SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MĠRAS ETKĠNLĠKLERĠNĠN 7.
SINIF SOSYAL BĠLGĠLER DERSĠNDE KULLANIMI
Davut Gürel
DOKTORA TEZĠ
SOSYAL BĠLGĠLER EĞĠTĠMĠ ANA BĠLĠM DALI
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠMĠ BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
i
TELĠF HAKKI VE TEZ FOTOKOPĠSĠ ĠZĠN FORMU
Bu tezin tüm hakları saklıdır. Kaynak göstermek koĢuluyla tezin teslim süresinden itibaren bir (1) ay sonra tezden fotokopi çekilebilir.
YAZARIN
Adı : Davut
Soyadı : GÜREL
Bölümü : Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilim Dalı
Ġmza :
Teslim Tarihi :18/07/2018
TEZĠN
Türkçe Adı : Somut Olmayan Kültürel Miras Etkinliklerinin 7.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanımı
Ġngilizce Adı : Use of Intangible Cultural Heritage Activities in 7th Grade Social Studies Course
ii
ETĠK ĠLKELERE UYGUNLUK BEYANI
Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dıĢındaki tüm ifadelerin Ģahsıma ait olduğunu beyan ederim.
Yazar Adı Soyadı: Davut GÜREL Ġmza:
iii
ONAY SAYFASI
Davut GÜREL tarafından hazırlanan “Somut Olmayan Kültürel Miras Etkinliklerinin 7.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Kullanımı” adlı tez çalıĢması aĢağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Doktora tezi olarak kabul edilmiĢtir.
DanıĢman: (Prof. Dr. Turhan ÇETĠN)
(Sosyal Bilgiler Eğitimi, Gazi Üniversitesi) ……… BaĢkan: (Doç. Dr. Fatma ÜNAL)
(Sosyal Bilgiler Eğitimi, Bartın Üniversitesi) ……… Üye: (Doç. Dr. Ufuk KARAKUġ)
(Sosyal Bilgiler Eğitimi, Gazi Üniversitesi) ……… Üye: (Doç. Dr. Cemil Cahit YEġĠLBURSA)
(Sosyal Bilgiler Eğitimi, Gazi Üniversitesi) ……… Üye: (Doç. Dr. Hasan IġIK)
(Genel Türk Tarihi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) ………
Tez Savunma Tarihi: ……./……/2018
Bu tezin Sosyal Bilgiler Eğitimi Anabilim Dalı‟nda Doktora tezi olması için Ģartları yerine getirdiğini onaylıyorum.
Prof. Dr. Selma YEL
iv ĠTHAF
v TEġEKKÜR
Öncelikle bu çalıĢmanın ortaya çıkmasında ve akademik düĢüncemin geliĢmesinde katkısı bulunan, her daim motive eden bir yaklaĢımla süreç boyunca bana rehberlik eden danıĢman hocam Sayın Prof. Dr. Turhan ÇETĠN‟e,
Tezimin tüm aĢamalarında değerli görüĢlerini benimle paylaĢan, yapıcı eleĢtirileri ve önerileriyle yolumu aydınlatan saygıdeğer hocam Sayın Doç. Dr. Fatma Ünal‟a,
Tezime olan önemli katkılarından ötürü tez savunma jürimde yer alan hocalarım Sayın Doç. Dr. Ufuk KARAKUġ, Doç. Dr. Hasan IġIK ve Doç. Dr. Cemil Cahit YEġĠLBURSA‟ya,
Ölçek geliĢtirme sürecinde ve elde edilen nicel verilerin analizinde değerli katkılarını benden esirgemeyen mesai arkadaĢlarım Sayın Dr. Öğr. Üyesi Sema SULAK ve ArĢ. Gör. Eda AKDOĞDU‟ya,
Bu zorlu süreçte ihtiyaç duyduğum her anımda manevi desteğiyle yanımda olan değerli eĢim Seda GÜREL‟e teĢekkürlerimi bir borç bilirim.
Haziran, 2018 Davut GÜREL
vi
ÖNSÖZ
Günümüz dünyasında baĢta teknoloji olmak üzere hemen her alanda baĢ döndürücü hızda bir değiĢimin olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Bu değiĢimin çoğu zaman insanlığın geliĢimine hizmet ettiği varsayılsa da her alanda bunu kabul etmek zordur. Örneğin, bireylerin doğuĢtan getirdikleri farklılıklar onların en önemli ayırt edici özellikleridir. Ġnsan olmanın belki de gereği olan bu farklılıkların ortadan kaldırılması insanların tek tipleĢmesine neden olacaktır. Bunun gibi farklı bireylerin müĢterek amaçlar doğrultusunda oluĢturdukları toplumlar da kendilerini diğer toplumlardan ayıran özelliklere haizdir. Bu özelliklerin baĢında ise kültür bulunmaktadır. Hemen her toplum kültürel özelliklerini koruyarak günümüze kadar taĢımıĢ ve dünyanın kültürel çeĢitliliğine katkıda bulunmuĢtur. Fakat, günümüz dünyasının, küreselleĢme gibi, altında teknoloji yatan olgularının tüm dünyada bu çeĢitliliği tehdit ettiği ve insanoğlunun tek tipleĢmesine neden olabileceği endiĢesinin hâkim olduğu görülmektedir. Bu endiĢeyi gidermeye yönelik de ulusal ve uluslararası düzeyde pek çok çaba harcanmaktadır.
BirleĢmiĢ Milletler bünyesinde hizmet veren UNESCO dünyanın kültürel zenginliğini korumak için çalıĢan uluslararası alanda en önemli kurumlarından birini oluĢturmaktadır. UNESCO‟nun önceleri somut kültür öğelerini koruma amaçlı çalıĢmalarının yakın zaman da yeni bir boyut kazanarak ulusların milli değerlerini içeren somut olmayan kültürel miras öğelerini de kapsaması bu öğelerin günümüz dünyasında karĢı karĢıya kaldığı risklerin ne kadar büyük olduğunu göstermesi açsından önemlidir. Bu riskler önce toplumların milli değerlerini dönüĢtürmekte daha sonra ise kültürel yapılarını bozarak milli benliklerini yok etmektedir. Böylece binlerce yıldır varlığını devam ettiren milletlerin tarih sahnesinden silinmesi muhtemeldir.
Türkiye kadim medeniyetlere ev sahipliği yapmıĢ binlerce yılık geçmiĢi ile dünyanın en zengin kültürel özelliklerine sahip ülkelerinden biridir. Türkiye‟nin binlerce yılın eleğinden geçerek olgunlaĢan somut olmayan kültürel mirası bugün tüm dünyayı etkileyen riskler tarafından tehdit altındadır. Bir önceki kuĢak ile mevcut kuĢağın birbirini anlamakta
vii
zorlandığı, gençlerin milli değerlerden hızla uzaklaĢtığı ve topluma yabancılaĢmaya baĢladığı görülmektedir. Bu durum, Ziya Gökalp‟in, aynı terbiyeyi almıĢ fertlerden mürekkep bulunan harsı bir zümre, olarak ifade ettiği milletin, eğer gerekli önlemler alınmazsa istenilmeyen sonuçlara doğru evrilebileceği düĢüncesini güçlendirmektedir. Milli değerleri koruyarak milli benliğin devamını sağlama görevinin ise geçmiĢte olduğu gibi bugün de eğitim kurumları tarafından üstleneceği açıktır.
Eğitim kurumlarının temel amaçlarından biri içinde yaĢanılan toplumun değerlerinin planlı bir Ģekilde gençliğe aktarılarak geleceğe taĢınmasıdır. Bu amaçla ilköğretim düzeyinde verilen eğitim ise ayrıca önemlidir. Bu dönem çocuğun toplumsal değerleri kazanacağı en kritik dönemlerden birini oluĢturur. Bu nedenle öğretim programlarında toplumun milli değerlerini barındıran somut olmayan kültürel miras öğelerine yer verilmesi gerekmektedir. Bu öğeler açısından zengin bir içeriğe sahip olan ve milli değerlerin aktarımına önemli ölçüde katkı sunan derslerden biri ise sosyal bilgiler dersidir. Bu ders kapsamında içeriğin etkili bir yöntemle çocuklara aktarılması, toplumun geleceği olan bu çocukların kültürel açıdan gerekli donanıma sahip olarak yetiĢmelerine yardımcı olacaktır. Bu çalıĢmada, sosyal bilgiler dersinde somut olmayan kültürel miras unsurlarıyla ilgili etkinliklerin öğrencilerin bu mirasa yönelik tutumlarına olan etkisini incelemek ve etkinlikler yoluyla öğrencilerin içinde bulundukları toplumun milli değerlerine yönelik gerekli farkındalığı kazanmalarına katkı sağlanmak amaçlanmıĢtır. Küçük bir örneklem grubunda yapılan bu çalıĢmanın sonuçlarının milli değerlerin aktarımında eğitimin ne kadar büyük bir görev üstelendiğinin teyidi olması açısından oldukça önemli olduğu düĢünülmektedir. Genç neslin emanet edildiği öğretmenlerin bu çalıĢmanın sonuçlarından ilham almaları ve öğrencilerinde milli değerlere yönelik farkındalık oluĢturma adına gerekli hassasiyeti sergilemeleri beklenmektedir. Unutulmamalıdır ki bir milletin geleceğinin teminat altına alınabilmesi, ancak geçmiĢin korunması ile mümkündür!
Ankara, 2018 Davut GÜREL
viii
SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MĠRAS ETKĠNLĠKLERĠNĠN
7.SINIF SOSYAL BĠLGĠLER DERSĠNDE KULLANIMI
(Doktora Tezi)
Davut Gürel
GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
Haziran 2018
ÖZ
Bu çalıĢmanın amacı, somut olmayan kültürel miras etkinliklerinin 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin somut olmayan kültürel miras unsurlarına yönelik tutumlarına etkisini ve bu unsurlara yönelik öğrenci algısını incelemektir. AraĢtırma 2016-2017 eğitim öğretim yılı ikinci döneminde Bartın il merkezinde yer alan bir ortaokulda yürütülmüĢtür. AraĢtırmanın çalıĢma grubunu bu okulda öğrenim gören 50 öğrenci oluĢturmaktadır. Bu öğrencilerden 25‟i deney grubunda 25‟i ise kontrol grubunda yer almıĢtır.
AraĢtırma nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma yöntem tasarımlarından açımlayıcı sıralı desende gerçekleĢtirilmiĢtir. AraĢtırmanın nicel boyutunda ön test son test kontrol gruplu yarı deneysel desen kullanılmıĢtır. Bu amaçla Somut Olmayan Kültürel Miras Tutum Ölçeği (SOKÜMTÖ) geliĢtirilmiĢtir. AraĢtırmanın nitel boyutunu ise öğrenciler ile yapılan odak grup görüĢmelerinden, sürece iliĢkin gözlemlerden ve etkinliklere ait dokümanlardan elde edilen veriler oluĢturmaktadır.
AraĢtırmada elde edilen nicel verilerin analizinde SPSS 22.0 paket programı kullanılmıĢtır. Analizler yapılırken öncelikle verilerin normal dağılımlıları Shapiro-Wilk testleri ile incelenmiĢ ve normal dağılım sergileyen verilerin analizinde t-testi, normal dağılım sergilemeyen verilerin analizinde ise Kruskal Wallis H ve Mann Whitney U testleri kullanılmıĢtır. AraĢtırmanın nitel verileri, MAXQDA 2018 nitel veri analiz programı kullanılarak içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiĢtir. Çözümlenen bu verilere ait sonuçlar Ģekil ve tablolarla frekans ve yüzdeleri verilerek gösterilmiĢtir.
AraĢtırmada elde edilen nicel bulgulara dayalı olarak deney grubunda uygulanan somut olmayan kültürel miras etkinliklerinin öğrencilerin somut olmayan kültürel mirasa yönelik tutumlarını önemli derecede olumlu yönde etkilediği sonucuna ulaĢılmıĢtır. Ayrıca, ders kitabına bağlı standart eğitim süreçlerinin takip edildiği kontrol grubunda ise bu değiĢim
ix
çok düĢük bir düzeyde gerçekleĢtiği, bunun da araĢtırmacı faktöründen kaynaklanan bir değiĢimin olduğu düĢünülmektedir.
AraĢtırmanın nitel verilerinden elde edilen bulgulardan, öğrencilerin somut olmayan kültürel miras kavramını doğru bir Ģekilde anlamlandırabildikleri ve somut kültürel miras kavramından ayırabildikleri, yöresel kültürel değerlere yönelik öğrenci farkındalığının ulusal değerlere göre daha yüksek olduğu, somut olmayan kültürel mirasın önemli bir parçası olan geleneksel çocuk oyunlarına yönelik öğrenci ilgisinin yüksek olmasına rağmen bu oyunların yeterince tecrübe edilmediği, milli değerlerin yaĢatılmasının genç nesil tarafından bu değerlerin deneyimlenmesine bağlı olduğu, yerleĢim yerinin, cinsiyetin ve yaĢın kültürel değerlere yönelik ilgi üzerinde önemli bir değiĢken olduğu, genel anlamda toplumun özelde ise ailenin ve eğitim kurumlarının genç bireylerde milli değerlere yönelik koruma bilincinin geliĢmesinde oldukça önemli bir görev üstlendiği, teknolojik geliĢmelerin genç bireylerin milli değerlerden uzaklaĢmalarına neden olduğu ve bu değerlerin korunmasının milletlerin varlığı için oldukça büyük bir önem arz ettiği, bu amaçla da devletin, toplumun ve bireyin farklı rollere sahip olduğu sonuçlarına ulaĢılmıĢtır. AraĢtırma sonunda sosyal bilgiler ders içeriğinin somut olmayan kültürel miras konuları açısından zenginleĢtirilmesi, somut olmayan kültürel miras eğitimine yönelik uygulamaya dayalı daha fazla bilimsel çalıĢma yapılması, birey, toplum ve devlet olarak somut olmayan kültürel miras unsurlarının yaĢatılması için daha fazla çaba gösterilmesi gerektiği gibi öneriler getirilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler : 7.sınıf, sosyal bilgiler, somut olmayan kültürel miras. Sayfa Adedi : 214
x
USE OF INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE ACTIVITIES IN
7TH GRADE SOCIAL STUDIES COURSE
(Ph.D Thesis)
Davut Gürel
GAZI UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
June 2018
ABSTRACT
The purpose of this study is to examine the effects intangible heritage activities on students‟ attitude on intangible heritage elements in 7th grade social studies course and their perception on these elements. The research was conducted during spring semester of 2016-2017 academic year in a middle school in Bartın city center. The study group of the study consists of 50 students enrolled in the school. 25 of the students were in the experimental group and the other 25 were in the control group.
The study made use of sequential explanatory design as one of the mixed method designs in which both quantitative and qualitative methods are used. In the quantitative aspect of the study, quasi-experimental design with pre-test and post-test was used. To this end, Intangible Cultural Heritage Attitude Scale (ICHAS) was developed. The qualitative aspect of the study consists of focus group discussions, process-oriented observations and documents related to the activities.
SPSS 22.0 Software Package was used for the analysis of the acquired quantitative data. During the analysis, firstly the distribution normality of the data was analyzed by a Shapiro-Wilk test and t-test was employed for normally distributed data and Kruskal Wallis H and Mann Whitney U tests were employed for the non-normal data. The qualitative data of the study analyzed by making use of the content analysis method in MAXQDA 2018 software. The results of the analyzed data were presented in figures and tables with frequencies and percentages.
In line with the obtained quantitative findings in the study, it was concluded that intangible cultural heritage activities significantly and positively affected the attitudes of the students in the experimental group towards intangible cultural heritage. Moreover, it is considered that this effect is very low in the control group which followed the standard educational process in the coursebook and that this is an alteration caused by the researcher factor.
xi
In light of the results obtained from the qualitative results of the study, it was concluded that; the students are able to correctly comprehend the concept of intangible cultural heritage and differentiate it from tangible cultural heritage, the regional cultural awareness of the students is higher than awareness of national values, even though the interest traditional in children‟s games as a part of intangible cultural heritage is high, these games are not being sufficiently experienced enough, the embracement of national values depend on the next generation experiencing them, the residential area, gender and age are significant variables of interest in cultural values, the society in general terms and family and educational institutions in specific terms carry an important role in conserving the awareness of national values among youngsters, technological improvements cause youngsters to drift away from national values, conserving these values is significantly important for sustainability of the nations and the government, society and the individuals have different roles towards this purpose. In the light of this study, suggestions were presented that the content of the social studies course needs to be enriched in terms of intangible heritage subjects, more practical scientific research need to be conducted on intangible heritage education, more efforts need to be made by individual, society and state to preserve intangible heritage elements.
Key Words : 7th grade, social studies, intangible cultural heritage. Page Number : 214
xii
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ... vi
ÖZ ... viii
ABSTRACT ... x
TABLOLAR LĠSTESĠ ... xvii
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ... xix
SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ ... xx
BÖLÜM 1 ... 1
GĠRĠġ ... 1
Problem Durumu... 1 AraĢtırmanın Amacı ... 6 AraĢtırmanın Önemi ... 6 Varsayımlar ... 9 Sınırlılıklar ... 11 Tanımlar ... 11BÖLÜM 2 ... 12
KAVRAMSAL ÇERÇEVE ... 12
Kavram Olarak Kültür ... 12 Milli Kültür ... 15 Gençlik ve Milli Kültür ... 17 Eğitim ve Milli Kültür... 18 Kültürel Miras ... 20Somut Kültürel Miras ... 22
Somut Olmayan Kültürel Miras ... 23
Ġnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi ve Türkiye ... 25
Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesi Unsurları ... 27
xiii
Mevlevi Semâ Töreni ... 28
Aşıklık Geleneği ... 29
Karagöz ... 29
Nevruz ... 30
Geleneksel Sohbet Toplantıları ... 31
Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ... 31
Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah ... 32
Tören Keşkeği Geleneği ... 33
Mesir Macunu Festivali ... 33
Türk Kahvesi Kültürü ve Geleneği ... 33
Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı ... 34
Geleneksel Çini Ustalığı... 35
İnce Ekmek Yapma ve Paylaşma Kültürü ... 35
Bahar Kutlaması: Hıdırellez ... 36
YaĢayan Ġnsan Hazineleri ... 36
BÖLÜM 3 ... 38
SOSYAL BĠLGĠLER ÖĞRETĠM PROGRAMI ve KÜLTÜREL MĠRAS
EĞĠTĠMĠ ... 38
Sosyal Bilgilerin Tarihsel GeliĢimine Kısa Bir BakıĢ ... 38
Sosyal Bilgilerin Doğası Üzerine ... 41
Miras Eğitimi, Kültürel Farkındalık ve Sosyal Bilgiler Eğitimi ... 43
Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Kültürel Miras ... 45
Programın Felsefe ve Amaçlarında Kültürel Miras ... 46
Kazanımlarda Kültürel Miras ... 48
BÖLÜM 4 ... 51
ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR ... 51
Yurt Ġçinde Yapılan AraĢtırmalar ... 51
Yurt DıĢında Yapılan AraĢtırmalar ... 58
BÖLÜM 5 ... 63
YÖNTEM ... 63
xiv
AraĢtırmanın Nicel Bölümü ... 64
AraĢtırmanın Nitel Bölümü ... 66
ÇalıĢma Grubu ... 68
Veri Toplama Araçları... 73
Somut Olmayan Kültürel Miras Tutum Ölçeği ... 73
Kapsam geçerliği: Ölçek Maddelerinin Yazımı ve Deneme Formunun Oluşturulması ... 74
Pilot Uygulama Çalışma Grubu ... 76
Yapı Geçerliği ... 76
Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 81
Odak Grup GörüĢmeleri ... 82
Öğrenci Değerlendirme Raporları ... 83
Gözlem Notları ... 83
Uygulama Süreci ... 84
Ön Testlerin Uygulanması ... 84
Somut Olmayan Kültürel Miras Etkinliklerinin Uygulanma Süreci ... 84
Son Testlerin Yapılması ... 88
Odak Grup GörüĢmelerinin Yapılması ... 88
Verilerin Analizi ... 89
Nicel verilerin analizi... 90
Nitel verilerin analizi ... 90
BÖLÜM 6 ... 93
BULGULAR ve YORUM ... 93
Nicel Verilerden Elde Edilen Bulgular ve Yorum ... 93
Birinci Alt Probleme Yönelik Bulgular ve Yorum ... 93
Ġkinci Alt Probleme Yönelik Bulgular ve Yorum ... 94
Üçüncü Alt Probleme Yönelik Bulgular ve Yorum ... 95
Dördüncü Alt Probleme Yönelik Bulgular ve Yorum ... 97
BeĢinci Alt Probleme Yönelik Bulgular ve Yorum ... 97
Nitel Verilere ĠliĢkin Bulgular ve Yorum ... 99
Altıncı Alt Probleme ĠliĢkin Bulgu ve Yorumlar ... 99
xv
İkinci Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar... 103
Üçüncü Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 105
Dördüncü Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 108
Beşinci Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 110
Altıncı Soruya ilişkin Bulgu ve Yorumlar ... 112
Yedinci Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 114
Sekizinci Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 115
Dokuzuncu Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 118
Onuncu Soruya İlişkin Bulgu ve Yorumlar ... 121
Yedinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ve Yorum ... 123
Öğrencilerin Somut Olmayan Kültürel Mirasa Yönelik Algıları ... 123
Sekizinci Alt Probleme ĠliĢkin Bulgular ve Yorum ... 124
Öğrencilerin Kültürel Miras Ürünlerine Yönelik Ayrıt Edicilikleri ... 125
BÖLÜM 7 ... 128
SONUÇ, TARTIġMA ve ÖNERĠLER ... 128
Sonuçlar ve TartıĢma ... 128
AraĢtırmanın Nicel Boyutuna Yönelik Sonuçlar ve TartıĢma ... 128
AraĢtırmanın Nitel Boyutuna Yönelik Sonuçlar ve TartıĢma ... 130
Nicel ve Nitel Bulgulara ĠliĢkin Sonuçların KarĢılaĢtırılması ... 136
Öneriler ... 137
Uygulayıcılara Yönelik Öneriler ... 137
AraĢtırmacılara Yönelik Öneriler ... 138
Program Hazırlayıcılara Yönelik Öneriler ... 138
KAYNAKLAR ... 140
EKLER ... 162
EK 1. Uygulama Ġzin Yazısı ... 163
EK 2. SOKÜMTÖ Pilot Uygulama Ġzin Yazısı ... 164
EK 3. SOKÜMTÖ Pilot Uygulama ÇalıĢma Takvimi ... 165
EK 4. Gönüllü Onam Formu ... 166
EK 5. Somut Olmayan Kültürel Miras Tutum Ölçeği (SOKÜMTÖ) ... 167
xvi
EK 7. Somut Olmayan Kültürel Miras Etkinlikleri... 169
EK 8. Hangi Meslek ... 172
EK 9. Ahilik KardeĢlik ... 174
EK 10. Karagöz Etkinliği Oyun Metni ... 177
EK 11. Büyüklerim Anlatıyor GörüĢme Formu ... 180
EK 12. Öğrencilerin SOKÜM’e ĠliĢkin Algılarından Örnekler ... 182
EK 13. Kültürel Miras EĢleĢtirme Formu ... 185
EK 14. Etkinliklere ĠliĢkin Görseller ... 188
xvii
TABLOLAR LĠSTESĠ
Tablo 1. İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi Türkiye Unsurları .... 26
Tablo 2. 2005 ve 2017 Sosyal Bilgiler Programlarında Kültürle İlgili Kazanımlar ... 49
Tablo 3. Karma Yöntem Yaklaşımının Sürece İlişkin Faydaları ... 63
Tablo 4. Araştırmanın Deneysel Desen Uygulama Süreci ... 66
Tablo 5. Araştırmanın Çalışma Grubu ... 69
Tablo 6. Araştırmanın Çalışma Grubuna İlişkin Demografik Veriler ... 70
Tablo 7. Pilot Çalışma Grubuna İlişkin Betimsel Bilgiler ... 76
Tablo 8. Çarpıklık ve Basıklık Değerleri ... 76
Tablo 9. Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) Testi İle Barlett Küresellik Testi Sonuçları ... 77
Tablo 10. SOKÜMTÖ Özdeğer ve Açıklanan Varyans Yüzdeleri... 78
Tablo 11. SOKÜMTÖ Açımlayıcı Faktör Analizi Sonuçları ... 79
Tablo 12. SOKÜMTÖ Faktör Yeni Adları ve Güvenirlik Katsayıları ... 80
Tablo 13. DFA‟ya İlişkin Uyum İndeksleri ... 81
Tablo 14. Odak Grup Görüşmesine İlişkin Veriler ... 89
Tablo 15. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Ön Test Puan Ortalamalarına İlişkin Normallik Değerleri ... 93
Tablo 16. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin SOKÜMTÖ Ön Test Puan Ortalamalarına İlişkin T-testi Sonuçları ... 94
Tablo 17. Kontrol Grubu Öğrencilerinin Ön Test ve Son Test Puan Ortalamalarına İlişkin Normallik Değerleri ... 95
Tablo 18. Kontrol Grubu Öğrencilerinin SOKÜMTÖ Ön Test ve Son Test Puan Ortalamalarına İlişkin T-testi Sonuçları ... 95
Tablo 19. Deney Grubu Öğrencilerinin Ön Test ve Son Test Puan Ortalamalarına İlişkin Normallik Değerleri ... 96
Tablo 20. Deney Grubu Öğrencilerinin SOKÜMTÖ Ön Test ve Son Test Puan Ortalamalarına İlişkin T-testi Sonuçları ... 96
xviii
Tablo 21. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin Son Test Puan Ortalamalarına İlişkin Normallik Değerleri ... 97 Tablo 22. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin SOKÜMTÖ Son Test Puan Ortalamalarına İlişkin T-testi Sonuçları ... 97 Tablo 23. SOKÜMTÖ Alt Faktörlerine İlişkin Kruskal Wallis ve Mann Whitney U Testi Sonuçları ... 98 Tablo 24. Öğrencilerin Somut ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Ayırt Edebilme Durumu ... 126
xix
ġEKĠLLER LĠSTESĠ
Şekil 1. Kültürel mirasın sınıflandırılması ... 21
Şekil 2. Açımlayıcı sıralı desen iĢlem basamakları. ... 64
Şekil 3. Durum çalıĢması araĢtırma basamakları ... 67
Şekil 4. Ölçek yamaç serpinti (Scree Plot) grafiği ... 78
Şekil 5. Maddelerin Gizil DeğiĢkenleri Açıklama Oranları. ... 82
Şekil 6. Nitel veri analiz süreci ... 90
Şekil 7. Deney ve Kontrol Grubu Öğrencilerinin SOKÜM Tutumlarına Yönelik Sürece ĠliĢkin DeğiĢim Grafiği ... 99
Şekil 8. Öğrencilerin SOKÜM'e ĠliĢkin Tanımları ve Tanımlarda Kullandıkları Örnekler ... 101
Şekil 9. Öğrencilerin Çevrelerinde Oynanan Çocuk Oyunlarına ĠliĢkin GörüĢleri ... 103
Şekil 10. Öğrencilerin Çevrelerinde Düzenlenen Kültürel Etkinliklere Katılma Durumlarına ĠliĢkin GörüĢleri ve Nedenleri ... 106
Şekil 11.Öğrencilerin Geleneksel El sanatlarına ĠliĢkin GörüĢleri ve Nedenleri ... 109
Şekil 12. Öğrencilerin Ġlgi Duydukları Sözlü Gelenekler ve Nedenleri... 111
Şekil 13. Öğrencilerin Karagöz Etkinliğine Katılma Durumlarına ĠliĢkin GörüĢleri ... 113
Şekil 14.Öğrencilerin Nevruz Etkinliğine Katılma Durumlarına ĠliĢkin GörüĢleri ve Nedenleri ... 114
Şekil 15. Öğrencilere Göre SOKÜM‟e ĠliĢkin Sorunlar ve SOKÜM'ün Önemi ... 116
Şekil 16. SOKÜM'ü YaĢatmak Ġçin Yapılabilecekler ... 119
Şekil 17. En Çok Ġlgi Duyulan SOKÜM Unsuları ve Nedenleri... 121
xx
SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ
Aritmetik ortalama
% Yüzde
ABD Amerika BirleĢik Devletleri AFA Açımlayıcı Faktör Analizi
Akt. Aktaran
AMOS Analysis of Moment Structure
Çev. Çeviren
DFA Doğrulayıcı Faktör Analizi
DÖ Deney Ön-test
DPT Devlet Planlama TeĢkilatı
DS Deney Son-test Ed. Editor Eds. Editors Edt. Edition F F Değeri (Varyans) f Frekans
HEREDUC Avrupa Birliği Mirası Eğitim Programı ICOMOS Uluslararası Anıt ve Siteler Konseyi
KMO Kaiser Mayer-Olkin
KO Kareler Ortalaması
KÖ Kontrol Ön-test
KS Kontrol Son-test
KT Kareler Toplamı
MEB Millî Eğitim Bakanlığı
N Denek Sayısı
NCSS Sosyal Bilgiler Ulusal Konseyi
xxi
pp Page paper
s Sayfa
S Standart Sapma
sd Serbestlik Derecesi
SOKÜM Somut Olmayan Kültürel Miras
SOKÜMTÖ Somut Olmayan Kültürel Miras Tutum Ölçeği SPSS Statistical Package for the Social Sciences
ss Sayfa Sayısı
t t-değeri
T.C. Türkiye Cumhuriyeti
TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi
TDK Türk Dil Kurumu
TOKĠ Toplu Konut Ġdaresi
UNESCO BirleĢmiĢ Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kurumu
v.b. ve benzeri
1
BÖLÜM 1
GĠRĠġ
AraĢtırmanın bu bölümünde problem durumu ve alt aĢamalarına, araĢtırmanın problemi, amacı, önemi, sayıltıları, sınırlılıkları ve tanımlarına yer verilmiĢtir.
Problem Durumu
Ġnsanlık tarihinin ilk dönemlerinde insanlar doğada var olmak adına sürekli mücadeleler vermiĢtir. Bu dönemde insanlar doğa karĢısında öncelikle çeĢitli barınaklar yapmıĢ, avcılık ve toplayıcılık üzerine kurulu olan yaĢamına yönelik basit silahlar ve aletler geliĢtirmiĢtir. Ġnsanoğlunun tarih öncesi devirlerde doğayla mücadele adına ürettiği her Ģey, zamanla nüfusun ve ihtiyaçların da artmasıyla daha karmaĢık bir yapıya kavuĢmuĢtur. Elbette insanoğlu geliĢirken sadece maddi yönünü geliĢtirmekle kalmamıĢ, bu geliĢim süreci içerisinde manevi yönünü oluĢturan unsurlar da yaratmıĢtır. Bu manevi unsurların ilkini bireyler arası iletiĢimi sağlayan dil ve buna bağlı olarak zaman içerisinde oluĢan sözlü ve edebi ürünler, çeĢitli davranıĢ kalıpları, yine doğa olayları karĢısında kendilerini koruyacağına inandıkları tanrılar ve nihayetinde dinler olmuĢtur. Ġnsan toplumu, doğayla etkileĢim halinde geçirmiĢ olduğu tarihsel süreç içerisinde gelenekler, değerler, çeĢitli semboller ve davranıĢ kalıpları, tutumlar, alıĢkanlıklar gibi ürünler oluĢturmuĢ, bu ürünler de kültürü ortaya çıkarmıĢtır (Ġlin ve Segal, 2016, s. 18; KarakuĢ, 2014; Güvenç, 2013, s. 10; KarakuĢ ve Keçe, 2012; Aydınlı, 2003, s. 80; Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT), 1984, s. 27). Açıklamalardan anlaĢılacağı üzere, ilk baĢlarda materyalist bir süreci ifade eden kültür kavramı, zamanla bünyesine tinsel ögeleri de alarak kapsamını oldukça geniĢletmiĢtir (Eagleton, 2011, s. 10).
Kültür, somut ve somut olmayan kültür ürünlerinin toplamından teĢekküldür. BirleĢmiĢ Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) da insan ürünü olan kültürü somut ve somut olmayan kültür olarak iki kısımda ele almaktadır (UNESCO, 2003). Türkiye ise
2
hem somut hem de somut olmayan kültürel mirasa yönelik oldukça zengin bir varlığa sahiptir. Coğrafi konumuyla, yer yüzü Ģekilleri ve iklimiyle Türkiye, dünyanın son derece önemli bir yerindedir. GeçmiĢte Anadolu toprakları üzerinde yaĢamıĢ olan toplumlar, kültürel bir değere sahip pek çok eser bırakmıĢtır. Bu eserlerin bir kısmı, kale, saray, yol, çeĢme, heykel vb. somut kültürün parçası olan eserlerken bir kısmı da hikâyeler, atasözleri, destanlar, oyunlar, Ģenlikler vb. somut olmayan kültüre yönelik, bir birikimin sonucu olan gelenek ve görenek olarak da adlandırabileceğimiz, değerlerdir. Türkiye‟nin bu kültür varlığının korunup kuĢaktan kuĢağa aktarılması ise toplumsal bir görev olarak görülmektedir (Eroğlu ve Yaldız, 2006, s. 316).
Tarihsel süreç içerisinde tüm kültürler çok büyük değiĢimler yaĢamıĢtır. Tarihin ilk dönemlerinde daha az olan bu değiĢim, üretim sistemlerinde yaĢanan geliĢmelere bağlı olarak 19. yüzyıldan sonra öncelikle toplumların örf ve adetlerini, diğer bir ifadeyle kültürlerini, olumsuz yönde etkilemiĢ ve değiĢtirmiĢtir. Bu değiĢimler ise toplumlarda Ģu Ģekilde ortaya çıkmıĢtır (Güngör, 2011, s. 96–97):
a. Günümüz toplumlarında insanların büyük bir kısmı Ģehirlerde yaĢadığından bu durum onların örf ve adetlerin kontrol sahasından dıĢarı çıkmalarında etkili olmaktadır.
b. Büyük Ģehirlerin bireylere sunduğu sanat, arkadaĢ grubu, inanç, meslek vb. alternatif kültür ortamlarının fazla olması.
c. Günümüz modern dünyasının örf ve adetlerin öğretilmesini imkânsız hale getirmesi, usta-çırak, hoca-öğrenci yerini gazete, televizyon, vb. medya araçlarının alması.
d. Ġlme verilen değerin artması ve bilgiye kolay ulaĢma imkânı, bireylerin pozitivist anlayıĢına aykırılık oluĢturan örf ve adetlerin hurafe ve batıl inanç olarak adlandırılmasına ve dıĢlanmasına neden olmaktadır.
Yukarda sıralanan tüm bu olumsuzluklar toplumların, özellikle de gençlerin milli değerlerinden uzaklaĢmalarına ve toplumları bir arada tutan bağların zayıflamasına neden olmaktadır. Tüm bunlarla birlikte, kültürel değiĢmelerde etkili olan faktörler genel olarak, ekonomik faktörler, bilim ve teknolojideki geliĢmeler, demografik değiĢimler, çeĢitli nüfus kategorilerindeki değer değiĢiklikleri, ideolojik faktörler, liderlik faktörü, politik faktörler, eğitim, kitle haberleĢme, sosyal hareketler, dıĢ dünyadaki geliĢmelerin etkileri, planlama vb. faktörlerdir (DPT, 1984, s. 3). Bu faktörlerin özellikle de eğitim üzerindeki olumsuz etkileri kültürel yabancılaĢmayla birlikte milli Ģuura sahip bireylerin yetiĢtirilmesini de zorlaĢtırılabilmektedir. Milli Ģuur, kendi milletinin varlığını tanımak ve bilmek anlamına gelmektedir (Kaplan, 2001, s.9). Bu Ģuurun toplumun bireylerine kazandırılması için ise eğitime oldukça büyük görevler düĢmektedir.
3
Eğitimin temel amaçlarından biri Millî Eğitim Temel Kanunu 2. maddesinde belirtildiği üzere “… Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren…” bireyler yetiĢtirilmesi ve kültürün yeni kuĢaklara aktarımının sağlanmasıdır (Sarı, 2016, s.39). Kültürel miras, sonraki kuĢaklara aktarılamaz ve geleceğe taĢınmazsa “kültür” olma özelliğini zaman içerisinde kaybedebilir. Bu nedenle alanyazında kültür varlıklarının korunarak gelecek kuĢaklara aktarılmasının önemi vurgulanmaktadır (Ünal, 2013; ġahin, 2011; Kolaç, 2009; Özdoğan, 2007; Artun, 2005). Eğitimin bu konuda üstlendiği rol ise tartıĢılmazdır; çünkü kültür kavramı, hangi açıdan ele alınırsa alınsın eğitimin kültüre köprü olma özelliğine sahip olduğu görülür (Pehlivan ve Kolaç, 2016; Çengelci, 2012). Bu amaçla, hazırlanan ders kitaplarında milli kültür ögelerine yönelik pek çok konuya yer verilmektedir. Özellikle kültürel miras eğitiminin küçük yaĢlarda baĢlamasının oldukça önemli olduğu belirtilmektedir (Kaplan, 2001, s.44). Türkiye'de ilköğretim düzeyinde verilmekte olan sosyal bilgiler dersi, milli değerlerin genç kuĢağa aktarımının sağlanması açısından en önemli derslerden biri olarak karĢımıza çıkmaktadır (Safran, 2015; Çençen ve Akça-Berk, 2014).
Milli değerler, bir ulusu ulus yapan değerlerdir ve bir ulusun gelecek kuĢaklara bıraktığı en önemli mirastır. Bu mirasın büyük bir kısmını da somut olmayan kültürel miras oluĢturmaktadır. Somut olmayan kültürel mirasın, öncelikle bu mirası yaratan ve koruyan toplumun sonra da bütün insanlığın ortak belleği olarak görüldüğü söylenebilir. Bu ortak bellek, paylaĢılan bir deneyim olarak tarihsel süreklilik içinde ortaya çıkmıĢtır ve bu birikime insanlığın gelecekte de gereksinimi olacaktır (Oğuz ve Özay, 2009). BirleĢmiĢ Milletler bu amaçla dünya üzerinde pek çok ülkede kaybolmaya yüz tutmuĢ, bir ulusu diğer ulustan ayıran kültür mirası ürünlerini belirlemeye yönelik çalıĢmalar yapmıĢ ve bu çalıĢmaları dünya kültür miras listesi hazırlayarak tüm dünyaya duyurmuĢtur. OluĢturulmuĢ olan bu liste Dünya Somut Olmayan Kültür Miras Listesi‟dir ve bu listede günümüz itibariyle Türkiye‟den 15 milli kültür ögesine yer verilmiĢtir ve bu sayının yıldan yıla artacağına inanılmaktadır. Listede yer alan somut olmayan kültürel miras ögelerinin sosyal bilgiler dersinde öğrencilere kazandırılması gereken milli değerleri kazandırmada etkili olabileceği düĢünülmektedir.
Her toplum, üyelerine kendi kültürünü tanıtmaya ve var olan kültürünü geliĢtirmeye çalıĢırken toplumsal değerleri de yaĢatma amacı taĢımaktadır (Safran, 2015, s. 6). Somut olmayan kültürel miras ögelerine eğitim kurumlarında yeterince yer verilememesi veya
4
genç nesle bunların aktarılamaması milli kültüre yönelik yabancılaĢmayı da beraberinde getirdiği görülmektedir. YabancılaĢma ise kendinden uzaklaĢma, temel özelliklerini yitirerek kendine karĢıt bir durum geliĢtirmeyi ve birey açısından insanın çevresi ile uyumunu kaybetmesini ifade eder. Kültürel açıdan ise yabancılaĢama bireyin kendi kültürüne soğuma sürecinin ortaya çıkıĢ Ģekillerinden biridir (Köseoğlu, 2013, s.116). Milli kültür aktarımına yönelik verilecek olan bir eğitimin aynı zamanda yabancılaĢma olayını da önleyeceği düĢünülmektedir (Süleymanov, 2004, s.54).
Hemen hemen bütün kültürel değiĢmelerin baĢlangıcında diğer baskın kültürlerin etkisi olduğu söylenebilir. Bir kültürün diğer kültürlerden aldığı unsurlara karĢı seçici olması gerekmektedir. Aksi takdirde söz konusu kültürün geleceği tehlikeye girebilir (Turhan, 2010, s. 108). Bu yüzden toplumların kendileri ile uyumlu olmayan yabancı kültürel unsurlara karĢı gereken bilinci toplumunun tüm üyelerinde oluĢturması gerekmektedir. Konuyla ilgili atılacak adımların baĢında ise somut olmayan kültürel mirasa yönelik farkındalık oluĢturulması gelmektedir. Bu amaçla UNESCO, somut olmayan kültürel miras ve eğitim arasındaki iliĢkiyi 2003 SözleĢmesi madde 14‟te Ģöyle ele almaktadır:
a. Somut olmayan kültürel mirasın tanınmasını, buna saygı duyulmasını ve geliĢtirilmesini özellikle aĢağıda belirtilen önlemlerle sağlamak:
1. Toplumun genelini ve özellikle gençleri hedefleyen eğitici, duyarlılığı arttırıcı ve bilgilendirici programlar düzenlemek;
2. Ġlgili topluluklar ve gruplar içinde belirli eğitim ve yetiĢtirme programları düzenlemek; 3. Somut olmayan kültürel mirasın korunması için özellikle yönetim ve bilimsel araĢtırma
gibi alanlarda kapasite güçlendirici etkinlikler düzenlemek; 4. Bilginin kuĢaktan kuĢağa geçiĢini okul dıĢı olanaklarla sağlamak;
b. Kamuoyunu bu mirasa yönelen tehditler ve iĢbu SözleĢme gereğince yapılan etkinlikler konusunda bilgilendirmek;
c. Somut olmayan kültürel mirasın anlatımı için gerekli olan doğal alanların ve belleğe iliĢkin mekanların korunması için eğitim verilmesini teĢvik etmek.
Ayrıca sözleĢmenin giriĢ kısmında somut olmayan kültürel mirasın önemi ve korunması konusunda özellikle yeni kuĢakların daha fazla bilinçlendirilmesi gerektiği hususunun göz önüne alındığı belirtilmiĢtir (UNESCO, 2003, s. 1).
Modern teknolojinin neden olduğu bilimsel geliĢmelerin insanların dünya görüĢlerinden birbiriyle olan iliĢkilerine kadar hayatın pek çok alanında değiĢmelere neden olduğu gerçeği yadsınamaz (Güngör, 2011, s.27). Radyo, TV, sinema ve internet yoluyla insanlar her yerde daha önce hiç olmadığı kadar baĢka kültürlerin değerleriyle karĢılaĢmaktadır (Held, McGrew, Goldblatt ve Perraton, 2010, s.72). Bu durum en fazla genç kuĢağı
5
etkilenmekte, onların kendi kültürel değerlerine yönelik hassasiyetlerini azaltmakta ve kültürel değerlerin aktarımını zorlaĢtırmaktadır (Gigli ve Aneta, 2001; 2001; Gigli, 2004). Konuyla ilgili olarak alanyazında somut olmayan kültürel miras ögelerine yeterince eğitim kurumlarında ve medyada yer verilmemesinden ötürü küresel kültürün milli kültürün yerini almaya baĢladığı belirtmektedir. Yeni neslin, Türk milli kültüründe yeri olmayan Pamuk Prensesi, Kırmızı BaĢlıklı Kızı, Külkedisini, Robin Hood‟u, birer milli değerimiz olan Nardaniye Hanımdan, Köroğlu‟ndan, Zümrüdü Anka‟dan daha iyi tanıdığı dile getirilmektedir (Oğuz, 2010, 2008). Bu gibi olumsuz durumlarla karĢılaĢılmaması için somut olmayan kültürel mirasın aktarımına toplum olarak gereken önem verilmeli, özellikle de kültür aktarımının en önemli aracı olan eğitim kurumlarında etkili bir kültür eğitiminin gerçekleĢtirilmesi sağlanmalıdır.
Somut olmayan kültür, bir milletin kendi kimliğini yansıtan, korunmaya değer görülen geleneksel kültürüdür (Pietrobruno, 2009). Eğitim ise bir kültürlenme aracıdır ve eğitim programları incelendiğinde ilköğretim kademesinde kültür aktarımında en etkili olarak kullanılan derslerden birinin sosyal bilgiler dersi olduğu görülmektedir (Gürel ve Çetin, 2017; Safran, 2015, s.6; Kaya, 2009; Ünal, 2013; Çengelci, 2012). Ġlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersi ise sosyal bilgiler dersleri arasında kültürel ögelerin en çok yer aldığı derslerden biri olarak karĢımıza çıkmaktadır (Çetin ve Gürel, 2016; Gürkan, 2015; Çengelci, 2012). Özellikle de öğrencilerin soyut iĢlemler döneminde verilmekte olan bu ders, milli değerlerin öğrencilere kazandırılmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], sosyal bilgiler dersinin genel amaçlarını sıralarken 7. sınıfın sonunda öğrencilerin “Türk kültürünü ve tarihini oluĢturan temel öge ve süreçleri kavrayarak, milli bilincin oluĢmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliĢtirilmesi gerektiğini kabul eder.” amaç ifadesi ile 7. sınıf sosyal bilgiler dersinin kültür aktarımında edindiği rolü açıkça ortaya koymaktadır (Öztürk, 2012, s. 12). Somut olmayan kültürel mirasın etkili öğretim yöntemleriyle öğrencilere aktarılması, milli değerlerin öğrenciler tarafından benimsenmesine ve yaĢadığı toplumu daha iyi tanıyan bireylerin yetiĢmesine katkı sağlayacağı düĢünülmektedir.
Bu araĢtırmada sosyal bilgiler dersi kapsamında somut olmayan kültürel mirasa yönelik farkındalık ve koruma bilinci oluĢturma amacıyla somut olmayan kültürel miras etkinliklerine dayalı eğitim verilmiĢtir. Eğitim sonunda somut olmayan kültürel mirasa
6
yönelik öğrenci tutumlarındaki değiĢim ortaya konularak alanyazına katkıda bulunulmaya çalıĢılmıĢtır.
AraĢtırmanın Amacı
Bu araĢtırmanın amacı, kültürün bir parçası olan somut olmayan kültürel miras etkinliklerinin 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin somut olmayan kültürel miras unsurlarına yönelik tutumlarına etkisini ve bu unsurlara yönelik öğrenci algısını incelemektir. Bu amaçla araĢtırmanın Ģu alt problemlerine cevap aranmıĢtır:
1. Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin somut olmayan kültürel miras tutum ölçeği ön test puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
2. Kontrol grubu öğrencilerinin ön test ve son test puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
3. Deney grubu öğrencilerinin ön test ve son test puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
4. Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin son test puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
5. Deney ve kontrol grubu öğrencilerinin somut olmayan kültürel miras tutum ölçeği alt faktörlerine yönelik ön test ve son test puan ortalamaları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?
6. Deney grubu öğrencilerinin somut olmayan kültürel miras ve unsurlarına iliĢkin görüĢleri nedir?
7. Deney grubu öğrencilerinin somut olmayan kültürel miras unsurlarına iliĢkin algıları nelerdir?
8. Deney grubu öğrencilerinin somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarını ayırt edebilme durumları nasıldır?
AraĢtırmanın Önemi
KüreselleĢmenin oldukça hızlı yaĢandığı ve iletiĢim teknolojilerinin yaygın olarak kullanıldığı günümüzde milli değerlerin korunması ve yaĢatılması oldukça zorlaĢmaktadır.
7
Bu durum, ulusların milli varlığını devam ettirme ve bir varoluĢ sorunu olarak değerlendirilmektedir (Kolaç, 2009). Değer ve kültür eğitiminin en temel amaçlarından biri, bireylerin evrensel ve kültürel değerlere yönelik gerekli bilince sahip olmasını sağlamaktır (Kale, 2007).
Eğitim kurumlarının en temel amaçlarından biri ise akademik olarak baĢarılı ve temel değerleri benimseyen bireylerin yetiĢtirilmesidir (EkĢi, 2003). Kültür ve değer eğitiminin millî kimliğin korunmasına ve geliĢtirilmesine büyük bir etkisi vardır (Tozlu ve Topsakal, 2007). Bununla birlikte milli değerler, toplumları ayakta tutmaya, birlik duygusunun geliĢmesine ve etkili bir biçimde sürdürülmesine katkı sağlamaktadır (Deveci, 2009). Milli değerlerin büyük bir kısmı ise somut olmayan kültürel miras ögelerinden oluĢmaktadır. Bu miras ögelerine yönelik bilincin geliĢtirilmesi ile milli değerlere yönelik olumlu tutuma sahip, onları koruyacak bireyler de yetiĢtirilmiĢ olacaktır.
Somut olmayan kültürel miras, insanlığın zengin kültürel çeĢitliliğinin temelini oluĢturan unsurlardan biridir (Logan, 2007). Bu miras, bir milletin değerlerinden elenerek oluĢmuĢtur. Somut olmayan kültürel mirasın korunması ve buna karĢı duyarlılık oluĢturulması her millet ve kültür için önemlidir (Ulusoy, 2011). Bu amaçla, BirleĢmiĢ Milletler, toplumda somut olmayan kültürel mirasın tanınmasını ve geliĢtirilmesini sağlamak için formal ve informal eğitime yönelik farkındalık artırıcı ve bilgilendirici programların yapılmasını, okullarda yerel müfredata somut olmayan kültürel miras konularının eklenmesini önemli görmektedir (UNESCO, 2003). SözleĢmenin en önemli maddelerinin de eğitime vurgu yapan maddeler olduğu anlaĢılmaktadır. Toplumun genelini özellikle gençlerini hedefleyen eğitici, duyarlılığı artırıcı ve bilgilendirici programlar düzenlemek, ilgili topluluklar ve gruplar içinde belirli eğitim ve yetiĢtirme programları düzenlemek, bilginin kuĢaktan kuĢağa geçiĢini okul içi ve okul dıĢı olanaklarla sağlamak gerektiği belirtilmektedir (Oğuz, 2008).
Eğitim ortamlarında somut olmayan kültürel mirasa yönelik çalıĢmaların yapılması ve kültürel mirasın araĢtırılması kültürel değerlerin bir sonraki kuĢağa geçiĢinin sağlanması için oldukça önemli görülmektedir (Kurin, 2007). Alanyazın incelendiğinde ise somut olmayan kültürel mirasa yönelik çalıĢmaların, öğretmen görüĢü (Avcı ve MemiĢoğlu, 2016), kültürel mirasa iliĢkin tutum (GümüĢ ve Adanalı, 2015; Keçe,2015; Dönmez ve YeĢilbursa, 2014; YeĢilbursa, 2011), eğitimde ve kimlik edinmede müzelerin önemi
8
(Meydan ve AkkuĢ, 2014; IĢık, 2013; Özçelik-Tezel, 2007), Web tabanlı eğitim (Kasapoğlu-Akyol, 2016; Pietrobruno, 2013), ders kitaplarına ve uluslararası anlaĢmalara bağlı olarak doküman incelemesi (Ott, Dagnino ve Pozzi, 2015; Akhan, 2014; Çençen ve Akça-Berk, 2014; Gürçayır-Teke, 2013; Çengelci, 2012; Skounti, 2011; Kolaç, 2009; Kutlu, 2009 Kafadar ve Evin, 2004), somut olmayan kültürel mirasa yönelik öğrenci farkındalıklarının incelenmesi (Gürel ve Çetin, 2017), turizm ve ekonomiyle ilgili (Petronela, 2016; Wright ve Eppink, 2016; Ar, 2015; Okuyucu ve Somuncu, 2012; Çetin, 2010; Uslu ve Kiper, 2006) olduğu görülmektedir. Eğitim ortamında doğrudan uygulamaya bağlı olarak öğrencilerin somut olmayan kültürel mirasa yönelik tutumları ve öğrencilere uygulanacak olan öğretim etkinliklerinin öğrenci üzerindeki etkisini incelemeye yönelik bir çalıĢma bulunmamaktadır. Bununla birlikte alanyazında öğrencilerin çeĢitli kültürel etkinliklerle karĢılaĢtırılması ve ders kitaplarında kültür aktarımına yönelik metinlere yer verilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. (Gürel ve Çetin, 2017; Kolaç, 2009; Artun, 2000). Bu durum ise yapılan bu çalıĢmanın önemini bir kez daha ortaya koymaktadır.
Milli kültür, örgün eğitim kurumlarında daha çok tarih, Türkçe ve sosyal bilgiler dersleri aracılığıyla verilmektedir (Sözer, 2008; Öztürk, 2006). Milli kültür değerlerinin istenilen düzeyde genç nesle aktarılması, kültürel farkındalığı yüksek ve gerekli bilgiye sahip öğretmenler aracılığıyla olacaktır. Bununla birlikte yapılan bir araĢtırmada (Keçe, 2015) sosyal bilgiler öğretmen adaylarının tarihi değerlere ve turizm değerlerine yönelik tutumlarının yüksek olmasına rağmen bilgi düzeylerinin eksik olduğu ortaya konulmuĢtur. Geleceğin öğretmenlerinin kültürel mirası oluĢturan ögelere yönelik bilgi birikimlerinin az olması, eğitim verecekleri öğrencilerin de yeterince bilgi sahibi olmaları yönünde bir engel olarak değerlendirilebilir. Ayrıca, lise öğrencilerine yönelik yapılan bir çalıĢmada (GümüĢ ve Adanalı, 2011) öğrencilerin, tarihi ve kültürel mirasa yönelik tutum ve davranıĢlarının istenilen düzeyde olmasına rağmen bu durumun ilgi ve beğeninin ötesine geçmediği görülmüĢtür. Yukarıda yer alan ifadeler, öğretmen ve öğrencilerin kültürel değerlere yönelik farkındalıklarının milli kültürün korunması ve aktarımın sağlanabilmesi için yeterli düzeyde olmadığı düĢüncesini güçlendirmektedir. Herhangi bir nesneye iliĢkin bireylerin ilgi düzeylerinin artmasının o nesneye iliĢkin farkındalıkları üzerinde de olumlu bir etkisi bulunmaktadır (Arslan ve Büyük, 2014). Bu yüzden öğrencilerin tarihi ve kültürel varlıklara yönelik ilgilerinin artırılmasıyla bu değerlere yönelik farkındalıklarının da artırılabileceği düĢünülmektedir.
9
Somut olmayan kültürel miras, Türk milli değerlerini oluĢturmaktadır ve milli değerlerinin farkında olmayan bireylerin bu değerleri koruması beklenmemelidir (Mindivanlı ve AktaĢ, 2011). Ġlköğretim öğrencileri ile yapılan bir çalıĢmada öğrenciler, somut kültürel miras ürünlerini çeĢitli görsellerle ifade edebilmiĢ fakat somut olmayan kültürel mirası herhangi bir görselle sunamamıĢlardır (Kılcan ve Akbaba, 2013). Bu durum öğrencilerin somut olmayan kültürel mirasa yönelik biliĢsel seviyelerinin yetersiz olduğu Ģeklinde yorumlanabilir. Bir baĢka çalıĢmada ise ilköğretim 7. sınıf öğrencilerinin çevrelerindeki somut olmayan kültürel mirasın korunmasının gerekliliğine yönelik yeterli duyarlılığa sahip olsalar da yöresel kültür özelliklerine yönelik farkındalıklarının düĢük olduğu, özellikle somut ve somut olmayan kültürü ayırt edemedikleri görülmüĢtür (Gürel ve Çetin, 2017). Halbuki toplumun genç bireylerine yönelik bir plan dahilinde verilecek olan eğitimle bu bireylerin topluma ait olan kültürün farkına varması sağlanabilir (KarakuĢ, 2017).
Yapılacak olan bu çalıĢmanın, ilköğretim düzeyinde yapılması, uygulamaya dayalı yapılan bir çalıĢma olması, öğrencilerin somut olmayan kültürel mirasa yönelik farkındalıklarını ve duyarlılıklarını geliĢtirme ve nihayetinde somut olmayan kültürel mirasa yönelik olumlu bir tutum kazandırmayı amaçlaması bakımından alanyazına önemli bir katkı sunacağı ve daha sonra yapılacak olan çalıĢmalara ıĢık tutacağı düĢünülmektedir.
Varsayımlar
AraĢtırmanın varsayımları Ģöyle sıralanmıĢtır:
AraĢtırmada yer alan deney ve kontrol grubu öğrencilerinin özellikleri homojendir. “Somut Olmayan Kültürel Miras Tutum Ölçeği” ile toplanan veriler öğrencilerin somut
olmayan kültürel mirasa iliĢkin tutumlarını yansıtmaktadır.
Ölçeğin ve öğretim etkinliklerinin geliĢtirilmesi aĢamasında baĢvurulan uzman görüĢleri yeterlidir.
Öğrencilerin ölçek maddelerine verdiği yanıtlar gerçeği yansıtmaktadır. Uygulanacak olan etkinlikler öğrenci düzeyine ve ders içeriğine uygundur.
11 Sınırlılıklar
AraĢtırmanın çalıĢma grubu, Bartın il merkezinde bulunan bir ortaokulda amaçlı örneklem yöntemiyle seçilmiĢ deney ve kontrol grubunu oluĢturan toplam 50 öğrenci ile sınırlıdır.
ÇalıĢmanın verileri, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen Somut Olmayan Kültürel Miras Tutum Ölçeğinden, yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formlarından, gözlem notlarından, sınıf içi ve dıĢı etkinliklerden elde edilen verilerle sınırlıdır.
AraĢtırmada deney grubuna verilecek eğitim araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen somut olmayan kültürel miras etkinlikleri ile sınırlıdır.
AraĢtırma, bilimsel araĢtırma yöntemlerinden karma yöntem ile sınırlıdır.
Tanımlar
Sosyal Bilgiler: “Sosyal bilimlerin pedagojik ilkeler çerçevesinde özel bir kitle olan öğrenciler için basitleĢtirilmiĢ biçimidir” (Kabapınar, 2012, s. 2).
Kültür: “Kültür, bir millete Ģahsiyetini veren, diğer milletlerle arasındaki farkı tayine yarayan, tarihin seyri içerisinde teĢekkül etmiĢ, o millete mahsus maddi ve manevi değerlerin ahenkli bütünüdür” (Bilgiç, 1979, s. 18).
Kültürel Miras: “Ġnsani çabanın sonucu olan maddi (somut) veya maddi olmayan (soyut) eserler ile doğal çevredeki insani faaliyetlerin sonucu olan eserlerdir” (YeĢilbursa, 2011, s. 10).
Somut Olmayan Kültürel Miras: “Cansız nesnelerden ziyade insanlarda anlam bulan uygulamalar, sözlü anlatımlar, temsiller, bilgi ve yeteneklelerdir” (Logan, 2007, s. 33). Milli Değer: “Milli kültürü oluĢturan kültürel ögelerin her biri.”
12
BÖLÜM 2
KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Kavram Olarak Kültür
“Kültür” sözcüğü Latince kökenli bir sözcük olup yaklaĢık yüzyıl önce antropolog Edward B. Taylor tarafından Ġngilizceye girmiĢtir (Eagleton, 2011, s. 10; Barnes, 1995, s. 11). Kavramın Ġngilizce‟ deki kullanımlarına bakıldığında birden fazla anlama geldiği görülmektedir. Ġlk kullanımlarında kültür, hayvanların ve ekinlerin yetiĢtirilmesi (cultivation) ve dinsel tapınmaları (kült) ifade eden bir iĢleme sürecinin adı olmuĢtur. Daha sonraları ise özellikle 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar öğrenmeyle insan aklının ve kiĢisel görgünün geliĢtirmesini ifade etmek için kullanılmıĢtır. Sanayi devriminden sonra ise kültür, Romantizm akımının yükselmesiyle birlikte günlük yaĢamı ve geleneği vurgulamak için baĢvurulan bir kavram olmuĢtur (Williams, 1993, s.9; Smith, 2007, s. 13-14).
Kültür kavramı Türkçeye ise Fransızcadan geçmiĢtir. Bu kavramı ilk kez ciddi ve bilimsel açıdan ele alan ise Ziya Gökalp olmuĢtur (Kaplan, 2001, s.3). Fakat, Ziya Gökalp “kültür” kavramı yerine “hars” kavramını kullanmıĢtır. Ona göre hars, halkın geleneklerinden, eskiden beri yapılagelen davranıĢlarından, örflerinden, sözlü veya yazılı edebiyatından, dilinden, müziğinden, dininden, ahlakından, estetik ve iktisadi unsurlarından oluĢmaktadır (Gökalp, 2016, s.114).
Kültür alanında yapılan tanımlamalara yönelik çok kapsamlı bir çalıĢma yapan Kroeber ve Kluckhohn (1952) kültür ile ilgili 164 tanımı derlemiĢlerdir. Bununla birlikte tüm bu tanım ve açıklamalardan tek bir tanıma varan Kroeber ve Kluckhohn (1952, s. 82) kültürü, “eserleri, inançları, sanatsal ürünleri ve toplumun üyesi olan insanlar tarafından kazanılan diğer tüm alıĢkanlıkları kapsayan kompleksli bir bütün” olarak tanımlamaktadır”. Bu tanımdan kültürün, bir grup insan tarafından üretilen ve öğrenilen neredeyse her Ģeyi kapsadığı anlaĢılmaktadır (Morris, 1976, s. 9).
13
Türk Dil Kurumu ise “kültür” kavramını “hars” ve “ekin” sözcükleri ile karĢılamakta ve Ģöyle tanımlamaktadır: “toplumsal geliĢme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars, ekin” (TDK, 2017). Bu tanımda Türk Dil Kurumunun “kültürü” ifade etmek için “hars” kavramı ile birlikte “ekin” kavramını kullandığı görülmektedir. Bu kavramın kullanılmasının Türk Dil Kurumu‟nun TürkçeleĢtirme çabasının bir sonucu olduğu da anlaĢılabilir.
Oğuzkan‟a (1993, s. 91) göre kültür, “bir toplumu ya da halkı duyuĢ, düĢünüĢ, yaĢayıĢ bakımından öbür toplumlardan ayıran ve gerek özdeksel (maddi), gerek tinsel (manevi) alanlarda oluĢturulan ürünlerin tümü” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda Oğuzkan, kültürün bir topluma veya halka özgü olduğunu ve hem maddi hem de manevi yönü bulunduğunu vurgulanmaktadır.
Turhan‟a (2010, s. 48) göre ise kültür, bir cemiyetin sahip olduğu maddi ve manevi kıymetlerden teĢekkül eden öyle bir bütündür ki, cemiyet içinde mevcut her nevi bilgiyi, alakaları, itiyatları, kıymet ölçülerini, umumi tutum, görüĢ ve zihniyet ile her nevi davranıĢ Ģekillerini içine almaktadır. Ona göre bu özellikler toplumun çoğunluğunda ortak olmalıdır ve onu diğer toplumlardan ayıran özel bir hayat tarzını oluĢturmalıdır.
Türkiye Cumhuriyeti‟nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk, “Türkiye Cumhuriyeti‟nin temeli kültürdür” der. Ona göre kültür, okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğimizden anlam çıkarmak, uyanık davranmak, düĢünmek, zekayı eğitmektir (Kocatürk, 2007, s. 246). Bu tanımdan Atatürk‟ün kültürü, aydınlanmak anlamında kullandığı çıkarılabilir.
Kültüre yönelik yapılan tanımlamaların, genel olarak betimleyici tanımlar, tarihsel tanımlar, normatif tanımlar, psikolojik tanımlar, yapısal tanımlar ve genetik tanımlar olarak gruplara ayrıldığı söylenebilir. Betimleyici tanımlar kültürü toplumsal hayatın tamamını oluĢturan çeĢitli alanları kapsarken tarihsel tanımlar, kültürü kuĢaklar aracılığıyla aktarılan miras olarak görmektedir. Normatif tanımlar kültürü, kuram ya da yaĢam biçimi olarak; psikolojik tanımlar ise kültürü insanların iletiĢim kurmasına, bir Ģeyler öğrenebilmesine, maddi ve duygusal ihtiyaçlarını karĢılamasına imkân veren sorun çözücü bir araç olarak görmektedir. Yapısal tanımlar, kültürün somut davranıĢtan farklı bir soyutlama olduğunu
14
belirtirken genetik odaklı tanımlar ise kültürü, nasıl var olduğu veya var oluĢunu nasıl sürdürdüğü açısından ele alarak tanımlamaktadır (Smith, 2007, s. 15-16).
Kültüre iliĢkin yapılan tanımlar incelendiğinde ortak bir tanımın yapılamadığı anlaĢılmaktadır (Kafesoğlu, 2012, s. 15; Kroeber ve Kluckhohn, 1952). Kültüre herkes tarafından kabul gören bir tanım getirilemeyiĢi onun çok anlamlı bir kavram olmasından kaynaklanmaktadır. Genel olarak kültürün Ģu kavramları karĢılamak için kullanıldığı söylenebilir (Güvenç, 1975, s. 95):
1. Kültür, bir toplumun ya da bütün toplumların birikimli uygarlığıdır. 2. Kültür, belli bir toplumun kendisidir.
3. Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileĢkesidir. 4. Kültür, bir insan ve toplum teorisidir.
Kültür, hayatın maddesinden çok onun üslubunu ifade eder. Kültür incelenecekse bir bütün halinde incelenmelidir, çünkü insanın yaratıcı ve kültür yapıcı özelliği burada ortaya çıkmaktadır. Bir kültürün özgünlüğü veya kimliği, onları vücuda getiren hâkim üslubun özgünlüğünden gelmektedir. Böylelikle kültür, insanın tabiat karĢısında elde ettiği baĢarıların ve ona kazandırdığı anlamların bir bütünüdür (Köseoğlu, 2013, s. 66-67). Kültürün doğası yukarıda verilen bilgiler ıĢığında incelendiğinde, kültürün öğrenildiği, telkin edilebildiği, toplumsal olduğu, düĢünsel olduğu, insanları mutlu ettiği, birinden diğerine uyarlanabildiği ve bütünleĢtirici bir yapıya sahip olduğu görülmektedir (Kroeber ve Kluckhohn, 1952, s. 86). Murdock‟a (1950) göre ise, kültür kavramının sahip olduğu özellikler Ģöyle sıralanabilir (Akt. Güvenç, 1975, s. 103): Kültür, öğrenilir, tarihi ve süreklidir, toplumsaldır, ideal veya idealleĢtirilmiĢ kurallar sistemidir, ihtiyaçları karĢılayıcı ve doyum sağlayıcıdır, değiĢir, bütünleĢtiricidir, bir soyutlamadır.
Tüm tanımlar ve açıklamalar ıĢığında kültürü kısaca ifade etmek gerekirse onun geçmiĢten günümüze tarihsel süreç boyunca biçimlenmiĢ yaĢam tasarısı veya yaĢam biçimi olduğu söylenebilir (Billigton vd., 2010, s.35; Williams, 1993, s. 210; Aoyagi, 1970, s. 25).
Kültür, bir süreç olarak sürekli değiĢen değerler sistemine sahiptir. Bu özelliğiyle kültür dinamiktir ve etkileĢim içinde oluĢmaktadır (Gay, 2014, s. 11). Bu değiĢim zamanla kültürün bazı ögelerinin yok olmasını da birlikte getirmektedir. Özellikle, günümüzde teknolojinin geliĢmesiyle birlikte ülkeler arasındaki sınırlar da ortadan kalkmıĢtır. Kitle
15
iletiĢim araçlarından dolayı bir ülkede yaĢanmıĢ olan en ufak bir geliĢme, dünyanın diğer ucundaki bir ülkede de kendini göstermektedir. Baskın olan kültür zayıf olan bir kültürün yerini alabilmekte ve bir milleti millet yapan değerler zaman içerisinde yok olabilmektedir. Bu yüzden tüm ulusların, kendi milli kültürünü koruma ve geliĢtirme çabası bir zorunluluk olarak görülmektedir (Ulusoy, 2011).
Milli Kültür
Millet, toplumların iradi olarak ortak değerlerde buluĢmaları sonucu ortaya çıkan toplumsal üst yapıyı ifade eder (Çetin, 2014, s.43). Her milletin kendine ait bir kültürü vardır ve bu kültür onun milli kültürünü oluĢturmaktadır. Milli kültür kavramını ise tarihte ilk kullanan Ziya Gökalp‟tir (Türkdoğan, 1988, s. 21). Ona göre her kültür, “millidir ve bir milletin, dini, ahlaki, hukuki, akli, estetik, lisani, iktisadi ve fenni hayatlarının ahenkli bir bütünüdür (Gökalp, 2016, s. 46).
Alanyazın incelendiğinde milli kültüre yönelik pek çok tanımın yapıldığı görülmektedir. Milli kültürün ne olduğuna yönelik yapılan tanımlar incelendiğinde ise Ģu tanımlar öne çıkmaktadır. Öncelikle Tezcan (2015, s.1) milli kültürü, bir ülkenin kendi tarihsel ve toplumsal yapısı ile belirlenmiĢ, uygulanmıĢ maddi ve manevi ögelerden, değerlerden oluĢan bütünleĢmiĢ bir yaĢam biçimi olarak; Türker (1994, s.290) ise milli kültürü, Türk milletinin sahip olduğu inanç, değer ve müesseselerin bütünü olarak tanımlamaktadır. Kafesoğlu‟na göre (2012, s. 16) ise her topluluk ayrı bir kültürü temsil etmektedir. Türk milleti de dili, töresi, dini, hukuku, düĢüncesi ve hadiseler karĢısındaki hususi davranıĢları ile asırlardan beri yaĢamakta olduğuna göre bir Türk milli kültürü mevcut demektir. Tanımda ön palan çıkan özelliklerden birisi kültürün süreklilik arz ettiğidir. Kültürler, milletler tarafından geçmiĢte yaĢanmıĢ, anlamlı bulunmuĢ ve sonraki nesiller tarafından yeniden yaĢanması istenilen ögelerin tekrar tekrar seçilmesini ifade eden tasarlanmıĢ bir sürekliliğin kendini gösterdiği bir sürece sahiptir (Williams, 1993, s. 187).
Kültürler toplumların üzerindedir, onu yansıtır ve toplumsal yapı üzerinde etki sahibidirler (Billington, vd., 2010, s.39). Bu nedenle halk ve onun oluĢturucusu olduğu milli kültür birbirinden bağımsız olarak düĢünülmemelidir. Milli kültür, halkın meydana getirdiği değerler sistemini de oluĢturmaktadır (Türkdoğan, 1988, s. 21). Buradan hareketle milli kültürün, halk kültürü olarak da ifade edilebileceği anlaĢılmaktadır. Zira halk kültürü, milli
16
kültürün özünü ve temelini teĢkil eder. Halk kültüründen, halkın doğal yaĢayıĢı içinde yarattığı her türlü maddi ve manevi ürünler anlaĢılmalıdır. Bu ürünler, sosyal, ekonomik ve kültürel hayatımızın Ģekillenmesinde hayati ve vazgeçilmez bir öneme sahiptir (DPT, 1984, s. 82).
Milli kültür anlam yönünden kültürel bütünden birkaç yönden ayrılmaktadır. Öncelikle milli kültür, din, felsefe, edebiyat ve ilim alanlarında milli baĢarıları veya kültürel ürünleri kapsar. Bazı toplumlarda bu zihni yaratmalar çoğunlukla üst sınıfların ürünü kabul edilmektedir. Örneğin, yerleĢik hayata geçen ilk toplumlarda milli din veya sanat gibi alanlar üst sınıflar tarafından oluĢturulmuĢtur. Ayırt edici diğer özellik ise milli kültürün, idari, iktisadi, dini ve benzeri sosyal kurumları kapsamasıdır. Milli kültürü kültürden ayıran son özellik ise, milli kültür bütün mensuplarınca ortak ve bireylerin doğrudan gözlem yaparak tahkik edebildiği ortak davranıĢ kalıplarından oluĢmasıdır (Türkdoğan, 1988, s. 22).
Milli kültür kavramı, kültüre göre daha özel bir öneme sahiptir. Milli kültür, bir ulusu baĢka uluslardan ayrıt etmeye yarayan, onu oluĢturan ulusa kendine özgü bir Ģekil veren vasıf ve özellikleri içermektedir. Milli kültür ile kültürün statik olan yönü yani çok fazla değiĢime uğramayan, durağan bir kültür kastedilmektedir (Sayılan, 1990, s. 2). Aslında tüm kültürler değiĢmektedir, fakat yaĢanan bu değiĢimlerin toplumla uyum içinde olması gerekmektedir (Kafesoğlu, 2012, s. 30). Ayrıca, kültürde ortaya çıkacak bir değiĢim dıĢarıdan bir müdahaleyle değil toplumun kendi isteği doğrultusunda olmalıdır (Yayla, 2000). Toplumun isteği doğrultusunda olmayan, özellikle de küreselleĢme ve teknoloji karĢısında değiĢime direnemeyen toplumlarda baskın kültür zayıflayarak kültürel diyoloji yaĢanabilmektedir (Özkul, 2013, s.18). Bu gibi olumsuz durumların oluĢmaması için toplumlar çeĢitli önlemler alarak milli kültürlerini korumaya çalıĢmaktadır.
Bir kültürün korunması kültürel koruma ile mümkündür. Kültürel koruma, toplumların tarihsel süreçlerinin bir kanıtı olan varlıkları gelecek kuĢaklara taĢıma güdüsüyle oluĢan bir davranıĢ olarak ifade edilir (Çetin, 2009). Bu davranıĢın toplum olarak kazanılması ve gösterilmesi, millî benliğin korunmasında etkili olacaktır. Bununla birlikte çağdaĢ Türk kültürünün halk kültürü değerleri üzerine kurulması gerekirken batı kültürünün etkisinde kalması olumsuz bir durum olarak değerlendirilebilir. Türk halk kültürünün insan
