Dev let bağ la mın da çok fark lı gö rüş le rin or ta ya çık tı ğı, fark lı po li tik ide olo ji le rin onun ma hi ye ti, iş lev le ri ve ka bul edi le bi lir li ğiy le il gi li ola rak fark lı dü şün ce ve yak la şım lar ge liş tir dik le ri söy le ne bi lir. Ni te kim fa şist ler, sos ya list ler, li be ral ler ve mu ha fa za kâr lar “dev let”ten fark lı şey ler an lar lar. Söz ge li mi et nik mil li yet çi lik, ırk çı lık, ir ras yo na lizm ben ze ri pek çok özel lik üze rin den ta nım la na bi len fa şizm, dev le ti ne re dey se ilah laş tı rır. Ger çek ten de esas ola rak bir yan dan mil li yet çi lik, di ğer yan dan mut la ki yet çi bir dev let an la yı şı üze rin den or ta ya ko na bi len fa şizm, dev le tin bi rey ler üze rin de mut lak bir oto ri te si ol ma sı ge rek ti ği ni sa vu nur. Dev let, on da ha ya tın bü tün yön ve un sur la rı nı kon trol eder ken bir yan dan da bü tün de ğer le rin be lir le yi ci si ola rak or ta ya çı kar.
Mu ha fa za kâr lık da ge nel ola rak güç lü dev let ten ya na olan bir ide olo jiy miş gi bi gö rü nür. Ama bu du rum mu ha fa za kâr lı ğın her tü rü için ge çer li ol ma dı ğı gi bi, mu ha fa za kâr lık ta güç lü dev le te bes le nen inanç, fa şiz min mut la ki yet çi dev let an la yı şı nın çok uza ğın da ka lır. Du yar lı lı ğı esas ola rak ai le, din ve ge le nek ben ze ri ku rum la rın ko run ma sı na yö ne lik bir du yar lı lık olan mu ha fa za kâr lık, do la yı sıy la dev le tin gü cü ne sı nır la ma ge ti rir. Bu na gö re mu ha fa za kâr lık dev let, dev le te ita at alış kan lı ğı ve ya ege me ne sa da kat ol ma dı ğın da; bi rey, ai le, si vil top lum ve dü ze nin de ola ma ya ca ğı nı sa vu nur. O, şu hal de ken di si ne za man za man ah la ki bir mis yon yük le di ği dev le tin bi rey kar şı sın da ki ön ce li ği ne vur gu ya par. Ama bu nok ta da kal ma yıp top lu mun her ala nı nın dev let eliy le si ya sal laş tı rıl ma sı na, top lu mun dev let eliy le baş tan aşa ğı dö nüş tü rül me si ne kar şı çı kar. Yi ne ay nı çer çe ve için de bi re yi, ai le yi ve si vil top lu mu dev let için de eri ten ko lek ti viz me, ay nı za man da dev le tin var lık se be bi ni göz ar dı et ti ği için ra di kal bir eleş ti ri ge ti rir.
Dev let le il gi li ola rak po zi tif bir yak la şım ya da gö rüş be nim se yen söz ko nu su iki yak la şı mın kar şı sın da, dev le ti sı nır la ma eği li mi ser gi le yen li be ra lizm le onu ge çi ci bir kö tü lük ola rak gö ren sos ya lizm bu lu nur. Ger çek ten de li be ra liz me gö re dev let, ken di ba şı na bir var lı ğa sa hip de ğil dir; o, bi rey ler için, on la rın te mel hak ve hür ri yet le ri ni ko ru mak, bir lik te ya şa ma la rı nı müm kün kı lan çer çe ve yi te min et mek için var dır. Özel lik le kla sik li be ra lizm, mi ni mal bir dev let an la yı şıy la ka rak te ri ze olur ken dev le tin as ga ri bir rol le sı nır lan ma sı nı ta lep eder. Söz ko nu su as ga ri rol de yurt taş la rın ken di le ri için en iyi ol du ğu nu dü şün dük le ri ha ya tı sür dü re bil me le ri ni müm kün kı la cak bir top lum sal dü zen ve ba rış or ta mı nı te min et mek ten iba ret tir. Bu na gö re mi ni mal bir
Faşizm devleti neredeyse ilahlaştırarak ona deyim yerindeyse tapar. Muhafazakârlık da devletin birey karşısındaki önceliğine vurgu yapar.
Resim 6.2
dev let ide si ne, ken di si ni iç dü ze ni te sis et me ve dış sa vun ma gö rev le riy le sı nır la mış bir dev let dü şün ce si ne bağ la nan kla sik li be ra liz min ve ya bu tür bir li be ra liz min ku ru cu su olan Loc ke’un ifa de et ti ği şek liy le dev let, sa de ce dü zen teh dit edil di ğin de hiz me te çağ rı lan bir ge ce bek çi si ol mak du ru mun da dır.
Dev le tin, özel lik le de in san la ra ken di le ri ne gü ven me yi, öz di sip lin sağ la ma yı öğ re ten, ba rış ve dü zen üre ten ser best pi ya sa ya mü da ha le et me me si ge rek ti ği ni öne sü ren li be ral gö rüş, bu nun la bir lik te esas ola rak yir min ci yüz yıl da, dev le tin po zi tif ro lü ne ya vaş ya vaş vur gu yap ma du ru mu na gel miş tir. Ye ni li be ra lizm le bir lik te ve ya dev let ten hoş lan ma yan ve ya onu ta lih siz bir zo run lu luk ola rak gö ren kla sik li be ra lizm den son ra, li be ral ler ya vaş ya vaş dev le tin ha ki ki bi rey sel li ğin ve yurt taş lık er de mi nin ge liş me sin de et kin bir ro lü ol du ğu nu dü şün me ye, onu top lu mun eko no mik ve sos yal ha ya tı nın ta mam la yı cı bir par ça sı ola rak gör me ye baş la mış lar dır. Dev let, söz ge li mi Rawls’a gö re, bi rey le ri ik ti sa di fa ali yet le riy le il gi li en gel ler den kur tar mak la kal maz, yurt taş lar için da ha iyi bir ha ya tın ge liş ti ril me si sü re ci ne kat kı ya par. Bu ra dan ha re ket le, özel lik le kla sik dö nem de dev let ten hiç hoş lan ma yan li be ral le rin, esas iti ba rıy la yir min ci yüz yıl da öz gür lü ğü des tek le mek, bö lü şüm cü ada let ten fay da lan mak, ik ti sa di iliş ki le re uy gun dü şe cek ya sal bir ya pı te sis et mek ve be lir li bir ta kım ge nel çı kar la rı sağ la mak için dev let ten ya rar lan ma yo lu nu seç tik le ri söy le ne bi lir.
Sos ya lizm de dev le te ge nel lik le olum suz bir bi çim de yak la şır. Dev let, sos ya list ba kış açı sın dan, ger çek te ege men sı nıfla rın çı kar la rı nı tem sil edip bun la rı ko ru mak la yü küm lü dür. Baş ka bir de yiş le, sos ya lizm de dev le tin top lu mun or tak çı kar la rı nı tem sil eden bir ku rum olu şun dan söz et mek müm kün de ğil dir; o, bur ju va la rın çı kar la rı nı tem sil eden ve do la yı sıy la sta tü ko nun de va mı nı sağ la ma ya ça lı şan bir araç ol ma sta tü sün de dir. Sos ya lizm dev le tin, her han gi bir po li tik dü zen de her ke sin çı kar la rı nı tem sil et me di ği ni, sa hip ol du ğu ide olo jik ay gıt lar la ege men sı nı fın bas kı ay gı tı ol du ğu nu id di a eder. O, bu yüz den, söz ge li mi ka pi ta list sis tem de hâ kim sı nı fa kar şı lık ge len bur ju va nın or tak iş le ri nin yü rü tü cü sü, bur ju va zi nin ic ra ko mi te si olan dev le tin her ke sin çı ka rı na hiz met ede cek bir şe kil de dö nüş tü rül me si ge rek ti ği ni sa vu nur. Ege men sı nı fın çı kar la rı nı tem sil eder ken do ğal lık la sta tü ko nun de va mı için ça lı şan dev let; po li si, as ke ri ve mah ke me siy le ay nı za man da mer ke zi ve yo ğun bir ik ti da rı ifa de et ti ği için, ba rış çı ve de mok ra tik yol lar dan dö nüş tü rü le mez. Ka pi ta list dev le tin, top lu mun tüm sı nıfla rı nın iyi li ği ve mut lu lu ğu adı na yı kıl ma sı nın ka çı nıl maz ol du ğu nu ile ri sü ren sos ya lizm, ay rı ca ikin ci bir dev let ten da ha söz eder. Bu, sos ya list dev ri mi ger çek leş ti re cek, sı nıf sız top lu ma ge çiş ama cı na ve do la yı sıy la da kur tu lu şa, sa de ce iş çi le rin de ğil, bur ju va la rın da öz gür le şi mi ne hiz met ede cek olan sos ya list dev let tir. Bi rin ci si ne eleş ti rel ba kan sos ya lizm, ikin ci si ne olum lu ba kıp ona önem li bir ta kım mis yon lar yük ler.
Dev let ko nu sun da ki gö rüş le ri ne ka dar fark lı lık gös te rir se gös ter sin, söz ko nu su dört gö rüş de dev let siz olu na ma ya ca ğı nı, dev le tin sos yal ve po li tik dü ze nin te si si ve be ka sı için ge rek li ol du ğu nu ka bul eder. Bü tün bu ide olo ji ler den, dev le te bü tü nüy le kar şı çık ma nok ta sın da ay rı lan bir gö rüş var dır. O da anar şizm dir. Anar şizm, as lın da yek pa re ve ya mo no lo tik bir gö rüş ya da ide olo ji de ğil dir. Onun için de, fark lı anar şizm ler den söz et mek müm kün dür. Du rum böy le ol mak la bir lik te, bü tün anar şist gö rüş ler, in san la rın dev le te ita at et me gi bi bir yü küm lü lük le ri bu lun ma dı ğı nı, böy le bir yü küm lü lü ğün in sa nın mo ral özerk li ği ne za rar ver di ği ni sa vun ma nok ta sın da bir le şir ler. Bu ra dan ha re ket le anar şiz min dev le tin in san üze rin de ki olum suz et ki le ri ne işa ret edip bir sos yal dü ze nin dev let ol ma dan da te sis ede bi le ce ği ni ve böy le bir dev let siz lik ha li ne ge çi şin müm kün ve ger çek çi bir
Anarşizm dışında kalan bütün politik ideolojiler, devlet konusundaki görüşleri ne kadar farklılık gösterirse göstersin, onun varlığını olumlama noktasında birleşirler.
im kân ol du ğu nu sa vun du ğu söy le ne bi lir. İyi bir ha ya tın an cak sı nır la yı cı, zor la yı cı, bas kı cı ya pı lar ol ma dı ğı za man müm kün ola ca ğı nı sa vu nan anar şizm, öz gür ce se çil miş bir ha yat la ve ya ha yat tar zıy la uyuş ma yan ku rum ya da ah lak la ra şid det le kar şı çı kar, on la rı sı kı bir eleş ti ri süz ge cin den ge çi rir. Ger çek ten de anar şizm, in san do ğa sı nın özü iti ba rıy la iyi ol du ğu nu ve in san ya şa mın da kar şı la şı lan kö tü lük le rin, te mel de in san üze rin de ki kon trol den ve po li tik bas kı dan kay nak lan dı ğı nı ile ri sü rer. O, top lum için de ki po li tik kon tro lün ve si ya si bas kı nın or ta dan kal dı rıl ma sı nı ta lep eder ken dev le tin in sa nın en bü yük düş ma nı ol du ğu nu söy ler. Anar şiz min gö rü şü nü des tek le mek üze re ge liş tir di ği ar gü man la rın ba şın da, kla sik anar şist ge le nek için de Wil li am God win (17561836) ta ra fın dan öne sü rü len ya rar cı ar gü man ge lir. God win’e gö re, dev let, top lu mu eşit siz ve düş man sı nıfla ra böl mek su re tiy le in sa nın mut lu lu ğu na za rar ve ren mül ki ye tin yer le şik yö ne ti mi ne sağ la dı ğı des tek do la yı sıy la ve re ka be tin sı nır la rı nı zor la ma eği li miy le za rar lı bir ku rum ol mak du ru mun da dır. Anar şiz mi des tek le mek üze re ge liş ti ri len ikin ci bir ar gü man da God win’den ge len bir ar gü man olup dev le tin in sa nın özerk ki şi li ği nin sı nır sız ca ge li şi mi ni ih ti va eden bir sü reç ola rak yet kin le şe bil me si ne ver di ği za ra ra işa ret eder. Ar gü ma na gö re dev let, ya doğ ru dan mü da ha le yo luy la ya böy le ce ita at tav rı nın ge liş me si ni teş vik et mek su re tiy le ya da bir sı nı fı baş ka bir sı nı fın kö le si ha li ne ge ti ren eşit siz iliş ki le ri ge liş ti re rek in sa nın özerk li ği ne onul maz ya ra lar ve rir. Do la yı sıy la dev le tin ger çek in san lı ğın önün de ki bir en gel ola rak yı kıl ma sı ge re kir.
Dev le te kar şı çı kı şın üçün cü bir ge rek çe si, do ğa ya iç kin olan ve ya do ğa dan tü re ti le bi lir olan bir ah lak ya sa sı nın ol du ğu ka bu lü ne da ya nır. Do ğal hu kuk an la yı şı na yas la nan anar şist dü şü nür ler, bu nun la bir lik te do ğal hu ku kun for mu ve içe ri ği ko nu sun da fark lı lık gös te rir ler. H ris ti yan Tan rı’nın buy ru ğu ola rak do ğal hu kuk ge le ne ği ne en ya kın olan anar şist dü şü nür, anar şist ler ara sın da di ni bü tün ye gâ ne şah si yet olan Lev Tols toy (1829 1910)’dur. Bu na gö re, ev ren sel kar deş lik dü şün ce si ni ve ki şi nin kom şu su nu sev me si ge rek ti ği ni bil di ren buy ru ğu te me le alan Tols toy, bu buy ruk ve ide al le rin, yan lış ulu sal kim lik ler ve sı nıf sal ay rım lar ya rat mak su re tiy le in san lar ara sı na aşıl maz en gel ler ko yan dev let le rin va ro lu şuy la bağ daş maz ol du ğu na işa ret eder. Do ğal hu ku ku se kü ler bir bi çim de yo rum la yan Pyotr Kro pot kin (18411921) ise Dar win ci ev rim den yo la çı kar ve Her bert Spen cer (18201903) gi bi “sos yal Dar wi nist le rin” tam ter si ne, ev rim sel ge liş me de ba şat fak tö rün, tür için de re ka bet de ğil, da ya nış ma ol du ğu nu sa vu nur. Kro pot kin’e gö re, dev le tin in sa noğ lu nun bu en te mel do ğa ya sa sı na uy ma sı nı en gel le di ği için, yı kıl ma sı ge re kir.
Dev le te büs bü tün kar şı çı kan anar şizm ve bu ara da dev le te ve ya onun bel li form ya da te za hür le ri ne kar şı çı kan sos ya lizm ve li be ra liz min gö rüş le ri dik ka te alın dı ğın da, dev le tin var lı ğı nın meş ru laş tı rıl ma sı nın, si ya set fel se fe si açı sın dan bü yük bir önem arz et ti ği açık lık la or ta ya çı kar. Bu ge rek li lik, dev le te eleş ti rel ba kan söz ko nu su po li tik ide olo ji ler bir ta ra fa bı ra kı la cak ol sa bi le, dev le tin bel li bir coğ raf ya üze rin de ki mut lak ik ti da rı nı ya sa ve si lah lı güç yo luy la te sis et me si ol gu su gün de me gel di ğin de, bir kez da ha kendisini gösterir. Dev le tin mut lak ik ti da rı nın meş ru laş tı rıl ma sı ise el bet te onun var lı ğı nın in san için an la şı lır ve ka bul edi le bi lir ne den le re da yan dı rıl ma sı nı, is te nir ha le ge ti ril me si ni ifa de eder. Bu ko nu da mo dern dö nem de baş vu rul muş olan en önem li çö züm yo lu, po li tik oto ri te nin ve ya dev le tin meş ru iye ti ni bi rey le rin rı za sı na bağ la yan meş hur top lum söz leş me si an la yı şın dan ge lir.