Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Sı ra Siz de 3

Kav ram la rın bil gi si nin na sıl ka za nıl dı ğı ko nu su dü­ şün ce ta ri hi nin en önem li ve tar tış ma lı ko nu la rın dan bi ri ni mey da na ge ti rir. İn san la rın önem li bir kıs mı ve bu ara da de ne yim ci ler, bu bil gi nin son ra dan de ne yim ve tek tek ler de ki or tak öğe nin so yut lan ma sı yo luy la ka za nıl dı ğı nı ile ri sü rer ler. Oy sa akıl cı lar, ön ce ge lenin ge nel kav ram ol du ğu nu, kav ram la rın in san zih nin de ör tük ola rak bu lun du ğu nu ile ri sü rer ler. Ya ni bu ikin­ ci du rum da, tek tek le ri ta nı ya bil mek ve bi le bil mek için ön ce ge nel kav ra mın bil gi si ne sa hip ol mak ge re kir. Ör­ ne ğin eşit lik kav ra mı na sa hip ol ma yan bi ri si, bir bi ri ne eşit iki şe ye eşit di ye mez.

Aj du kie wicz, K., Fel se fe ye Gi riş (çev. A. Ce viz ci), Say Ya yın la rı, İs tan bul, 3. bas kı, 2007.

Au di, R., A Con tem po rary In tro duc ti on to the The ory of Know led ge, Ro ut led ge, New York, 2002.

Ber ke ley, B., İn san Bil gi si nin İl ke le ri Üze ri ne (çev. H. Tu ran), An ka ra, Bi lim ve Sa nat Ya yın la rı, 1996. Burn ye at, M. (ed.), The Scep ti cal Tra di ti on, Ox ford,

Uni ver sity of Ca li for ni a Press, 1983.

Ce viz ci, A., Bil gi Fel se fe si, İs tan bul, Say Ya yın la rı, 2010. Corn ford, F.M., Pla ton’un Bil gi Ku ra mı: Met ne Eş lik Eden Bir Yo rum la Bir lik te The ae te tos ve So fist’in Çe­ vi ri si (çev. A. Ce viz ci), Gün do ğan Ya yın la rı, An ka­ ra, 1989.

Dancy, J., In tro duc ti on to Con tem po rary Epis te mo logy, Ox ford, Ox ford Uni ver sity Press, 1985.

Den kel, A., Bil gi nin Te mel le ri, İs tan bul, Me tis Ya yın la­ rı, 1984.

Des car tes, R. Fel se fe nin İl ke le ri (çev. M. Ka ra san), İs­ tan bul, Mil li Eği tim Ba kan lı ğı Ya yın la rı, 1997. Hamlyn, D.W., The The ory of Know led ge, Lon don, Ro­

ut led ge and Ke gan Pa ul, 1971.

Hu me, D., İn san Do ğa sı Üze ri ne Bir İn ce le me(çev. A. Yar dım lı), İs tan bul, İde a Ya yın la rı, 1997.

Kant, I., Arı Usun Eleş ti ri si(çev. A. Yar dım lı), İs tan bul, İde a Ya yın la rı, 1993.

Meh di yev, N. (haz.), Çağ daş Epis te mo lo ji ye Gi riş, İs tan­ bul, İn san Ya yın la rı, 2011.

Pla ton, Dev let (çev. S. Eyü boğ lu ­ M. Ali Cim coz), Rem zi Ki ta be vi, 4. Ba sım, İs tan bul 1980.

Pla ton, Me non(çev. A. Ce viz ci), Bur sa, Sen tez Ya yın la­ rı, 2007.

Rus sell, B., Fel se fe Me se le le ri (çev. H. Örs), İs tan bul, 1961.

Te pe, H., Pla ton’dan Ha ber mas’a Fel se fe de Ha ki kat ya da Doğ ru luk, An ka ra, Ark Ya yın la rı, 1995.

3

Amaçlarımız

Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Me ta fi zi ğin olacağını açıklayabilecek,

Me ta fi zi ğin ko nu sunu ve alan la rı nı açıklayabilecek, Töz me ta fi zi ği nin fark lı tür le ri ni açıklayabilecek, Sü reç fel se fe si ni tanımlayabilecek,

Varo luş fel se fe si nin var lık prob le mi nin ye ni bir gö rü nü mü ol du ğu nu ayırt ede bi le cek si niz.

Anahtar Kavramlar

İçindekiler











Gİ RİŞ

Fel se fe nin önem li di sip lin ya da alt dal la rın dan bir baş ka sı, şim di lik ol duk ça ge­ nel bir bi çim de “var lı ğa iliş kin ge nel ve ras yo nel so ruş tur ma” ola rak ta nım la ya bi­ le ce ği miz me ta fi zik tir. Bu nu doğ ru la yan en önem li ol gu, fel se fe nin en azın dan Ba tı’daki se rü ve ni ne “do ğa fel se fe si”, ya ni me ta fi zik ola rak baş la mış ol ma sı dır. Ger çek ten de Tha les, Pytha go ras, Par me ni des, He rak lei tos ve De mok ri tos gi bi ilk fi lo zof­lar, fel se fe le riy le bir gö rü nüş­ger çek lik ay rı mı ya pa rak ne yin ger çek ten var ol du ğu nu araş tır mış lar dı. On la rın üze rin den çok geç me den de, Pla ton mi lat tan ön ce dör dün cü yüz yıl da, yi ne ay nı ay rım te me li üze rin de ta ri hin ta nı dı ğı ilk ve en bü yük me ta fi zik sis te mi in şa et miş ti.

Me ta fi zi ğin fel se fe nin en te mel di sip li ni ve ya da lı ol du ğu id di ası nı doğ ru la yan baş ka bir ol gu da, me ta fi zik te ri mi ni bi le ken di si ne borç lu ol du ğu muz Aris to te les’in onu “ilk fel se fe” ola rak ni te le miş ol ma sı dır. Ger çek ten de var lı ğa iliş kin araş tır ma la­ rıy la me ta fi zi ğin son ra ki ge li şi mi ni bü yük öl çü de be lir le di ği gi bi, me ta fi zi ğe yö ne lik tep ki le rin de bir an lam da kay na ğın da bu lu nan Aris to te les, ay nı za man da bu ala nın ilk ve en te mel ese ri ni ka le me al mış tı. O, fi lo zo fun her şey den ön ce do ğal dün ya da­ ki var lık la rın özü nü, ha re ket ha lin de ki töz ya da mad de nin özel lik le ri ni araş tır mak gi bi bir gö re vi ol du ğu ka na atin dey di. Aris to te les’e gö re, fi lo zof ikin ci ola rak da var olan her şey için ge çer li olan ha ki kat le ri, bü tün var lık la rın ta bi ol du ğu ge nel il ke le ri, “var lı ğın var lık ol mak ba kı mın dan” ka rak te ris tik le ri ni göz ler önü ne ser mek ve şey le­ rin en ger çe ği olan var lı ğın do ğa sı nı in ce le mek du ru mun day dı. Bu araş tır ma lar dan bi rin ci si, açık tır ki du yu yo luy la göz lem le nen so mut var lık la rın da ha az ge nel bir bi­ li mi ola rak fi zik bi li mi nin kap sa mı için de ka lır. Aris to te les fi zi ğe, za ma nın da bi lim ile fel se fe ara sın da bir ay rım bu lun ma dı ğı için, “ikin ci fel se fe” adı nı ver miş ti. İkin ci araş tır ma tü rü ise, du yu la ra ala bil di ği ne uzak, bu yüz den an cak akıl yo luy la kav ra­ na bi lir so yut ko nu la rın ve ge nel ola rak var lı ğın bi li mi an la mın da (Yu nan ca “to on” var olan, “lo gos” da bi lim an la mı na gel di ği ne gö re) on to lo ji ye te ka bül et mek tey di. Aris to te les, bu ikin ci bi li me de “ilk fel se fe” adı nı ver miş ti. Baş ka bi lim ve sa nat lar la il gi li ola rak da yazmış ol du ğu gi bi, söz ko nu su iki di sip lin üze ri ne de iki ay rı ki tap ka le me alan Aris to te les’in yaz ma eser le ri, onun ölü mün den son ra kay bol muş tu. Bu eser ler son ra dan öğ ren ci le rin den bi ri olan Ro dos lu An dro ni kos ta ra fın dan gün ışı­ ğı na çı kar tı lıp tas nif edil di. O, “ilk fel se fe”yle il gi li ese ri ne bir ad bul ma ya ça lı şır ken ona üs ta dın “ikin ci fel se fe”ye ay rıl mış ki ta bı ola rak Fi zik’ten son ra ge len eser an­ la mı na ge le cek şe kil de Me ta fi zik (me ta ta phu si ka) adı nı ver di. Bi le şik söz cük te ki me ta ön e ki, Yu nan ca da son ra ya da öte si an la mı na ge li yor du.

Metafizik

Metafiziğin en temel ayrımlarından biri görünüş-gerçeklik ayrımıdır. Söz konusu ayrım metafiziğin kendisinin de akla dayalı bir soruşturma olduğunu gözler önüne serer. Ayrıma göre, insanın duyuları onu varlığın görünüşüne götürürken aklı gerçekliğe nüfuz etmesini sağlar.

Metafiziğin temel disiplin olmasını gözler önüne seren bir başka husus da, ona Aristoteles tarafından, diğer bütün felsefelerden önce gelen felsefe dalı anlamında “ilk felsefe” adının verilmiş olmasıdır.

ME TA Fİ Zİ ĞİN İM KÂ NI

Aris to te les, söz ko nu su ese rin de var lı ğa iliş kin ge nel bir araş tır ma yü rü tür, var­ lı ğı var lık ol mak ba kı mın dan ele alıp onun ilk il ke le ri ni or ta ya ko yar ken bir yan dan da so yut nes ne ler ile Tan rı’nın va ro lu şu nu gün de me ge ti rir. Or ta Çağ bo yun ca da onun aç tı ğı yol dan iler len­ miş ve me ta fi zik le var lı ğı Tan rı üze rin­ den ele alan bir araş tır ma an la şıl mış ol­ du ğu için, ona mo dern fel se fe de bi li mi te me le alan fi lo zof­lar ta ra fın dan za man za man kar şı çı kıl mış tır. Söz ko nu su kar şı çı kış ya da me ta fi zik eleş ti ri le rin­ de, me ta fi zik söz cü ğü nü, ilk fel se fey le il gi li olan ese re ve ya Fi zik ad lı eser den son ra ge len ki ta ba işa ret ede cek bir an lam­ dan zi ya de, fi zik ve ya do ğal var lık ala nı nın öte sin de ka lan bir do ğa üs tü alan la il­ gi li, bü yük öl çü de din ka lın tı sı olan spe kü la tif ya da ka ran lık bir fel se fe an la mın da de ğer len dir me ol gu su bu lu nur. Söz ko nu su eleş ti ri çiz gi si nin ba şın da ise “bü tün te olo ji ve me ta fi zik ki tap la rı nın çö pe atı lıp ya kıl ma sı nı” ta lep et miş olan Hu me bu lu nur. Onun eleş ti ri si, son ra dan Au gus te Com te’un (1798­1857) po zi ti viz mi ne ve ana li tik fel se fe ye il ham ver miş ol du ğu için bü yük önem ta şır.

Hu me, me ta fi zi ğin kap sa mı için de ka lan ko nu la rın ne de ney sel bi lim ne de saf ak lın kav ram la rı kul la nı la rak bi le ne me ye ce ği ni söy lü yor du. Meş hur ne den­ sel lik eleş ti ri si üze rin den do ğal alan dan do ğa üs tü ala na ne den sel akıl yü rüt mey­ le ge çi le me ye ce ği ni gös te ren Hu me’a gö re, me ta fi zik çi ler, söz ge li mi Aris to te les, Aqu ina lı Tho mas (1224­1274) ve Loc ke tam ta mı na fii len im kân sız olan böy le bir iş le meş gul ol muş lar dı. Bu yüz den, me ta fi zik, onun ba kış açı sın dan bir im kân sız­ lık üze ri ne bi na edil miş, in san la rı yol dan çı kar ma ya yö ne lik, mo da sı nın geç ti ği ni söy le ye bi le ce ği miz bir pro je ye işa ret eder.

Ay nı şe kil de po zi ti viz min ku ru cu su Com te açı sın dan da me ta fi zik, din ya da te olo ji nin bir uzan tı sı ve ya ka lın tı sın dan baş ka bir şey de ğil dir. Onun eleş ti ri si bel li bir ide olo ji yi, ka tı şık sız bir bi lim ide olo ji si ni yan sı tan bir eleş ti ri ol mak du­ ru mun da dır. Ger çek ten de Com te me ta fi zi ği en te lek tü el iler le me nin ta ri hin de ki bir ev re ola rak de ğer len dir miş ti. O, bil gi nin stan dart ör ne ği ola rak am pi rik bi li mi gör müş, bi li min göz lem le ne bi lir ol gu lar ara sın da ki ya sa lı iliş ki le ri araş tır dı ğı için gü ve ni lir bir yol gös te ri ci ol du ğu nu ka bul et miş ti. Bu yüz den, me ta fi zi ğin im kân­ sız ol du ğu nu söy le di. Bu nun ne de ni, onun gö zün de bil gi nin de ne yi me da yan ma­ sı, var ol ma yan bir ala na iliş kin salt ak la da ya lı bir bil gi nin ya nıl sa ma dan baş ka bir şey ol ma ma sı dır. İn san zih ni nin sa de ce ol gun ol ma yan bir ev re sin de or ta ya çı kan me ta fi zik dü şü nüş, Com te’a gö re, iler le me nin önün de bir en gel teş kil eder; o, iş te bu yüz den yok ol ma ya ve ya edil me ye mah kûm dur.

Bi lim ya da epis te mo lo ji te mel li me ta fi zik eleş ti ri si nin bir di ğer önem li uğ ra ğı da on se ki zin ci yüz yıl da Kant ol muş tur. Hu me’un ar dı lı olan Kant’ın eleş ti ri si, bu­ nun la bir lik te Hu me ve Com te’un eleş ti ri sin den fark lı lık gös te rir. Kant, on lar dan fark lı ola rak ak lın ya da ras yo nel fa ali ye tin bi lim de as la tü ke ti le me ye ce ği ni ka­ bul et miş ti. O da bi li me inanç bes le yen bi riy di, bu yüz den New ton fi zi ği ni fel se fi ola rak te mel len dir di. Kant, bi zim bi lim sel bil gi ye eriş me sü re cin de dış dün ya dan bir ta kım du yum lar al dı ğı mı zı, bil gi nin de ne yim üze ri ne yük se le bi le ce ği ni ka bul et ti. Ona gö re, in san sa de ce al gı la dı ğı şey le ri, onun ifa de siy le fe no men le ri bi le bi­ Resim 3.1

Comte

Comte, pozitivizmi kuran düşünürdü. İnsan zihninin ve uygarlık tarihinin üç evreden geçerek ilerlediğini öne sürmüştü. Bunlardan birincisi dinî, ikincisi metafizik, üçüncüsü de pozitif evre olmak durumundaydı. Dinî evrede, insanlar doğal olayları doğaüstü güçlerle açıklarlar. İkinci evrede ise insanlar doğal olayları, özlerle ve gözlemlenemeyen güçlerle açıklama yoluna giderler. Dinin kalıntısı olan metafizik, onda ilerlemenin önündeki bir engel olarak görülür.

lir. Bi lim ala nın da ki ve ya fi zik dün ya ile il gi li bu bil gi, üs te lik doğ ru ve ke sin bir bil gi ol mak du ru mun da dır. İkin ci ola rak da bu bil gi du yum lar ve ya de ne yim ile ak lın ko lek tif ça lış ma sı nın ese ri ola rak or ta ya çı kar.

Ama me ta fi zik ala na, ya ni nu men ler ala nı na ge çil di ğin de, akıl ile de ne yi min iş bir li ği nin ürü nü olan bil gi im kân sız ha le ge lir. Kant iş te bu te mel üze rin de, me­ ta fi zi ği ge nel me ta fi zik ve özel me ta fi zik ola rak iki ye ayır mış, ge nel me ta fi zi ği on­ to lo jiy le öz deş leş ti rir ken özel me ta fi zi ği ras yo nel te olo ji, ras yo nel psi ko lo ji ve ras­ yo nel koz mo lo ji ola rak üç bö lüm de top la mış tı. Baş ka bir de yiş le, me ta fi zik alan la, ya ni du yu la rın öte sin de ka lan nu men ler ala nıy la il gi li so ru lar, üç baş lık al tın da top la na bi lir:

1. Tan rı ile il gi li so ru lar,

2. ruh ile il gi li so ru lar ve ni ha yet,

3. ev re nin ba şı so nu ve ya mad de nin ya pı sı ile il gi li so ru lar.

Bu so ru la rın il gi li ol du ğu üç ko nu ve ya var lık ala nın dan her üçü de du yu la rın öte sin de ka lır. Du yu la rın öte sin de kal dık la rı için, bu ko nu lar la il gi li ola rak bi zim eli miz de du yu sal mal ze me ola maz. Bu ise me ta fi zik alan la ilgili bil gi için ge rek li du yu sal mal ze me den yok sun bu lun du ğu muz an la mı na ge lir.

Oy sa bil gi, akıl ile du yu la rın or tak ça lış ma sı nın ürü nü ol mak du ru mun da dır. Du yu lar ça lış ma yın ca ve ya göz lem ol ma yın ca, akıl me ta fi zik ala na geç ti ğin de bir ba şı na ka lır. Akıl bu alan da, Kant’ın de yi miy le an ti no mi le re, ya ni çe liş ki le re dü­