İsteğe Bağlı Sigorta Primlerinin Hesabı ve Ödenmesi
1- İsteğe bağlı sigorta prim oranları
İsteğe bağlı sigorta primi, Kanunun 82. maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından yazılı olarak beyan edilen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malullük yaşlılık ve ölüm sigortası, % 12’si genel sağlık sigortası primidir.
Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden isteğe bağlı sigortalı olanlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmadığından bunların prim oranı % 20’dir.
2- Prime esas kazancın beyanı
Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi olan isteğe bağlı sigortalılar 1.10.2008 tarihinden itibaren ödeyecekleri primlerini yazılı beyanda bulunmak suretiyle belirleyeceklerdir.
Sigortalıların beyanda bulunmamaları halinde ödeyecekleri prim tutarı prime esas günlük kazancın alt sınırının otuz katı olarak belirlenecektir. Sigortalıların ödeyecekleri primleri artırmaya ya da azaltmaya ilişkin beyanları, beyanın yapıldığı tarihteki aydan başlanılarak dikkate alınacak ve yapılmış olan beyan değiştirilmediği sürece sonraki aylar için de yapılmış sayılacaktır. Oniki aydan fazla prim ödemesinde bulunulmaması halinde, oniki aylık sürenin sonundan itibaren beyanın geçerliliği ortadan kalkacaktır. Beyanda bulunmayan, beyanının geçerliliği ortadan kalkan veya beyanları Kanunun 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katının altında olan sigortalıların aylık prime esas kazancı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katı olarak dikkate alınacaktır.
1.10.2008 tarihinden önce 1479 sayılı Kanunun mülga 79. ve 2926 sayılı Kanunun mülga 60. maddesine göre isteğe bağlı sigortalı olup, bu tarihten itibaren de isteğe bağlı sigortalılıkları devam edenlerin ödeyecekleri prim tutarları prime esas kazancın alt sınırı üzerinden tahakkuk ettirilmiştir. Ancak, 1.10.2008 tarihinden itibaren sigortalının beyanı olmaksızın alt sınır dışında tahsil edilen tutarlar doğacak borçlara mahsup edilecektir.
Örnek 1- 12. basamak üzerinden 150,14 TL isteğe bağlı sigorta primi ödeyen sigortalının 1.10.2008 tarihinden sonra ödeyeceği tutar, beyanda bulunmaması halinde genel sağlık sigortası primi dahil 204,38 TL olarak tahsil edilecektir.
Örnek 2- 12. basamak üzerinden 84,87 TL tarımda isteğe bağlı sigorta primi ödeyen sigortalının 1.10.2008 tarihinden sonra ödeyeceği tutar beyanda bulunmaması halinde genel sağlık sigortası primi dahil 204,38 TL olarak tahsil edilecektir.
3- Primlerin ödenmesi ve hizmetlerin belirlenmesi
SSİY’nin 94. maddesi gereğince isteğe bağlı sigorta priminin takip eden ayın sonuna kadar ödenmesi gerekmektedir. Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde kendileri veya hak sahipleri tarafından gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte ödenmeyen süreler, hizmet olarak değerlendirilmeyecektir.
Örnek 1- 1.1.2009 tarihinde isteğe bağlı sigortalılığı başlayan sigortalı, 2009 yılı Mart ayı primini 2010 yılı Şubat ayı sonuna kadar ödememiştir. Bu durumda, sigortalının 2009 yılı Mart ayı hizmet süresi olarak değerlendirilmeyecektir.
İsteğe bağlı sigortalılardan ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 80. madde gereğince prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların yaptıkları ödemeler hariç isteğe bağlı sigortalıların her ay için otuz tam gün prim ödemeleri zorunludur. Beyan edilen prim tutarından daha az miktarda prim ödenmiş olması halinde ilgili ay isteğe bağlı hizmet olarak değerlendirilmeyecektir. Eksik ödenen tutarların toplamı beyan edilen prim tutarı ve buna ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammını karşılaması halinde en eski aydan başlamak üzere prim borçlarına mahsup edilecektir.
Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında zorunlu sigortalılıkları sona erenlerden isteğe bağlı sigortalılık talebinde bulunanların, zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde, isteğe bağlı sigortaya tabi ödenen primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilecektir.
Örnek 2- 16.11.2012 tarihinde Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında zorunlu sigortalılığı sona eren ve zorunlu sigortalılık dönemine ait toplam 3.500 TL prim, gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunan sigortalı, 19.12.2012 tarihinde isteğe bağlı sigortalı olmuştur. Ancak, sigortalılık başlangıç tarihinden önce zorunlu sigortalılık dönemine ait borcu bulunması nedeniyle ödediği primler öncelikle zorunlu
sigortalılık dönemine ait borca mahsup edilecek, söz konusu borç bitmeden isteğe bağlı sigortalılık hizmet süresi kazanımı mümkün olmayacaktır.
506, 1479 ve 2926 sayılı kanunlara tabi isteğe bağlı sigortalıların Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önceki sürelere ait primleri Kanuna göre, 5434 sayılı Kanuna tabi isteğe bağlı iştirakçi olanların ise 5434 sayılı Kanuna göre tahsil edilecektir. Ancak, 506 sayılı Kanun gereğince isteğe bağlı sigorta prim borçlarını yapılandıranların bu borçlarının tahsili, isteğe bağlı sigortalılıklarının devamı hakkında 4958 sayılı Kanunun geçici 1. maddesinin (K) fıkrası, 5458 sayılı Kanunun 1 ve 3. maddeleri, Kanunun geçici 23, 24 ve 25. maddeleri hükümleri uygulanacaktır.
4- (2014/5 sayılı Genelgenin I/F-3. maddesiyle eklenen başlık) Genel sağlık sigortası hak sahipliği
Kanunun 60. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile isteğe bağlı sigortalılar 1.10.2008 tarihinden itibaren genel sağlık sigortalısı sayılmış olup, Kanunun 52. maddesi gereğince bakmakla yükümlü olunan kişi dahi olsalar genel sağlık sigortası primini ödemekle yükümlüdürler.
İsteğe bağlı sigortalılar ile bunların bakmakla yükümlü oldukları kişilerin genel sağlık sigortası yardımlarından faydalanmaları için sağlık hizmeti sunucusuna başvurdukları tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası primi ödemiş olmaları ayrıca 60 günden fazla prim ve prime ilişkin borçlarının bulunmaması gerekmektedir.
İsteğe bağlı sigortalı olanlar; bakmakla yükümlü olunan ya da hak sahibi olarak ölüm aylığı veya geliri veyahut kendi çalışmasından dolayı gelir alan kişi olsa dahi, Kanunun 60.
maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayıldıklarından bunlar, genel sağlık sigortası primini de ödeyeceklerdir.
Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmayan yabancı uyruklu sigortalılar genel sağlık sigortalısı sayılmadığından, bunlardan bir yıldan daha az bir süre oturan ve isteğe bağlı sigortalı olanlardan genel sağlık sigortası primi alınmayacaktır. Ancak, oturma süresi bir yıldan fazla olanlardan oturma süresinin birinci yılının dolduğu tarihten itibaren sigortalının talepte bulunup bulunmadığına bakılmaksızın genel sağlık sigortası primi alınacaktır.
5- (2014/32 sayılı Genelgenin I/F-4. maddesiyle 11.12.2014 tarihinde eklenen bölüm) İsteğe bağlı sigortalılık sürelerinin tespiti uygulaması
Kanunun 52. maddesinde “ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde 89. maddenin ikinci fıkrasına göre hesaplanacak gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmaz. Bu 12 aylık süreden sonra ödenen primler 89. maddenin üçüncü fıkrası hükümlerine göre iade edilir.” hükmü yer almaktadır.
Bu hüküm doğrultusunda; isteğe bağlı sigortalılığı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında devam ettirilenlerin 12 aylık sorgulama süresi içerisinde primi ödenmeyen sürelerinin tespiti program aracılığı ile yapılmakta olup, bu program ile ait olduğu aydan itibaren 12 ay içerisinde gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen ay tespit edilmekte ve bu ay için “İSTEĞE BAĞLI BORCUNUN 12 AYLIK SÜRESİ DOLDU ……..TARİHİNE HİZMET VERMEYİNİZ” uyarı mesajı gelmektedir.
Bu durumda on-line tescil ekranında “Tescil İşlemleri” menüsünde bulunan “Terk Kayıt Girişi” ekranının sigortalı türünden “İsteğe bağlı (12 ay takipli) sigortalı türünün seçilmek suretiyle uyarı mesajında belirtilen tarihten bir önceki ayın sonu itibariyle (01) kodu ile isteğe bağlı sigortalılığın sona erdirilmesi, terk tarihinden sonraki bir tarihte sigortalının beyan etmiş olduğu prim ödemesine göre tespit edilen sigortalılık başlangıç tarihinin on-line tescil ekranında “Tescil İşlemleri” menüsünde bulunan “Terk Kayıt Girişi” ekranına (05) kodu ile girilmesi gerekmektedir. Uyarı mesajında belirtilen tarihin sigortalının tescil tarihinin içinde bulunduğu ay olması ve sigortalının hiç prim ödemesinin olmaması durumunda uyarı mesajının sigortalı dosyasında saklanması ile isteğe bağlı sigortalılık on-line tescil ekranında
“Tescil İşlemleri” menüsünde bulunan “Terk Kayıt Girişi” ekranının sigortalı türünden “İsteğe
bağlı (12 ay takipli) sigortalı türünün seçilmek suretiyle (01) terk kodu ile tescil tarihi itibariyle sona erdirilecektir.
Örnek- 13.5.2009 tarihinde isteğe bağlı sigortalı olarak tescili yapılan ancak hiç prim ödemesinde bulunmayan sigortalının bilgisayarda “İSTEĞE BAĞLI BORCUNUN 12 AYLIK SÜRESİ DOLDU 2009 yılı Mayıs TARİHİNE HİZMET VERMEYİNİZ” uyarı mesajı doğrultusunda isteğe bağlı sigortalılığı on-line tescil ekranında “Tescil İşlemleri” menüsünde bulunan “Terk Kayıt Girişi” ekranının sigortalı türünden “İsteğe bağlı (12 ay takipli) sigortalı türünün seçilmek suretiyle (01) terk kodu ile 13/5/2009 tarihi itibariyle sona erdirilecektir.
Uyarı mesajında belirtilen tarihin sigortalının tescil tarihinin içinde bulunduğu ay olması ancak sigortalının tescil tarihinden sonraki aylarda prim ödemesinin bulunduğunun tespiti durumunda ise isteğe bağlı sigortalılık, ödenen prim tutarının cari ay ve geçmiş dönem prim borçlarını karşılayıp karşılamadığı tespit edilerek başlatılacaktır.
Örnek 1- 11.2.2011 tarihinde isteğe bağlı sigortalı olarak tescili yapılan ancak tescil tarihinden itibaren 12 aylık sorgulama süresi içinde prim ödemesinde bulunmayan ilk prim ödemesini 16.4.2014 tarihinde yapan sigortalının bilgisayarda “İSTEĞE BAĞLI BORCUNUN 12 AYLIK SÜRESİ DOLDU 2011 yılı Şubat TARİHİNE HİZMET VERMEYİNİZ” uyarı mesajı doğrultusunda isteğe bağlı sigortalılığı on-line tescil ekranında “Tescil İşlemleri” menüsünde bulunan “Terk Kayıt Girişi” ekranının sigortalı türünden “İsteğe bağlı (12 ay takipli) sigortalı türünün seçilmek suretiyle (01) terk kodu ile 11/2/2011 tarihi itibariyle sona erdirilecek, 16.4.2014 tarihinde yatırılan prim tutarı cari ay primini karşılıyorsa isteğe bağlı sigortalılık (05) kodu ile ödeme yapılan tarihten 12 ay geriye doğru gitmek suretiyle tespit edilen 1.5.2013 tarihi itibariyle başlatılacaktır. Ancak sigortalının 2014 yılı 4. ay içerisinde 2013 yılı 5. ay prim borç ve cezasını karşılayacak primi yatırmaması halinde 2013 yılı 5. ayının 12 aylık sorgulama süresi dışında kalması nedeniyle “İSTEĞE BAĞLI BORCUNUN 12 AYLIK SÜRESİ DOLDU 2013 yılı Mayıs TARİHİNE HİZMET VERMEYİNİZ” uyarı mesajı doğrultusunda daha önce bilgisayar kayıtlarına alınan 1/5/2013 (05) isteğe bağlı sigortalılık başlangıç tarihi iptal edilerek 1.6.2013 (05) tarihi bilgisayar kayıtlarına alınacaktır.
Örnek 2- Örnek 1 deki sigortalının 16.4.2014 tarihinde yatırmış olduğu prim tutarının cari ay prim tutarı ile birlikte 12 aylık sorgulama süresi içinde kalan en eski ayın prim borç ve cezasını karşılıyor olması halinde ise isteğe bağlı sigortalılık (05) kodu ile prim ödenen tarihten 12 ay geriye doğru gitmek suretiyle tespit edilen 1.5.2013 tarihi itibariyle başlatılacak ve isteğe bağlı sigortalılık program aracılığı ile 12 aylık sorgulama süreleri dikkate alınarak devam edecektir.
İsteğe bağlı sigortalılığı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında devam ettirilenlerin (Kanunun 5. maddesinin (g) bendine tabi olanlar ile 51. maddenin üçüncü fıkrası kapsamındakiler) 12 aylık prim ödeme sorgulaması program aracılığı ile yapılmakta olup ayrıca giriş ve çıkış yapılmayacaktır.
ONUNCU KISIM