Adnan Uyar
Vergi Denetmeni
I- GİRİŞ:
Yatırım indirimi, ülkemizin ekonomik kalkınması amacı ile özel sektörde faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, kalkınma planına uygun yatırımlarını teşvik eden bir vergi istisna rejimidir.
Gelir Vergisi Kanunu'na 19 Şubat 1963 yılında 202 sayılı Kanunla, yatırımların vergileme yoluyla teşviki amacıyla yatırım indirimi müessesesi getirilmiş ve aynı tarihte Kurumlar Vergi Kanununa eklenen bir hükümle sermaye şirketleri ile kooperatif şirketlerinin de yatırım indiriminden yararlanacağı ve Gelir Vergisi Kanununda yer alan hükümlerin bu kurumlar için de uygulanacağı belirtilmiştir.
Vergi politikası ile, genel kalkınma plânında ve yıllık uygulama programlarında yer alan sahalara yapılacak özel sektör yatırımlarını özendirmek üzere seçilen en önemli araç yatırım indirimidir. Yatırım indiriminin esası, gerçekleştirilecek yatırımların belirli bir miktarını eşit kazancı, gelir ve kurumlar vergisinden istisna etmektedir.
Yatırım indirimi, işletmelerin her çeşit yatırımları için uygulanmamaktadır. Yatırım Gelir Vergisi Kanunu'nda aranılan koşullara uygun olması ve bu uygunluğun Devlet idaresince tespit edilmiş olması gerekmektedir. Bu bakımdan yatırım indirimi, yatırım konusu bakımından seçimli, uygulama bakımından ise otomatik değil, karara bağlı nitelikte bir indirimdir.
Söz konusu indirim açısından aranılan koşullar, işletmenin bünyesi ile yatırım tutarı ve nitelikleri göz önüne alınmak suretiyle oluşturulmuştur.
Yatırım indirimi, Vergi Reform Komisyonunca hazırlanan raporda şu şekilde tanımlanmıştır.
"Yatırım indirimi, belli iktisadi faaliyet kollarında vergiye tabi kazançtan sabit yatırımlar için belirli oranlarda yapılan indirimlerle vergiyi azaltarak, yatırım hacminin selektif plana göre önemli ölçüde artmasını hedefleyen etkin bir mali teşvik tedbiri"dir. Yatırım indirimi
uygulaması ile, vergilerin yatırımlar üzerindeki olumlu etkisinden yararlanılarak yatırımlar teşvik edilmektedir. 1
Bugüne kadar yatırım indirimi konusu çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Bu yazımızda yatırım indirimi konusu, yatırım indirimi tutarının hesaplanması yönüyle incelemeye tabi
tutulacaktır.
Yatırım indirimi tutarını üç ana başlık altında toplayabiliriz. 1. Toplam Sabit Yatırım Tutarı 2.
Yıllık İşletme Giderleri (Maliyet) 3. Tam Kapasite İşletme Sermayesi.
1 Özhan ULUATAM. Vergilerin Yatırımlar Üzerindeki Etkisi ve Yatırımları Teşvik Edici Vergi Politikası.
S.B.F. Yayını. Ankara.
Söz konusu bu üç unsur tutarlarını; Toplam sabit yatırım tutarı, Yıllık işletme giderleri ve İşletme Sermayesi tutarları göz önüne alınarak topladığımızda yatırım indirimi tutarına ulaşılacaktır.
1. TOPLAM SABİT YATIRIM TUTARI:
Aşağıda Sabit Yatırım kalemleri ayrı ayrı belirtilmiş olup; toplam yatırım ve yıllara göre dağılımı ile ilgili düzenlemeler açıklanmıştır. Yatırımın özelliği gereği harcama
gerektirmeyen kalemler açıklamalarımız esnasında dikkate alınmamıştır.
1.1. Arsa Bedeli: Arsa bedelinin hesaplanmasında birim fiyat ve alan belirtilerek toplam tutarın hesaplanması sağlanacaktır.
1.2. Etüd ve Proje Giderleri: Yatırıma ait etüd ve proje çalışmalarıyla ilgili ekonomik ve teknik araştırma masrafları ile yatırım dönemi ve işletmeye alma sırasında ihtiyaç duyulacak kontrolörlük, müşavirlik, eğitim vb. konularda yapılacak harcamalar bu kalemde dikkate alınacaktır.
1.3. Arazi Düzenlemesi ve Hazırlık Yapıları: Gerekli kazı ve dolgu çalışmaları, istinad duvarları, şantiye tesisleri, servis yolları, kanalizasyon, arazinin çevrilmesi ve bahçe tanzimi ile ilgili öngörülen harcamalar bu kalemde dikkate alınacaktır.
1.4. Bina ve İnşaat Giderleri: Ulaştırma için gerekli iç yollar, bağlantı yolları vb. işler dahil olmak üzere, tüm bina, inşaat ve ulaşım yolu giderleri uygun hesaplama yöntemleri
uygulanarak ortaya konacaktır.
1.5. Ana Fabrika Makine ve Teçhizat Giderleri: Yerli ve ithal ayrımı yapılarak, üretimle doğrudan ilgili makine-ekipman tutarları ithaller için FOB fiyatlarıyla olmak üzere dikkate alınacaktır.
1.6. Yardımcı İşletmeler Makine ve Teçhizat Giderleri: Su, elektrik, yakıt, buhar, arıtma tesisi vb., servisler için gerekli makine-ekipman giderleri yardımcı işletmeler makine ve teçhizat giderleri arasında yer almaktadır.
1.7. İthalat ve Gümrükleme Giderleri: İthal makine-ekipman ve malların ithalatı ile ilgili masraflar bu başlık altında değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
1.8. Taşıma ve Sigorta Giderleri: Navlun ve sigorta giderleri yurtdışı ve yurtiçi ayrımı yapılarak değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Elde ayrıntılı veri bulunmaması durumunda, iç taşıma ve sigorta gideri olarak toplam yerli makine teçhizat giderinin % 24'ü, dış taşıma ve sigorta gideri olarak FOB bedelinin Avrupa limanlarından olan ithalat için % 7'si, Amerika ve Japonya'dan olan ithalat için % 12'si alınabilir.
1.9. Montaj Giderleri: Ana fabrika, yardımcı işletme tesislerinin montajları ile ilgili tüm masraflar bu başlık altında değerlendirilir. Ortalama bir değer olarak toplam makine-teçhizat bedelinin %.6'sı kadar bir meblağ alınabilir.
1.10. Taşıt Araçları: Tesis için gerekli taşıt araçları için öngörülen harcamalar bu gider kaleminde gösterilecektir.
1.11. İşletmeye Alma Giderleri: Deneme üretiminde başlangıçtan itibaren kesin işletmeye geçişe kadar yapılması zorunlu olan harcamalar işletmeye alma giderleri olarak dikkate alınacaktır.
1.12. Genel Giderler: Haberleşme, aydınlatma, ilan vs. masrafları ile emlak ve taşıt alım vergileri, yatırım dönemi personel, personel eğitimi ve yönetim giderleri, idari ve sosyal binaların tefrişi ve çeşitli demirbaşlarla ilgili giderleri bu başlık altında sayabiliriz.
1.13. Gümrük Vergisi, Resim ve Harçlar: İthal makine teçhizat başta olmak üzere her türlü ithal girdi için ödenmesi gereken gümrük vergisi, resim ve harçları bu kalemde göz önüne alınacaktır.
1.14. Diğer Giderler: Başta yatırım dönemi finansman giderleri olmak üzere, çeşitli fon, vergi vb. masraflar bu harcama kaleminde gösterilecektir.
2. YILLIK İŞLETME GİDERLERİ:
Tam kapasitede (% 100) aşağıda verilen harcama kalemleri ele alınarak, Tam Kapasitede Yıllık İşletme Giderleri Tablosu hazırlanacaktır. İşletmenin özelliğine bağlı olarak harcama gerektirmeyen kalemler dikkate alınmayacaktır.
2.1. Hammadde Giderleri: Tam kapasitede yıllık gerekli olan hammadde giderleri hesaplanacaktır.
2.2. Yardımcı Maddeler ve İşletme Malzemeleri: Yıllık tüketim ve birim fiyatlar dikkate alınarak hesaplanacak, bu esnada her bir madde ve malzeme için tüketilen miktar ve birim fiyat belirtilecektir.
2.3. Yardımcı Kullanım Kaynakları: Toplam kapasitede yıllık elektrik, su, yakıt vb.
giderler göz önüne alınacaktır.
2.4. İşçilik ve Personel Giderleri: Vardiya sayısı belirtilerek, tüm çalışanlar, sayıları, brüt aylıkları, ikramiyeler ve sosyal sigorta ve çeşitli sosyal haklarla ilgili harcamaların yer aldığı İşçilik ve Personel Giderleri Tablosu düzenlenecektir.
2.5. Bakım ve Onarım Giderleri: Tesisin ve uygulanan proseslerin karmaşıklığı veya işletmenin özelliklerine bağlı olarak toplam sabit yatırımın belli bir oranı bakım ve onarım gideri olarak alınacaktır.
2.6. Amortismanlar: Genel uygulamalar çerçevesinde kabul edilecek amortisman oranına göre, yıllık amortisman giderleri hesaplanacaktır.
2.7. Patent ve Royalite Giderleri: Lisans anlaşmalarına bağlı olarak patent ve/veya royalite giderleri mevcut ise bu kalemde gösterilecektir.
2.8. Sabit Giderler: Üretime bağlı olmayan çeşitli arsa ve bina kiraları, sigorta giderleri, bina ve gayrimenkul vergileri mevcut ise bu kalemde göz önüne alınacaktır.
2.9. Genel Giderler: İdari masraflar, laboratuar, kalite kontrol vs. giderleri, fabrika içi haberleşme, sağlık, güvenlik ve sosyal haklarla ilgili olup diğer harcama kalemlerinde
gösterilmeyen masraflar genel giderler başlığı altında dikkate alınacaktır.
2.10. Finansman Giderleri: Yıllık ödenmesi gereken yatırım ve/veya işletme dönemi kredilerine ait faiz tutarları finansman giderleri başlığı altında gösterilecektir.
2.11. Satış ve Pazarlama Giderleri: Reklam, pazarlama, satış, büro, mağaza ve elemanları için yapılması planlanan harcamalar bu kalemde dikkate alınacaktır.
2.12. Ambalaj ve Paketleme Giderleri: Ürün veya ürünlerin özelliklerine bağlı olarak ambalaj ve paketleme harcamaları göz önüne alınacaktır.
3. TAM KAPASİTEDE İŞLETME SERMAYESİ:
Aşağıda verilen işletme sermayesi kalemleri göz önüne alınarak % 100'lük Kapasite kullanım oranı için İşletme Sermayesi hesaplanacak ve Tam Kapasitede İşletme Sermayesi Tablosu düzenlenecektir. Sabit/ Değişken oranlarının belirlenmesinde Tablodaki değerlerin yanı sıra yatırımın özellikleri de göz önüne alınacaktır. İşletmelerin özelliği gereği harcama
gerektirmeyen kalemler dikkate alınmayacaktır.
3.1. Hammadde, Yardımcı Madde ve İşletme Malzemesi Stokları: Yatırım ve işletmenin özelliklerine göre stok süreleri belirlenerek Yıllık İşletme Giderleri Tablosundan yararlanmak suretiyle ihtiyaç duyulan tutarlar hesaplanacaktır.
3.2. Yakıt Stoku: Stoklama imkanları, bulunabilirlik, temin yeri vb. durumlar göz önüne alınarak, stok süresi belirlenecek ve bu süre ile Yıllık İşletme Giderleri Tablosundan yararlanarak yakıt için gerekli İşletme sermayesi hesaplanacaktır.
3.3.Yarı Mamul Stoku: Gerekmesi halinde, proses süresi ve yarı mamül tamamlama oranı dikkate alınarak hesaplanacaktır.
3.4. Ambalaj Malzemesi Stoku: İşletmenin özelliğine göre gerekli stok süresi belirlenerek Yıllık İşletme Giderleri Tablosu'ndan hesaplanacaktır.
3.5. Mamül Madde Stoku: Ürün veya ürünlerin özelliklerine ve piyasa şartlarına göre tespit edilecek mamul stok süresi ile tam kapasitede yıllık işletme giderleri göz önüne alınarak bulunacaktır.
3.6. Yedek Parça Stoku: Gerekli yedek parçaların yerli veya ithal olma durumları dikkate alınarak, stok süresi ve stok tutarı belirlenecektir. Makine teçhizat bedelinin yaklaşık % 2'si yedek parça stok tutarı olarak alınabilir.
3.7. Müşteriye Bağlı Mal Değeri: Satışların peşin yapılması durumunda bu kalemin dikkate alınmasına gerek yoktur. Ancak vadeli satışlarda, vade süresi ve tam kapasitede yıllık işletme giderleri göz önüne alınarak hesaplanması gerekmektedir.
3.8. Nakit İhtiyacı: İşçilik ve personel giderleri, elektrik, su, bakım- onarım, genel giderler ve pazarlama ve satış giderleri gibi nakit harcama gerektiren, fakat stoklanamayan giderleri karşılamak amacıyla göz önüne alınacaktır. Süre genellikle 1 ay olarak alınır. Bu kalem için öngörülen yıllık giderler, Tam kapasitede Yıllık İşletme Giderleri Tablosundaki ilgili kalemlerden alınacaktır.
II- SONUÇ:
Her yatırım için hesaplanacak yatırım indirimi tutarı, o yatırım içinde yer alan indirimden yararlanabilecek aktif değerlerin maliyet bedelleri toplamına, yatırım teşvik belgesinde yazılı olan indirim oranlarının uygulanması suretiyle bulunur. Yatırım indirimi tutarının
hesaplanmasında yukarıda açıklanan kalemler tahmini olarak hesaplanır; Toplam Sabit Yatırım tutarı ile İşletme Sermayesi tutarları göz önüne alınarak toplam yatırım belirlenir ve Toplam Yatırım ve Yıllara Göre Dağılımı Tablosunda gösterilir.
Yazımızda özel sektör yatırımlarını teşvik etmek ve yönlendirmek amacıyla mevzuatımızda yer alan yatırım indirimi uygulamasında yatırım indirimi tutarının hesaplanması ayrıntılı olarak incelenmeye çalışıldı.