YAZILILIK ĐLKESĐ

Đdari yargılama usulünün en önemli özelliği, yazılı yargılamanın asıl olması ve incelemenin evrak üzerinden yapılmasıdır. Bu ilke Đdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 1.maddesinin 2.fıkrasında, “Danıştay, bölge idare mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerinde yazılı yargılama usulü uygulanır ve inceleme evrak üzerinde yapılır” hükmü ile anlatılmıştır.

Yazılılık ilkesi, idarenin işleyişinde, özellikle işlemlerin oluşturulmasında, önce Fransa’da ortaya çıkan yazılı olma geleneğinin doğal bir uzantısı olarak Fransa’da ve bizde, idari yargılama usullerine de yansımıştır.²¹⁶ Esas itibariyle yazılı şekle tabi olan idari usul, uyuşmazlıklarda da tatbik edilmiştir.²¹⁷ Gerçekten de ülkemizde bir idari usul kanunu bulunmasa da, idarenin tesis ettiği işlem ve kararlar kural olarak yazılı şekle

215 GÖZÜBÜYÜK, age, s.344.

216 ZABUNOĞLU Yahya, “Đdari Yargılama Usulü: Genel Đlkeler Pozitif Düzenlemeler”, Đdari Yargıda Son Gelişmeler Sempozyumu, 10-11-12 Haziran 1982, Danıştay Yayınları, Ankara, s.97

217 ONAR, age, s.1936.

tabidir. Yani idari işlem veya kararın altında yatan iradenin yazılı bir biçimde maddi âleme yansıtılması söz konusudur.²¹⁸ Bunun sonucu olarak, bu işlem ve kararların yapılan hukuki denetiminin de yazılı olması uygun olmuştur.

Yazılı yargılama usulü sözlü yargılama usulünün karşıtıdır. Sözlü yargılama usulünde, taraflar iddialarını ve savunmalarını davaya bakan mahkemeye sözlü olarak sunarlar. Yazılı yargılama usulünde ise, davanın tarafları tüm iddia ve savunmalarının bilgilerini, belgelerini ve kanıtlarını mahkemeye yazılı olarak ibraz ederler. Davacının dava açma başvurusu, davalı idarenin birinci savunması, davacının buna karşı vereceği cevabı ve davalı idarenin yapacağı ikinci savunma hep yazılıdır. Bundan sonra ise dosya tekemmül etmiş olacak ve mahkeme mevcut evraklar üzerinde yapacağı inceleme neticesinde tarafların gıyabında karar verecektir. Dolayısıyla yazılılık ilkesinin hem yargı yerlerine hem de dava taraflarına bakan yönü bulunmakta olup; yargı yerleri işlemlerini yazılı olarak yapacağı gibi, taraflar da hak ve yükümlülüklerini yazılı olarak yerine getirirler.

Yazılı yargılama ilkesi, tarafların iddia ve savunmalarını tümüyle yazılı olarak sunmasını ve mahkemenin bunlara göre uyuşmazlığı çözümlemesini ifade etmektedir.

Bu nedenle adli yargıda da dava, dilekçeyle açılmakta ve savunmalar yazılı olarak sunulmakta ise de, bu durum hukuk yargılamasının yazılı olduğu anlamına gelmemektedir. Yazılı yargılama ile sözlü yargılama arasındaki ayrım, tarafların iddia ve savunmalarını mahkeme huzurunda açıklayıp açıklayamamalarından kaynaklanmaktadır.²¹⁹

Đdari yargılama usulünde yazılılık ilkesi hâkim olmakla birlikte, ĐYUK’un 17.maddesinde düzenlenen duruşma usulü idari yargıdaki bu ilkenin istisnasıdır.

ĐYUK’un 17.maddesine göre, taraflardan birinin istemi üzerine, iptal davalarında ve konusu belli bir miktarı geçen tam yargı davalarında mahkemece duruşma yapılması zorunlu kılınmıştır. Ayrıca mahkeme veya hâkim re’sen de duruşma yapılmasına karar verebilir.

Duruşma yapılması, yazılılık ilkesinin istisnası niteliği taşıyor olsa da, birlikte bunu yazılılık ilkesinden tam bir sapma olarak nitelendirmek doğru değildir. Çünkü idari yargıda duruşmalarda yapılan, daha önce dilekçelerle ortaya konulmuş hususların sözlü olarak açıklanmasıdır. Danıştay’ın bir kararında bu duruma şu şekilde

218 GÜNDAY, age, s.133.; GÖZLER, age, s.711.

219 PARLAK, agt, s.33

değinilmiştir. “Anılan 2577 sayılı Yasanın daha 1. maddesinin 2. fıkrasında, Đdari Mahkemelerde yazılı yargılama usulü uygulanacağı ve incelemenin evrak üzerinde yapılacağı açıklıkla belirtilmektedir. Gerçekten de, genellikle yazılı olan ve ön çalışmalara dayanarak, kamusal gereklerle oluşturulan idari işlemlerin, somutlaşmış belgelerle irdelenmesi, yürütülen görevin doğasından kaynaklanmaktadır. Bir diğer zorunluluk da, idari işlemin, alınışından önceki verilere göre denetlenmesi gereğidir.

Aynı usul Yasasının 17. maddesinde düzenlenen duruşma ise, yazılılık ve belge üzerinden inceleme ilkesini ortadan kaldırmamaktadır. Duruşmanın idari yargıdaki işlevi, uyuşmazlığın davanın taraflarınca açıklanmasıyla sınırlıdır. Duruşmanın, idari işlemin hukuka uygun olup olmadığının saptanmasına ilişkin bir kanıt aracı olmadığında ise kuşku bulunmamaktadır. Duruşmada; kimlik saptama zorunluluğunun olmaması, bir kez yapılması, sorgulama ve soruşturma yöntemleri öngörülmemesi ve tutanak tutma zorunluluğunun bulunmaması gibi ilkeler sözlü açıklamanın sınırlarına ve işlevine ilişkin belirlemelerin göstergeleridir.”²²⁰

Duruşmada yeni iddialar ortaya atılmaz²²¹ ve daha önce belirtilen hususlar sözlü olarak ifade edilir. Bu nedenle idari yargıda yazılılık ilkesinden sapma söz konusu değildir. Duruşmada, daha önce mahkemeye sunulmayan belgelerin ilk kez sunulması durumunda, re’sen tahkik ilkesi gereğince bu belgeler mahkeme tarafından incelenebilir. Daha önce sunulmamış olan ve taraflarca vaktinde ibraz edilmelerine imkân bulunmadığına mahkemece kanaat getirilen belgeler mahkemeye sunulduğunda, karşı tarafın buna cevap verebilmesi için belli bir süre verilir.(ĐYUK m.21) Burada da görüldüğü üzere yeni iddiaların ortaya atılması ve bunlara cevap verilmesi de belgeler üzerinden ve yazılılık ilkesine uygun olarak yapılabilmektedir.

Yazılı yargılama usulü, tarafların iddia ve savunmalarını bu usul sayesinde düşünerek ve danışarak sunduklarından, hukuki durumun aydınlanması ve gerçeğe varılması bakımından daha teminatlı bir şekil olarak görülse de; tarafların mahkeme karşısına çıkarak iddia ve savunmalarını bizzat anlatamaması ve kendilerince önemli olan noktalara hâkimin dikkatini çekememesi ve bu nedenle tarafların yeterince tatmin

220 Danıştay 8.Dairesi, 11.01.2001 tarih ve E:2000/396, K:2001/22 sayılı kararı, www.danistay.gov.tr /kerisim/container.jsp

221 GÖZÜBÜYÜK, age, s.344.

olamaması nedenleriyle sakıncaları da bulunmaktadır.²²² Đdari yargılamada kabul edilen duruşmanın, bu eksiklik ve sakıncaların giderilmesine yönelik olduğu düşünülebilir.