Axinn (1988:51)‟e göre yayım yaklaĢımı, “bir yayım sisteminin özünü oluĢturan ve temel felsefesini somutlaĢtıran bir kavram olarak yayım sistemi içerisindeki iĢlerin uygulama tarzını” ifade eder. YurttaĢ (2010:5) ise, tarımsal yayım açısından yaklaĢımı ; “ Yayım faaliyetlerinde hedef kitlenin rolü veya faaliyet bileĢenleri gibi bakımlardan benimsenen yol ve uygulanan yöntem” Ģeklinde tanımlamıĢtır.
Yayım yaklaĢımları literatürde hedef kitlenin rolü itibariyle; yeniliklerin yayılması (Yukarıdan aĢağıya yaklaĢım) ve katılımcı yaklaĢımlar (AĢağıdan yukarıya yaklaĢım) olmak üzere iki ana baĢlık altında toplanmaktadır (YurttaĢ 2010, Anonim 2008).
Yukarıdan aĢağıya yayım yaklaĢımında gerekli bilgilerin yayımdan sorumlu kuruluĢun bünyesinde var olduğu öngörülür ve kararlarda hedef kitlenin rolü önemsizdir (YurttaĢ 2010).
31
Yukarıdan aĢağıya yaklaĢımın tipik örneği olarak geleneksel tarımsal yayım yaklaĢımı verilebilir. Bu yaklaĢımın temel felsefesinin, teknoloji ve yeniliğin merkezi yönetimde var ve kullanılabilir olduğu ve bu teknolojinin kırsal alana transfer edilmesiyle, tarımsal üretim artıĢının gerçekleĢeceği olduğu ifade edilmektedir (Kumuk ve Oktay 1994). Geleneksel yayım sisteminin zayıf noktalarını güçlendirmeyi amaçlayan eğitim-ziyaret yayım yaklaĢımı da yukarıdan aĢağıya yaklaĢıma örnek olarak verilebilir (Olgun 2002, Kumuk ve Oktay 1995, Tatlıdil ve Ceylan ).
Yukarıdan aĢağıya akıĢın olduğu geleneksel yaklaĢımlarda üreticiler pasif alıcı olmakta, üreticilerin görüĢlerine hiç baĢvurulmamakta veya çok az baĢvurulmaktadır (Çukur 2007). Kırsal alanda yaĢayanların rolünün, bilgisinin, tecrübesinin, fikirlerinin önemsiz görüldüğü yukarıdan aĢağıya yaklaĢımların dünya genelinde yavaĢ yavaĢ terk edildiği görülmektedir. Beklenen faydayı da sağlamayan geleneksel yaklaĢımın temel hatasının, kırsal alanda yaĢamakta olan ve sonuçlardan etkilenecek topluluklara danıĢılmaması ve onlara aktif rol verilmemiĢ olduğu ifade edilmektedir (Özer 2004).
Katılımcı yayım yaklaĢımında (AĢağıdan yukarıya yaklaĢım) ise, kararlarda hedef kitlenin rolünün-bilgilerinin önemli olduğu kabul edilir ve çalıĢmaların baĢarılı olabilmesi için projelerin hedef kitle tarafından sahiplenilmesi gerektiği varsayılır (YurttaĢ 2010). Dünyada 90‟lı yılların baĢında gündeme gelen katılımcı yaklaĢımlarda yerel bilgiye önem verilmekte ve kırsal alanda yaĢayanların sahip oldukları yerel bilgiler baĢlangıç noktası olarak kabul edilmektedir (Çukur 2007). Katılımcı yayımda her düĢüncenin, herkesin fikir ve bakıĢ açısının önemli olduğu yaklaĢımın temel kabulleri arasındadır (Özer 2004).
Katılımcı tarımsal yayım yaklaĢımı, üreticilerin tarımsal üretimi gerçekleĢtirecek bilgi birikimine sahip olduğunu, ancak gerçek eksikliklerinin tarımsal üretim dıĢındaki bilgiler olduğunu kabul etmektedir (ÖzçatalbaĢ ve Gürgen 1998). Bu sebeple katılımcı yayımda temel strateji; hedefler ve kalkınma eylemleri belirlemeleri için, çiftçilerin karar alma sürecine yardım etmektir. Katılımcı yayım, kalkınmayı sürekli bir eğitim süreci olarak görür.(Özer, 2004).
Hedef kitlenin rolü bakımından yayım yaklaĢımları, yukarıdan aĢağıya yaklaĢım ve aĢağıdan yukarıya yaklaĢım olarak iki ana baĢlık altında toplanmakla beraber literatürde; yayım sisteminin yapısı, kullanılan metot ve teknikler, sistemin kaynakları vb. gibi özellikler bakımından sınıflandırmalar da mevcuttur. Axinn (1988) yayım yaklaĢımlarını;
- Geleneksel Yayım YaklaĢımı, - Ürün Bazında Yayım YaklaĢımı, - Eğitim ve Ziyaret YaklaĢımı
32
- Katılımcı Tarımsal Yayım YaklaĢımı - Proje YaklaĢımı
- Çiftçilik Sistemleri AraĢtırması YaklaĢımı - Maliyeti PaylaĢım YaklaĢımı
- KurumsallaĢtırılmıĢ Eğitim YaklaĢımı
olmak üzere 8 grupta toplamıĢtır. Bu gruplandırma içerisinde; geleneksel, eğitim ziyaret ve katılımcı yayım yaklaĢımlarına yukarıda değinilmiĢtir. Bunlar dıĢındaki yaklaĢımlara kısaca değinmek yerinde olacaktır:
Ürün bazında yayım yaklaĢımı; yüksek bir ihtisaslaĢma ile tek bir ürüne ve özellikle ihraç Ģansı yüksek olan ürünlere yönelik olarak uygulanan bir yaklaĢımdır (Olgun 2002).
Proje yaklaĢımı; finansmanı büyük ölçüde dıĢ kaynaklarca karĢılanan ve belirli bir bölgede, belli bir dönem içerisinde etkin ve yoğun yayım çalıĢmalarıyla kırsal kalkınmanın gerçekleĢtirilebileceği varsayımına dayalı bir yaklaĢımdır (Olgun 2002).
Çiftçilik sistemleri araĢtırması yaklaĢımı; çiftçilerin koĢullarını dikkate alan bir yaklaĢımdır. YaklaĢımın amacı; bölge, yöre ve çiftçilik sistemlerine uygun, çiftçi ihtiyaçlarına yönelik olarak üretilen bilgi ve teknolojinin yayım kanalıyla çiftçilere ulaĢtırılmasıdır (Olgun 2002). Bu yaklaĢımda; çiftçi merkez olup etkin rol almakta, yayım çalıĢmasının baĢlangıcından son aĢamasına kadar faaliyetin içinde bulunmakta ve tüm kararlar çiftçiyle birlikte alınmaktadır (ÖzçatalbaĢ ve Erkan 1996).
Maliyeti paylaĢım yaklaĢımı; yayımın maliyetinin belirli bir bölümünün çiftçiler tarafından karĢılanması esasına dayanan bir yaklaĢımdır. YaklaĢım, çiftçilerin yayımın maliyetine katılımının sağlanmasıyla, yayım çalıĢmalarına sahip çıkmaları ve bu Ģekilde yayımcıların yörenin ihtiyaçlarına yönelik hizmetlerin daha etkin götüreceği varsayımına dayanmaktadır (ÖzçatalbaĢ ve Gürgen 1998).
KurumsallaĢtırılmıĢ eğitim yaklaĢımı; tarımsal iĢletmeler için faydalı olabilecek teknolojik bilgilerin üniversitelerde yani ziraat fakültelerinde olduğu esasına dayanmaktadır (ÖzçatalbaĢ ve Gürgen 1998).
Bir ülkede yayım sisteminin özünü oluĢturan ve temel felsefesini ortaya koyan bu yayım yaklaĢımlardan tek bir tanesi benimsenebilmekle beraber birden fazla yaklaĢım da beraber uygulanabilmektedir. Ancak dünyada salt bilgi-teknoloji transferine dayanan ve merkezden yönlendirilen yaklaĢımların yerini katılımcı yaklaĢımlara bıraktığını ifade etmek yerinde olacaktır.
33
1.4.2 Yayım metotları
Tarımsal yayım çalıĢmalarında bir çok yayım yöntem ve tekniğinden yararlanılmaktadır. Dünyada kullanılan yayım metotları evrensel olmakla beraber, bunların etkinlikleri ve uygulanabilirlikleri toplumdan topluma, bölgeden bölgeye hatta bireyden bireye farklılık arz edebilmektedir (Olgun 2002).
Tarımsal yayımda kullanılan metotlar katılanların sayısına göre üç gruba ayrılır : - Bireysel metotlar
- Grup metotları - Kitlesel metotlar
1.4.2.1 Bireysel yayım metotları
Bireysel yayım metotları yayımcı ile yüz yüze yapılan görüĢmeleri kapsamaktadır. En eski öğretim biçimi olan bireysel yöntem, çiftçiye bilgi ve beceri kazandırmanın yanında zor anlaĢılır içeriğe sahip bilgilerin açıklanmasında ve çiftçide davranıĢ değiĢimi oluĢturmada oldukça etkin bir yöntemdir. (Gürel 2004). Ayrıca dünyada geliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülkelerde en yaygın olarak kullanılan yayım tekniği olduğu belirtilmektedir (ÖzçatalbaĢ ve Gürgen 1998).
BaĢlıca bireysel yayım yöntemleri Ģu Ģekildedir (Olgun 2002): - ĠĢletme ziyaretleri
- Büro ziyaretleri - Telefon görüĢmeleri - Çiftçi mektupları
Bireysel yöntemler yaygın kullanımı ve etkin olması yanında birçok dezavantajı da barındırmaktadır. Oldukça fazla zaman alması ve fazla yayımcı gerektirmesi nedenleriyle masraflı olması, sınırlı sayıda üreticiye ulaĢılabilmesi, hizmetlerin geliĢmeye açık çiftçilere yoğunlaĢması nedeniyle diğer çiftçilerin ihmal edilmesi tehlikesi bu dezavantajlar arasında sayılabilir (Olgun 2002, Gürel 2004).
1.4.2.2 Grup yayım metotları
Grup yayım metotları, ortak sorunlara sahip çiftçilerden oluĢturulan gruplara yönelik olarak yapılan bir eğitim Ģeklidir. Bu yöntemde çiftçiler yayım elemanlarından yararlandıkları gibi birbirlerinden de etkilenmektedirler (Gürel 2004). En yaygın olarak kullanılan grup yayım metotları; demonstrasyonlar (metot ve sonuç demonstrasyonları), tarla günleri ve geziler, çiftçi kursları ve toplantılardır.
Grup yayım metotları; görme, duyma ve karĢılıklı iletiĢim imkanı sağlaması, önder çiftçilerin ortaya çıkmalarına ve yetiĢmelerine imkan sağlaması, yayımcı için de bir eğitim
34
ortamı sağlaması, tarımsal yayım kuruluĢuna karĢı güven duygusu meydana getirmesi gibi avantajlara sahiptir (Olgun 2002).
Bununla beraber grup yayım metotlarının da bir kısım dezavantajları bulunmaktadır. Grup yayımını yönetecek olan yayımcının kitlelere karĢı etkili konuĢabilme ve sunum yapma becerisine sahip olmasının gerekliliği, dinleyici kitlesinin büyük olması durumunda toplantının yer bakımından sınırlanması, dinleyici-izleyici kitlesinin bütününün ihtiyaçlarına ve sorularına yanıt verilmesinin mümkün olmaması, kitlenin ilgi alanlarının farklılığının öğretimi zorlaĢtırması vb. hususlar grup yayım metotlarının dezavantajları arasında sayılabilir (Seevers ve ark. 1997).
1.4.2.3 Kitle yayım yöntemleri
Tarımsal yayımda kitle yayım yöntemleri, bilginin büyük ve dağınık bir kitleye iletilebilmesi için kullanılan yöntemleri kapsamaktadır. Radyo ve televizyon yayıncılığı ile yazılı yayıncılık (gazete, mektup, broĢür, dergi vb.) bu yöntemde kullanılan baĢlıca araçlardır. En hızlı ve en ucuz yayım yöntemi olması kitle yayım yöntemlerinin avantajları arasındadır. Ayrıca çiftçileri belli bir tarımsal yenilikten haberdar etmede etkinlikleri oldukça yüksektir. Ancak yeniliğin benimsenmesinde etkinliği oldukça sınırlıdır (Gürel 2004).
35