediyeler, meclis kararıyla; turizm, sağlık, sanayi ve ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol ve aydınlatma gibi alt yapı çalıĢmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veya yaptırabilir.
Bunun karĢılığında yapılan tesislere ortak olabilir; sağlık, eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliĢtirecek projelere ĠçiĢleri Bakanlığının onayı ile ücretsiz veya düĢük bir bedelle amacı dıĢında kullanılmamak kaydıyla arsa tahsis edebilir. Belediye, belde sakinlerinin belediye hizmetleriyle ilgili görüĢ ve düĢüncelerini tespit etmek amacıyla kamuoyu yoklaması ve araĢtırması yapabilir.
Belediye mallarına karĢı suç iĢleyenler Devlet malına karĢı suç iĢlemiĢ sayılır. 2886 Sayılı Devlet Ġhale Kanunu‟nun 75 inci Maddesi hükümleri belediye taĢınmazları hakkında da uygulanır. Belediyenin proje karĢılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, Ģartlı bağıĢlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen vergi, resim ve harç gelirleri haczedilemez.
1.1.7.Belediyelerin Gelir ve Giderleri
5393 Sayılı Belediye Kanunu‟nun 59. Maddesi‟ne göre belediyenin gelirleri Ģunlardır:
a) Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katılma payları. b) Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan pay.
c) Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler.
d) TaĢınır ve taĢınmaz malların kira, satıĢ ve baĢka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.
e) Belediye Meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karĢılığı ücretler.
f) Faiz ve ceza gelirleri. g) BağıĢlar.
h) Her türlü giriĢim, iĢtirak ve faaliyetler karĢılığı sağlanacak gelirler. i) Diğer gelirler.
BüyükĢehir belediyelerinde büyükĢehir sınırları ve mücavir alanları içinde belediyelerince tahsil edilen emlak vergisi tutarının tamamı ilgili ilçe ve ilk kademe belediyeleri tarafından alınır. Bunlardan büyükĢehir belediyesine veya özel idareye ayrıca pay kesilmez.
Belediyenin giderleri 5393 Sayılı Kanununun 60. Maddesine göre Ģunlardır: a) Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler.
b) Belediyenin personeline ve seçilmiĢ organlarının üyelerine ödenen maaĢ, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete iliĢkin eğitim harcamaları ile diğer giderler.
c) Her türlü alt yapı, yapım, onarım ve bakım giderleri.
d) Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karĢılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler.
e) Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler.
f) Belediyenin kuruluĢuna katıldığı Ģirket, kuruluĢ ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı ve üyelik aidatı giderleri.
g) Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına iliĢkin giderler. h) Faiz, borçlanmaya iliĢkin diğer ödemeler ile sigorta giderleri.
i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.
j) Dava takip ve icra giderleri.
k) Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.
l) Avukatlık, danıĢmanlık ve denetim hizmetleri karĢılığı yapılacak ödemeler. m) Yurt içi ve yurt dıĢı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri.
n) Sosyo-kültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.
o) Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araĢtırması giderleri.
p) Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler.
r) ġartlı bağıĢlarla ilgili yapılacak harcamalar. s) Ġmar düzenleme giderleri.
1.2.TÜRKĠYE‟DE BELEDĠYECĠLĠĞĠN TARĠHĠ
Türkiye‟de yerel yönetimlerin önem kazanması gerçek anlamda kent hizmetlerinin belirginleĢmesi ile günde gelmiĢtir. Bu nedenle kentleĢme ile yerel yönetime duyulan ihtiyaç arasında doğru bir orantı vardır. Her ne kadar ülkede kent hizmetlerinin geçmiĢi klasik Osmanlı Dönemine kadar geri çekilirse de çağdaĢ anlamda kentleĢmenin toplu yerleĢim mekânında oluĢan yapısal değiĢiklikler ıĢığında ancak 19. Yüzyıl ortalarından itibaren gözlenmesi mümkündür. Bu açıdan Türkiye‟de yerel yönetimlerin geliĢmesi, genellikle Kırım Harbi sonrasında baĢlar (Toprak, 1990: 75).
Türkiye‟de kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması ve yerel yönetim reformuna iliĢkin yasal düzenleme çalıĢmaları uzun süreden beri devam ede gelmiĢtir. Bu bağlamda BüyükĢehir Belediyesi Kanunu, Belediye Kanunu, Mahalli Ġdare Birlikleri Kanunu ve Ġl Özel Ġdaresi Kanunu son yıllarda tamamlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Hizmette verimlilik ve kaynakların etkin kullanımı açısından mahalli ve müĢterek hizmetlerde yerel yönetimlerin görevlendirilmesi ve yetkilendirilmesi en çok tercih edilen bir alternatiftir. Ayrıca yerelleĢme, demokratikleĢmenin de bir ölçüsü olarak kabul edilir. Bu anlayıĢ çerçevesinde hazırlanan yerel yönetim reform yasalarında merkezi idare, mahalli ve müĢterek nitelikteki hizmetlere iliĢkin görevlerini belediyelere ve il özel idarelere bırakmıĢtır (AltıntaĢ 2007: 1).
Türkiye‟de yerel yönetimlere iliĢkin araĢtırma ve tartıĢmalar, hem akademik hem de siyasal alanda öncelikli ve önemli konular arasında yer almaktadır. Katı merkeziyetçi bir idari yapının ortaya çıkardığı sorunlar ve bu yapının dağıtılması talepleri ile 1950‟li yıllarda baĢlayan ve hızı 1980‟li yıllarda zirveye ulaĢan kentleĢme sürecinin ortaya çıkardığı sorunlar; yerel yönetimlerin geliĢtirilmesi ve güçlendirilmesi yönündeki „toplumsal uzlaĢma‟nın temelini oluĢturmaktadır. Ancak hızlı belediyeleĢme süreci ve buna bağlı olarak nüfusun yaklaĢık %81‟inin belediye sınırları içinde yaĢıyor duruma gelmesi, mevcut tartıĢmaların daha ziyade belediyeler üzerinde artmasına neden olmaktadır (DPT, 2001: 19).
Türkiye‟de belediyecilik tarihi ile ilgili dönemsel ayırım genellikle Osmanlı Dönemi ve Cumhuriyet sonrası olarak incelenmektedir. Osmanlı Dönemi ise
Tanzimat öncesi ve MeĢrutiyet dönemi olarak ayırıma tabi tutulmaktadır. Cumhuriyet dönemi ise 1923-1930, 1930-1945, 1945-1960, 1960-1980 ve 1980 sonrası olarak alt dönemlere ayrılmıĢtır.
1.2.1.Osmanlı Döneminde Belediyecilik
Türk belediyeciliği, önemli ölçüde Osmanlı Devleti‟ne dayanır (Bilgiç, 2005: 13). Osmanlı Devletinde sağlam esaslar üzerine kurulmuĢ olan devlet idaresi belli bir plana göre bir anda kurulmuĢ değildir. Küçük bir beylikten üç kıtada hâkim bir imparatorluk haline gelirken, yönetim sistemi de zamanla ve ihtiyaçlar doğrultusunda değiĢtirilmiĢtir (Öner, 2005: 10).
Genel olarak bakıldığında Osmanlı taĢra teĢkilatında belirli bir adem-i merkeziyetçilik göze çarpar. Hatta Osmanlı Devletinin ilk yıllarında yerinden yönetimin özellikleri ağır basmaktadır (Yücel, 1974: 42). Çok geniĢ bir coğrafyada ulaĢımın ve iletiĢimin çok zor olduğu bir dönemde adem-i merkeziyetçilik bir zorunluluktur. Üç kıta üzerinde hüküm süren, birçok farklı bölgeye, farklı etnik gruplara, farklı dini cemaatlere, farklı sosyal düzenlere sahip olan evrensel bir imparatorlukta taĢra için tek bir yönetim Ģeklinin bütün zamanlarda ve bütün mekânlar için geçerli olması beklenilemez (Öner, 2005: 61-62).
Türkiye‟de belediyeciliğin tarihini, Osmanlı Devleti‟ne indirgeyerek anlatmak yararlı olacaktır. Osmanlı Devleti‟nde belediyecilik Tanzimat öncesi, Tanzimat dönemi ve MeĢrutiyet dönemi belediyecilik olarak alt gruplara ayrılmaktadır.
1.2.1.1.Tanzimat Öncesinde Belediyecilik
Osmanlı devletinin baĢlangıcı olan 1299‟dan 1855‟e kadar Avrupa örneğine uygun özerk nitelikli belediye idarelerine rastlanılmaz (Egel, 1961: 13). Bugünkü anlamda ilk belediye idarelerinin kurulması çalıĢmaları ancak Tanzimat‟ı izleyen yıllarda özellikle Kırım SavaĢı (1853-1856) sırasında Batıyla artan temaslar sonucunda ortaya çıkmıĢtır. Genel ve ortak hizmetler daima ve çok eski tarihlerden beri var oldukları halde, bunların teĢkilatlanmıĢ bir yapıya kavuĢmaları uzun zaman almıĢtır.
Köylerin, Ģehir ve kasabalardaki mahallelerin, kanun ve nizamla düzenlenmemesine rağmen, komün Ģeklinde örgütlenmesi görülmektedir. Komün kavramı, belirli bir alanda ve sürekli olarak bir arada yaĢayan kiĢilerin kendi aralarında doğan ortaklaĢa ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla teĢkilatlı hale gelmeleri için kullanılmaktadır (Egel, 1961: 5,13).
Osmanlı Devletinin merkez teĢkilatı gibi taĢra teĢkilatı da askeri temellere göre düzenlenmiĢtir ( SavaĢ, 1999: 9). Ġlk dönemlerden itibaren Osmanlı Devletini idare edenler bir yeni idare için daima iki görevli tayin etmiĢlerdir. Bunlar; bey ve kadıdır (Ġnalcık, 2000: 104).
1.2.1.1.1.Kadılar ve Görevleri
Osmanlı taĢra yönetiminde eyalet ve sancak düzeyindeki mülki ve askeri amirler, beylerbeyi ve sancak beyleridir. Kaza seviyesinde mülki, adli ve beledi fonksiyonları yerine getiren memur, „kadı‟dır. (Tekeli ve Ortaylı, 1978: 4) Kadı kelime olarak hükmeden, yerine getiren anlamına gelmektedir (Halaçoğlu, 1991:109). Buna göre kadı; adli, idari ve beledi bütün yetki ve sorumluluklar kendisinde toplanmıĢ olan, tayinle iĢbaĢına getirilen ve yargıç olarak baktığı davalardan aldığı kapı hâsılatı denilen harçlarla geçinen ve baĢka herhangi bir yerden maaĢ almayan bir devlet memurudur.
Kadı; kentin hem yargı mercii, hem vakıfların denetçisi ve hem de asayiĢ ile beledi hizmet ve kolluk (zabıta) hizmetlerinin yetkili amiridir. Dolayısıyla kadı hem yargıç, hem emniyet müdürü, hem de belediye baĢkanıdır (Nadaroğlu, 2001: 294).
Kadının tek baĢına bu kadar yüklü iĢin altından kalkabilmesi oldukça zor olduğundan, özellikle belediye hizmetlerinin yerine getirilmesinde belde sakinlerine çok büyük iĢler düĢmektedir. Örneğin; kentlerde ve kasabalarda sokakların temizliği mahalle sakinlerine, çarĢıların temizliği ise esnaflara yaptırılmaktadır (Ortaylı, 2000: 126). Kadının bu kadar fazla görevle yüklü olması belediye hizmetlerinin aksamasına, tam olarak yapılmamasına yol açmaktadır. Esas itibariyle, kadının beledi anlamdaki görev ve yetkileri Ģunlardır: (Tümerkan, 1946: 7.)
-Zaruri havaice ve hatta bunların dıĢında kalan bir çok maddelere narh koymak ve fiyatları kontrol etmek.
-Mensup oldukları sanat ve mesleklerine göre giyinmek zorunda olan halkın kılığını kontrol etmek.
-Esnaf loncalarının, esnaf arasında doğup ta çözemedikleri uyuĢmazlıkları karara bağlamak, esnaf kethüdalarının seçimlerini onamak.
1.2.1.1.2.Kadının Yardımcıları
Kadılar tüm bu belediye hizmetlerini yerine getirirken yalnız değillerdir. Onların bu hizmetleri ve görevleri yapabilmeleri için, belediye zabıtası ve personeli niteliğinde yardımcıları ve vekilleri vardır (Ortaylı, 2000: 125). Bu yardımcılar aĢağıda anlatılmıĢtır.
Ġhtisap Ağası: Belediye zabıtası iĢlerinde ve ihtisap resmi tahsilâtında çalıĢan ve kadıların bu iĢlerde icracı olan memurlardır. Ġhtisap ağaları ispat zorunluluğu olmadan örfi yetkisini kullanarak, ceza verebilmektedir. Ancak kadılarda bile bulunmayan bu yetki, ihtisap ağalarının despotik davranmaları sonucunu doğurmuĢtur (Ortaylı, 2000: 129). Emrindeki koloğlanları ile kent ve kasabalardaki çarĢı ve pazarları gezerler, usulsüz giyinenleri, tartısı, ölçüsü noksan, narhtan yüksek mal satanları cezalandırırlar ve ihtisap resmini tahsil etmektedirler. Ġhtisap ağaları, iltizam usulüyle ve bir yıl süre ile görev yapmaktadırlar. Ġltizam usulünde; mültezim adı verilen kiĢiler, kendi nam ve hesabına bir beldeden en fazla devlet alacağını taahhüt ederler. Genellikle maliye teĢkilatının geliĢmediği ve para ekonomisinin yaygın olmadığı yerlerde iltizam usulü uygulanır (Erdem vd.,2006; 131).
Ayak Naipleri: Kadının vekilleri durumunda, doğrudan kadıya bağlı olarak, kadının ulaĢamadığı yerlerde görev yapmaktadırlar. Bunlar kadı adına narhın uygulanıĢını gözetir, esnafı denetler, ölçü ve tartıları teftiĢ eder ve ilk merci olarak davalara bakarlar.
Mahalle Ġmamları: Daha alt kademe yerleĢim birimi olan mahallelerde, kadının görevlerini yaparlar, özellikle sokakların temizliğine dikkat ederler.
Çöplük SubaĢıları: Bunlar mahalle imamlarının, sokakların temizliğine dikkat edip etmediklerini kontrol ederler, bozulmuĢ kaldırımları tamir ederler.
