Yazılım Proje Yönetiminde Kişilik Ölçme Araçları

İki türdeki kişilik tipi ölçüm testinin incelenmesi sonucu, yazılım süreçlerinde gerekli kişisel becerilerin ve özelliklerin daha çok beş faktör kişilik tipleri ile ilişkili olduğu görülmüştür. Beş faktör model kişilik tiplerinin ölçümünde kullanılan IPI (International Personality Inventory) kişilik testinin Türkçeye uyarlanması ile ilgili yapılan çalışmalarda beş faktör model kişilik tiplerine ait özellikler tablodaki gibi belirlenmiştir [34,35]. Bu özellikler, yazılım proje rol tanımları için 3.1. bölümde belirlenen kişisel beceriler ile karşılaştırıldığında, yazılım mühendislerinin kişilik tip ölçümü için uygun olduğu görülmektedir. Bu nedenle, yazılım mühendislerinin kişilik tipi belirleme aşamasında IPI kişilik testinin Türkçe uyarlaması kullanılmıştır.

5.1.1. MBTI kişilik tipleri

MBTI bireysel kişilik tiplerini ölçmek ve anlamak için kullanılan bir araçtır. İnsanların bilgiyi nasıl aldıkları, fikirlerini nasıl oluşturduklarını ve hayatlarını nasıl düzenlediklerini açıklar. 2. Dünya savaşı sırasında iş gücüne katılan insanların hangi alanları tercih edebileceğini keşfetmek amacıyla oluşturulmuştur. Bu nedenle MBTI ile bireylerin yetenekleri değil tercihlerini belirlenmektedir. Kişilik tiplerini belirlemek için 4 parametre oluşturur. Her birey, her ölçek veya parametrede yer alan kişilik özelliklerine sahip olmasına rağmen, daha çok tercih ettiği bazı nitelikler vardır. MBTI kişilik testi uygulanırken her bir katılımcı tercihler arasından seçim yapmak zorundadır ve puanının yüksek olduğu tercih kişilik tipini belirlemede kullanılır. MBTI testinde kullanılan 4 ölçüt ve açıklamaları aşağıdaki gibidir.

Dışadönük – İçedönük: Dışadönük bireyler enerjilerini insanlarla etkileşimden alırlar ve diğer insanlarla birlikte çalışmayı tercih ederler. İçedönük insanlar enerjilerini içsel olarak alırlar ve yalnız çalışmayı tercih ederler [23].

Duyusal - Sezgisel: Bireylerin bilgiyi alış şeklini belirleyen ölçüttür. Duyumsal insanlar beş duyusunu kullanarak bilgi alırlar ve pratik, uygulamalı bilgi yaklaşımına uyum gösterirler. Sezgisel bireyler, karmaşık etkileşimlere, teorik sonuçlara ve yeni olasılıklara daha fazla odaklanırlar.

Düşünen - Hisseden: Bireylerin karar verme şekilleriyle ilgilidir. Hisseden yönü baskın olan bireylerin karar verme aşamasında hisleri ve duyguları etkili olurken, düşünce odaklı bireyler mantıkları ve düşünceleri kararlarında daha çok etkili olmaktadır.

Yargılayan – Algılayan: Bu ölçüt kişinin aldığı bilgileri nasıl zenginleştirdiği ile ilgilidir.

Yargılama değeri yüksek olan insanlar bir plan ve organizasyon ile hareket ederken, algılayan bireyler doğaçlama eğilimi yüksek insanlardır.

5.1.2. Beş faktör model kişilik tipleri

Beş faktör kişilik kuramı Costa ve McCrae tarafından geliştirilmiştir. Kişiliğin temelde beş faktörden oluştuğunu öne süren, evrensel ve eksiksiz kişilik özelliklerinin hiyerarşik bir sınıflaması olan beş faktör kişilik modeli kişiliği; dışadönüklük, duygusal denge, gelişime açıklık, uyumluluk ve özdenetim olarak beş boyutta değerlendirmektedir [34]. Her bir boyutun karşı ucunda tersi özellikleri tanımlayan bir boyut bulunmaktadır.

Dışadönüklük-İçedönüklük: Bu faktörün özellikleri hayat dolu, heyecanlı, neşeli, konuşkan, girişken, sosyal, cesur, şamatacı, zorlayıcı, gösterimci, enerjik, doğal, dostça, sözünü sakınmayan, yüksek sesli, hırslı, gürültülü, baskın olarak belirlenmiştir [34,35].

Dışadönüklük daha çok kişiler arası ilişkilerde sosyal uyaranların miktarı ile ilişkilidir.

Sosyallik ve insanlarla birlikte olmayı sevme, eğlenceyi sevme, liderlik, güç, istekli olma ve arkadaşça davranma özellikleri dışadönüklük boyutu ile ilişkilidir. İçedönüklük, dışadönüklüğün tam tersi özellikleri barındırır.

Yumuşak Başlılık-Düşmanlık: Bu faktörün özellikleri, sıcak, nazik, iş birliği gösteren, bencil olmayan, esnek, dürüst, kibar, bağışlayıcı, yardımsever, memnun, sevgi dolu, ince,

iyi kalpli, sempatik, güvenli, cömert, düşünceli, uyumlu ve merhametli olarak belirlenmiştir [34, 35]. Başkalarını seven, verici olan ve sosyal ilgisi olan bireylerde öne çıkan bu faktör kişiler arası ilişkilerde temel faktördür [35].

Özdenetim/Sorumluluk-Yönsüzlük/Dağınıklık: Bu faktörün özellikleri örgütlü, dayanabilir, dikkatli, sorumlu, çalışkan, etkili, yeterli, ihtiyatlı, özen gösteren, dakik, pratik, mükemmel, idareli, tedbirli, ciddi, güvenilir, başarı ihtiyacı olan, çalışma kararlılığı gösteren, ahlaki titizliğe sahip, tedbirli, yeterli, düzenli, görevşinas ve öz disiplin olarak belirlenmiştir.

Duygusal Denge/ Dengesizlik: Bu faktörün özellikleri, endişeli, güvensiz, kendisiyle uğraşan, sinirli, kaygılı olarak belirlenmiştir. Bu faktörün özelliklerini gösteren kişiler sıklıkla karmaşık duygularla uğraşmak zorundadırlar bu nedenle kuruntulu düşünceler ve düşmanca tepkiler gibi uygun olmayan başa çıkma mekanizmalarına başvurabilmektedirler [34].

Beş faktör model kişilik tiplerine ait özellikler Çizelge 5.1.’de verilmiştir.

Çizelge 5.1. Beş Faktör Model Kişilik Tipleri ve Özellikleri

Kişilik Tip Adları Kişilik Tip Özellikleri

Dışadönüklük Hayat dolu, heyecanlı, neşeli, konuşkan, girişken, sosyal olma Uyumluluk Nazik, ince, saygılı güvenli, esnek, açık kalpli, merhametli Öz Denetim/

Sorumluluk

Yeterlilik, düzen, titizlik, görevşinaslık, başarı çabası, öz-disiplin ve tedbirlilik

Duygusal Denge Anksiyete, depresyon, kızgınlık, sıkıntı Gelişime Açıklık

Analitik, karmaşık, meraklı, bağımsız, yaratıcı, liberal, geleneksel olmayan, orijinal, hayal gücü kuvvetli, ilgileri geniş, cesur, değişikliği seven, artistik,

açık fikirli

Yazılım geliştirme takımları ve yazılım mühendisliği öğrencilerinin kişisel özelliklerini inceleyen çalışmalarda en çok kullanılan kişilik tipleri MBTI ve beş faktör kişilik tipleridir.

MBTI kişilik tipleri insanların bilgiyi nasıl aldıkları, fikirlerini nasıl oluşturduklarını ve hayatlarını nasıl düzenlediklerini açıklar. Yetenek değil tercihler üzerine tasarlanmış bir ölçüm yöntemidir. Bu tezde yazılım süreçleri için gereken kişisel beceriler incelenmiştir ve yazılım geliştirme aşamaları için gereken kişisel becerilerin beş faktör kişilik tiplerine ait özelliklerle ilişkilendirildiğinde uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Çizelge 5.2.’de beş faktör kişilik tiplerine ait özellikler ile yazılım proje rolleri için gereken becerilerin karşılaştırması yer almaktadır. Beş faktör kişilik tiplerinin özellikleri yazılım proje rolleri için uyumlu olması nedeniyle, yazılım mühendislerinin kişilik tiplerini tespit etmek için dışadönüklük, gelişime açıklık, sorumluluk sahibi olma, yumuşak başlılık ve duygusal denge tiplerinden oluşan beş faktör kişilik modeli kullanılmıştır.

Çizelge 5.2. Beş faktör kişilik tipleri ile yazılım proje süreçleri için gerekli özelliklerin

Yazılım Süreçleri için Belirlenen Kişisel Beceriler ve Özellikler

Dışadönüklük Konuşkan, girişken, sosyal İletişim becerisi, Kişiler arası ilişki becerisi, Yalnız Çalışabilme(İçedönüklük)

Uyumluluk İş birliği gösteren, yardımsever, uyumlu

Kişiler arası ilişki becerisi, Takım içi Çalışma Becerisi

Öz Denetim/ Sorumluluk Örgütlü, dikkatli, özen gösteren,

dakik Organizasyon Becerisi, Sorumluluk Sahibi Olma Duygusal Denge Dengeli mizaçlı, iyi huylu, uysal,

barışçıl Kişiler arası ilişki becerisi, iletişim becerisi

Değişime Açıklık

Analitik Düşünme ve Problem Çözme Becerisi, Detaylara dikkat etme, Yaratıcı Olma, Yeniliğe Açıklık, Değişime Açıklık, öğrenmeye istekli olma, Hızlı Öğrenebilme

Beş faktör kişilik tiplerini ölçmek için IPI kişilik envanteri kullanılmıştır. IPI uluslararası kişilik envanter havuzu kullanılarak beş faktör kişilik modeli üzerine yapılandırılmış bir kişilik envanteridir. Bu envanter, 1978 yılında yayınlanan ilk versiyonunda duygusal denge, dışadönüklük ve gelişime açıklık kişilik tiplerinden oluşmaktaydı. 1995 yılında Costa ve McCrae tarafından özdenetim ve uyumluluk faktörleri de eklenmiştir [52]. Taylor ve MacDonald inceleme çalışmasına göre, bu envanter sadece istisnai psikometrik özellikleri göstermenin yanında, mevcut kişilik özelliklerinin değerlendirilmesinde de kullanılmıştır [55]. Ayrıca, kişiliğin yaratıcılık ve farklı düşünme, başarı motivasyonu ve kariyer belirleme gibi değişkenlerle olan ilişkilerinin araştırılmasında başarılı bir şekilde kullanıldığı görülmektedir [52,53].

IPIP projesi kapsamında geliştirilen Uluslararası Kişilik Envanteri (International Personality Inventory - IPI) kısa versiyonu Türkçeye uyarlanarak geçerlilik ve güvenilirlik sınaması Güneri tarafından yapılmıştır [34]. İngilizce kısa versiyonu 50 sorudan oluşmaktadır ancak Türkçe versiyonunda 10 soru geçerlilik ve güvenirlik analizleri yapılırken faktör yükleri düşük olduğu için ölçekten çıkarılmıştır [34]. Bu tezde yazılım mühendislerinin kişilik tipi ölçümlerinde IPI’nin Türkçe uyarlaması kullanılmıştır. IPI test soruları Ek1’de yer almaktadır. IPI testi 90 yazılım mühendisine uygulanarak kişilik tip verileri elde edilmiştir.