ÇalıĢma kapsamında hazırlanan tasarının yeterlik ve göstergeleri program hazırlama ilkeleri doğrultusunda, geliĢimsel PDR hizmetlerinin kiĢisel-sosyal, eğitsel ve mesleki geliĢim alanlarını kapsayacak Ģekilde alan yazın taranarak belirlenmiĢtir. (ASCA, 2004: 5-6; Bayoğlu, 2010:13; CSEFEL, 2003a; CSEFEL, 2003b; ÇağdaĢ, 2000: 31; Çiftçi, 2007: 147; Çimen, 2009: 25; Devries and Zan 1994: 67; Erkan: 2006: 34-35; Ertürk, 2013: 15; Florida department of education, 2001: 59; Giren, 2008: 82; Goodman, 2002: 345-350; Güven, 1993: 197-201; Hoodecheck, 1990: 11; Jensen, 2005: 125; Kargı, 2009: 10; NAEYC, 2008: 2-83; MEB, 2006: 80-113; MEB, 2012: 32; MEB, 2013: 35; Muro and Kottman, 1995: 6; Nazlı, 2008: 152; Neeley, 2004:54-55; Niles ve Haris-Bowlsbey, 2005: 289; Özer; 1995: 20-21; Pheneuf, 2008: 27; Plummer, 2007a: 24; PSCA, 2011: 7; South Carolina Guidance and Counseling Writing Team, 1999: 64; Sharf, 2006: 145-170; Sönmez, 2008: 33; Webb and Amos, 2001: 29; YeĢilyaprak, 2000:86-88; YeĢilyaprak, 2000: 214; Yüksel, 2007: 481).
ÇalıĢmanın konusu olan 60-72 aylık çocuklar için aile katılımlı geliĢimsel rehberlik programının standartlarının belirlenmesi ön planda olduğundan, yeterlik alanları ve gösterge ifadeleri kullanılmıĢtır. Yeterlikler belirlenirken Wellman ve Moore‟un 1970 yılında geliĢtirdikleri (taksonomi) hiyerarĢik sınıflandırma dikkate alınmıĢtır. Wellman ve Moore‟un rehberliğin üç boyutunu (eğitsel, mesleki ve kiĢisel/sosyal geliĢim) dikkate
alarak geliĢtirdikleri hiyerarĢik sınıflandırmanın (taksonomi) dayandığı varsayımlardan birisi geliĢimsel öğrenme sürecinin ilk düzeyi farkındalık ve algılamadır. Ikinci düzey iliĢkileri ve anlamları kavramsallaĢtırma; üçüncü düzey davranıĢsal istikrar ve etkililiktir. Bu sayıltıdan yola çıkılarak öğrenme ürünleri üç düzeyde sınıflandırılmıĢtır. Bunlar: algılama düzeyi (perceptualization level), kavrama düzeyi (conceptualization level) ve genelleme düzeyidir (generalization level) ( Yüksel, 2007: 491; Nazlı, 2008: 104-124). Literatürün iĢaret ettiği ve PDR hizmetlerinin 60-72 ayda tüm boyutları ile verilebilmesi için “algılama” düzeyinde belirlenmiĢ 29 yeterlik ve her bir yeterlik alanına ait gösterge ifadeleri ve belirlenen yeterliklere ulaĢmak için her gösterge alanında hazırlanmıĢ etkinlik numaraları Tablo-15‟de gösterilmiĢtir.
Tablo-15: 27 Haftalık GeliĢimsel Rehberlik Programının Yeterlik ve Göstergeleri Tablosu PDR Hizmetleri
GeliĢim Alanları
Yeterlikler Göstergeler Yeterlik ve
Göstergenin Kullanıldığı Etkinlik no: A EĞĠTSE L GELĠġĠM AL ANI Yeterlik A 1: Okulu- Çevreyi Tanıma ve Uyum Sağlama
A 1.1. Adını söyler. 1,3
A 1.2.Sınıf öğretmeni vasıtasıyla sınıf arkadaĢları ile tanıĢır. 1,3
A 1.3. Okulun birimlerini inceler. 2
A 1.4. Okulda çalıĢan personeli(yönetici, öğretmen, okul danıĢmanı/rehber
öğretmen, yardımcı personel) tanır. 2, 60
A 1.5. Okulda çalıĢan personele hangi konuda baĢvurabileceğini söyler. 2,80 A 1.6. Kaybolduğunda kimlerden yardım alabileceğini söyler. 2,57 A 1.7. Sınıfın bir üyesi olarak, yapılan sınıf içi çalıĢmalarda kendisine ihtiyaç duyulduğunu söyler.
6
A 1.8. Okuldaki çalıĢmaları bittikten sonra kendisinin de tüm sınıf arkadaĢları gibi evine gittiğini söyler.
6
Yeterlik A 2: Okuldaki ÇalıĢmalarda Kullanılan Yöntem Ve Araçları Fark
A 2.1. Okuldaki çalıĢmalarda gerekli olan araçları söyler. 4,5,6 A 2.2. Okul malzemelerini özenli bir Ģekilde kullanır. 5,6
Etme A 2. 3. Öğrenme merkezlerinin amacını açıklar. 4 A 2.4. Öğrenme merkezlerindeki materyalleri söyler. 4 A 2.5. Farklı merkezlerin, bireylerin farklı ilgi alanlarını geliĢtireceğini söyler.
4,70,72
A 2.6. Sınıfta kullanılan tüm malzemelerin kız-erkek ayrımı yapılmadan kullanılacağını söyler.
4,67
A 2.7. Sınıfta/ Öğrenme merkezlerinde kullanılan araç-gereçlerin, tüm sınıf üyelerinin ortak kullanımına açık olduğunu söyler.
4,5,61
A 2.8. Sınıf malzemelerinin amacına uygun kullanılması gerektiğini söyler. 5,6 Yeterlik A 3: Kurallar
GeliĢtirme ve Kurallara uyum sağlama
A 3.1. Kuralların ne için gerekli olduğunu söyler. 7,8,9 A 3.2. Okuldaki tüm birimlere (Sınıf, öğrenme merkezleri, yemekhane vb) ait kuralları söyler.
7,9,49
A 3.3. Kuralların nasıl konulduğunu söyler. 8,9
A 3.4. Kuralların tüm sınıf bireyleri için olduğunu söyler. 7,8,9, 50
A 3.5. Grup etkinliklerinin kurallarına uyar. 7,8,9
A 3.6. Yeni durumlar karĢısında uygun kurallar oluĢturma sürecine katılır. 9 A 3.7. Kurallara uygun davranıĢ gösterenleri takdir eder. 40,49 A 3.8. Kurallara uymadan yapılan çalıĢmanın sonuçlarını söyler. 7,8,9,49
A 3.9. YaĢamın her alanında kurallar olduğunu söyler. 7 Yeterlik A 4: Var Olan
Plana Uygun ÇalıĢma Yapma
A 4. 1. Okuldaki çalıĢmaların planlı bir Ģekilde yürütüldüğünü söyler. 10,11,12 A 4. 2. Yapması gereken tüm iĢlerde baĢlama/ bitirme zamanına uyar. 10,11,12 A 4. 3. BaĢlama/bitirmezamanına uymadan yapılan iĢlerin sonuçlarını söyler. 10,11,12,73
A 4. 4. Okulda yapılan çalıĢmalara katılır. 10,11,12
A 4. 5. Etkinliklere iliĢkin görevlerini yerine getirmede sorumlu davranır. 10,11,12 A 4. 6. Dinlenme/ Etkinlik saatlerinde yapması gerekenleri söyler. 10,11 A 4. 7.Okuldaki planlı çalıĢmalara katılarak kendini okula ait hissettiğini
gösterir.
10,12
A 4. 8. Plana uygun Ģekilde yapılmıĢ bir görevi takdir eder. 10,11,12 Yeterlik A 5: Öğrenme Ġle
Ġlgili Olumlu Tutumlar Ve Beceriler GeliĢtirme
A 5.1. Görsel materyalleri inceler. 10, 21,25,37,
38,41, 43
A 5.2. Görsel materyalleri açıklar. 10, 21,25,37,
38,41, 43 A 5.3. Gördükleri/dinledikleri ile ilgili sorular sorar. 10,44
A 5.4. Gördükleri/dinledikleri ile ilgili sorulara cevap verir. 10, 21,25,37, 38,41
oluĢturur.
A 5.6. Verilen yönergeleri dikkatle dinler. 44,45
A 5.7. Yönergede verilenleri yapar. 44,45
A 5.8. Yönergelerde istenenleri uygulamanın öğrenme sürecinde önemli olduğunu söyler.
44,45
A 5.9. DıĢarıdan gelen engellere rağmen bir amaca odaklanır. 44,45
A 5.10. Dinlemenin önemini söyler. 23,24,45
A 5.11. Dinlediklerini özetler. 45
A 5.12. Soru sormanın öğrenmedeki yerini söyler. 43,45
A 5.13. Etkili bir öğrenen olmanın yollarını söyler. 43,44,45 A 5.14. Hata yapmanın öğrenmenin bir parçası olduğunu söyler. 34,45
A 5.15. Okulda yapılan etkinliklerden hoĢlanır. 43,44,45
B KĠġĠSEL -SOSYA L GELĠġĠM AL ANI Yeterlik B 1: Kendinin Ve BaĢkalarının Fiziksel Özelliklerini Tanıma, Farklılıkları Kabul etme
B 1.1. Kendisinin/baĢkalarının fiziksel özelliklerini söyler 13,14,15 B 1.2. Kendisinin/baĢkalarının farklı özelliklerini kabul eder 13,14,15 B 1.3. Aile bireyleri ile ilgili bilgileri açıklar. 14 Yeterlik B 2: Duygularını
Tanıma
B 2.1. Duyguları açıklayıcı sözcükleri söyler. 16,17,18
B 2.3. Bir duyguyu diğerlerinden ayırır. 16,17,18
B 2.4. Duygularının nedenlerini söyler. 17,18
B 2.5. Duyguların tüm insanlar tarafından yaĢandığını söyler. 16,17,18
B 2.6. Duyguların normal olduğunu söyler. 16,17
B 2.7. Duygularının sonuçlarını olduğunu söyler. 18,19
Yeterlik B 3: BaĢkalarını Anlama Ve Kabul Etme (Empati)
B 3.1. Fiziksel/ durumsal/sözel ipuçlarını kullanarak baĢkalarının duygularını söyler.
19,21,40
B 3.2. Aynı durum karĢısında baĢkalarının kendisinden farklı duygular
hissedebileceğini söyler. 19,21
B 3.3. BaĢkalarının duygularını önemsediğini onlara ilgi göstererek belli eder.
19,21,40
B 3.4. Kendisini baĢkalarının yerine koyarak duygularını açıklar. 21,40,41 B 3.5. BaĢkalarının duygularının nedenlerini söyler. 21,40 B 3.6. BaĢkalarının duygularının sonuçlarını söyler. 20,21,40 B 3.7. BaĢkalarının hatalarını uygun yollarla ifade eder. 20,40 B 3.8. BaĢkalarının hata yapabileceğini söyler. 20, 21, 40 Yeterlik B 4: BaĢkalarıyla
ĠliĢkilerini Yönetebilme
B 4.1. Dinlerken/ konuĢurken göz teması kurar. 23,24
B 4.3. KonuĢmanın kolay/ zor olduğu durumları söyler. 22,23 B 4. 4. KonuĢurken sesinin tonunu iĢitilebilir biçimde ayarlar. 22,23
B 4. 5. Belli bir konuda konuĢmayı sürdürür. 22
B 4. 6. Söz almak için sırasını bekler. 23,
B 4. 7. KonuĢmalarında nezaket sözcükleri kullanır. 40,42 B 4. 8. ĠletiĢimde yer alan konuĢma/ dinleme/ bedensel duruĢun kendini ifade
etme yöntemleri olduğunu söyler.
23,24
Yeterlik B 5: Yoğun Duygularını söyleme Ve Sağlıklı Yollarla Ġfade Etme
B 5.1. Yoğun duygularını (hayal kırıklığına uğrama, öfke, korku, heyecan
gibi) söyler. 25,27,40
B 5.2. Yoğun duygularını sağlıklı ifade etme yollarını söyler. 25,26,27,40
B 5.3. Ġsteklerini uygun yollarla ifade eder. 25,26,27,40
B 5.4. Ġsteklerini ertelemesi gereken durumları söyler. 25,40 B 5.5. Bir durumun kazara olup olmadığını söyler. 27,40 B 5.6. Kazara olumsuz bir Ģey yaptığında bunu o kiĢiye söyleyerek özür
diler.
27,40
B 5.7. Ġlk defa yaĢadığı alıĢılmamıĢ durumları söyler. 26,27
B 5.8. Ġhtiyaç duyduğunda yardım ister. 25,27
sergileyeceğini söyler. Yeterlik B 6: Aile
Sisteminde Ve Toplumsal YaĢamda Bireylerin Rol Ve Görevlerini Bilme
B 6.1. Aynı kiĢinin farklı rol/ görevleri olduğunu söyler. 28 B 6.2. Ailesinde bulunan her üyenin farklı rollerini söyler. 28 B 6.3. Aile içinde iĢbirliğinin yararlarını söyler. 28,61
Yeterlik B 7: Sorumlu DavranıĢlar GeliĢtirebilme
B 7.1. Ebeveyn/çocukların sorumluluk alanlarını söyler. 29 B 7.2. Ne için sorumluluk alması gerektiğini söyler. 29,30
B 7.3. Aldığı sorumluluğu yerine getirir. 29, 61, 62,63
B 7.4. Farklı ortamlardaki sorumlu davranıĢları ifade eder. 29,30 B 7.5. Kendi davranıĢlarından sorumlu olduğunu söyler. 30 B 7.6. Sorumluluklar yerine getirilmediğinde olası sonuçları söyler. 30,63 Yeterlik B 8: Ġç Odaklı
Kontrol GeliĢtirme
B 8.1. Günlük yaĢamındaki rutinlerin bir sırası olduğunu söyler. 31,32
B 8.2. Olayları oluĢ zamanına göre sıralar. 31,32
B 8.3. Günlük yaĢamında kendisinden beklenenlerin ne olduğunu söyler. 31,32,73,74 B 8.4. Zamanı etkili kullanmanın gereğini söyler. 31,32,33,73 B 8.5. Plana uygun hareket etmenin iĢlerini kolaylaĢtıracağını söyler. 31,32
B 8.7. BaĢladığı iĢi bitirmek için çaba gösterir. 31,33,36 B 8.8 Sonuçları baĢarılı olmasa bile gösterdiği çabanın değerli olduğunu
söyler.
31,36
B 8.9. YetiĢkin denetiminin olmadığı durumlarda uygun davranır. 31,32, 51
Yeterlik B 9: Yapabildiği Ve Yapamadığı ĠĢleri Fark ve Kabul Etme
B 9.1. Yapmaktan hoĢlandığı etkinlikleri söyler. 75
B 9.2. Hata yapmanın normal olduğunu söyler. 34,35
B 9.3. Fark ettiği hatalarını düzeltme yöntemlerini söyler. 34,35,45
B 9.4. Gerektiğinde yardım eder. 35
B 9.5. Gerektiğinde yardım ister. 35
B 9.6. Büyüme-geliĢme-yapabilme iliĢkisini söyler. 36
Yeterlik B 10: Problem Çözme Becerisi GeliĢtirme
B 10.1. Problemi söyler. 38,39,40
B 10.2. Problem karĢısında hissettiği duyguyu söyler. 39,40
B 10.3. Problem çözme basamaklarını söyler. 37,40
B 10.4. Problem çözme yöntemlerini söyler. 38,39,40
B 10.5. Ġhtiyaç duyduğunda yetiĢkinlerden yardım ister. 38,39,40 B 10.6. BaĢkaları ile sorunlarını onlarla konuĢarak çözer. 38,40
B 10. 8. En iyi sonuca ulaĢmak için, bir çözüm yolu seçer. 37,38 B 10. 9. Seçtiği çözüm yolunun gerekçesini söyler. 38,39
B 10.10. Seçilen çözümü uygular. 37,38,39
B 10.11. Seçtiği çözümün olası sonuçlarını söyler. 39
Yeterlik B 11: Sağlıklı ArkadaĢlık ĠliĢkileri GeliĢtirme
B 11.1. ArkadaĢ edinmenin zaman gerektirdiğini söyler. 42
B 11.2. BaĢkalarıyla zaman geçirmekten zevk alır. 40,67
B 11.3. Kendisinin/ diğerlerinin önemini söyler. 40,41,42
B 11.4. Kendisinin/ baĢkalarının baĢarısını takdir eder. 54 B 11.5. KarĢı cinsle/ kendi cinsiyle arkadaĢlık kurar. 4,67 B 11.6. Grup içinde iĢbirliği davranıĢı sergiler. 40, 42, 63
B 11.7. UzlaĢma davranıĢları gösterir. 40,42, 53, 62
B 11.8. Problem çözme basamaklarını kullanır. 40,41,42
B 11.9. Grup içinde paylaĢma davranıĢının arkadaĢlığı kolaylaĢtıracağını söyler.
40,41,42,61,6 3
Yeterlik B 12: Hayatın Bir GeliĢim Süreci Olduğunu Bilme
B 12.1. Bebeğin nasıl oluĢtuğunu söyler. 46
B 12.2. Kendisinin/ diğer çocukların nasıl doğduğunu söyler. 46 B 12.3. Etrafında gördüğü farklı yaĢlardaki insanların aynı değiĢim evrelerini 47
yaĢayacağını söyler.
B 12.4. Ölüm kavramını söyler. 48
B 12.5. Ölümün hareket, duygu, düĢüncelerin de dahil olduğu tüm vücut fonksiyonlarının durması/ sona ermesi olduğunu söyler.
48
B 12.6. Ölüm karĢısında yaĢanan üzüntü duygusunun normal olduğunu söyler.
48
B 12.7. Çevrelerinde kendilerini seven, kendileri ile ilgilenen akrabalar/ yetiĢkinlerin kimler olduğunu söyler.
48,52
B 12.8. Yas süreci boyunca yapılabilecek etkinlikleri söyler. 48 Yeterlik B 13: Adalet Ve
Hak Kavramlarını Bilme Ve Buna Uygun Davranma
B 13.1. Bir olayın olası nedenlerini söyler. 50,51,20,42
B 13.2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler. 50,51,20,42
B 13.3. Yapılan davranıĢın baĢkaları üzerindeki etkisini söyler. 49,50,51,39
B 13.4. BaĢkalarının hakları olduğunu söyler. 49,50,51
B 13.5. Haksızlığa uğradığında tepki verir. 49,50,51
B 13.6. BaĢkalarına haksızlık yapıldığında tepki verir. 49,50,51 B 13.7. Hayal kırıklığı yaĢadığı durumları söyler. 49,50,51
B 13.8. Haklarını söyler. 49,50,51
Yeterlik B 14: Sağlıklı Benlik Kavramı GeliĢtirme
B 14.1. Kendisine ait beğendiği/beğenmediği özelliklerini söyler. 54 B 14.2.. Kendisinin/baĢkalarının değerli bir varlık olduğunu söyler. 21, 52
B 14.3. Gerektiğinde liderliği üstlenir. 52
B 14.4. Bireysel ihtiyaçlarını uygun yollarla ifade eder. 54 B 14.5. Grubun bir üyesi olarak kendisine ihtiyaç duyulduğunu söyler. 52,53,6 Yeterlik B 15:Kendini
Tehlikelerden Koruma Ve YaĢamı Güvenli Sürdürme
B 15.1. Anne/babasını (adını, soyadını, mesleğini vb.) tanıtır. 55
B 15.2. Telefon numarasını söyler. 55
B 15.3. Evinin adresini söyler. 55
B 15.4. Güvenli olmayan maddeleri tanımlar. 55
B 15.5. Herhangi bir tehlike karĢısında yardım alınabilecek güvenli kiĢileri söyler.
56,57
B 15.6. Temel güvenlik kurallarını söyler( karĢıya geçerken el tutma, tanımadığı kiĢilere kapıyı açmama, emniyet kemeri takma, yanıcı maddelerle oynamama gibi).
55
B 15.7. Herhangi bir tehlike/ kaza anında yardım ister. 57 B 15.8. Teyze/amca gibi yakın akrabalarının isimlerini söyler. 55
B 15. 9. Ġyi/kötü dokunma arasındaki farkı söyler. 56
B 15.11. Evdeki/okuldaki kurallarıngüvenlik için gerekli olduğunu söyler. 55,57 B 15.12. Tehlike anındaki okul çıkıĢlarını bilir. 57,2
C MESL EKĠ GELĠġĠM AL ANI Yeterlik C 1: Meslekleri Tanıma
C 1.1. Büyüdüğü zaman ne olmak istediğini söyler. 58
C 1.2. Aile üyelerinin/okulda çalıĢan personelin yaptıkları iĢleri söyler. 59,60 C 1.3. Okul/ ev yaĢamı dıĢındaki çalıĢma dünyasını açıklar. 28,58,59 C 1.4. Bilinen toplum hizmetlerinde çalıĢanların (polis, temizlik görevlisi,
hemĢire v.b.) iĢlerini söyler.
58
C 1.5. Kent/ köy yaĢamında yapılan iĢleri söyler. 58
Yeterlik C 2: Birlikte ĠĢ Yapma/ĠĢbirliği Ve PaylaĢmayı Öğrenme
C 2.1. ÇalıĢırken/eğlenirken baĢkaları ile iĢbirliğinin önemini söyler. 61,62,63 C 2.2. Kullandığı materyalleri diğer öğrencilerle paylaĢır. 61,63
C 2.3. Bir grubun üyesi olduğu zamanları söyler. 61,62,63
C 2.4. Grup çalıĢmasında kendisinin ihtiyaçlarını söyler. 61,62
Yeterlik C 3: Toplum YaĢamında ÇalıĢmanın Öneminin Ve Gereğinin Farkına Varma
C .3.1. Evin/okulun/ toplumun bir üyesi olarak sorumluluklarını yerine getirir.
64,65,66
C .3.2. Çocukların/yetiĢkinlerin niçin çalıĢmaları gerektiğini söyler. 64,65,66
Yeterlik C 4: Kadın Ve Erkeklerin Aynı Meslekleri Yapabileceğini Fark Etme
C 4.1. Kadın ve erkeğin aynı iĢ türünde çalıĢabileceğini söyler. 4,67,69 C 4.2. Mesleklerin cinsiyete göre sınıflandırılmayacağını söyler. 67,69 Yeterlik C 5: Eğitim Ve
Meslek ĠliĢkisini KeĢfetme
C 5.1. Öğrenen bireyler olarak neler öğrendiklerini söyler. 68
C 5.2. Öğrenmenin iĢlevini söyler. 68
C 5.3. En çok neyi öğrenmekten hoĢlandığını ( öğrenme ilgilerini) söyler. 68 C 5.4. Mesleklerin öğrenme ile kazanıldığını söyler. 68 Yeterlik C 6: Ġlgi Ve
Becerileri Fark Etme
C 6.1. Yapmayı sevdiği etkinliklerden niçin hoĢlandığını söyler. 70,71,72 C 6.2. BaĢkalarının kendinden farklı etkinlikleri yapmaktan
hoĢlanabileceğini söyler.
70,71,72
C 6.3. BaĢkalarının hoĢlandığı etkinlikleri sorar. 70,72 Yeterlik C 7: Zamanı
Verimli Kullanma
C 7.1. Ailesiyle/ arkadaĢlarıyla/ yalnız baĢına gerçekleĢtirdiği etkinlikleri söyler.
74,75
C 7.2. Gereğinden fazla televizyon izlemenin, elektronik- bilgisayar oyunları oynamanın olumsuz etkilerinin neler olduğunu söyler.
73
C 7.3. Yaptığı etkinlikleri çeĢitlendirmenin gerekliliğini söyler. 74,75
Yeterlik C 8: Karar Verme, Seçim Yapma Ve Ona Uygun Davranma
C 8.1. Arzu edilen iki seçenek arasında seçim yapmanın zorluğunu açıklar. 76
C 8.2. Temel karar verme sürecini söyler. 77,78
C 8.3. Karar vermenin önemini açıklar. 77,78
C 8.4. Kendisinin/baĢkalarının aldığı kararların sonuçları olduğunu söyler. 76,77,78
C 8.5. Karar verme yöntemlerini kullanır. 77,78
C 8.6. Nasıl seçim yapıldığını söyler. 77,78
C 8.7. Basit seçimler yapar. 76,77,78
C 8.8. Ġhtiyaç ile isteğin ayrımını yapar. 76,78
Yeterlik C 9: Üst Öğrenim Kurumunu Tanıma
C 9.1. Ana sınıfına baĢladığı zaman ile Ģimdiki zaman arasında kendisinde olan değiĢimi söyler.
3,79