Yetişkin Eğitimi Üzerine Bir Kuram Olan Andragoji

Yetişkinler çocuklardan farklı bir şekilde öğreniyor mu? Yetişkin eğitimi ve yetişkin öğrenme eğitimini diğer alanlarından ayıran nedir? Yetişkinlerle yapılan hangi özel nitelikli öğrenme işlemi, yetişkinlerin öğrenmesini en üst düzeye çıkarır? Andragoji’nin ortaya çıkmasına neden olan sorulardır (Merriam, Caffarella ve Baumgartner, 2007: 83).

42

Andragoji, Malcolm Knowles tarafından 1970’lerin başında “yetişkinlerin

öğrenmesine yardımcı sanat ve bilim” olarak tanımlanmıştır. Andragoji Knowles ile

tanınsa da aslında ilk kez 1833 yılında Alman öğretmen Alexander Kapp tarafından Yunan filozof Platon’un eğitim teorisini tanımlamak için kullanılmıştır. Bir diğer Alman Johan Frederick Herbart, andragojiyi bahsedilen anlamında kullanılmasına karşı çıkmış ve böylelikle andragoji yaklaşık yüzyıl unutulmuştur. Bu kavram 1921 yılında tekrar ortaya çıkmış ve 1960’lı yıllarda Fransa, Yugoslavya ve Hollanda ülkelerinde geniş çapta yayılmıştır. Anderson ve Lindeman 1927 yıllarında andragojiyi ilk kez Amerika Birleşik Devletine getirmiştir. Fakat andragoji’yi geliştirmek için herhangi bir girişimde bulunmamışlardır. Bu nedenle andragoji kavramı Amerika yetişkin sözcüğüne girmek için kırk yıl beklemek zorunda kalmıştır (Davenport ve Davenport, 1985: 152).

Andragoji, eleştirel farkındalık yaratma ve özgürleşme ihtiyacının olduğu iki savaş döneminden (1918-1939) güçlü bir biçimde etkilenmiştir (Kessels, 2014: 14). Andragoji; Merriam’a göre bir kılavuz kümesi, Pratt’ a göre bir felsefe, Brookfield’ e göre bir dizi varsayım ve Knowles’e göre ise bir kuram olarak farklı şekillerde açıklanmaktadır. (Knowles, Holton ve Swanson, 2015: 9).

Böylelikle Houle'un Eğitim Tasarımı (1972), Kidd'in Yetişkinlerin Öğrenme Şekli (1973) ve Knowles'ın Yetişkin Öğrenenler: Göz Ardı Edilen Bir Kesim (1973) ve Yetişkin Eğitiminin Modern Uygulamaları (1970) yayınlanması ile yetişkin öğrenme çabaları araştırmaya ve teori geliştirmeye dönüşmüştür (Merriam, Caffarella ve Baumgartner, 2007: 83).

Tüm insanların öğrenmesini açıklayan tek bir kuram olmadığı gibi tek bir yetişkin öğrenme kuramı da yoktur1. En iyi bilinen yetişkin öğrenme kuramı ise Knowles tarafından 1968 yıllında Avrupada bir makalede kullandığı andragojidir. Andragoji başka yetişkin öğrenme modelinde olduğu gibi, yetişkin öğrenen ve yetişkin

1Yetişkin eğitim kuramlarından biri de Jack Mezirow tarafından benimsetilen dönüşümsel öğrenme kuramıdır.

Bu kuram, “öğrenenlerin başkaları tarafından oluşturulmuş inanç, değer ve yargılara göre davranmalarında ziyade, kendileri için düşünmeyi ve nasıl öğreneceklerini” açıklamaktadır (Akpınar, 2010: 189). Bu kuramın merkezinde insanların kendilerini eleştirel bir şekilde araştırması; deneyimlerini, inançlarını ve varsayımlarını değerlendirmesi ve bu değerlendirmelerini yorumlayarak yeniden adlandırma süreçleri yer almaktadır (Uyanık, 2016: 764). Mezirow göre “her öğrenme değişimdir; fakat her değişim, dönüşüm değildir” (Akpınar, 2010: 188). Dönüşüm olabilmesi için, olaylara ve hayata farklı bakış açıları kazanacak şekilde insanların bütün özellikleri ile değişmesidir (Uyanık, 2016: 764). Bu nedenle Mezirow eğitimi basit bir davranış değişikliği olarak tanımlanmaması gerektiğini savunmaktadır (Şen ve Şahin, 2017: 41).

43

öğrenenin yaşam durumuna odaklanmaktadır (Merriam, Caffarella ve Baumgartner, 2007: 83).

Knowles, yetişkinlerin öğrenme alanına yerleşen ve çoğu zaman yetişkinlerin öğrenmesine engel olan pedogojik modelin varsayımların yetişkinler için uygun görmeyip ve yetişkinlerin öğrenmesi konusunda andragoji modeli kullanmayı tercih etmiştir (Gültekin, 2007: 3).

Knowles (1996: 238) andragojiyi, “öğrenenin kendi eğitim gereksinimlerine tanı koymaya, öğrenme yaşantılarını planlamaya ve uygun öğrenme iklimi geliştirmeye katkılmasına yol açılmasını salık verir.” şeklinde açıklamıştır.

Aynı zamanda Knowles andragojiyi altı varsayımla açıklamaktadır: (1) bilme gereksinimi, (2) öğrenenlerin benlik kavramı, (3) öğrenenlerin deneyimlerinin rolü, (4) öğrenmeye hazır olma, (5) öğrenme yönelimi, (6) öğrenme motivasyonu. Bu altı varsayım sayesinde eğitim ihtiyaç analizi, müfredat tasarımı, sunum ve değerlendirme konularını öğretmen merkezli olmaktan çıkarıp öğrenen merkezli hale getirmektedir (Knowles, 1996: 56-62).

Andragoji’nin ilkeleri şu şekildedir (Ültanır ve Ültanır, 2005: 2):

• Yetişkin, deneyimlere sahipse yaşamına bağlı unsurları daha iyi öğrenir. • Yetişkini bilinçli öğrenen birey olarak kabul eder.

• Yetişkinin uyarıcılara verdiği tepkilerin süresi yaşıyla doğru orantılı artış gösterir.

• Yetişkin, kendine güvendiği ve öğrenme sürecine katılımı arttığı anda öğretimi giderek kolaylaşır.

• Yetişkinde başarısız olma korkusu yoktur.

• Yetişkin, eğitim esnasında harcadığı zamanı kayıp olarak görmez. • Yetişkin, salt öğrenmek yerine o anki problemin çözümünü öğrenir.

Andragoji, yetişkin öğrenmesinin temel ilkelerini sunmakta ve bu da yetişkin öğrenmeyi tasarlayan ve gerçekleştiren kişilerin yetişkinler için daha etkili öğrenme süreçleri oluşturmasını sağlamaktadır. Bu nedenle andragoji, topluluk eğitimlerinden kurumun insan kaynakları gelişimine kadar herhangi bir yetişkin öğrenme işlemi için geçerlidir (Knowles, Holton ve Swanson, 2005: 15).

Malcolm Knowles’in yetişkin eğitiminin andragojik modeline göre yetişkinler; • Kendi kendilerini yönlendirmeyi severler,

44

• Eğitim için kaynak olarak kullanabilecekleri zengin bir deneyime sahiptir, • Bir şey bilmeye ya da yapmaya ihtiyaçları olduğu zaman öğrenmeye hazır

oldukları için, içerik/kapsam odaklı değil, problem merkezli öğrenmeye açıktırlar,

• Genellikle dış faktörlerden değil, iç faktörlerden motive olurlar (Brookfield, 2017: 49).

Malcolm Knowles ve andragoji kuramını benimseyen bazı kişiler, iş hayatındaki yetişkin öğrenmenin en uygulanabilen ve anlamlı dört ilkesinden söz etmektedir (Stolovitch ve Keeps, 2017: 52-60): 1. Hazır Olma (İsteklilik), 2. Deneyim, 3. Otonomi, 4. Eylem.

1. Hazır Olma(İsteklilik): Basit bir prensiptir. Eğitim her zaman öğrenenlerin ihtiyaçlarına odaklanmaktadır. “ Bu eğitim bana ne katıyor” sorusuna cevap bulmayı sağlamaktadır.

2. Deneyim: Önceden edinilmiş bilgi öğrenme üzerine etkisi vardır. Yetişkin öğrenenler her öğrenme etkinliğine eski bilgileri ile gelmektedir. Bu duruma onların deneyimleri denmektedir. Yetişkinlerin sahip olduğu deneyimler bazen öğrenmeyi kolaylaştırırken bazen de geçmiş deneyimler yeni bilgiye karşı direnç yarattığı için engelleyici olabilmektedir.

3. Otonomi: Yetişkin öğrenenler, kendi öğrenme süreçlerini kendileri yönettiğinde öğrenmeleri kolaylaşmaktadır. Aynı zamanda yetişkin öğrenenler kendi kararlarını kendi vermek istemektedir. Karar vermek öğrenme için iki noktada önemlidir. Birincisi; karar vermek bilgi toplamayı, bu bilgileri analiz etmeyi, alternatif kararlar oluşturmayı, her alternatif sonuçları tartışmayı, son olarak da en uygun olanı seçmeyi gerektirmektedir. Karar vermede ikinci değer ise; bir öğrenen karar sürecine ne kadar çok katılırsa, bu kararına güveni artar ve ona uyma ihtimali o oranda yüksek olmaktadır. Bunlar sayesinde yetişkinler, öğrenilenleri akılda tutmakta ve ileride uygulama fırsatı yakalamaktadır.

4. Eylem: Yetişkin öğrenenler eğer öğrendiklerini işe döndüklerinde ne şekilde eyleme dökeceklerini anlamazlarsa ilgileri ve öğrenmeleri azalmaktadır. Aynı zamanda öğrendikleri şeyi sürdürmek için eğitim sonrası yeterli destek

45

alamadıklarında eğitimi eğlenceli ve aydınlatıcı bulmuş olsalar bile yeterince öğrendiklerini işe yansıtamamaktadır. Bunun için iş performansını nasıl geliştireceğini veya değiştireceğini öğreneceklerini dikkate alması gerekmektedir. Andragoji kavramı ile kendini yönetme becerisine sahip yetişkinlerin nasıl öğrendiklerini ve öğrenme süreci açıklanmaya çalışılmaktadır (Güven, Gökmen ve Hancı, 2008: 23).

Yirminci yüzyılın ortalarına kadar yetişkin eğiticiler, yetişkin öğrenmesini anlamak için araştırmalarını psikolojik ve eğitim psikolojisi alanlarında gerçekleştirmiştir. Yetişkin eğitimini çocuklar üzerinde yapılan araştırmalardan yola çıkarak açıklamışlardır. Dolasıyla yetişkinleri ve çocukları aynı kabul etmişlerdir. Androgojinin ortaya çıkmasıyla bu düşünceler eleştirilmiştir. Andragoji, yetişkinlerin öğrenme süreçlerinin çocuklarınkinden farklı olduğunu söylemektedir (Ulukuş, 2014: 68).

Andragoji ile birlikte yetişkin eğitimin tasarlanmasına ve uygulanmasına yenilikler gelmektedir. Uzun süre devam eden eğitim teorilerine ve uygulamalarına uyarlanmakta ve hatta akademisyenlerin ve eğitimcilerin pedagojik yaklaşımı sorgulamalarına neden olmaktadır (Holtan, Wilson ve Bates, 2009: 170).