Yalan Haber

Oxford İngilizce Sözlüğü’nün bize bildirdiğine göre, ‘’Modern çevrelerde, (yalan) kelimesi ahlaki kınamayı göstermek için kullanılan, kibar konuşmalarda uzak durulması gereken sert bir ifadedir, eş anlamlı gerçek dışı ve asılsız kelimeleri çoğu zaman nispeten daha örtülü bir anlam için yalan kelimesi yerine kullanılır’’ (Ekman, 2017: 20-21).

Geçen yıllarda daha önce de var olan "sahte (yalan) haber" terimi giderek daha da yaygın hal almıştır. Bu kavram birçok dezenformasyon kampanyaları, siber propaganda, bilişsel saldırı ve bilgi savaşıyla eşanlamlı olmuştur. Yalan haber daha büyük sorunun sadece bir yüzüdür: kamuoyunu gerçek dünyayı etkilemek için manipüle etmektir. Gerçekliğin dijital olmayan ortamını etkileyen yalan haberlerin yayılmasına neden olan, halkın gerçeklik ve düşünce süreçleri algısını manipüle etmeyi kolaylaştırıyor. Her yeni olay, kamuoyunun teknolojik manipülasyonunun insanların günlük hayatlarında ne kadar etkili olabileceğini göstermektedir (Gu vd, 2017: 3).

Yalan (sahte) haberler, geleneksel haber medyası aracılığıyla veya sosyal medya aracılığıyla yanlış bilgilendirmenin kasıtlı olarak yayılması veya finansal

62

bilgilerin siyasal veya toplumsal kazanımını amaçlayan bir aldatmaca türüdür (Kiwi, 2017: 3). Yalan haberler, kasıtlı olarak yapılmış ve tamamen yanlış olan bir yazıdır (Shu vb. ).

Yalan haberler tamamen hazırlanmış ve okuyucuları trafiği ve karı en üst düzeye çıkaracak şekilde kandırmak üzere tasarlanmış haberler olarak tanımlanmıştır. Yalan haberler abartmayı kullanan ve olgusal olmayan öğeleri tanıtan ve aldatmaktan ziyade eğlendirmek veya bir nokta yapmak amaçlı haber hicivler de olabilir(Kiwi, 2017: 4).

"Yalan haberler" - ABD'deki seçim öncesi kampanyanın arka planına karşı patlayıcı popülaritesinin tadını çıkarmaya başlayan yeni bir terimdir, çeşitli trendlerin birleşmesinden doğmuştur. Öncelikli neden, yüzyıllar boyunca var olan geleneksel medyanın amatör siteler ve Facebook sayfaları ile yarışmasını gerektiren modern medya endüstrisinin inanılmaz yoğunluğudur. İkincisi sosyal ağlarda herhangi bir bilginin hızla dağılmasıdır. Ve bu hız ve bilginin kendisi, bir dizüstü bilgisayar ve İnternet erişimine sahip olan tek bir kişi tarafından gerçek anlamıyla başarıyla manipüle edilebilir. Yalan haberler gerçek bir tehlike oluşturabilir - ancak istisnai durumlarda, örneğin panik yaratmak veya şiddeti teşvik etmek için kullanılırsa (Kovalev, 2017: 8).

Yalan haber kelimesi özellikle ABD başkanı Donald Trump’ın medya ile ilgili Twitter hesabından Trump‘’The FAKE NEWS media (failing @nytimes, @NBCNews, @ABC, @CBS, @CNN) is not my enemy, it is the enemy of the American People!’’ attığı tweetle yeniden dünya gündeminde oturmuştur. Trump, yalan haber medya kuruluşarının kendisinin değil Amerikan halkının düşmanı olduğunu belirtmiştir (Trupm, 2017). Bu twitten sonra yalan haber kelimesi dünyanın gündemine oturmuştur. CNNPR ise hesabından "ABD'yi dünyaya karşı temsil etmek CNN'in görevi değil sizin görevinizdir. Bizim işimiz haber yapmak." paylaşımında bulunmuştur.

Hatta Trump’ın seçimleri kazanmasında da yalan haberin önemli yerde olduğu iddia edilmiştir. ABD seçimleri sırasında hem Demokratlar hem de Cumhuriyetçiler yanlış bilgiyi yayma gerekçesi ile diğerini suçlamıştır. Yalan

63

haberler, çok kısa zaman önce birçok insanın kullandığı bir terim değildi, ama şimdi demokrasi, özgür tartışma ve Batı düzeni için en büyük tehditlerden biri olarak görülüyor. Donald Trump'ın döneminde olmasının yanı sıra, aynı zamanda 2017'nin yılın sözcüğü olmuştur, milletler arasındaki gerilimlerin artması ve sosyal medyanın düzenlenmesine yol açmıştır (Titcomb ve Carson, 2018).

“Yalan haberler”, içeriğe bağlı olarak farklı şeyler anlamına gelebilen bir terimdir. Bazen hiciv haberler de sahte haber olarak geçiyor. Örnek olarak "Saturday Night Live"ı gösterebiliriz ki, burada haftanın panoramı eğlenceli, komedi diliyle sunuluyor. 2016 seçim sezonu (ABD başkanlık seçimler) boyunca internete sızan sahte haberlerin çoğu, yazılı bilgiler ve yanlış bilgi veren ya da komplo teorilerini sürdüren bölümlerden oluşuyordu. Bazı haber siteleri bu dönem yayınlanan yalan haberleri listelemişti (Ordway, 2017).

Yalan haberler, haber makalelerinin sosyal medya yoluyla tanıtımı ve yaygınlaştırılmasıdır. Bu içerikler, ödenen-reklamcılık karşılığında değil, diğer kullanıcılar tarafından yaygınlaştırılacak gibi terfi alacaklardır. Dağıtılan haber öyküleri, belirli bir konuyla ilgili kullanıcıların belirli hedeflere yönelik görüşlerini etkilemek veya değiştirmek için tasarlanmıştır (Gu vd, 2017: 5).

Yalan haberler yanıltmaya ve insanları yanlış bilgilere inanmaya veya doğru bilgiden şüphelenmeye zorlamak için yaratılan ve yayınlanan bilgilerdir (The UNESCO Courier, 2017).

Birleşik Krallık Etik Gazetecilik Ağı müdürü Aidan White’a (The UNESCO Courier, 2017) göre yalan haberler çalıştığımız atmosferi zehirliyor. Maalesef, günümüzde insanlar bütün enformasyon mesajlarına şüpheyle bakışıyorlar. Bu, toplumla medya arasındaki ilişkilere olumsuz etki ediyor.

Dünyada son bir yıl "yalan haberler" e karşı savaşla damgasını vurdu. Yalan haberler - ve Google'daki sorguların yoğunluğuna bakarsanız, geçen yıla kadar insanlık bu fenomeni tanımıyordu; bu olgu, daha önce de olsaydı, halk bilincinin uzak yörüngelerinde bir yerde kalırdı (Kovalev, 2017: 1).

64

Titcom ve Carson’a (2018) göre, yalan haberler hakkında aslında bir şey yapmanın sıkıntılarından biri, farklı aktörlerden ve farklı motiflerden oluşan çok yönlü varyasyonlar olmasıdır. Aşağıda bazıları belirtilecektir:

a) Ticari güdümlü sansasyonel içerik: Makedon gençler tarafından açılan pop-up web siteleri bu kategoriye giriyor.

b) Ulus devlet destekli yanlış bilgilendirme: Burada önemli olan gelir değil, etkidir.

c) Yüksek partiyalı haber siteleri: Bunlar, gerçekleri ve kanaatleri bir araya getirebilir.

d) Sosyal medyanın kendisi: Rus istihbarat teşkilatı tarafından ödenen Facebook'taki ilanların, terörist olayların olduğunu iddia eden YouTube'daki videoların sahte olduğu bellidir. Bunlar sosyal medyanın dışındaki bağlantılar değil, sosyal ağların bir parçasıdır.

e) Hiciv veya parodi: Yalan haberler bir sorun olarak görülmeden önce, The Onion ve The Daily Mash gibi hafif yürekli yayınlar varlığını sürdürmüştür.

Uluslararası Kütüphane Birlikleri Federasyonu ve Örgütler (Kiwi, 2017: 4-5), insanların yalan haberi tanımasına yardımcı olacak şekilde bir diyagram formunda bir özet yayınladı. Esas noktaları şöyledir:

1. Kaynağı düşünün (misyon ve amacını anlamak için) 2. Başlığın ötesine geçin (bütün hikayeyi anlamak için)

3. Yazarları kontrol edin (gerçek olup olmadıklarını görmek için)

4. Destekleyici kaynakları değerlendirmek (iddiaları desteklediklerinden emin olmak için)

5. Yayın tarihini kontrol et

6. Bunun bir şaka olup olmadığını sorun (hiciv olması gerekip gerekmediğini belirlemek için)

7. Kendi önyüklemelerinizi gözden geçirin (kararınızı etkileyip etkilediklerini görmek)

65

Yalan haber kampanyaları her medyada biraz farklı olarak yürütülürken, sosyal medya ve internet bağlamında bu kampanyalar başarılı olabilmek için üç farklı bileşene dayanır. Bu kavramı sahte üçgen üçlüsü olarak adlandıracağız. Yangın üçgenine benzer şekilde sahte haberler, başarılı olmak için üç faktörün de mevcut olmasını gerektiriyor. Üç faktörden herhangi birinin olmaması sahte haberin yayılmasını imkansız değilse de daha zor hale getirecektir (Gu vd, 2017: 6).

Şekil 2: Yalan Haber Üçgeni.

Townsend’un (2017) haberine göre, Google sahte haberlere karşı yeni bir politikaya geçtikten sonra 200 yayıncıya yasak getirmiştir. Google devamlı olarak yalan ve ya yanıltıcı (yalnış) iddialarda bulunan (ve ya enformasyon dağıtan) reklamcıları belirleyip yasak getiriyordu, ancak son zamanlarda yalan haber ve propaganda sitelerinin sayısının artması sonucunda, Google eski listesine (yalan reklamcılığın olduğu) haber sitelerini de eklemiştir. Seçimden sonra, Google Donald Trump'un halk oylamasını kazandığını iddia eden yalan haber sitesinden kaynaklanan bilginin yayılmasına izin verdiği için ciddi eleştirilmiştitir (Hillary Clinton'dan 2,8 milyon daha az oy aldı).

Collins sözlüğü 2017 yılının ifadesi olarak "yalan (sahte) haber"i seçmiştir. 2016'dan beri, bu kelimenin kullanım sıklığı % 365 artmıştır. Konseptin ana popülerleştiricilerinden biri, ABD Başkanı Donald Trump'dı ve bunu "Twitter" ve kamuya açık konuşmalarında sıkça kullanmıştır (BBC Русская Служба, 2017).

66

Şekil 3: Yılın Kelimesi Yalan Haber

2.5. Medya Haberlerinin Güvenilirliği ve Yalan Haber Üzerine Yapılmış