2.4.1. Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Ders Kitaplarındaki Metinler
Yabancı dil eğitiminde kullanılan en temel materyallerden birisi metindir. Dil eğitiminin en kilit noktalarını oluşturan dil bilgisi kuralları, kelimeler, cümleler gibi yapı taşlarını bünyesinde barındırması sebebiyle metinler her seviyede kullanım yaygınlığını korumuştur. Ayrıca hedef dilin öğretimi sürecinde toplumun kültür ve sosyal özellikleri de metinler aracılığı ile nakledilmektedir.
26 Dilin en iyi ve etkili şekilde kullanıldığı edebî eserler, bir taraftan toplumun kültürel değerlerini yansıtırken, diğer taraftan insanın duygularına hitap ederek onların gelişmesine aracılık eder. Edebî metinler; toplum açısından kültürel değerleri, bireysel açıdan da eğlendirici, zevk verici olmak üzere çeşitli unsurları bünyesinde taşır. Bu açıdan edebî metinler; ana dili ve yabancı dil öğrenimi veya öğretiminin vazgeçilmez unsurlarıdır (Demir ve Açık, 2011). Toprak’a (2011) göre metinler, dil öğretiminin vazgeçilmez öğelerindendir. Bir dilin en güzel biçimde işlendiği ve yansıdığı alan metinlerdir. Metinler öğrenme-öğretme sürecinin güçlendirilmesini sağlar. Dolayısıyla eğitim ve öğretim hayatında temel dil becerilerinin kazandırılmasında, dilin daha doğru, etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamada metinlerin rolü büyüktür. Bu yüzden gerek ülkemizde gerekse yurt dışında yaşayan Türk ve Türkçe öğrenmek isteyen yabancı öğrencilerin eğitim-öğretimleri için hazırlanan metinlerin nitelikli ve yaş seviyelerine uygun olarak hazırlanmasına dikkat edilmelidir. Ders kitaplarındaki metinler yapılandırmacı bir anlayışa göre titizlikle seçilmeli, öğrencilerin gereksinimlerine hitap etmeli onlarla çatışmamalıdır. Bu denli önemli bir materyal olan “metin” kavramı için çeşitli tanımlar yapılmıştır.
Metin, anlamsal ve mantıksal açıdan bir bütünlük içinde olan, iletişim görevine sahip, tümce ve tümce değerindeki birimlerden oluşan dilsel bir yapıdır (Durmuş ve Okur, 2013: 296).
Günay’a (2003: 35) göre metin, belirli bir iletişim bağlamında bir ya da birden çok kişi tarafından sözlü ya da yazılı olarak üretilen bir dil dizgesi bütünüdür.
Metin, söylemin tutarlı ve birbirine bağlı olarak belli bir amaçla oluşturulduğunu gösterir. Tutarlı ve anlamlı bir bağlılık yoksa oluşan yazıya metin diyemeyiz. Metin kavramı denilince özetle şunlar vurgulanmaktadır: Tutarlık, bağdaşıklık, söylemsellik, anlamı bir bütün oluşturma, sözlü ve yazılı olma (Uzdu, 2008: 11).
Metin kavramı için geliştirilen çok sayıda tanım belirli noktalara temas etmekte ve oluşan genel yargı ile anlamlı, sıralı, yargı bildiren tematik sözler topluluğu üzerinde vurgu yapılmaktadır.
27 Yabancı dil eğitimi özelinde metinler hayati öneme sahip olan materyallerdir. Öğrencinin hedef dil özelinde gerekli yetkinliğe sahip olması temel dil becerilerinin geliştirmesi ve toplum içinde kullanması açısından eğitim sürecinde başvuracağı yegâne kaynak metinlerdir. Bu süreçte metinler otantik(özgün) ve kurma metin olmak üzere iki başlığa ayrılır.
2.4.1.1. Kurmaca (Yapay) Metinler
Kurma metinler dil yapılarının zorlanmasıyla oluşmuş metinlerdir. Kurma metinlerin iletişim bağlamında kullanım olanağı çok azdır ve gerçekliğini yitirmiştir. Metinlerin içinde bulunan dilsel yapılar da hedef dili konuşan kişilerin kullandığı doğal yapılar değil, belli bir dil bilgisi yapısının yoğunlaştığı yapay yapılardır (Tapan, 1989).
Kurma(yapay) metinler yabancı dil eğitiminde öğrencinin doğrudan hayatta karşılığını bulmada zorlanacağı basit ve belli durumları örnekler. Kurma(yapay) metinler ders kitapları bünyesinde genellikle yazarlar tarafından oluşturulur. Tanışma, alış-veriş, telefon görüşmesi, kurumsal başvuru vb. konuları içerir.
2.4.1.2. Özgün (Otantik) Metinler
Özgün metinler üretildiği toplumda sosyal bir amaca hizmet etmek için yazılmış metinlerdir ve yabancı dil öğrenen kişiye gerçek dili öğreniyor olduğu, orada yaşayan ve hedef dili konuşanlarla bir iletişim halinde bulunduğunu hissettirirler (Durmuş ve Okur, 2013: 297). Yabancı dili öğrenen kişi açısından en temel gaye hedef dilin konuşulduğu topluma ve koşullara ayak uydurmak olduğu için kurmaca metinler yerine özgün(otantik) metinlerin kullanılması kanıksanmıştır.
2.4.1.3. Türkçe Öğretiminde Metinlerin Önemi ve Bulunması Gereken Temel Özellikler
Yabancı dil eğitimi açsından süreçte oluşan öğretim yükünün büyük kısmını metinler üstlenmektedir. Bu denli önemli bir görevi üstlenen metinlerin belirli nitelikler taşıması gerekir.
28 Şimşek’e (2011: 40-41) göre Türkçe öğretimi sadece bir dil öğretimi değil aynı zamanda Türk kültürü ve Türk milletinin bakış açısının da öğretimidir. Bu öğretimlerin hepsinin bir arada bulunduğu yegâne öğretim aracı da okuma metinleridir. Okuma metinleri, Türkçe öğretimini hayatın içine indirgeyen unsurdur. Metinler gerçek hayatla öğrenci arasındaki bağdır. Okuma metinleri sayesinde Türkçe öğrenen öğrenci yaşamı ve dünyayı daha iyi tanır. Türkçe öğretiminde okuma metinleri yazınsal-edebi özelliklerinden dolayı öğrencinin duygusal zekâsını geliştirici ve bilişsel açıdan ufkunu açıcı özellikler gösterir. Okuma metinleri Türkçe öğrenen öğrencilere eleştirel düşünmeyi, değerlendirmeyi ve farklı görüşlerle karsı karsıya kalmayı öğretir. Okuma metinleri günlük hayat problemlerini de ele alması nedeniyle Türkçe öğrenenleri çağdaş sosyal hayatla bağını kuvvetlendirir. Okuma metinleri; Türkçe öğretiminde sadece ders kitaplarında değil; gazetelerde, dergilerde, görsel medyada ve internette de kendini gösterir. Öğrencinin dil bilinci edinmesine yardımcı olur. Türlerine göre ayrılan metinler Türkçenin öğretiminde öğrenciyi dilin farklı yapılarıyla karşılaştırır. Okuma metinleri; sadece okuma becerisini değil, yapılan etkinliklerle dinleme, konuşma ve yazma becerilerinin de kaynağını oluşturur. Dört temel dil becerisini işlevselliği ile geliştirir.
Yabancı dil eğitiminde kullanılan okuma metinleri belirtildiği üzere hedef dilin kültürünü, konuşulduğu toplumun yaşayışını, zenginliklerini yansıtır, Ayrıca o dili konuşan bireylerin kendilerini ifade gücünü diğer diller konuşan kişilerle karşılaştırmasını ve vurgulanan noktaların farklılıklarını kavramasında yardımcı olur. Bunlara ek olarak okuma metinleri aracılığı ile öğrenilen bilgilerin uygulanması ve işlevsel olarak kullanılmasına yardımcı olduğu belirtilmiştir.
Yabancılara Türkçe öğretimi alanında Erdem, Gün, Şengül ve Şimşek (2015) tarafından yapılan çalışmada ise kullanılan metinlerle ilgili belirli noktalar vurgulanmıştır. Bu noktalardan ilki okuma metinlerinin kelime öğretimi ve gramer bilgisi açısından alan uzmanlarınca seviyelere göre düzenlenmesi tespit edilen aksaklıkları giderme ve verimliliği artırma açısından faydalı olabileceği ile ilgilidir. Vurgulanan ikinci nokta ise kültür aktarımı ilkesi çerçevesinde okuma metinlerinin
29 Türk kültürü açısından işlevsel özelliklerle donatılması gerektiği ve kültür aktarımının seviyelere göre düzenlenmesi ile ilgilidir. Okuma metinlerinin Türkçe eğitimi kurlarının sonuna doğru öğrencilerin seviyesinin biraz üzerinde olan özgün metinlerden oluşturulması, öğrencilerin üst seviyelere uyum sağlayıp motivasyonlarını artırmalarına katkı sağlaması da ayrıca ifade edilmiştir. Bunlara ek olarak okuma metinlerindeki kültürel unsurların öğrenciye Türkiye’de olduğunu hissettirecek sadelikte işlevsel bilgilerden oluşması daha faydalı olabilir. Orta seviyenin sonlarından itibaren temel söz varlığı içerisinde o toplumun düşünme biçimini, olaylara yaklaşımını, pratik zekâsını temsil edebilecek yoğun anlatıma sahip atasözü, özdeyiş vb. yapıların okuma metinleri içerisinde bulunmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.
Dil öğretimimi sürecinin sadece iletişimsel kaygılar ve milli çıkarlar çerçevesine yapılmadığı tüm dünyada kabul edilen bir gerçekliktir. Dil eğitimi kapsamında okuma metinlerinin taşıması gereken temel nitelikler uluslararası boyutta kabul görmüştür. Bu kapsamda dil öğretim süreci öğrenciler için sosyo-ekonomik değerlerin ve eğitim yönünün yanında çok kapsamlı bir öğreti aracıdır. Eğitim hayatında olduğu gibi dil öğretimi sürecinde de oldukça hayati öneme sahip olan metinler öğrencinin hedef dile ilişkin kültür öğeleri ve kavramlara yönelik hedef dil bünyesindeki algı ve tutumları öğrenciye kavramada mihenk taşı niteliğindedir. Metinler aracılığı ile dil öğretiminde farklı düşünme yolları, yaratıcılık, karşılaştırma gibi becerilerin gelişimi de gözetilmektedir. Tüm bu verilerden yola çıkarak öğrencilerin yabancı dilde diğer beceriler için kilit görevi üstlenen okuma becerisi için gösterilen özen metin seçiminde de azami derece de gösterilmelidir.
2.4.1.4. Yabancılara Türkçe Öğretiminde Metin Seçimindeki İlkeler
Yabancı dil eğitiminin 3 temel ana unsuru öğrenen, öğretici ve materyalden oluşmaktadır. Öğrenen ve öğretici boyutu süreç için taşıdığı ehemmiyeti materyal boyutunda da taşımaktadır. Bu kapsamda yabancı dil eğitiminin temel materyallerinden olan metin e metin seçim ilkeleri göz ardı edilmemelidir.
30 Şimşek’e (2011: 43-44) göre yabancı dil eğitiminde kullanılan metinler öğrencilerin ilgi ve alakasına hitap edebilen, seviyelerine uygun ve farklı türlerde olması sürecin monotonluktan uzaklaşması ve dil girdilerinin kalıcılığı açısından önem arz etmektedir. Hedef dilin kültürel içeriğinin yanı sıra öğrencinin kendi dili ile karşılaştırmalar yapmaya imkân veren metinlerin tercih edilmesi öğrencinin süreci zenginleştirmesine ve öğrenilenlerin kalıcılığını artırmasına yardım edecektir. Yabancı dil eğitiminde kullanılan metinlerin genel olarak bu özellikler etrafında yapılanmış olması ve metin seçiminin bu kriterlere göre yapılması okuma becerisinin gelişiminin yanı sıra diğer dil becerilerinin gelişimini de olumlu etkileyecektir. Sürecin verimli ilerlemesi ve öğrenci başarısının üstü düzeye çıkarılması için metin seçiminde ifade edilen özellikler gözetilmelidir.