Ziraat Yapõlan Topraklar

2.a. Mezru(Ekilmiş) Tarla Alanlarõ

Keçiborlu’da toplam 47958 dönümlük bir tarõm arazisi bulunmaktadõr. Bu arazinin 25235 dönümü ekim yapõlmayan, nadasa bõrakõlmõş “gayr-i mezru(ekilmemiş) tarla”dõr. Bunun toplam zirai alanlara oranõ % 53’tür. Ziraat yapõlan 21669 dönümlük alanõn dõşõnda kalan 1134 dönümde de bağ, bahçe, bostan, afyon, duhan, yonca ve penbe tarõmõ yapõlmaktadõr ki, bu kõsõm da toplam alanda %

2’lik bir yer tutmaktadõr. En fazla ziraat alanõ 11.755 dönümle Keçiborlu merkezdedir. Ancak bu arazinin 5856 dönümünde ekim yapõlmaktadõr. Bu alan toplam tarõm arazisinin % 24,5’ ini oluşturmaktadõr. Senir, Gölbaşõ, Kõlõç, Aydoğmuş, Giresun, Tatlõca, İlyas, Yaka, Yassõviran, Eber, Çõğrõ, Ovacõk, ve Beltarla köyleri arazinin çokluğuna göre sõralanmaktadõr. Fakat bu alanlarõn içinde ekim yapõlmayan topraklar da dahil olduğundan yalnõz ekimin yapõldõğõ topraklar Giresun’da 1958, Aydoğmuş’da 2050, Eber’de 475, Yaka’da 1016, Yassõviran’da 766, Ovacõk’ta 419, Beltarla’da 308, Çõğrõ’da 555, İlyas’ta 1499, Senir’de 3690, Gölbaşõ’nda 150 ve Kõlõç’ta 3983 dönüm olarak tespit edilmiştir.

Ekili tarlalardan elde edilen toplam hasõlat 1.286.620 kuruştur. Toprak sahibi hane sayõsõ baz alõnarak yapõlan hesaplamalara göre, ekilen araziden hane başõna düşen ortalama gelirin 1595 kuruş olduğu anlaşõlmõştõr. Ortalama gelirdeki en yüksek pay hububattan elde edilendir. Çünkü buğday ve arpanõn biriminden sağlanan kazanç, yetiştirilen diğer ürünlerinkinden fazladõr. Bu durum Tablo12 ile Tablo13 ve 14 karşõlaştõrõldõğõnda daha iyi anlaşõlmaktadõr.

2.b. Çiftlikler

Osmanlõ Devleti’nde aile emeğine dayalõ köylü çiftliği tarõmsal üretimin ve kõrsal toplumun temel birimiydi. Çift-hane sistemi düzenli tahrirler sayesinde iyi işlemekteydi. Bu sayede Osmanlõ kõrsal toplumunu anlamak kolaylaşmaktadõr. İlke olarak tahrir, çift-hane birimlerini veya onu temsil eden vergi mükellefi olan bütün yetişkin erkek köylülerin sayõm ve yazõmõndan oluşur. Standart birim ise bir çift öküzle işlenebilecek büyüklükte tarõm arazisidir. Bu araziyi tasarruf eden evli bir köylü aile, hane idi. Çift-hane biriminin unsurlarõ arasõnda emek kaynağõ hane halkõ, koşum gücü öküz ve bu öküzlerle işlenebilecek büyüklükte tarla vardõr¹⁷¹. Osmanlõ kanunname ve defterlerinde çift, bir çift öküz, çiftlik ve bir çiftlik sahibi köylü anlamlarõnda kullanõlõr172.

Celali isyanlarõ sonrasõnda aralarõnda nüfuzlularõn da bulunduğu bazõ kişiler, köylünün terk ettiği topraklarõ sahiplenmiş buralarõ kendi özel arazileri haline getirmeye başlamõşlardõr. Yaygõn bir emek açõğõ olduğundan bu topraklar çoğunlukla

171 Halil İnalcõk, Osmanlõ İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, çev: Halil Berktay, C. 1, İstanbul, 2000, s. 190.

172 Halil İnalcõk, “Osmanlõlarda Raiyyet Rüsumu”, Osmanlõ İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul, 1996, s. 38.

çitlenmiş ve hayvan çiftliklerine dönüştürülmüşlerdi. İç karõşõklõklar döneminde köylülerin terk ettiği topraklarõn kullanõlmasõ ve mülk edinilmesi, reayanõn işlediği miri arazinin büyük toprak sahiplerinin çiftliklerine dönüştürülmesinin olağan yolu olmuştu. Özellikle gerileme dönemindeki idari bozukluklar yüzünden büyük miktarda miri kökenli arazi, vakõflara veya özel şahõslara ait çiftliklere dönüşmüştür. 19. yüzyõl’daki çiftlikler ise, toprak sahibinin veya aracõsõnõn yaşadõğõ bir konak, işçiler için yapõlmõş kulübeler, rakip ayanõn saldõrõlarõna karşõ taştan yapõlmõş bir kule, ahõr ve ağõllar, ambarlar, bir fõrõn ve bir demirci atölyesinden oluşmaktaydõ. Bunlar bütün bir köyü kapsayan çiftlik-köylerdi173.

Keçiborlu temettuat defterinde kayõtlõ bulunan Gölbaşõ ve Tatlõca¹⁷⁴ adlõ iki çiftlik vardõr. Gölbaşõ, bir çiftlik-köydür. Gölbaşõ çiftliğinin mutasarrõfõ Isparta hanedanlarõndan Yõlanlõzade¹⁷⁵ Hüseyin Bey’in eşi Vesiye Hatun’dur. Çiftlik arazisinin tamamõ icara verilmiştir.

İcara verilen bu tarlalarda ne yetiştirildiği açõkça yazõlmamõşsa da kiracõlarõn hõnta ve şair öşürlerinin olmasõ burada da buğday ve arpa tarõmõ yapõldõğõnõ göstermektedir. Bundan başka herhangi bir ürün yetiştirilmemektedir. Çiftlikte yalnõzca bir hane reisinin 150 dönüm ekili arazisi bulunmaktadõr. Bundan da 3888 kuruş geliri olup, 6770 dönüm de ekim yapõlmayan arazi vardõr. Toplam 34 haneden oluşan bu çiftlik köyde üç hane reisinin meslek hanesi boştur. Çiftlikte yedi hane reisinin mesleği çobanlõk olarak yazõlmõş olup, yalnõz birininki hizmetkardõr. Onlarõn dõşõnda kalanlarõn tamamõ ziraatçõ olarak kaydedilmişlerdir.

Gölbaşõ’nda icara verilen toplam arazi 1080 dönümdür. Ekilen bu alanlardan 1844 yõlõ için 10.648, 1845 yõlõ için de 20.160 kuruş gelir elde edildiği anlaşõlmaktadõr. Bu durumda her icarcõ yaklaşõk 33 dönüm araziyi ekmiş olmaktadõr. İcardan sağlanan 30808 kuruştan hane başõna düşen ortalama icar gelirini hesapladõğõmõzda karşõmõza 934 kuruşa yaklaşan bir rakam çõkarki; bu da Keçiborlu’daki ortalama gelirin bir hayli altõndadõr.

173 Bu konuda ayrõntõlõ bilgi için bkz. Halil İnalcõk, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracõlar”, Osmanlõ’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarõm, Editörler: Çağlar Keyder, Faruk Tabak, İstanbul, 1998.

174 İncelediğimiz defterde Kõlõç köyünden sonra yazõlan Tatlõca, Keçiborlu’ya bağlõ bir çiftliktir.

175 Eğirdir’in Yõlanlõ köyünden olan Yõlanlõoğularõ, Isparta ve çevresinde uzun süre ayanlõk yapmõş bir sülaledir. Daha geniş bilgi için bkz. Yücel Özkaya, Osmanlõ İmparatorluğunda Ayanlõk, Ankara, 1994, s. 204.

Tatlõca çiftliği ise Isparta’nõn Haliller mahallesinde kayõtlõ bulunan Hammalzade Hacõ Mehmed’in tasarrufundadõr. Tatlõca çiftliğine ait çok fazla mal ve arazi yoktur. Buradaki 2500 dönüm arazi “gayr-i mezru tarla” (ekim yapõlmayan nadasa bõrakõlmõş arazi) olarak kayõtlõdõr. Bu çiftlikte özellikle yük ve binek hayvanõ bulunmaktadõr¹⁷⁶.

3. Yetiştirilen Ürün Çeşitleri