Yabancı ülkelerde yapılan evliliklerin şekli bakımından LLC

EHVK m. 4, sadece yabancıların şahsi statülerine ait uyuşmazlıklara ilişkin kaleme alınmış olsa da, Türk vatandaşlarının yabancı ülkelerde yaptığı evliliklerin şekli konusunun bağlama kuralıyla düzenlenmemiş olmasından kaynaklanan boşluğun kıyasen m.4’ün uygulanmasıyla giderileceği, bu maddenin böylece Türk vatandaşlarının yabancı ülkelerde yaptıkları evlilikler bakımından da uygulanması kabul edilmişti.423_{Bu çerçevede, Türk vatandaşlarının yabancı ülkelerdeki şahsi}

statüleri ve evlenme ehliyetleri bu Kanun uyarınca milli hukuklarına tâbiydi. Türk vatandaşlarının yurtdışında yaptıkları evlenmelerin şekline ilişkin uyuşmazlıklarda ise açık mevzuat hükmünün yokluğuna karşın Yargıtay tarafından LLC yetkili kılınmıştı.424

Bu çerçevede, Yargıtay 2. HD, 7.5.1937 tarihli kararında, Bulgaristan’da yerel şekle uygun evlenen tarafların evliliklerinin geçerliliğinin yapıldığı yer hukukuna göre tespit edileceğini; 29.11.1974 tarihli bir başka kararında

421 _{Bu konudaki açıklamalarımız için bkz. aşa. s. 236.}

422 _{Seviğ/Seviğ, s. 483, Seviğ/Nomer/Tekinalp/Sakmar, s. 313.} 423 _{Güral, s. 148; Yasan, s. 120.}

122

da Irak’ta evlenen Türk vatandaşının evliliğinin şekli geçerliliğinin yerel hukuka göre araştırılması gerektiğini belirtmişti.425

Böylece yurtdışında yapılan evlenmeler bakımından LLC kuralı Yargıtay tarafından zorunlu niteliğiyle benimsenmişti.426

Yargıtay uygulamasıyla paralel olarak doktrinde de Türk vatandaşlarının yurtdışında Türk veya yabancı biriyle, bulundukları ülke hukukunun şekline uygun olarak, örneğin dinî törenle veya herhangi bir şekle tâbiolmadan yaptıkları rızai evlenmelerin Türkiye’de geçerli olacağı kabul edilmişti. 743 sayılı TMK m. 123’te öngörülen evlenme öncesi beyan ve ilan şartını yerine getirmeksizin yurtdışında Tük vatandaşlarınca gerçekleştirilen evlenmeler de yine geçerli sayılıyordu.427

Bir dönem İskoçya’da sıklıkla gerçekleştirilen şekle tâbiolmayan Gretna Green evliliklerin ise iki Türk vatandaşı arasında yapılması halinde LLC’ye uygun olsa bile Türkiye’de tanınmasının güç olduğu ileri sürülüyordu, kanuni temsilci izni asli geçerliliğe ait sayıldığından bu durumda milli hukuk bağlama noktası tercih ediliyordu.428

Fiili evliliklerin, yani, Türk vatandaşı ile yabancı arasında resmi evlilik yapılmaksızın kurulan sürekli ve düzenli rızai ilişkilerin ise, asli şartlar yerine getirilmek şartıyla evlilik olarak tescil edilmesi ve bu birliktelikten doğan çocukların nüfus siciline kaydedilmesi görüşü öne çıkmış ve bu görüş Fiili Birleşmelerden Doğan Çocukların

425 _{Yargıtay 2. HD, 29.11.1974 tarihli, E.1974/7820, K. 1974/7499 sayılı karar için bkz. YKD,}

Ekim 1975, s. 48. Kaynağa erişim için bkz. http://www.yargitay.gov.tr/dergi/yargitay-kararlari- dergisi/ekim-1975/447, (erişim tarihi: 21.11.2017).

426 _{Doğangün, s. 135. Öte yandan, EHVK m. 4. çerçevesinde LLC’nin ihtiyari veya zorunlu}

niteliği hakkında aksi yönde bkz. Sayman, Düşünceler, s. 14-17. Yazar evlenmenin şekli konusunda yalnızca yurtdışında yapılan evlenmeler bakımından değil bir sınıra kadar (auctor regit actum kuralı izin verdiği ölçüde ve yabancı tarafların aynı vatandaşlıkta olması ve milli hukuklarının aynı şekil şartını öngörmesi halinde)Türkiye’de yabancıların yaptığı evlenmelerin şekli için de LLC ilkesinin lex

causae ile birlikte uygulanabileceğini savunmaktadır.

427 _{Seviğ/Seviğ, s. 481-482. Sayman,Evlenmenin Kuruluşu, s. 145-146’da yabancı ülkede Türk}

vatandaşlarının gerçekleştirdiği rızai evliliklerin kamu düzeni temelinde geçerli sayılmayabileceğini, ancak bu evliliklerin yok hükmünde sayılmaması, fiili evlilik birliği açısından tanınabilecek bazı hukukî sonuçlara sahip olması gerektiğini belirtmektedir.

123

Tesciline İlişkin 1826 sayılı Kanun m. 2 ile de desteklenmişti.429 _{Yabancı ülkede}

yapılan çokeşli evliliklerin ise, asli geçerliliğe ilişkin bir konu olması nedeniyle, kocanın milli hukukuna tâbiolduğu kabul edilmekteydi.430

LRA kuralı Türk milletlerarası özel hukuk mevzuatında ilk kez, 25 yıl yürürlükte kalan 2675 sayılı ve 1982 tarihli MÖHUK’ta yer almıştır. Bu Kanun m. 6’ya göre “Hukukî işlemler yapıldıkları yerin hukukuna veya o hukukun işlemin esası hakkında yetkili olan hukukun öngördüğü şekle uygun olarak yapılır.” Böylelikle LRA hukukî işlemlerin şekli bakımından ihtiyari niteliğiyle kabul edilmişti.

2675 sayılı MÖHUK döneminde evlenmenin asli ve şekli şartları farklı bağlama noktalarına tâbikılınmış ve evlenmenin aslişartlarında şahsi statü uygulamasına yer verilmişti. Evlenmenin şekli bakımından LLC zorunlu uygulama alanına sahipti. Bir diğer ifadeyle, hukukî işlemlerin şekli bakımından kabul edilen LRA’nın ihtiyariliği, evlenmelerin şekline ilişkin uyuşmazlıklarda bertaraf edilmişti. Kanun m. 12/1’e göre evlenmenin şekli yapıldığı yer hukukuna tâbi kılınmıştı. Kanunun saklı kıldığı konsüler evlenmeler dışında LLC’nin zorunlu uygulamasını benimseyen bu kural nedeniyle, örneğin mahalli hukuk medenȋ evliliği zorunlu kılmışsa tarafların o ülkede milli hukukları çerçevesinde yaptıkları dinî evlilik Türkiye’de sonuç doğurmayacaktı. Mahalli hukuk hem dinî hem de medenȋ evlenme şeklini kabul etmişse bu şekillerden birine uygun olarak yapılan evlenme Türkiye’de şeklen geçerli kabul edilecekti.431 Buna göre örneğin, Irak hukukunda Müslümanlar için öngörülendinî usule göre bu ülkede evlenen Türk vatandaşlarının yaptığı evlilik ilke

429 _{RG. 28.6.1974-14929. Bu Kanun daha sonra, benzer hükümler içeren ve beş yıllık yürürlük}

süresi öngören Bir Evlenme Akdine Dayanmayan Birleşmelerden Doğan Çocukların Neseplerinin Düzeltilmesine ve Bu Birleşmelerin Evlilik Olarak Tescillerine ilişkin Kanunla (RG. 22.9.1981- 17466) yürürlükten kalkmıştır.

430 _{Göğer, Devletler Hususi Hukuku, s. 180-183; Berki, s. 63.} 431 _{Uluocak, Milletlerarası Özel Hukuk Dersleri, s. 34, 58.}

124

olarak şeklen Türkiye’de de geçerli bir evlilikti.432 Keza, rızai evlenmelere izin veren ülke hukuklarında Türk vatandaşlarınca bu şekilde gerçekleştirilmiş evlenmelerin geçerliliği de LLC’ye göre karar verilerek kamu düzeni engeline takılmaksızın Türkiye’de tanınıyordu.433

Evlenmenin şeklini yapıldığı yer hukukuna tâbitutan bu kural iki yönlü olup hem Türkiye’de hem yabancı ülkelerde yapılan evlenmelerin şekli geçerliliği bakımından uygulanıyordu. Bu çerçevede yukarıda belirttiğimiz gibi434konsüler evlenmeler hariç yabancıların Türkiye’de yalnızca resmî memur önünde, 743 sayılı TMK hükümlerine göre evlenme yapabilmesi esası kabul edilmişti. Yabancı ülkede Türklerin yaptıkları evliliklerin şekli ise evlenme yeri hukukunun şekle ilişkin kurallarına göre tespit edilecekti.