YDY'nin Yurtiçi Yatırımlar Üzerindeki Etkileri

YDY’nin ülke ekonomisine ilk ve en önemli katkı, evsahibi ülkede sermayenin derinleşmesini ve çeşitlenmesini sağlamasıdır (Batmaz ve Tunca, 2005: 28). YDY, yatırım yaptığı sektörde bazı durumlarda sektörü büyüterek o sektöre yerli firmaların da girmesini teşvik ederken, bazı durumlarda da sektörde ezici bir üstünlüğe sahip olabilmekte, yerli firmalar bu firma ile rekabet edememekte ve sektörü terk etmektedir.

YDY, gittiği ülkede, yerli firmalarla aynı alanda yatırım yapıyor ve oluşan aşırı rekabet ve güç dengesizliğinden, yerli firmalar endüstriyi terk etmek zorunda kalıyorsa, buna YDY'nin dışlayıcı (crowding-out) etkisi denmektedir (De Mello, 1999). YDY, yerli yatırımları ikâme ediciyse, yabancı firmalar yerli firmalarla yer değiştirebilir. Bu durumda YDY, yerli firmayı dışlamış olur. YDY, yerli yatırımları tamamlayıcı nitelikteyse, bu tür yabancı yatırımlar, yerli firmaların gelişmesini ve etkinleşmesini sağlayabilir ve yerli yatırımları ilgili sektöre çekebilir. Buna, yabancı yatırımın yerli yatırımları artırıcı, teşvik edici, çekici (crowding-in) etkisi denmektedir (Jomo, 1997).

YDY, ev sahibi ülkedeki yatırımları, olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. YDY'nin yurtiçi yatırımlar üzerindeki etkisi, yerli yatırımları tamamlayıcı veya ikame edici olmasına göre değişir. Eğer YDY, yerli firmalarla aynı kaynakları kullanarak yatırım yaparsa ikame edici, yurtiçi yatırımcıda bulunmayan teknoloji ve sermaye ile yatırım yaparsa, tamamlayıcı yatırım niteliğindedir. Benzer şekilde; YDY nihai mal üretimine yönelir ve kullanacağı aramalını kendi bağlı şirketlerinden temin ederse, yerli firmaları dışlar (Ang, 2009). YDY üretiminde kullanacağı ara mallarını yerli piyasadan temin ederse, yerli firmaları teşvik edici etki yapar. Bazı durumlarda YDY'lerle rekabet etmek istemeyen yerli firmalar, yatırım yapmaktan vazgeçebilir. Bu durumda aşırı rekabet, bazı yerli firmaları, piyasa dışına itebilir. Ya da YDY'lerin rekabeti arttırması, yerli firmaları daha verimli üretim yapmaya zorlayabilir ve bu konuda kendisini geliştiren firmalar, bu sürecin sonunda etkinliklerini arttırabilirler. Bu durumda, YDY'nin yerli yatırımları dışlama değil, çekme etkisi söz konusu olacaktır (UNCTAD, 1999: 172).

Bu konuda literatürde yapılmış çok sayıda çalışma olmakla birlikte, seçici davranarak, çalışmaların bir özeti, Tablo 1.9’da sunulmuştur.

Tablo 1.9: YDY'nin Yurtiçi Yatırımlar Üzerindeki Etkilerine İlişkin Ampirik Literatür Özeti

Yöntem Elde Edilen Sonuçlar

Lubitz 1966 Kanada 1942-1962 EKK 1 birim YDY’nin ev sahibi ülkede 3 birim sermaye oluşumuna neden olduğunu bulmuştur.

Van Loo 1977 Kanada 1948-1966 EKK 1 birim YDY’nin ev sahibi ülkede 1.4 birim sermaye oluşumuna neden olduğunu bulmuştur.

YDY, diğer yatırımlardan bağımsız olduğunda 100 dolarlık

YDY'nin, yerli yatırımları 64 dolar; YDY diğer yatırımlarla bağımlı olduğunda ise 100 dolarlık YDY'nin, yerli yatırımları 13 dolar arttırdığını bulmuştur.

Chudnovsky

vd. 1996 Latin Amerika

Ülkeleri 1977-1989 EKK Yabancı yatırımların, yerli yatırımlar üzerinde dışlayıcı etkisinin olduğuınu tespit etmiştir.

Jomo 1997 Endonezya,

Malezya, Tayland 1970-1992 SUR Yabancı yatırımların, yerli yatırımlar üzerinde çekici etkisinin olduğunu belirlemiştir.

1970-1989 SUR 1 birim YDY’nin ev sahibi ülkede 1.5 - 2.3 birim sermaye oluşumuna neden olduğunu bulmuştur.

UNCTAD 1999

39 tane gelişmekte olan

ülke 1970-1996 SUR YDY’nin 19 ülkede çekici, 10 ülkede dışlayıcı, 10 ülkede ise nötr etkisi olduğu tespit edilmiştir.

Çalışmayı

Yöntem Elde Edilen Sonuçlar

Agosin ve

Mayer 2000 Asya, Afrika ve

Latin Amerika 1970-1996 Panel Veri Analizi

YDY’nin Asya ve Afrika’da çekici; Latin Amerika’da dışlayıcı etkisi tespit etmiştir.

Driffield ve

Hughes 2003 İngiltere 1984-1997 GMM YDY’nin yerli yatırımlarla tamamlayıcılık ilişkisi içinde olduğunu, dolayısıyla yerli yatırımları arttırdığını tespit etmiştir.

Backer ve

Sleuwaegen 2003 Belçika 1990-1995 Panel EKK YDY’lerin yerli yatırımları; network, zincir ve öğrenme kanallarıyla teşvik ettiğini tespit etmiştir.

Razin 2004 58 ülke 1976-1997 Panel EKK YDY’nin yerli yatırımlar üzerinde pozitif bir etkiye sahip olduğu tespit edilmiş ve katsayı 0.94 olarak bulunmuştur.

Agosin ve

Machado 2005 Asya, Afrika ve

Latin Amerika 1971-2000 GMM YDY’nin yerli yatırımlar üzerinde pozitif bir etkiye sahip olmadığını tespit etmiştir.

Apergis vd. 2006 30 ülke 1992-2002 Panel Veri Analizi

Tek değişkenli modelde çekici; çok değişkenli modelde dışlayıcı etkisi tespit etmiştir.

Lin ve

Chuang 2007 Tayvan 1993-1999

Heckman İki Aşamalı

EKK Yöntemi

YDY’nin yerli yatırımlar üzerinde önemli etkilerinin olduğunu;

küçük firmaları endüstriden dışlarken, büyük firmaları endüstriye çektiğini tespit etmiştir.

Tang vd. 2008 Çin 1988-2003 VAR,

Nedensellik

YDY’den yurtiçi yatırımlara tek yönlü nedensellik bulmuş ve YDY’nin yurtiçi yatırımlar üzerinde çekici etkisinin olduğunu tespit etmiştir.

Çalışmayı

Yöntem Elde Edilen Sonuçlar

Ndikumana

ve Verick 2008 Sahra Altı Afrika

Ülkeleri 1970-2005 Panel Veri Analizi

YDY’nin yerli yatırımlar üzerinde çekici etkisinin olduğu tespit edilmiştir.

YDY'den yurtiçi yatırımlara doğru bir nedensellik ilişkisinin

belirlenemediği çalışmada, yurtiçi yatırımlardaki bir birimlik artışın, ülkeye gelen YDY'yi 0.05 birim arttırdığı tespit edilmiştir.

Ang 2009 Malezya 1960-2003 VAR

1 birimlik YDY’nin toplam yatırımları 1.25 birim arttırdığını, dolayısıyla yerli yatırımlar üzerinde çekici etkisinin olduğunu tespit etmiştir.

Gan ve Gao 2010 Çin 1992-2007 Panel Veri

Analizi

1 birimlik YDY’nin toplam yatırımları Çin’in merkez bölgelerinde 4.08 birim; Shanxi bölgesinde ise 5.88 birim arttırdığını, böylece yerli yatırımlar üzerinde çekici etkisinin olduğunu tespit etmiştir.

Ghazali 2010 Pakistan 1981-2008

Granger Nedensellik,

Johansen Eşbütünleşme

Analizi

YDY ile yurtiçi yatırımlar arasında iki yönlü nedensellik ilişkisi tespit etmiştir. YDY’nin bir birim artmasının, yurtiçiyatırımları 0.76 birim arttırdığını bulmuştur.

1992-2009 SUR YDY’nin yurtiçi yatırımlar üzerinde pozitif etkisinin olduğunu belirlemiş ve katsayıyı 0.84 olarak bulmuştur.

YDY’lerin, yerli yatırımlar üzerindeki etkileriaşağıdaki modelle incelenebilir⁹:

Burada I; ülkedeki toplam yatırımları, G; ekonomik büyümeyi, CPI; tüketici fiyat endeksini temsil etmektedir. Ekonomik büyüme, yerli yatırımları etkilediği için, enflasyon da ülkedeki istikrarın bir göstergesi olarak modele dâhil edilmiştir. Firmalar yatırım kararlarını verirken, yalnızca içinde bulundukları yılın ekonomik büyüklüklerine değil, geçmiş yılların verilerine de bakmaktadır. Bu nedenle, modele değişkenlerin gecikmelileri de eklenerek, analiz t dönemi için dinamik hale getirildiğinde:

∑

∑

∑

∑

elde edilir. Buradan YDY'nin uzun dönem katsayısını elde edebilmek için:

∑

∑ kullanılır. Denklem (1.31) tahmin edilip, elde edilen katsayılar ve Denklem (1.32) kullanlarak hesaplanır. ; YDY’nin yerli yatırımlar üzerindeki etkisi nötürdür. olduğunda; YDY yerli yatırımları ilgili sektöre çekmekte, teşvik etmekte ve böylece toplam yatırımları, kendi miktarından daha fazla arttırmaktadır (crowding-in etkisi). olduğunda ise; YDY yerli yatırımları dışlamakta, yerli firmaları endüstri dışına çıkmaya zorlamakta ve böylece toplam yatırımları, kendi miktarından daha az arttırmaktadır (crowding-out etkisi).

9 Çalışmanın bu bölümünde Agosin ve Mayer (2000) takip edilmiş ve model tarafımızdan genişletilmiştir.