Zararın içeriğine iliĢkin olarak öğretide ve yargı kararlarında pek çok ayrım yapılmıĢtır.
1 ) Fiili Zarar – Mahrum Kalınan Kar – Normatif Zarar
Fiili zarar ve mahrum kalınan kar ayrımları, maddi zarar açısından yapılan en önemli ayrımlardandır. Fiili zarar, malvarlığının durumunda meydana gelen azalmaya denir.89 Bu zarar, ya malvarlığının aktifinde bir azalmayla ya da pasifinde bir çoğalmayla mümkün olur. Malvarlığının aktifinde azalmadan kasıt bir malın tahrip olması veya vücut bütünlüğüne zarar verilen kiĢinin tedavi masraflarıdır.
Malvarlığının pasifinde çoğalmadan kasıt ise kiĢinin hileye uğraması ile borç edinilmesi gibi hallerdir.90
Yoksun kalınan kar ise, olayların normal seyrinde malvarlığında meydana gelebilecek artıĢların, ihlali sağlayan olgu nedeniyle kısmen veya tamamen önlenmesi sonucunda malvarlığında meydana gelen azalmayı ifade etmektedir.91 Bacağından yaralanan profesyonel bir Ģoförün aracını kullanamaması nedeniyle oluĢan gelir kaybı böyledir. Kardan yoksun kalma bazen de malvarlığının pasifinin azalmasına engel olma Ģeklinde de ortaya çıkabilir. Örneğin; bir yere kapatılan Ģahıs tenzilat için baĢvuru süresini kaçırırsa durum böyledir.92 Yoksun kalınan karın söz konusu olması halinde malvarlığında herhangi bir artıĢ olmadığı gibi, malvarlığının gelecekteki muhtemel artıĢı da engellenmektedir.93
Fiili zararla yoksun kalınan kar arasındaki fark Ģöyledir; Fiili bir zararın oluĢması halinde malvarlığı değerleri azalırken, yoksun kalınan karda gelecekte sahip
89 Eren, a.g.e, s. 477.
90 Oğuzman/Öz, a.g.e, s. 499.
91 Tekinay / Akman / Burcuoğlu / Altop, a.g.e, s. 561; Eren, a.g.e, s. 478; Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 499.
92 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 499.
93 Eren, a.g.e, s. 478.
olunacak Ģeylerin azalmasıdır.94 Ancak zaman zaman, her iki zarar da birlikte gerçekleĢebilir. Örneğin; A’nın, profesyonel bir Ģoför olan B’nin arabasına çarpması halinde, arabanın uğradığı hasar nedeniyle meydana gelen zarar fiili zararı oluĢtururken, B’nin arabasının tamiri süresince mesleğini icra edememesi sebebiyle uğradığı kayıp yoksun kalınan karı ifade eder.95
Yoksun kalınan kar kiĢiye verilen zararlarda da söz konusu olur. Örneğin; bir kiĢinin ölümü veya çalıĢamayacak Ģekilde maluliyeti halinde geride kalanların desteklerini kaybetmeleri sebebiyle uğradıkları zarar böyledir.96 Buna destekten yoksun kalma tazminatı denmektedir.
Mağdurun, yoksun kalınan kar olarak istisnai bir kazancı talep edebilmesi için, bu kazancın pek muhtemel olması gerekmektedir. Bu sebeple zarar görenin, zarar verici eylem olmasaydı bir gelir elde edeceğini ve bu gelirin eylem nedeniyle edinilemediğini ispatlaması gerekmektedir. Bunun için de elde edilecek gelirle zarar arasında uygun illiyet bağının bulunması yeterlidir.97
Yoksun kalınan kar, gelecekte elde edilecek bir kazanım olduğundan, bunun hesabında, yoksun kalınan karın oluĢtuğu andaki gelir, kazanç vs. gibi değerler değil, söz konusu gelecekte var olacak değerler esas alınır.98
Belirtmek gerekir ki, fiili zarar – yoksun kalınan kar ayrımı ile müspet zarar – menfi zarar ayrımından farklıdır. Müspet zarar – menfi zarar ayrımı bir akdin ifa edilmemesinden doğan zarar ile hükümsüz olan akit hiç yapılmamıĢ olsaydı uğranılmayacak olan zararı ifade eder. Haksız fiil sorumluluğunda ise bu ayrımın anlamı yoktur.99
94 Koziol, I, s. 13 ( Eren, a.g.e, s. 478 dpn 48’den naklen ).
95 Eren, a.g.e, s. 478.
96 Eren, a.g.e, s. 478.
97 Eren, a.g.e, s. 479.
98 Eren, a.g.e, s. 479.
99 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 499.
Yabancı doktrindeki bazı yazarlar ise malvarlığının aktifinde herhangi bir azalma olmasa bile bazı malları kullanma imkanından veya bir tatil yapma imkanından bir haksız fiil sonucu yoksun kalınmasını zarar olarak nitelendirmiĢ ve bu zararın normatif zarar adı altında tazmin edilmesi gerektiğini savunmuĢlardır.100 Ancak normatif zarar kavramı doktrinde pek fazla kabul görmemiĢtir. Çünkü normatif zararın doğduğu düĢünülen söz konusu durumlarda tüm Ģartlar mevcutsa manevi tazminat mümkün olabilir. Maddi tazminat için ise malvarlığında bir azalma olmalıdır.101
2 ) Doğrudan Zarar – Dolaylı Zarar – Yansıma Zarar
Söz konusu zarar ayrımları illiyet bağıyla ilgili bir ayrımdır. Doğrudan zarar, hukuka aykırı bir fiile maruz kalan kiĢinin bu fiil yüzünden kendisinin araya baĢka bir sebep girmeksizin uğradığı zarardır. Dolaylı zarar ise, hukuka aykırı bir fiille mağdur olan kiĢinin doğrudan zarara bağlı olan ilave bir sebeple uğradığı zarardır.102 Örneğin;
A’nın B’yi yaralaması halinde, B’nin tedavisi için yapılan masraf doğrudan zarar, tedavi sırasında yapılan yanlıĢ uygulama yüzünden kolunun kesilmesi dolaylı zarardır.103
Doğrudan zararda, fiil ve zarar arasındaki illiyet bağı son derece açıkken, dolaylı zararda illiyet bağının ortaya konması daha zordur.104
Yansıma zarar, hukuka aykırı bir fiille, fiile maruz kalan kimseden baĢka bir kimsenin zarara uğramasıyla meydana gelir. Yansıma zararın tazminatla
100 Larenz, Lehrbuch des Shuldrechts, Band I, Allgemeiner Teil, s. 397; Lange, H., Handbuch des Shuldrechts, Band I, Allgemeiner Teil 11, Aufl. Münchenğ-Berlin, 1977, s. 189 vd.; Lange, Schadenersatz, s. 25 vd. ( Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 499, dpn. 87’den naklen )
101 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 500.
102 KocayusufpaĢaoğlu / Hatemi / Serozan / Arpacı, a.g.e, s. 47; Eren, a.g.e, s. 46 vd., Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 500.
103 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 500.
104 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 501.
sonuçlanması için hem fiille uygun illiyet bağının kurulması, hem de hukuka aykırılık bulunması gerekmektedir.105
3 ) Mevcut Zarar – Müstakbel Zarar – Muhtemel Zarar
Mevcut zarar, zararın doğumundan hesaplanmasına kadar olan sürede meydana gelen zarardır. Müstakbel zarar, zararın hesaplandığı tarihte gerçekleĢmiĢ olmayan, fakat herhangi bir baĢka unsurun gerçekleĢmesine gerek olmadan normal Ģekilde gerçekleĢmesi beklenen zarardır. Muhtemel zarar ise, gelecekte gerçekleĢecek olan bir kazanç yoksunluğu sebebiyle uğranılan zarardır. Muhtemel zararın miktarını ispat imkansız olduğundan bunu hakim takdir edecektir.106
4 ) Olumlu Zarar – Olumsuz Zarar
Olumlu zarar – olumsuz zarar ayrımı daha çok sözleĢmesel sorumluluğunda söz konusu olmaktadır. Olumlu zarar, sözleĢmenin yerine getirilmemesi nedeniyle oluĢan zararı, olumsuz zarar ise sözleĢmenin kurulmaması veya geçersizliği nedeniyle oluĢan zararı ifade etmektedir.107
5 ) KiĢiye ĠliĢkin Zarar – ġeye iliĢkin Zarar – Diğer Zararlar
Tecavüz ile kiĢinin yaĢamına ve fiziksel bütünlüğüne verilen zararlar kiĢiye iliĢkin zararlardır. ġeye iliĢkin zararlar ise, maddi malların hasara uğraması veya yok olması nedeniyle oluĢan zararlardır. Diğer zarar ise, ticari saygınlığın çiğnenmesi, boykot, haksız rekabet vb. dir.108
105 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 501.
106 Oğuzman / Öz, a.g.e, s. 501.
107 Eren, a.g.e, s. 48; KocayusufpaĢaoğlu / Hatemi / Serozan / Arpacı, a.g.e, s. 45.
108 Tandoğan, a.g.e, s. 69; Eren, a.g.e, s. 479-480.
III ) TAZMĠNAT KAVRAMI
A ) GENEL OLARAK
Haksız fiilin meydana gelmesiyle zarar veren, zarar görene karĢı tazminat ödemekle yükümlü olacacaktır. Çünkü zarar görenin iradesi dıĢında kendisine yönelik hukuka aykırı bir eylem vuku bulmuĢtur. Tazminatın konusunu ise zarar verenin ihlaliyle mağdur olan kiĢinin zararını tazmin etmek oluĢturur.109