Yerel Tarih Öğretiminde Gözlem Gezisi

Gezi-gözlem metodunu; “bir olayı veya varlığı bulunduğu yerde ve tabii şartlar içinde amaçlı ve planlı bir şekilde inceleme” şeklinde tanımlamıştır (Mazman, 2006: 30).

48

Öğretimde gözlem, belli eğitsel amaçları gerçekleştirmek için herhangi bir olay ya da varlığı, önceden hazırlanmış olan bir plan çerçevesinde incelemek amacıyla yapılır. Gözlem, bir olayı, bir gerçeği ya da bir nesneyi iyi anlamak için bu olay, gerçek ya da nesnenin türlü belirti ve koşullarını izleme ve inceleme işidir (Sözer, 1998: 115-116).

Gezi-gözlem metodu, her insanda var olan araştırma ve inceleme arzusunun sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Sosyal bilgiler, Sosyoloji, Fen Bilgisi, Coğrafya, Tarih ve Din Kültürü gibi çeşitli derslerin eğitiminde kullanılan bir metottur. Eğitim Bilimciler gezi-gözlem kavramını bir öğretim metodu olarak kabul etmektedirler. “Bu metot eğitim dünyasında kısa dönemli deneysel eğitim, uzun dönemli deneysel eğitim, kavramsal eğitim, etkili eğitim, ilk elden deneyim, çeşitlilik, öğrencilerde üst düzey motivasyon sağlama ve öğretimin içeriğini en iyi şekilde kazandırma yolu olarak kabul edilmektedir” (Mazman, 2006: 30).

Tarih konularının öğretiminde alan gezileri önemlidir. Alan gezileriyle, tarihi kanıtların toplanabilir, tarihi sonuçlar test edilebilir ve yer duygusunun geliştirilebilir. Çevremizdeki yapılar zamanın gözcüleri gibidir. Alan ziyaretleri boyunca ve bu alanlarda, öğrencilerin hayal gücü gelişir duygulara hitap eden şekillerde geçmişin heyecanını hissedirler. Bu geziler sayesinde daha önce öğrenciler için soyut olan kavramlar daha iyi öğrenilir. Alan gezilerini sayesinde öğrencilerin geçmişlerini ve öğrenmelerini sağlayacak ve düşünceleri güçlenir. Öğrenciler tarihi yerleri ziyaret ederek o bölgede tarihi olaylara tanıklık etmiş kişilerle de görüşebilirler (Yeşilbursa, 2008: 215).

Gezi, okul ve sınıf içinde yapılan çalışmaları tamamlamak ve bunları anlamlı hale getirmek amacıyla uygulanan planlı ziyaretlerdir. Gezi öğrencilerin öğrenmeye karşı motivelerini arttırır, öğrencileri araştırma ve inceleme yapmaya yönlendirir ve işlenecek konuyla ilgili öğrencilerin birinci elden bilgi toplamasını sağlar. Ayrıca problem çözme, tartışma, drama yöntemlerine temel oluşturmak içinde geziden faydalanılabilir. Gözlem, çocuğun bilgi kazanmasına, duyu organlarının eğitimine, zihninin gelişmesine yardım eden bir yöntemdir. Bu yöntem öğrencilerin öğrenme isteklerini artırır, araştırma ve inceleme yapmak istemelerini sağlar (Işık,2008: 25).

49

“Alan gezileri, öğrencilerde tarih terminolojisinin gelişmesini sağlar”. Öğrenci elde ettiği bulguları karşılaştıracak, görsel kanıtı değerlendirmeyi öğrenecektir. Öğrenci, geçmişte yaşamış insanların hayatlarıyla ilgili bilgileri öğrenecek, bunu; kendi yaşadığı çevre ve kendisiyle karşılaştıracaktır. Böylece değişim ve sürekliliği anlayacaktır (Yeşilbursa, 2008: 216).

Olay veya olguların meydana gelmiş olduğu veya halen devam ettiği mekânlara gidilerek gözlem yapmak, yerinde değerlendirmelerde bulunarak olaylar arası korelâsyonları saptamak şeklinde tanımlanan metodun öğrencide gözlem yapma ve olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkilerini görme yeteneğini geliştirdiği belirtilmektedir (Mazman, 2006: 31).

İlköğretim okulu sosyal bilgiler dersi öğretim programının amaçları arasında öğrencilerin çalışma ortamlarının yalnız derslikler olmadığı bunun yanı sıra çevrede bulunan sergi, müze, incelemeye açık alanlar vs. olduğu vurgulanmıştır. (Örten,2008: 26).

Yerel tarih öğretiminde gözlem gezisi yapılabilecek alanları Demircioğlu, (2005) şu şekilde sıralamaktadır:

 Yerel Saha-Kasaba: Caddeler, köyler, kasabalar  Açık Alanlar: Muharebe alanları

 Arkeolojik Kalıntılar: Bina kalıntıları.

 Binalar: Kaleler, eski evler, medreseler, konaklar  Müzeler

 Sanat Galerileri

 Tiyatro ve Sinema “(Demircioğlu, 2005: 102)

Gözlem gezisi eğitim uzmanlarına göre yöntem olarak ele alındığında, sadece bir ziyaret değildir. Bilgilerin değerli olması için öğretmen iyi hazırlanmalı ve ön inceleme yapmalıdır. Ön hazırlığın iyi olmadığı yetersiz olduğu zamanlarda gözlem gezisinin hiçbir anlam ifade etmediği ve öğrencilerin hiçbir şey öğrenemediği tespit edilmiştir (Göktepe, 2009: 8). Gezi öncesi öğrencilere mutlaka gezinin amacı, planı, nelerin gözleneceği, gezi yerine nasıl gidileceği gibi hususlarda ayrıntılı bilgi vermek gerekir (Küçükahmet, 2005: 65 Akt: Göktepe, 2009: 8)

50

Yapılacak olan gezilerde gidilecek yere ait bilgiler ve sorular önceden öğrencilere dağıtılabilir. Öğretmen soruları hazırlarken açık anlaşılır ve amacına uygun sorular hazırlamalıdır (Yeşilbursa, 2008: 216 ).

Gözlem, bir plana göre yapılır. Gözlem planında hangi bilgilere yer verilir? Bir gözlem planında, a) gözlemi yapan ve katılanlar, b) gözlemin yapıldığı yer ve ulaşım, c)gözlenecek olay ve nesne(ler), ç) gözlemin süresi, d) gözlemin amacı, e) gözlemin türü(bireysel / kümece), f) gözlemin tekniği (doğal / yöneltimli), g) gözlemde kullanılacak araç-gereçler, i) değerlendirme, gibi bilgilere yer verilir (Sözer, 1998: 116).

Geziden sonra öğrencilerden yapılan geziyle ilgili raporlar hazırlaması istenmelidir. Daha sonra öğrencilerin hazırladıkları raporları inceleyerek üzerinde tartışmalar yapılmalı, karanlık noktalar açığa kavuşturmalı, yanlış anladıkları veya yanlış tespit ettikleri kısımlar düzeltilmeli, gezi tek bir rapor ve sentez haline getirilmelidir. Raporda ana hatlar belirtilmeli geziyle ilgili elde edilen bulgular, çizilen resimler, yapılan haritalar ve grafikler varsa, raporların ilgili yerine konulmalıdır (Yeşilbursa, 2008: 216).

Yapılan gözlem en kısa sürede değerlendirilmelidir. Zamanında değerlendirilemeyen gözlem öğrenciye hiçbir fayda sağlamaz (Sözer, 1998: 116). Yapılacak olan bu alan gezilerinin öğrenciye katkıları “tarihsel bilgi, öğretimi yapılamayan konuların daha iyi öğretilmesi, sınıfta öğretimi yapılamayan konuların öğretimi, empati, genel faydalar” şeklinde ana başlıklar altında toplanabilir (Demircioğlu, 2005:98-100).

Bunların yanında öğrencilerde:

 Gözlem, sınıflama, analiz değerlendirme yetenekleri gelişir.  Tarihsel süreklilik ve değişim anlayışı gelişir.

 Çevre bilinci gelişir.  Kronoloji anlayışı gelişir.

 Değişim, benzerlik ve farklılık anlayışı gelişir.  Sebep sonuç ilişkisi gelişir.

 Geçmişle günümüz arasında bağ kurmayı geliştirmede vs. yardımcı olur (Demircioğlu, 2005:100-101).

51