Yurttan Sesler, Akın Matbaası, Ankara, 195

Kitap 108 sayfa olup 71 adet sözlü, 15 adet çalgısal olmak üzere seksen altı halk ezgisini içermektedir. Özellikle THM tartım ve dizilerini tanıtıcı örneklere yer verilmiş Sarısözen’e ait giriş yazısında da ilkokuldan liseye kadar olan seviyede öğrencilerin müzik eğitiminin hedeflendiğinden bahsedilmiştir. Yine bu çalışmayla Sarısözen, THM perde sistemine ilişkin bir ilki başlatarak giriş yazısında bunu şöyle belirtmiştir:

Folklorcuların da bu kitaptan faydalanmaları düşünülerek aralıklarda görülen farkların koma nispeti diyez ve bemollere rakam koymak suretiyle işaretlenmiştir.

Kitapta öğrencilerin ses genişlikleri göz önüne alınarak çoğu türkü transpoze edilmiş, en fazla 12 vuruşlu tartımda örnekler verilerek öğrencilerin güçlük çekmeden eserleri öğrenmeleri ve THM konusunda repertuar kazanmaları amaçlanmıştır.

212 Veysel Arseven bibliyografyasında, 72 sayfa olarak belirtilmiştir.

174

3. Türk Halk Musikisi Usulleri, Resimli Posta Matbaası Ltd. Şirketi, Ankara, 1962.

Kitap 120 sayfa olup THM usulleri konusunda ilk çalışma olma özelliğini taşımaktadır. Başlangıç yazısında, THM Usulleri konusuna girmeden önce halk ezgileri iki ana grupta tasnif edilerek (Uzun havalar–Kırık havalar) açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Daha sonra sırasıyla:

I. Bölüm: Ana Usuller (2, 3, 4 ve bunların üçerli şekilleri olan 6, 9, 12’li usuller) ve örnek ezgiler

II. Bölüm: Birleşik Usuller (5, 6, 7, 8, 9) ve örnek ezgiler

III. Bölüm: Karma Usuller (10, 11, 12, 15, 16, 18, 20, 21) ve örnek ezgiler yer almıştır.

Kitapta verilen usul tasnifi kitabın yayınlandığı dönemden itibaren bu alandaki ilk kuramsal bilgileri içermesi nedeniyle bir başvuru kaynağı niteliği taşımıştır. Bununla birlikte zaman içerisinde gerçekleştirilen derlemeler sonucunda usuller konusunda yeni tasniflere de ihtiyaç duyulacağı yolunda görüşler ortaya atılmıştır.

Makaleleri

1. SARISÖZEN, Muzaffer, “Sivas Halayları (Rakısla Müşterek Besteler)”, Sivas Halk Şairleri Bayramı, Halk Şairleri Koruma Derneği Yayını, Kâmil Matbaası, Sivas, 1932, ss.12- 16

2. ..., “Bağlamalarda Çok Seslilik”, Güzel Sanatlar Dergisi, MEB Yayınları, 1940, s. 2.

3. ..., “Halk Oyunlarımız, Halk Rakıslarımızdan Halaylar”, Ülkü, Nisan 1941.

4. ..., “Nefesli Halk Sazlarında Çok Seslilik”, Güzel Sanatlar Dergisi, MEB Yayınları, 1942, s. 4.

5. ..., “İki Sesli Halk Türküsü”, Ülkü, Yeni Seri, S. 77, 1944.

6. ..., “İki Sesli Halk Türküsü”, Ülkü, Yeni Seri, S. 115, 1945.

7. ..., “Halk Oyunları, Köylü Halayı Hakkında”, TFA, C. 7, S. 149, Aralık 1961

8. ..., “Yeni Öğretilecek Şarkılardan (Değirmen)”, Radyo, Cilt.1, Sayı.1, 15 Birincikânun 1941, sayfa. 29.

9. ..., “Arabamın Atları”, Radyo, C. 1, S. 3, 15 Şubat 1942, s. 29.

10. ..., “Bir Halk Türküsü Öğreniyoruz (Sarı Gelin)”, Radyo, C. 1, S. 11, 15 İlkteşrin 1942, s. 22.

175

11. ..., “Halay Havası”, Radyo, C. 2, S. 13, 15 Birinci kânun 1942, s. 23.

12. ..., “Turnalar”, Radyo, C. 2, S. 18, 15 Mayıs 1943, s.

23.

13. ..., “Eğin Havası”, Radyo, C. 3, S. 25, 15 Birinci kânun 1943, s. 22.

14. ..., “Akça Ferikler”, Radyo, C. 3, S. 26, 15 İkinci kânun 1944, s. 24.

15. ..., “Kızılırmak”, Radyo, C. 3, S. 29, 15 Nisan 1944, s.

24.

16. ..., “Çiğ Köfte”, Radyo, C. 3, S. 30, 15 Mayıs 1944, s.

24.

17. ..., “Erzurum”, Radyo, C. 5, S. 51, 1 Mart 1946, s. 23.

18. ..., “Arabamın Atları”, Musiki Ansiklopedisi, S. 4, 18 Nisan 1947, s.19.

SAYGUN, Ahmet Adnan

Ahmet Adnan Saygun, Cumhuriyet Döneminde Türk Halk Müziği alanındaki kitap ve nota yayınlarıyla tanınan bir diğer şahsiyettir. Bu dönemde yayımlanmış on adet eseri tespit edilmiştir. Bunlardan ilki 1936’da yayımlanan Cumhuriyet Dönemi’nin Türk Halk Müziğine ilişkin temel problemlerinden olan pentatonizm konusunu işlemektedir. Dünyadaki farklı coğrafyalarda rastlanan pentatonizm izlerinin Türk topluluklarının varlığına da işaret ettiğini vurgulayan Saygun, pentatonizm yayılış haritası ve bu yapıya uyan notalı örneklere de yer vermiştir.

1937 yılında yayımlanan ve üç kuzey–doğu ilimizin müzik folkloru ve genel folklorlarını konu eden kitapta, yörenin karakteristik çalgılarından olan kemençe, tulum–zurna, çimon hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca coğrafi yakınlık nedeniyle Azeri ve Rus müzik gelenekleriyle kendi geleneklerimiz karşılaştırmalı ve notalı olarak anlatılmıştır. 1939’da halk evlerinde müzik çalışmalarını, 1952’de Karacaoğlan hakkında bir incelemeyi notalı örneklere yer vererek yayımlayan Saygun, bu tarihlerden itibaren 1960’lı yılların başına kadar nota yayınlarıyla dikkat çekmektedir. Cumhuriyet Dönemi müzik anlayışına uygun olarak yayımladığı eserlerinde halk türkü ve ezgilerini, koro, keman ve piyano için çok seslendirerek fasiküller halinde yayımlamıştır.

Ahmet Adnan Saygun’un 1935–1986 yılları arasında THM konulu olarak yayımlanmış yirmi beş adet makalesi tespit edilmiştir. Bu makaleler; Müzik Sanat Hareketleri, Ülkü, Oluş, Yücel Aylık Sanat ve Fikir Mecmuası, Millet İlim Fikir Sanat Mecmuası, Musiki Ansiklopedisi, Müzik Görüşleri, Opus, Folklora Doğru, Köken, Orkestra gibi kaynaklarda kaleme alınmıştır. Saygun’un makalelerinde ele

176

aldığı başlıca konular ise halk müziği derlemeciliği, kültür–müzik ilişkisi ve pentatonizm olmuştur.

Kitapları

1. Türk Halk Musıkîsinde Pentatonism, Nümune Matbaası, İstanbul, 1936.

Kitap bir risale olarak yazılmış olup 16 sayfadır. “Türk Musikisinde Pentatonism” başlıklı giriş bölümünde iki bin yıllık bir geçmişe dayanan bu müzik sisteminin yakın dönemlere kadar incelenmediğinden ancak bu konuda Hugo Riemann’ın yapmış olduğu çalışmalarından bahsedilerek bu çalışmaların müzik tarihine yapacağı katkılar anlatılmaktadır.

Saygun’un altı maddede toplayarak vurgulamak istediği başlıca konu Türk kültürünün kökenlerinde pentatonizmin var olduğu dolayısıyla dünyanın muhtelif bölgelerinde yaşayan Türk topluluklarının bulundukları bölgelere bu yolla damgalarını vurdukları yolundadır. “Pentatonism; Türk’ün musıkîdeki damgasıdır”²¹³ şeklinde ifade etmiştir.

Saygun giriş bölümünde türkülerin derlenmesi sırasında tutulacak yol ve sorulacak sorularla ilgili olarak açıklayıcı bilgiler vererek halk ezgilerinin doğru incelenmesi gerektiğini vurgulamıştır. “Alaturka” adıyla anılan musikinin de kökeninde pentatonism dolayısıyla halk musikisinin var olduğuna işaret ederek bir

“Pentatonism yayılış haritası” verilmiştir. Notalı örneklerin yer aldığı bölümde ise Kızılırmak Türküsü, Manastır Türküsü, Bergama Zeybeği, Gediz Türküsü, Eğin Türküsü örnek gösterilerek, ezgilerdeki pentatonik yapıya ilişkin izler açıklanmıştır.

2. Rize, Artvin ve Kars Havalisi Türkü, Saz ve Oyunları Hakkında Bazı Malûmat, Numune Matbaası, İstanbul, 1937.

Kitap 72 sayfa olup notalı örnekler yer almaktadır. Üç ilimizi kapsayan bir derleme çalışmasından edinilen bilgilerin aktarıldığı eserde önce Rize ili oyun geleneği hakkında bilgiler verilmiş, horon sözcüğünün etimolojisi araştırılmış oyunların oynanış biçimine ilişkin ana hatlar belirtilmiştir. Daha sonra yörenin karakteristik çalgısı olan kemençenin yapısal özellikleri kemençede kullanılan akortlar, kemençenin parçaları ve çalınış tarzına ait açıklamalar yer almıştır. Yine bölgeye has bir müzik aleti olarak tulum zurnaya ilişkin açıklamalar bulunmaktadır. Yöredeki türküler ve icra ediliş biçimleri konusunda bilgi verilerek örnek melodiler sunulmuştur.

Kitabın ikinci bölümünde benzer bir yöntemle Artvin ili oyunları, sazları hakkında bilgiler bulunmaktadır. Bu bölümde özellikle dikkati çeken tulum zurna

213 Ahmet Adnan Saygun, Türk Halk Musikîsinde Pentatonism, İstanbul, 1936, s. 6.

177

konusudur. Yapısal özellikleri ve perde sistemine ilişkin açıklamalar ile Çimon adı verilen yöresel bir çalgıdan da bahsedilmektedir.

Üçüncü bölümde yer alan ilimiz ise Kars’tır. Bu bölgede özellikle Rus ve Azerbaycan müziğinin etkisinden söz edilmektedir. Sazlar kısmında da Zurna, kamış, tabla, tepe, boru, mey, kamış, ney, kaval, çöğür ve vurmalı çalgılarla Azerbaycan ve Rus etkisiyle yörede kullanılan diğer yabancı çalgılar tanıtılmıştır.

Kars yöresi halk ezgileri de notalı örneklerle bölüm sonunda yer alır. Yazarın Artvin Halk Evi’ndeki konuşmasıyla kitap nihayet bulur.

3. Halk Evlerinde Musiki, CHP Kılavuz Kitapları Yayını: VI, Ankara, 1939.

Kitap 80 sayfa olup halk evlerinde yapılacak müzik çalışmaları hakkında rehber bir eser niteliği taşımaktadır. Notalı örneklere yer verilmemiştir.

4. Karacaoğlan, Ses ve Tel Birliği Yayınları, Ankara, 1952.

Kitap 50 sayfa olup Karacaoğlan hakkında bir inceleme niteliğindedir.

Sözleri Karacaoğlan’a ait olduğu düşünülen türkülerin notalı örnekleri de kitapta mevcuttur.

5. “Çoban Armağanı” Karışık Koro İçin Beş Halk Türküsü (Op. 7), CHP Musiki Neşriyatı: 1, Papajorjiu Nota Basımevi, İstanbul.

Eser Saygun’un nota yayınlarından olup alto, I. bas, II. bas, I. tenor, II. tenor ve soprano partilerinden oluşan karışık koro için düzenlenmiş, “Sille, Akkoyun, Bebek, Karadeniz, Kevengin Yollarında” adlı halk ezgilerinin yer aldığı 5 sayfalık fasikül biçimindedir.

6. “Kâtibim” Türküsü Üzerine Varyasyonlar (Op. 22. No: 10), Devlet Konservatuvarı Yayınları No: 4, Ankara, 1954.

Bu eser soprano, alto, tenor ve bas için dört sesli koro partisyonlarından oluşan tamamı 8 sayfalık nota yayınıdır.²¹⁴ İstanbul ve yöresinde çok bilinen bu türkü de Saygun’un halk ezgileri üzerindeki çok seslilik çalışmalarının bir örneği olarak yayınlanmıştır.

214 “Kâtibim” ezgisinin örneği, TRT Rep. No:1140, “Üsküdar’a Gider İken Aldı da Bir Yağmur”, Yöre: İstanbul, Kaynak Kişi: Nuri Halil Poyraz, Derleyen ve Notalayan: Muzaffer Sarısözen.

178

7. “Sivas Düz Halayı” Üç Türkülük Süit (Op. 23, No: 4), Devlet Konservatuvarı Yayınları: 9, Ankara, 1955.

Eser bariton ve piyano için düzenlenmiş olup 8 sayfalık nota yayınıdır.

Saygun’un çok seslendirilmiş halk ezgileri çalışmalarının bir örneği olarak “Çekin Halay Dizilsin”²¹⁵ adıyla bilinen Sivas yöresine ait halay ezgisinin bir yorumlamasıdır.

8. “Demet” (Keman ve Piyano İçin)(Op. 33), Devlet Konservatuvarı Yayınları No: 14, Ankara.

A. A. Saygun’un, halk ezgilerinin çok seslendirilmesi konusundaki bir başka çalışması olup “Prelüd, Horon, Sepetçioğlu, Ağır zeybek” adlı bölümlerden oluşan 20 sayfalık nota yayınıdır.