YARATICILIK SÜRECİNİN AŞAMALARI

Bir süreç olarak yaratıcılık, sorunlara yönelik duyarlı olmayı, bilgi açısından eksikliklerin ve yetersizliklerin farkında olunarak zorlukları açıklamayı, çözüm yolları bulmayı, tahminler yürütmeyi, hipotezler kurarak test etmeyi ve sonuçlar ortaya koymayı içermektedir. Bu süreçte olgular ve olaylar arasındaki ilişkilerin etkisinde olmadan farklı ilişkiler oluşur. Risk almayı, esnekliği, sezgisel davranmayı ve yenilikçiliği de içeren yaratıcılık, sorunların belirlenmesi ve çözümlerin bulunmasına yönelik bir süreçtir. Yaratıcı düşünme süreci sorunların belirlenmesinde ve çözümlenmesine yönelik aşağıdaki durumlarda oldukça fayda sağlamaktadır (Yıldırım, 2007: 113):

 Örgütün iç ve dış çevresinde üst düzey belirsizlik meydana geldiğinde,  Değişkenlerin bilimsel olarak yüksek anlama düzeyinde ifade edilememesinde,

 Birden fazla güçlü savlara sahip çözüm yollarının bulunmasında,  Yeni trendlerin bulunması için analitik veri ve araçların çok az kullanılabildiği hallerde,

 Olguların, hareket yönünü açıkça belirlemeye olanak vermediği durumlarda,

 Zamanın kısıtlı ve karar verme hakkında baskıların bulunduğu durumlarda.

Yaratıcılık hususunda işgörenlerin geneli, özellikle sürecin başlangıç noktasında düşüncenin disiplin altına alınması gerektiğini vurgularlar. Bazıları hayal gücünü ve bilinci sınırlayıcı etkiler yapabilir; buna engel olmak için ilaç gibi bilinçaltını özgür bırakan ve harekete geçiren tetikleyicilere başvurulabilir. Yaratma eylemi, normal meslek faaliyetlerinin aksine baskı olmadan kendiliğinden oluşmaktadır. Yani zorlama olmadan yaratma eylemine girişilir. Birey yaratma eylemi esnasında kimi zaman melankolik tepkiler verir gibi durgunlaşmaktadır. Elde edilmiş bilgiler ışığında; her birey günde en az bir kere net ve açık bir bilince sahip olur ve birey bu anda üzgün ve karamsardır. Yaratma anı bu zamanda ortaya çıkmaktadır (Mengili, 2007: 26).

Süreç ve süreç sonunda ortaya konulan özgün bir ürün olan yaratıcılık, çalışılacak sorunun yapısına göre yaratıcı düşünmede işlem basamakları değişebilir. İşlem süreci, sorunu farketme, çözüm için hipotezler oluşturma ve sınama, sonuca ulaşma, kabul, onarma veya ret şeklinde ele alınabilir (Aktamış ve Ergin, 2006: 79).

Bireysel bir süreç olan yaratıcılık, yaratıcı grup etkinlikleri hızlandırıcı/kolaylaştırıcı etkinlikler olarak kullanılabilir. Bilgi toplama, kuluçka, keşif ya da fikir (aydınlanma), değerlendirme ve gerçekleştirme süreçleri yaratıcılığı kolaylaştıran ve hızlanmasını sağlayan aşamalar olarak görülmektedir (Dinçer, 2014: 80). Akat vd. (2002: 432) belirtilen bu yaratıcılık sürecini aşağıdaki Şekil 13’te gösterilen aşamalar sonucunda gerçekleştiğini belirtmiştir.

I II III IV V

Bilgi Toplama

Kuluçka Aydınlanma Deneme

Ticarileştirme

Şekil 13. Yaratıcılık Süreci

Kaynak: Akat, İ., Budak, G. ve Budak, G. (2002). İşletme Yönetimi. İzmir: Fakülteler Kitabevi Barış

Yayınları, s. 432.

Şekil 13’te görüldüğü üzere yaratıcılık süreci ilk olarak bilgi toplama ile başlamaktadır. Ardından toplanan bilgiler neticesinde kuluçka adı verilen aşamada fikirler üretilmektedir. Bir sonraki aydınlanma aşamasında, ortaya atılan fikirlerden başarılı olma olasılığı yüksek olanlar belirlenmektedir. Deneme aşamasında, fikirlerin formüle edilmesi ve hayata geçirilmesi söz konusudur. Son aşama olan ticarileştirme aşamasında ise elde edilen çıktılar kullanıcılara sunularak yaygınlaştırılıyor ve ticarileştirilerek hayata geçiriliyor. Yaratıcılık sürecinin bu aşamaları daha detaylı olarak aşağıda ele alınmıştır.

ANİ PIRILTI BULUŞ Formülleştirme ZAMAN BİREYSEL DÜZEY (ARAŞTIRMACI KÂŞİF) SOSYAL DÜZEY (BULUŞUN YAYGINLAŞMASI) BİLİMSEL MESAJ

3.4.1. Bilgi Toplama Aşaması

Yaratıcılık sürecinin bu aşamasında sorun tespit edilerek, soruna odaklanılır. Soruna farklı yönlerden bakılmaya ve sorunla ilgili farklı fikirler elde edilmeye çalışılır. Bu süreçte sorun, ihtiyaç ve gerçekleştirilmek istenen şey belirlenir ve tanımlanır. Devamında ise ihtiyaçlar veya çözüm için malzeme ve bilgi toplanır (Çavuş, 2006: 84-85; Mengili, 2007: 26). Bu sırada bazı resim, model, benzerlik ve semboller kullanılarak kural ve genellemeler yapılır. Yaratıcılık, kavram ile olaylar arasında yeni ilişkiler kurmayla ortaya çıktığı için ne kadar çok veri toplanırsa, yaratıcı fikir üretmekte o kadar kolay olur. Ayrıca bu aşama, bireyi psikolojik olarak da hazırlar, başarma arzusunu güçlendirir. Soruna ne kadar çok emek harcanırsa, sonuca ulaşmak için de o kadar çok çaba gösterilir (Karakuş, 2014: 66).

3.4.2. Kuluçka Aşaması

Doğrudan veya dolaylı karar verebilmek için farklı seçenekleri araştırma ve toplama sürecidir (Dinçer, 2014: 81). Bireylerin yaratıcı düşüncelerinin gelişebilmesi için; onların demokrat ve özgür bir birey oldukları, kendilerini ifade edebildikleri ve özgürce düşüncelerini dile getirebildikleri bir ortam yaratılmalıdır. İşgörenlerin ve yöneticilerin yaratıcı ve üretken yanlarının gelişebilmesi için bazı önlemler alınmalıdır. Bu önlemler şu şekilde sıralanabilir (Kara, 2009: 48);

 Baskıcı ve otoriter bir yönetim biçimini benimsememek.

 İşgörenin en çok başarı gösterebileceği konu belirlenerek, bireyleri en çok başarılı olacakları görevlerde görevlendirmek.

 İşgörenlerin kendilerini geliştirmelerine yardımcı olmak.

 İşgörenlerin hata yapma korkularının üstesinden gelmelerini sağlamak.

 Yöneticilere ve işgörenlere sorunların çözümünde sorumluluk ve yetki vermek, hata yapabilirler düşüncesine girerek onları pasifize etmemek, gerekli olduğunda denetimle ya da iyi bir eğitimle hatalarını azaltmak.

 İşgörenlerin düşüncelerini söylemelerine imkan tanımak.

 Yaratıcılığı destekleyen örgüt kültürü oluşturmak ve bunu destekleyen bir ortam yaratmak.

 Yaratıcı fikirlerini söyleyenleri ödüllendirmek ve teşvik etmek.

 İşgörenleri tek düze olan yöntemin dışında farklı yöntemleri de düşünebileceklerine ve uygulayabileceklerine inandırmak.

Bu önlemlerin alınması sonucu işgörenlerin ve yöneticilerin yaratıcılık ve üretkenlik yanları gelişme gösterecektir. Bireyler sorunlara daha yaratıcı fikirlerle yaklaşacaktır. Elde edilen fikirler doğrultusunda sorun kendini aydınlığa bırakır ve çözüme ulaşıldığı anlaşılır.

3.4.3. Aydınlanma Aşaması

Yaratıcılık, anlık ışıltılar ve parıltılar halinde gelişir. Bireyler bu ışıltıların farkına vararak zaman kaybetmeden bunları kaydetmelidirler (Çavuş, 2006: 85). Bu aşamada, kullanılacak yöntemin sorunun çözümüne katkı yaratacağının aniden farkına varılır. Sorunun çözümünü sağlayacak parçaların bir araya toplandığı, bütünleşerek aniden parladığı ve dikkatli bir çalışma ve araştırma sonucunda çalışmanın ışık verdiği bir aşamadır. Kısaca, sorunun yaratıcı çözümü bireyin aklına birden gelerek, belirsiz bir durumun aniden aydınlanmasıdır. Sorunun üzerinde çalışılarak, düşüncenin belirsizlikten belirgin bir düzeye getirilmesi aşamasıdır (Yurtseven, 2001: 43-44).

3.4.4. Değerlendirme ve Uygulama Aşaması

Ortaya konulan her fikir uygulanabilecek kadar iyi olmayabilir. Değerlendirme aşamasında yaratılan fikirler toplanır ve işe yarayan fikirler bir tarafa toplanır. Aydınlanma aşamasında yaratılan fikirler, bu aşamada ihtiyaçlarımızı giderir mi, hazırlık aşamasında belirlenen ölçütlere uygun mu gibi sorulara yanıt aranarak, ortaya konulan fikirlerin uygulamaya değer olup olmadığı belirlenir (Çavuş, 2006: 86). Uygulama aşaması ise, belirlenen fikirler sonucu pazara yeni hizmet veya ürünlerin sunulduğu ve örgütsel sorunlara çözüm yollarının bulunduğu bir süreçtir (Yıldırım, 2007: 118).

Ancak dikkat edilmesi gereken nokta, çeşitli örgütsel birimler arasında bütünlüğün sağlanması ile yaratıcılık ortaya çıkacaktır. Eğer örgütsel birim içinde katı bir yapılanma mevcut ise örgütsel çözümlerin uygulanmasında ve yeni ürün hizmetlerinde problemler yaşanacaktır. İnformal iletişim yoluna sahip olunması yaratıcılık üzerinde olumlu bir etki yaratacaktır (Yıldırım, 2007: 118).

3.4.5. Doğrulama Aşaması

Bu son aşamada herhangi bir düşüncenin onaylanıp, uygulanabilir olması da yeterli değildir. Bir düşüncenin herkes tarafından benimsenip onaylanması gerekmektedir. Yaratıcısından bağımsız olarak da fikir, yeryüzünde varlığını devam ettirebilmelidir (Çavuş, 2006: 86). Kısaca, geriye dönerek, sorunun çözüm yolunun değerini araştırmayı gerektirir (Yurtseven, 2001: 43).