YENI BIR ETIKETLEME VE IŞARETLEME SISTEMI ÖNERISI

Önerilen yeni etiketleme ve işa-retleme sistemi, çalışanlar için ko-lay anlaşılabilir olması açısından ve çabuk uyum sağlanabilmesi bakı-mından günümüzde kullanılan eti-ketleme ve işaretleme sistemleriyle benzer renkleri ve benzer bir zarar derecelendirme sistemini kullan-maktadır. Yeni etiketleme ve işa-retleme sistemi önerisi, günümüzde kullanılan etiketleme sistemleri ile ortak unsurları ana başlık olarak

kullanmakla beraber diğer etiket-leme sistemlerinde bulunmayan beşinci unsuru ana başlık olarak etikete ekleyerek mevcut etiketle-me sistemlerinin gidereetiketle-mediği açığı kapatmayı hedeflemektedir. Emni-yet Halkaları (Safety Rings) olarak adlandırılan yeni etiketleme ve işa-retleme sistemi önerisi; (i) yanıcılık, (ii) reaktiflik, (iii) sağlık, (iv) kullanıl-ması gereken kişisel koruyucu do-nanım ve (v) söz konusu maddenin varsa özel durumunun belirtildiği beş ana unsurdan oluşmaktadır.

terilen yanıcılık özelliğinde en dü-şük zarar derecesi olan ve sıfır ra-kamı ile gösterilen durum; “söz konusu maddenin yanıcı özelliği yoktur ve normal şartlar altında ya-nabilmesi için gerekli olan tutuşma tehlikesi de yoktur” anlamını taşı-maktadır. Zarar derecelendirmesin-de kullanılan bir rakamı ile gösteri-len durum ise, “ısıtıldığında tutuşa-rak yanıcı özelliğe sahip olacaktır” anlamını taşımaktadır. Zarar dere-celendirmesinde iki rakamı ile gös-terilen durum, “söz konusu madde-nin yanması için gerekli olan tutuş-ma sıcaklığı 37.8 °C ile 93.4 °C arasında olanlar ile parlama noktası bu sıcaklık aralığında olan yanıcı sı-vılar” anlamı taşımaktadır. Zarar derecelendirmesinde üç rakamı ile gösterilen durum, “normal sıcaklık-ta da yanma tehlikesi söz konusu-dur” anlamını taşımaktadır. Buna göre dört rakamı, tutuşma noktası 37.8 °C ve altında olan maddeler ve parlama noktası 37.8 °C ve altında olan yanıcı sıvılar için kullanılmak-tadır. Zarar derecelendirmesinde en üst seviye olan basamak ise dört ra-kamı ile gösterilmektedir ve “her sı-caklıkta aşırı derecede yanıcılık söz konusudur” anlamı taşımaktadır. Parlayıcı gazlar, çok patlayıcı sıvılar gibi tutuşma noktası düşük olan bütün maddeler yeni etiketleme önerisinden kırmızı renkle gösteri-len yanıcılık özelliğinde dört rakamı ile gösterilirler. Yeni etiketleme önerisinde etiketin en üst kısmında bulunacak olan yanıcılık özelliği Yeni etiketleme ve işaretleme

sis-temi önerisi olan Emniyet Halkaları Şekil 4’de gösterilmektedir.

Şekil 4. Emniyet Halkaları.

Söz konusu yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisinde mad-denin yanıcılık özelliği etiketin en üst kısmında yer almakta ve kırmızı renkle gösterilmektedir. Kırmızı renk maddenin yanabilirlik derece-sini beş basamaktan oluşan dere-celendirme sistemiyle göstermek-tedir. Etiketin en üst kısmında kır-mızı renkle yer alan bölümde gösterilecek olan söz konusu mad-denin yanıcılık özelliği, anlaşılırlığı ve uyumlaştırmayı sağlamak açı-sından NFPA 704 ve HMIS etiketle-me sisteminde kullanılan yanıcılık özelliği ile benzer sınıflandırma öl-çütlerine sahiptir. Ayrıca sınıflan-dırma yapılırken kullanılan zarar derecelendirme sistemi diğer eti-ketleme ve işaretleme sistemleriyle benzer şekilde olacaktır. Buna göre, önerilen yeni etiketleme ve işaret-leme sisteminde kırmızı renkle

gös-madde yüksek sıcaklığa ve basınca maruz kalınca kararlılığı bozulsa bile şiddetli reaksiyon vermemek-tedir” anlamına gelmektedir. Zarar derecelendirmesinde iki rakamı ile gösterilen durum, “söz konusu madde kararsızdır veya su ile tema-sında şiddetli reaksiyona girerek kimyasal değişikliğe uğramaktadır” anlamını taşımaktadır. Zarar dere-celendirmesinde üç rakamı ile gös-terilen durum, “kararsız maddeler-dir ve şok, ısınma ve su ile temasın-da patlayıcı özelliğe sahiptirler” anlamına gelmektedir. Son olarak zarar derecelendirmesinde en üst seviye olan basamakta dört rakamı ile gösterilen durum, “kararsız mad-delerdir ve normal koşullarda patla-yıcılık özelliği gösterirler” anlamını taşımaktadır. Yeni etiketleme öne-risinde etiketin sağ kısmında bulu-nan reaktiflik özelliği sarı renkle gösterilmesiyle günümüzde kulla-nılan diğer etiketleme sistemleriyle aynı renk kodunu ve beş basamaklı zarar derecelendirme sistemini kul-lanarak anlaşılırlığı ve uyumlaşma-yı kolaylaştırmaktadır.

Söz konusu yeni etiketleme öne-risinde mavi renkle gösterilen kı-sım, maddenin sağlık açısından teh-like oluşturabilecek durumunu ve verebileceği zarar derecesini belirt-mektedir. Mavi renk ile maddenin sağlığa etkisinin gösterildiği bu kı-sımda da beş basamaktan oluşan derecelendirme sisteminden yarar-lanılmaktadır. Etiketin sol tarafında yer alan bu bölümde gösterilecek kırmızı renkle gösterilmesiyle

gü-nümüzde kullanılan diğer etiketle-me sistemleriyle aynı renk kodunu ve beş basamaklı zarar derecelen-dirme sistemini kullanarak anlaşı-lırlığı ve uyumlaşmayı kolaylaştır-maktadır.

Söz konusu yeni etiketleme öne-risinde maddenin diğer maddelerle etkileşimini ifade ederek kararsızlı-ğını gösterecek olan reaktiflik özel-liği yer almaktadır. Sarı renkle gös-terilecek olan bu kısımda HMIS eti-ketleme sisteminde olduğu gibi söz konusu maddenin patlayıcı olup ol-madığı, suyla tepkime vermesi gibi özellikleri değil, NFPA 704 etiketle-me sistemindeki gibi söz konusu maddenin reaktiflik özelliğini ifade etmektedir. Reaktivite, maddelerin kimyasal reaksiyona girip girmeme isteklerini, yani kararsızlık özellik-lerini belirtmektedir. Önerilen yeni etiketleme ve işaretleme sistemin-de reaktiflik özelliği, etiketin sağ ta-rafında sarı renkle gösterilmektedir ve sınıflandırma yapılırken kullanı-lan zarar derecelendirme sistemi sı-fırdan dörde artan şekilde olacaktır. Böylece önerilen yeni etiketleme ve işaretleme sisteminde sarı renkle gösterilen reaktiflik özelliğinde en düşük zarar derecesi olan ve sıfır ra-kamı ile gösterilen durum, “söz ko-nusu madde kararlı bir maddedir ve normal şartlar altında hiçbir madde ile reaksiyon vermemektedir” anla-mına gelmektedir. Zarar derecelen-dirmesinde kullanılan bir rakamı ile gösterilen durum, “söz konusu

konusu maddeye çok kısa süre ma-ruz kalınmasında bile ölümcül has-talıklar oluşabilir ve derhal müda-hale edilmesi gereken yaralanmalar meydana gelebilir” anlamını taşı-maktadır. Yeni etiketleme önerisin-de etiketin sol tarafında bulunan sağlık özelliği mavi renkle gösteril-mesiyle, günümüzde kullanılan di-ğer etiketleme sistemleriyle aynı renk kodunu ve beş basamaklı za-rar derecelendirme sistemini kulla-narak anlaşılırlığı ve uyumlaşmayı kolaylaştırmaktadır.

Söz konusu yeni etiketleme öne-risinin dördüncü unsuru, etiketin tam ortasında yer alan maddenin özel durumunun belirtildiği beyaz bölümde gösterilmektedir. Söz ko-nusu maddenin varsa aşındırıcı (COR), asit (ACID), su ile reaksiyona gireceği için su ile müdahale edil-mez (W) gibi özellikleri etiketin bu kısmında gösterilmektedir. Etiketin tam ortasında yer alması maddenin özel durumunun daha çok dikkat çekmesini sağlamakla beraber olası zarar verebilecek durumların da önüne geçebilecektir. Maddelerin fiziksel tehlikelerinin belirtilmesi gereken bu kısımda kullanılacak özel kısaltmalar HMIS etiketleme sistemlerinde kullanılan ve özel du-rumun İngilizce kısaltmalarından veya özel işaretlerinden oluşturulan kodlarla ifade edilmektedir. Yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisinde kullanılacak özel du-rumların bazıları Tablo 2’de gösteril-miştir.

olan söz konusu maddenin sağlığa zararları, anlaşılırlığı ve uyumlaştır-mayı sağlamak açısından NFPA 704 ve HMIS etiketleme sisteminde kul-lanılan sağlık özelliği ile benzer sı-nıflandırma ölçütlerine sahiptir ve sınıflandırma yapılırken kullanılan zarar derecelendirme sistemi sıfır-dan dörde artan şekilde olacaktır. Böylece yeni önerilen etiketleme ve işaretleme sisteminde mavi renkle gösterilen sağlık özelliğinde en dü-şük zarar derecesi olan ve sıfır ra-kamı ile gösterilen durum, “söz ko-nusu maddenin sağlık açısından tehlikesi yoktur” anlamını taşımak-tadır. Zarar derecelendirmesinde kullanılan bir rakamı ile gösterilen durum, “söz konusu madde iyileşe-bilen hafif yaralanmalara sebep ola-bilir ve bu maddeye maruz kalınma-sı halinde tahriş edebilir” anlamı ta-şımaktadır. Zarar derecelendirme- sinde iki rakamı ile gösterilen du-rum, “söz konusu madde geçici ve hafif yaralanmalara sebep olabilir” anlamını taşımaktadır. İki rakamı ile gösterilen durum, “maddeye yoğun ve sürekli maruz kalınması duru-munda tedavi edilmezse kalıcı sağ-lık sorunlarına sebep olabilir” anla-mı taşımaktadır. Zarar derecelen-dirmesinde üç rakamı ile gösterilen durum, “söz konusu madde kısa sü-reli temasta bile hemen tedavi ge-rektiren kalıcı ve ağır hastalıklara sebep olabilir” anlamını taşımakta-dır. Son olarak zarar derecelendir-mesinde en üst basamakta dört ra-kamı ile gösterilen durum ise “söz

Tablo 2. Özel Durum Örnekleri.

KOD ANLAM

OXY Oksitleyici

C Kanserojen

ALK Alkali

ACID Asit

COR Aşındırıcı

W ^{Su ile reaksi-}_{yon veren}

Radyoaktif

Yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisini günümüzde kulla-nılan dört unsurlu etiketleme sis-temlerinden ayıran en önemli özelli-ği beşinci bir unsurun eklenmesidir. Yeni etiketleme ve işaretleme siste-mi, diğer dört unsurlu etiketleme sistemlerinin eksiklerini kapatıp, söz konusu maddelerin bütün zararları-nı risk değerlendirme kapsamında görülmesini sağlamayı

hedeflemek-tedir. Bu etiketleme ve işaretleme sisteminin beşinci unsuru ise yapı-lan çalışmalarda çalışanın sağlığını korumak amacıyla alınacak kişisel önlemlerden olan ve kullanılması gereken kişisel koruyucu donanım bilgilerinin belirtildiği bölümdür. Ki-şisel koruyucu donanımlar, HMIS etiketleme sisteminde kullanıldığı gibi harflerle özel olarak kodlanmış şekilde etiketin en alt kısmındaki beyaz bölümde yer almaktadır. Kişi-sel koruyucu donanımların iş sağlığı ve güvenliği alanında çalışanın sağ-lığını korumak amacıyla kullanılan önemli bir etken olduğu göz önüne alındığında, yeni etiketleme ve işa-retleme sistemi önerisinde bu unsu-run yer alması büyük önem arz et-mektedir. Tehlikeli maddeleri tanım-lama sisteminde kullanılan kişisel koruyucu donanımlar indeksinde harflerle özel olarak kodlanan hali Şekil 5’te gösterilmiştir.

Tablo 3. Emniyet Halkaları, Yanabilirlik.

0: Yanıcı özelliği yoktur ve normal şartlar altında

yanabilmesi için gerekli olan tutuşma için tehlike de yoktur.

1: Isıtıldığında tutuşarak yanıcı özelliğe sahip

olacak-tır.

2: Yanması için gerekli olan tutuşma sıcaklığı 37.8 °C ile 93.4 °C arasında olan maddeler ile parlama noktası bu sıcaklık aralığında olan yanıcı sıvılar.

3: Normal sıcaklıkta da yanma tehlikesi söz

konusu-dur. Tutuşma noktası 37.8 °C ve altında olan maddel-er ve parlama noktası 37.8 °C ve altında olan yanıcı sıvılar için kullanılmaktadır.

4: Parlayıcı gazlar, çok patlayıcı sıvılar gibi tutuşma

noktası düşük olan bütün maddeler.

lük, eldivenler, sentetik önlük ve toz maskesini” kodlamaktadır. Anlaşı-lacağı üzere kişisel koruyucu dona-nımlar listesindeki kodlamalarda koruyuculuğun artarak devam etti-ği görülmektedir. G harfi “koruyucu gözlük, eldivenler ve buhar maske-sini” kodlarken, H harfi ise “sıçrama gözlüğü, eldivenler, sentetik önlük ve buhar maskesini” kodlamakta-dır. I harfi “koruyucu gözlük, eldi-venler ve toz ve buhar maskesini” kodlanmaktadır. J harfi “sıçrama gözlüğü, eldivenler, sentetik önlük ve buhar ve toz maskesini” kodla-nırken, K harfi ile “solunum maske-si, eldivenler, tam takım ve çizme-ler” için yapılmıştır. Listenin sonun-da X harfi ile belirtilen ve boş bırakılan bir kısım mevcuttur. X harfi ile kodlanan bu kısma “iş sağ-lığı ve güvenliği sorumlusunun be-lirttiği kişisel koruyucu donanımlar veya özel bir durum mevcutsa ge-rekli olan kişisel koruyucu dona-nımlar” ayrıca yazılabilecektir. Yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisi olan Güvenlik Halkaları’nın yanabilirlik özelliğinin derecelendi-rilmesi Tablo 3’te gösterilmiştir. Yapılan çalışma sonucunda

öne-rilen yeni etiketleme ve işaretleme sisteminin beş unsurundan biri olan kişisel koruyucu donanımlar, iş sağlığı ve güvenliği alanında kulla-nılan kişisel koruyucu donanımla-rın indeksine göre yapılmıştır. Bu listenin İSG alanında yaygın olması ve özellikle zararlı maddeleri etiket-leme ve işaretetiket-leme sistemlerinde ortak olarak kullanılıyor olması önerilen yeni etiketleme ve işaret-leme sisteminde kullanılmasını desteklemekle beraber çalışanlarla kurulacak iletişimde etiketleme ve işaretleme sistemine alışma süreci-ni kısaltacaktır. Kişisel koruyucu donanım indeksi kendi içinde belirli kurallara göre hareket etmektedir. A harfi ile “koruyucu gözlük” kodla-nırken, B harfi “koruyucu gözlük ve eldivenleri” kodlamaktadır. Bunlar-la birlikte C harfi ise “koruyucu göz-lük, eldivenler ve sentetik önlüğü” kodlamaktadır. D harfi ile “yüz kal-kanı ve göz koruyucunun yanında eldivenler ve sentetik önlük” kod-lanmıştır. E harfi ile “koruyucu göz-lük, eldivenler ve toz maskesi” kod-lanmıştır. F harfi ise “koruyucu

göz-Yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisi olan Güvenlik Halkalarının reaktivite özelliğinin derecelendirilmesi Tablo 4’de gösterilmiştir.

Tablo 4. Emniyet Halkaları, Reaktivite.

0: Kararlı bir maddedir ve normal şartlar altında hiçbir madde

ile reaksiyon vermemektedir.

1: Yüksek sıcaklığa ve basınca maruz kalınca kararlılığı

bozulsa bile şiddetli reaksiyon vermemektedir.

2: Kararsız maddelerdir veya su ile temasında şiddetli

reaksi-yona girerek kimyasal değişikliğe uğramaktadır.

3: Kararsız maddelerdir ve şok, ısınma ve su ile temasında

patlayıcı özelliğe sahiptirler.

4: Kararsız maddelerdir ve normal koşullarda patlayıcılık

özelliği gösterirler.

Yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisi olan Güvenlik Halkaları’nın sağlık üzerindeki etkilerinin derecelendirilmesi Tablo 5’te gösterilmiştir.

Tablo 5. Emniyet Halkaları, Sağlık.

0: Sağlık açısından tehlikesi yoktur.

1: İyileşebilen hafif yaralanmalara sebep olabilir ve bu

mad-deye maruz kalınması halince tahriş edebilir.

2: Geçici ve hafif yaralanmalara sebep olabilir.

3: Yoğun ve sürekli maruz kalınması durumunda tedavi

edil-mezse kalıcı sağlık sorunlarına sebep olabilir.

4: Kısa süreli temasta bile hemen tedavi gerektiren kalıcı ve

ağır hastalıklara sebep olabilir.

Yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisi olan Güvenlik Halkaları’nda kullanılması tavsiye edilen kişisel koruyucu donanımlar Tablo 6’da göste-rilmiştir.

Yeni etiketleme ve işaretleme sis-temi önerisi olan Güvenlik Halka-ları’nda varsa belirtilecek olan özel

durumlardan bazıları Tablo 7’de gösterilmiştir.

Tablo 7. Emniyet Halkaları, Özel Durum.

KOD ANLAM OXY Oksitleyici C Kanserojen ALK Alkali ACID Asit COR Aşındırıcı

W Su ile reaksiyon verir Radyoaktif

Günümüzde kullanılan etiketle-me ve işaretleetiketle-me sistemlerin kul-landıkları ortak iletişim dilinin ta-mamen değiştirilerek kullanılması iş sağlığı ve güvenliği alanında yü-kümlülüğü bulunan devlet, çalışan ve işverenin fazladan emek harca-masına, eğitim masraflarına ve za-man kaybına sebep olacaktır. Bu sebeple önerilen yeni etiketleme ve işaretleme sisteminde aynı renk kodlarının kullanılması etiketin an-laşılmasını kolaylaştırarak fazladan harcanabilecek zamanı ve maliyeti önleyebilecektir. Ayrıca söz konusu yeni etiketleme ve işaretleme siste-minde çalışanın maruz kalabileceği zararın gösterilmesinde kullanılan derecelendirme sistemin yine beş basamaklı olmasından dolayı çalı-şanın daha kolay uyum sağlayabile-ceği düşünülmektedir. Nitekim, gü-nümüzde kullanılan etiketleme sis-temlerinde zararın derecelendir- mesinde kullanılan yöntemde sıfır en düşük zararı, dört ise en yüksek

zararı göstermektedir. Böylece öne-rilen yeni etiketleme ve işaretleme sistemi bir yandan günümüzde kul-lanılan mevcut etiketleme sistem-leriyle aynı renk kodlarını içermek-te ayrıca mevcut zarar derecelen-dirme sistemini kullanmaktadır. Emniyet halkaları olarak isimlendi-rilen söz konusu yeni etiketleme ve işaretleme sistemi önerisinin bir kimyasal madde üzerindeki uygu-laması Şekil 6’da gösterilmiştir.

Şekil 6. Klor için Emniyet

Halka-ları Örneği.

Şekil 6’da Emniyet Halkaları ör-neği verilen Klor elementi, tipik yangın koşullarında yanmadığı için

yanıcılık özelliği yoktur. Emniyet halkalarının en üstünde kırmızı renk ile yanıcılık özelliğinin belirtil-diği kısımda sıfır rakamı ile gösteril-mektedir. Normal şartlar altında ve yangın koşullarında bile kararlı olan klor elementi, emniyet halkalarının sağında sarı renk ile reaktiflik özel-liğinin belirtildiği kısımda sıfır raka-mı ile gösterilmektedir. Emniyet halkalarının solunda mavi renk ile sağlık özelliklerinin belirtildiği kı-sımda, klor elementi ölümcül olabi-leceği için dört rakamı ile gösteril-mektedir. Emniyet halkalarında en yüksek seviyedeki zarar dört raka-mı ile gösterilirken en düşük sevi-yedeki zarar ise sıfır rakamı ile gös-terilmektedir.

Klor elementi oksitleyici ve aşın-dırıcı özelliklere sahip olduğu için emniyet halkalarının ortasında be-yaz renk ile söz konusu kimyasalın özel durumlarının gösterileceği kı-sımda hem oksitleyici hem de aşın-dırıcı olduğu için OX ve COR kodla-rıyla belirtilerek gösterilmektedir.

Klor elementi aşındırıcı ve solun-duğunda zarar veren bir kimyasal-dır. Cildin klor ile temasını engelle-mek amacıyla ve yanma veya don-ma sebebiyle doku hasarı ile sonuçlanabilecek klor ile göz tema-sını önlemek için uygun kişisel ko-ruyucu donanımlar kullanılmalıdır. Emniyet halkalarının en altında be-yaz renk ile belirtilen ve klor ile ça-lışmalarda kullanılacak olan uygun kişisel koruyucu donanımların be-lirtildiği kısımda, tehlikeli maddeleri tanımlama sisteminde de kullanılan

kişisel koruyucu donanımlar indek-sinde H harfi ile kodlanan ve emni-yet halkalarında da H harfi ile belir-tilen; sıçrama gözlüğü, eldivenler, önlük ve buhar maskesi kişisel ko-ruyucu donanım olarak kullanılma-lıdır.

5. Yeni Etiketleme ve Işaretleme