Kazakistan Hukuku’nda yatırımlara yönelik kanuni gelişim şu şekilde özetlenebilir:
• Ülkenin mali kaynaklarına ihtiyacını gidermek üzere yabancı yatırımları ülke ekonomisine çekmesi amaçlanmış ve 27 Aralık 1994 yılında Yabancı Yatırımlar Kanunu kabul edilmiş;
• 28 Şubat 1997 yılında Doğrudan Yatırımların Devlet Tarafından Desteklemesi Kanunu;
• 8 Ocak 2003 tarihinde ise Yatırım Kanunu kabul edilmiştir.
2003 yılında yatırımların desteklemesi ve teşvikinde uluslararası tecrübeyi göz önünde bulundurarak yeni Yatırım Kanunu kabul edilmiştir. Bu Kanunun esas itibariyle yeni hükümleri, yerli ve yabancı yatırımcılar arasında hakların
316
Doing Business in Kazakhstan 2007, Macleod Dixon Lawyers Yayınları, s.6,
www.macleoddixon.com, (Erişim: 14.01.2008) 317
Investment Climate In Kazakhstan, Country Report, United Nations Economic And Social Commission For Asia And The Pacific, s. 12, www.unctad.org, (Erişim: 12.02.2007)
318
Kazahstan: Biznes i İnvestitsiyi: Obşiy Obzor (Kazakistan: İşletme ve Yatırımlar: Genel Bir Bakış) Ernst&Young, Şubat 2006, s. 6
eşitlendirmesi, yatırım tartışmalarının çözüm mekanizmasını kolaylaştırması, vs. olmuştur319.
Söz konusu kanunla birlikte, ülkede faaliyette bulunan yabancı yatırımcılara ilişkin vergi kolaylıklarını kaldırılmış ve buna ilaveten yatırımcılarla imzalanan yatırım sözleşmeleri yerel yasalarda ve uluslararası anlaşmalarda yapılacak değişikliklere karşı daha duyarlı hale getirilmiştir320.
Bu kanunda yatırımcı ve girişimciler bakımından getirilen hususlar özetle şunlardır:
• Bu kanunla; yabancı yatırımcılara yönelik olarak, devlet garantisi altına alınmalarına dair şartlar belirlenmekte ve politik durum ve mevzuattaki değişiklikler, kamulaştırmadan kaynaklanabilecek durumlar, devlet organlarının ve örgütlerinin yasal olmayan davranışları, savaş ve herhangi bir silahlı çatışma vb. durumlara karşı yabancı yatırımcılara garantiler verilmektedir.
• Yabancı yatırımcılar, Kazakistan Cumhuriyetinin bankalar ve döviz düzenlemeleri ile ilgili mevzuatına uygun olarak milli para birimi veya döviz cinsinden hesap açma hakkına sahiptirler. Kazakistan Cumhuriyeti tarafından düzenlenen prosedüre uygun olarak vergi ödemeleri ve diğer her türlü zorunlu ödemeler yapılarak gelir transferi gecikmeksizin serbestçe yapılabilmektedir.
• Yabancı yatırımcılar, faaliyetlerinden elde ettikleri geliri, Kazakistan Cumhuriyeti topraklarında yeni bir yatırım için, mal alımı için ve mevzuat tarafından yasaklanmayan herhangi bir amaç için kullanma hakkına sahiptir. • Yabancı ortaklı bir girişimin, şirket sermayesine, yabancı yatırımcının katkısı
olarak Kazakistan Cumhuriyeti’ne ithal edilen kaynaklar, gümrük vergisinden muaftır. Bu kaynaklar ihraç edildiğinde gümrük vergisinden muaftır. Böyle bir muafiyet, yabancı iştiraklı girişimlerin kendi ihtiyaçları ve personel gereksinimi için düşünülmüştür.
319
İnvestitsionnıy Klimat Kazahstana (Kazakistan’da Yatırım Ortamı), www.kazakhstan.embassy.lt,
(Erişim:09.01.08) 320
• Yabancı iştiraklı bir şirkette, işe alma, işten çıkarma kararları, ödeme şartları ve primleri de içeren üretim ve işgücü kararları, toplu iş sözleşmesi ve şahsi iş sözleşmelerinin yabancı ve yerli yönetim tarafından düzenlenebilmektedir. • Yabancı işçilere döviz cinsinden yapılacak olan ücret ödemeleri, ilgili vergi ve
zorunlu ödemeler yapıldıktan sonra, yabancı ülkelere kendileri tarafından transfer edilebilmelidir.
• Yabancı iştiraklı girişimlerin, yabancı çalışanlarının emeklilik hükümlerini ilgilendiren ödemeler, daimi ikametgahlarının bulunduğu ülkelerin fonlarına, kendi para biriminden ve o ülkenin mevzuatına uygun olarak transfer edilecektir.
• Yabancı iştiraklı girişimler, Kazakistan Devlet Sosyal Sigorta Kurumu’na, Kazakistan Cumhuriyeti girişim ve kuruluşlarındaki yabancı işçiler için belirlenmiş oranlarda prim ödeyecektir321.
Hala uluslararası mahkeme ve yatırım sözleşmeleri ile ilgili hükümlerde açıklık kazanmayan yabancı yatırımların hukuki temelini oluşturan bu Kanunla ilgili yatırımcılar endişe duymaktadırlar. Kazakistan’a yapılan yabancı yatırımların büyük kısmının petrol ve gaz sektörüne yapılmakta olduğuna işaret edilmiştir. Bu sektörle ilgili önemli husus ise, petrol muameleleri için mal ve hizmet satın alınmasında Devlet tarafından getirilen “yerel içerik” zorunluluğudur322.
7 Haziran 2002 yılında Kazakistan Hükümeti petrol ile ilgili muamelelerde mal (hizmet) alım satımına dair Yönetmeliği kabul etmiştir. Yer altı Kaynakları Kullanım Kanunu ve Petrol Kanunu’na göre yer altı kaynakların çıkarma faaliyetinde bulunan tüzel kişiler:
321
İZATOLDAYEV; a.g.t., s. 82 322
- Kazakistan’da üretilen mal veya hizmeti satın almak;
- Personelin işe alınmasında yerel personele öncelik hakkını vermek mecburiyetindedir.
Yönetmelikte yerel içeriğe ve petrol ile ilgili muamelelerde mal veya hizmet alım satımı için yer alan ihale prosedürlerine dair ayrıntılı bir liste yer almaktadır323.
Bu uygulama Kazakistan’da yerel işgücünün çıkarlarını savunmakta olup, böylece yabancı yatırımlarının katma değeri artırmaya çalışılmaktadır. Aşağıdaki grafikte 2005 yılında yer altı madde çıkarılmasında Kazakistan menşeli mal ve hizmetten % olarak ne kadar faydalanıldığı gösterilmektedir.
Şekil 7: Kazakistan’da 2005 Yılında Yerel İçeriğin Oranı
Hizm et Türüne Göre Yerel İçerik, % (2005 yılı)*
86 60 49 94 91 72 0 20 40 60 80 100
hizmet mal makine ve
teçhizat
inşaat diğer toplam
* katı yer altı maden yatakları için veriler
(Kaynak: Jeoloji ve Yer Altı Kaynakları Kullanımı Komitesi Verileri)
Şekilde, özellikle madencilik, gaz ve petrol gibi stratejik sektörlerde faaliyette bulunan yabancı şirketlerin yerel firmaların sunduğu hizmetlerden ne düzeyde yararlandıkları gösterilmektedir. Söz konusu sektörlerin büyük ölçekte ülkeye yabancı yatırımları çekmesinden dolayı yerel firmaların hükümet tarafından desteklenerek piyasada rekabet edebilme kapasitesini artırıcı koşulların oluşturulması ve bu bağlamda yerel üretimin artırılması hedeflenmektedir. Grafikte görüldüğü gibi 2005 yılı itibariyle hizmet türüne göre belirlenen sektörlerden yabancı yatırımcıların yerel firmalardan sağladıkları destekler değişik oranlar arz etmekle birlikte en büyük payı inşaat ve hizmet sektörleri almaktadır. Tüm sektörler itibariyle sağlanan destek ise %72 düzeyinde gerçekleşmiştir.
323
Country Report, Investment Climate In Kazakhstan, United Nations Economic And Social